វិសាខបូជា ពាក្យថា “វិសាខបូជា” មកពីពាក្យថា “វិសាខបុណ្ណមីបូជា” ប្រែថា ការបូជាក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ ថ្ងៃវិសាខបូជានេះ ព្រោះថ្ងៃនេះជាថ្ងៃដែលកត់សម្គាល់ដល់ហេតុការណ៍អស្ចារ្យ ៣ យ៉ាង កើតឡើងផ្ទួនគ្នាទាក់ទងនឹងខ្សែជីវិតរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺមានន័យថា ថ្ងៃនេះ ពុទ្ធសាសនិកជននៅទូទាំងពិភពលោកនាំគ្នារឭកនឹក​ដល់ថ្ងៃប្រសូត ថ្ងៃត្រាស់ដឹង និងថ្ងៃបរិនិព្វានរបស់ព្រះបរមសាស្តា។ សារៈសំខាន់នៃថ្ងៃវិសាខបូជា ១. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃកំណើតរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ២. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃដែលអង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការតាមសម្នើរបស់ពុទ្ធបរិស័ទនៅក្នុងថ្ងៃទី ១៥ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៩៩​ ថាពិអីបុណ្យវិសាខបូជានេះ គឺជាពិធីបុណ្យអន្តរជាតិមួយ ដែលគេអាចប្រារព្ធធ្វើទៅតាមការិយាល័យទាំងឡាយរបស់អង្គការ សហប្រជាជាតិទូទាំងពិភពលោក ហើយក៏ជាបុណ្យអន្តរជាតិផងដែរ។ ក្នុងសម័យប្រជុំ​អន្តរជាតិ​នៃ​ក្រុមប្រឹក្សា​ផ្នែក​ពុទ្ធសាសនា ស្ដីអំពី “ទិវា-យូអិន-វិសាខា” ឬ “បុណ្យ​វិសាខបូជានៃ​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ” នេះ បាន​ចាប់​ផ្ដើម​ដំបូង​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ២០០៤ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ។ តាំង​ពី​ពេល​នោះ​មក សន្និសីទ​អន្តរជាតិ​នេះ បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ជា​រៀងរាល់​ឆ្នាំ ប៉ុន្តែ​ភាគច្រើនតែ​ធ្វើ​នៅមុន​ថ្ងៃ ១៥​ កើត ខែ​ពិសាខ ដែល​ជា​ថ្ងៃបុណ្យ​វិសាខបូជា។ ប្រទេស​ថៃ បាន​ទទួល​រៀបចំ​កិច្ច​ប្រជុំ​នេះជា​ច្រើន​លើក​មក​ហើយ។ រី​ឯ​ប្រទេស​វៀតណាម ក៏បាន​ស្ម័គ្រ​ទទួល​នាទី​រៀបចំនូវ​សន្និសីទ​ស្ដីអំពី “ទិវា-យូអិន-វិសាខា” នេះចំនួនពីរ​ដង ​រួច​មក​ហើយ​ដែរ គឺ​កាល​ពី​អំឡុងឆ្នាំ ​២០១៣ និង​ឆ្នាំ ​២០០៨។ ៣. ថ្ងៃវិសាខបូជានេះ គឺចាត់ជាថ្ងៃសន្តិភាពពិភពលោក ព្រោះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់បង្រេ៳នមនុស្សជាតិឲ្យស្វែងរកសន្តិសុខ និង​សន្តិភាពទាំងខាងក្នុង និងខាងក្រៅ។ ៤. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃរំឭកគុណ គឺព្រះមហាករុណាគុណ ព្រះវិសុទ្ធិគុណ និង ព្រះបញ្ញាគុណរបស់ព្រះសមណគោតម ដែលជាព្រះបរមសាស្តានៃលោក។ ៥. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃព្រះពុទ្ធ ព្រោះទាក់ទងនឹងខ្សែជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់។ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

១- មានសីលធម៌រស់នៅល្អ ២-មានចំណេះវិជ្ជាខ្ពង់ខ្ពស់ ៣-មានសំដីសំដៅពីរោះពិសា ៤-មានស្មារតីរឹងមាំ ចិត្តនឹងន ៥-មានសញ្ញារួចផុតពីទុក្ខកង្វល់ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

សព្វា ទិសា អនុបរិគម្ម ចេតសា នេវជ្ឈគា បិយតរមត្តនោ ក្វចិ ឯវំ បិយោ បុថុ អត្តា បរេសំ តស្មា ន ហឹសេ បរំ អត្តកាមាតិ ។ បុគ្គលមានចិត្តរំពឹងគិតសព្វទិស រមែងរកមិនឃើញនូវបុគ្គលជាទីស្រឡាញ់ជាងខ្លួនក្នុងទីណាមួយឡើយ ខ្លួនទើបជាទីស្រឡាញ់ច្រើនជាងបុគ្គលដទៃ យ៉ាងនោះឯង ។ ព្រោះហេតុនោះ អ្នកដែលស្រឡាញ់ខ្លួន មិនគប្បីបៀតបៀននូវសត្វដទៃឡើយ ។ ជីវិតនេះ បើយើងមិនទាន់ប្រាកដក្នុងចិត្តថា រស់នៅដើម្បីអ្វីទេនោះ យើងគួរតែសម្រេចចិត្តជាដំបូងថា យើងរស់នៅដើម្បីអ្នកដែលយើងស្រឡាញ់ ហើយធ្វើអ្វីៗ ឱ្យបានល្អ ឱ្យជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកទាំងអស់នោះ ។ លុះដល់ពេលបានជួបព្រះធម៌ ក្នុងមល្លិកាសូត្រ ជាដើម ទើបយើងមកពិចារណាថា ខ្លួនយើងគឺជាទីស្រឡាញ់ដ៏ក្រៃលែងនៃខ្លួនឯង ដូច្នេះ យើងគប្បីរស់នៅឱ្យបានល្អដើម្បីខ្លួនយើងផង និងដើម្បីអ្នកដែលយើងស្រឡាញ់ផង ទាំងអ្នកដែលស្រឡាញ់យើងផង ហើយមិនគប្បីបៀតបៀននូវគ្រប់ជីវិតដទៃទៀតផង ព្រោះអ្នកដទៃ ក៏មានការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងខ្លាំងក្រៃលែងដែរ គប្បីមានខ្លួនឯងជាឧបមា ៕៚ ខ្លឹមសារនៅក្នុង មល្លិកាសូត្រទី ៨ ( បិដក ២៩ ទំព័រ ២០៧ ) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ការ​យក​ឈ្នះ​អំណាច​បាប​ធម៌ ការ​ដែល នឹង​អាច​យក​ឈ្មះ​អំណាច​នៃ​បាន​ធម៌​បាន​នោះ កម្លាំង​ដែល​សំខាន់​បំផុត​គឺ​កម្លាំង​ចិត្ត បើ​មាន​កម្លាំង​ចិត្ត​រឹងប៉ឹង​ពិត​ប្រាកដ នឹង​អាច​ឈ្មះ​បាន​គ្រប់​យ៉ាង។ កាល​ដែល​មនុស្ស​យើង ព្យាយាម​ឈប់​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​អំពើ​អាក្រក់ ឬ​ព្យាយាម​លះ​បង់​នូវ​គ្រឿង​ញៀន​អ្វី​មួយ តែង​ឈប់​មិន​បាន​ លះ​បង់​មិន​ដាច់​នោះ វា​ជា​ការ​គួរ​ឲ្យ​អាណិត​ស្រណោះ​ណាស់

បាបធម៌(សំ.), (បា.) (បាប៉ៈធ័រ) (បាបធម្ម) ធម៌លាមក, អាក្រក់ គឺសភាវៈដែលជាជំនួយចិត្ត នាំចិត្តឲ្យហ៊ានធ្វើអំពើអាក្រក់ ដូចយ៉ាងសេចក្ដីច្រណែនឈ្នានីស, ឥតអៀនខ្មាស ឥតរាងរអាទៅរកអំពើអាក្រក់ ជាដើម ។ បាបធម៌ ៥ នោះគឺ ៖ 1. កុហនា ការកុហកដោយឫកពា ។ 2. លបនា ការនិយាយរាក់ទាក់ដោយវាចា ។ 3. នេមិត្តិកតា ការធ្វើនិមិត្ដ គឺប្រើឧបាយកល ដោយកាយខ្លះ ដោយវាចារខ្លះ ។ 4. និប្បេសិកតា ការពោលគំរាម ឬសង្កត់ប្រើសំដីជាខ្នោសសំរាប់កោសកាវយកលាភ ។ 5. លាភេន លាភំ និជិគីសនតា ការរកលាភដោយលាភ គឺការយកលាភទៅទាក់លាភ ។ (វិសុទ្ធិមគ្គ សីលនិទ្ទេស សីលប្បភេទកថា ចតុត្ថចតុក្ក) ខេមរ អភិធម្មាវតារ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

រឿង​​នាង​​វេស្សា​មិត្តា​ (​ ចាក​ ម. វា. ) (​ ទី​ពឹង​ទាំង​ពួង​ក្នុង​លោក​មិន​ស្មើ​ទី​ពឹង​ព្រះ​រត​ន​ត្រ័យ​ឡើយ​​ ) កាល​កន្លង​ទៅ​ហើយ​ មាន​ព្រះ​រា​ជា​មួយ​ព្រះ​អង្គ​ព្រះ​នាម​កោសម្ពិក​រាជ ព្រះ​អគ្គ​ម​ហេ​សី​ព្រះ​នាម​វេស្សា​មិត្តា​ សោយ​រាជ​សម្បត្តិ​ក្នុង​ក្រុង​ស​ម្ពិយ ។​ ថ្ងៃ​មួយ​ព្រះ​នាង​វេ​ស្សា​មិត្តា​បាន​ស្តាប់​ធ៌មព្រះ​សម្ពុទ្ធ​កើត​សេចក្តី​ជ្រះ​ថ្លា​ ថ្វាយ​ខ្លួន​ជា​ឧ​បាសិ​កា​

នៅ​ក្នុង​ជី​វិត​គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​ មិន​មាន​ធម៌​អ្វី​ នៅ​ពេល​ណា​ កន្លែង​ណា​ ដែល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ទ្រង់​មិន​បាន​ត្រាស់​ក្នុង​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​នោះ​ទេ​ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ដឹង​នូវ​ធម៌​ទាំង​ពួង​ដោយ​ពាក្យ​ថា​ បជា​នា​តិ​ ។ នៅ​ក្រុង​ញូ​ដេ​លី​ នៃ​ប្រ​ទេស​ឥ​ណ្ឌា​សព្វ​ថ្ងៃ​ មាន​កន្លែង​ដែល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​សម្តែង​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​សូត្រ​ ពុទ្ធ​បរិ​ស័ទ​តែង​ថ្វាយ​បង្គំ​នម​ស្ការ​ ឯ​ចំណែក​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​គឺ កាយ វេ​ទនា​ ចិត្ត​ ធម៌​ ដែ​ល​ជា​ទី​តាំង​នៃ​សតិ​រលឹក​សិក្សា​ មាន​គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​ គ្រប់​ពេល​វេ​លា​ គ្រប់​កន្លែង​ ។​ សតិ​រលឹក​ដឹង​ ស្គាល់​ធម៌​ដែល​កំពុង​ប្រាដក​ គឺ​ជា​ការ​នម​ស្ការ​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ដ៏​សំខាន់​ក្រៃ​លែង​ ជា​ង​ការ​សូត្រ​ធម៌​នមស្ការ​និង​ការ​ថ្វាយ​បង្គំ​ដោយ​កាយ​ទៅ​ទៀត​ ។ " អ្នក​ចម្រើន​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ " ពាក្យ​នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​វោ​ហារ​ប៉ុណ្ណោះ​ ដោយ​បរមត្ថ​ គឺ​សតិ​ថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ កើត​ឡើង​ដោយ​មាន​បច្ច័យ​គ្រប់​គ្រាន់​ ។ បច្ច័យ​យ៉ាង​សំខាន់​នៃសតិ​​ថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​មាន​ ២​ ចំណុច​ដូច​តទៅ​ : ១- ក្នុង​ជីវិត​ប្រ​ក្រ​តី​ មាន​ធម៌​បរមត្ថ​ គឺ​រូប​ធម៌​ និង​នាម​ធម៌​ ស្រេច​ស្រាប់​ដែល​ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់​ប្រាប់​ឲ្យ​សិក្សា​ ឲ្យ​ឃើ​ញ​ ឲ្យ​ដឹង​ថា​ជា​តួ​ធម៌​ ពោល​គឺ​មិន​មែន​ដឹង​ធម៌​អ្វី​ដទៃ​ទៀត​ឡើយ ។ ធម៌​ដែល​ត្រូវ​ដឹង​ គឺ​ធម៌​ពួក​កាយ​ ពួក​វេ​ទនា​ ពួក​ចិត្ត​ ពួ​ក​ធម៌​ គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​មាន​ហើយ​ គ្រប់​ទ្វារ​ទាំង​ ៦ មាន​ទ្វារ​ភ្នែក​ជា​ដើម​ ។​ ត្រូវ​ស្តាប់​ឲ្យ​រឿយ​ៗ​ ស្តាប់​ហើយ​ស្តាប់​ទៀត​ យល់​ឡើង​ៗ​ ធម៌​ដែល​គប្បី​ដឹង​គឺ​ខណៈ​នេះ​ឯង​ ។ ២- សិក្សា​សង្កេត​ពិ​និត្យ​ចំពោះ​តួ​ធម៌​ពិត​ៗ​ កុំ​ឲ្យ​មាន​តែ​បញ្ហា​បរិយត្តិ​ គឺ​ត្រូវ​ឃើញ​លក្ខ​ណៈ​នៃ​សភា​វធម៌​ដោយ​បញ្ញា​ដ៏​ប្រ​ពៃ​ ។ តាម​ពិត​ ចំណុច​មួយ​នេះ​ក៏​នៅ​លើ​បច្ច័យ​ដូច​គ្នា​ដែរ​ ព្រោះ​យោ​និ​សោ​មន​សិ​ការ​ ដែល​ជា​តួ​សិក្សា​សង្កេត​ពិនិត្យ​ ត្រូវ​តាក់​តែង​ដោយ​ការ​សន្សំ​បុណ្យ​ ។​ ស្តាប់​ធម៌​ជា​មួយ​គ្នា​ តែ​ផល​សម្រេច​ខុស​គ្នា​ ត្រង់​នេះ​គឺ​ យើង​ត្រូវ​យល់​ដល់​តួ​យោ​និសោម​នសិការ​ មា​ន​តិច​ មា​ន​ច្រើន​ មាន​ខ្លាំង​ មាន​ខ្សោយ​ តាម​ឧ​បនិស្ស័យ​បុណ្យ​បារមី​រៀង​ៗ​ខ្លួន​ ។ ដោយ​បរមត្ថ​ អ្នក​ចម្រើន​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​អត់​មាន​ទេ​ ដូច្នេះ​ទើប​អត់​មាន​ចាប់​ផ្តើម​អ្វី​ទាំង​អស់​ក្រៅ​ពី​ស្តាប់​ព្រះ​ធម៌​ឲ្យ​យល់​ថា​ ធម៌​ទាំង​ពួង​គឺ​នាម​រូប​ មិន​គួរ​ប្រ​កាន់​ថា​ជា​ខ្លួន​និង​ថា​ជា​របស់​ខ្លួន​ឡើយ​ ។​ ការ​ដែល​បាន​ស្តាប់​យល់​ហើយ​ ក៏​ជា​បច្ច័យ​ឲ្យ​សតិថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​កើត​ឡើង​ បញ្ញា​ដឹង​ច្បាស់​ជា​តួ​បរិញ្ញា​ ប្រ​ព្រឹត្ត​ទៅ​ក្នុង​ការ​កំណត់ដឹង​នូវ​រូប​ធម៌​ នាម​ធម៌​តាម​សេច​ក្តី​ពិត​ ។ ទាំង​ពីរ​ចំណុច​នេះ​ ទី​ ១ ហៅថា​ បរតោ​ឃោសៈ គឺ​ជា​បរតោ​ឃោសៈ​ ដ៏​ល្អ​និង​កម្រ​បំផុត​ ព្រោះទាក់​ទង​នឹង​ការ​ត្រាស់​ដឹង​នៃ​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ , ទី​ ២​ ហៅ​ថា​ យោ​និ​សោមនសិការ​ ។ កា​ល​ណា​​បើ​ទាំង​ពីរ​ចំណុច​នេះ​បាន​ជា​បច្ច័យ​នៃ​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ហើយ ទើប​បាន​ជា​ឧ​បការ​ដល់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ប្បដិ​បត្តិ​នោះ​ៗ​ សូម្បី​រូបជ្ឈាន​ ដែល​បាន​បទដ្ឋាន​នៃ​វិបស្សនា​ ក៏​ត្រូវ​តែ​មាន​ចំណុច​ពីរ​នេះ​ជា​ដាច់​ខាត​ ។ យោ​និ​សោ​មន​សិការ​ មា​ន​តាំង​ពី​កុសល​ថ្នាក់​ស្តាប់​រហូត​ដល់​កុសល​ថ្នាក់​វិបស្ស​នា​និង​អរិយ​មគ្គ​ ។​ យោ​និ​សោ​មន​សិការ​នេះ​ ដែល​អា​ច​សម្រេច​ដល់​ថ្នាក់​វិបស្សនា​ទៅ​បាន​ ក៏​ត្រូវ​អាស្រ័យ​បរតោ​ឃោសៈ​ ដ៏​អស្ចារ្យ​គឺ​ព្រះ​ធម៌​ទេស​នា​របស់​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​នោះ​ឯង​ ។ ក្នុង​មិគ​ជា​លសូត្រ​ គម្ពីរ​ឧ​ទាន​ បដិក​លេខ​ ៥២ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ប្រ​កាស​ថា​ កល្យាណ​មិត្ត​ជា​ប្រធាន​ដ៏​សំខាន់​ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​សីល​ មាន​កថា​វត្ថុ​ មាន​ព្យា​យាម​ និង​មាន​បញ្ញា​ចាក់​ធ្លុះ​ ។​ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ជា​កំពូល​កល្យា​ណ​មិត្ត​នៃ​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​ ព្រោះ​ព្រះ​អង្គ​បាន​ប្រ​កាស​ឲ្យ​សត្វ​លោក​បាន​ស្តាប់​ថា​នេះ​ជា​ទុក្ខ​ នេះ​ជា​ការ​រលត់​ទុក្ខ​ ។ កាយ​ វេ​ទនា​ ចិត្ត​ធម៌​ ដែល​មិន​ទៀង​គឺ​ជា​ទុក្ខ​ សត្វ​បុគ្គល​ជា​អ្នក​មាន​ទុក្ខ​ដទៃ​ទៀត​មិន​មាន​ឡើយ​ ការ​កំណត់​ដឹង​ទុក្ខ​មិន​មែន​ជា​សត្វ​ គ្រាន់​តែ​ជា​សង្ខារ​ធម៌​ នេះ​គឺ​បរិ​ញ្ញា​ជា​តួ​កំណត់​ដឹង​ ។ បរិញ្ញា​នេះ​ ហៅ​ថា​ បហាន​បរិញ្ញា​ ។ អវិជ្ជា​រលត់​អស់​ ទុក្ខ​រមែង​មិន​មាន​ ការ​មិន​កើត​ឡើង​នៃ​ទុក្ខ​ គឺ​ព្រះ​និ​ព្វាន​ ។​ ​ការ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និ​ព្វាន​រៀង​ៗ​ខ្លួន​ ដោយ​បច្ច​វេក្ខ​ណ​ញ្ញាណ​ ។ ស្រង់​ចាក​ពី​សៀ​វភៅ​ " ព្រះ​ថេរី​គា​ថា​ ភាគ​២ " រៀប​រៀង​ដោយ លោក​គ្រូ​អគ្គ​បណ្ឌិត​ ប៊ុត-សាវង្ស​ ។ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

​ព្រះ​ម​ហា​ថេរៈ បាន​ឮ​មក​ថា​ ព្រះ​មហា​ថេរៈ​អង្គុយ​ក្នុង​ទី​សម្រាក​ពេល​ថ្ងៃ​ កាល​សន្ទនា​ជា​មួយ​នឹ​ង​អន្ទេ​វា​សិក​ បាន​បត់​ដៃ​ចូល​ ហើយ​លា​ចេញ​ដូច​ដើម​ (​បន្ទាប់​ពី​នោះ​) ទើ​ប​សន្សឹម​ៗ​ បត់​ដៃ​ចូល​ទៀត​ ។​