លក្ខណៈ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សំដែង​ថា ខន្តី​ជា-តបធម៌​ឧត្ដម តបធម៌​គឺ​ធម៌​ជា​គ្រឿង​ដុត​បំផ្លាញ​នូវ​កិលេស​ក្នុង​សន្ដាន​ចិត្ត មនុស្ស​សម័យ​ដើម​មុន​ព្រះអង្គ​បាន​ត្រាស់​ដឹង គេ​និយម​ធ្វើ​តបធម៌​ច្រើន​បែប ច្រើន​យ៉ាងណាស់ ប៉ុន្តែ​សុទ្ធ​តែ​ជា​របៀប​ធ្វើ​ខ្លួន​ឲ្យ​លំបាក​ឥត​ប្រយោជន៍ ជា​ការ​ធ្វើ​ទារុណកម្ម​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា ឲ្យ​ដល់​រូប​កាយ​របស់​ខ្លួន​ឯង ដោយ​យល់ថា ធ្វើ​របៀប​នេះ​នឹង​នាំ​ឲ្យ​គេ​បាន​បរិសុទ្ធ ដល់​ទី​បំផុត​នៃ​សាសនា​ឬ​លទ្ធិ​របស់​គេ។ តាម​ពិត​កិលេស​មិន​មែន​មាន​រូប​កាយ​ជា​ប្រភព​នៃ​កំណើត​នោះ​ទេ សូម្បី​សត្វ​ក្នុង​អរូប​ភព​ក៏​​នៅ​មាន​កិលេស​ដែរ ប៉ុន្តែ​ប្រភព​ពិត​ប្រាដក​របស់​កិលេស​ គឺ​អវិជ្ជា​ដែល​មិន​ដឹង​នូវ​ក្នុង​សច្ចធម៌។ អំណត់​គឺ​សេចក្ដី​អត់​ធន់​ ជា​ភ្លើង​ដុត​កំទេច​នូវ​អវិជ្ជា ព្រោះសេចក្ដី​អត់ធន់​ជា​កម្លាំង ក្នុង​ការ​ញ៉ាំង​កុសល​ធម៌​ទាំង​ពួង​ឲ្យ​សម្រេច​ ដូច​កម្លាំង​កាយ​របស់​បុរស ដែល​ញ៉ាំង​ឲ្យ​ការងារ​នោះ​ៗ​មាន​ការ ភ្ជួររាស់ជា​ដើម សម្រេច​ទៅ​បាន ។សេចក្ដី​អត់ធន់​គឺ​ជា​វិជ្ជា​មួយ​ដ៏​យ៉ាង​ខ្ពង់ខ្ពស់​បំផុត ដែល​សត្វ​លោក​មិន​ងាយ​រៀន​ចេះ ប៉ុន្តែ​បើ​បុគ្គល​ណា​ប្រកប​បាន​នូវ​វិជ្ជា​នេះ បុគ្គល​នោះ​រមែង​រួច​ផុត​អំពី​ការ​ញាប់ញ័រ ដោយ​លោក​ធម៌​ទាំង​៨ គឺ មាន​លាភ១ អត់​លាភ១ មាន​យស១ អត់​យស១ សរសើរ១ និន្ទា១ សុខ១ ទុក្ខ១។ ក្នុង​ជីវិត​ទាំង​គ្រហស្ថ ទាំង​បព្វជិត សុទ្ធ​តែ​មាន​សេចក្ដី​លំបាក ដូច្នេះ​ទើប​គ្រប់​គ្នា​ត្រូវ​ចេះ​អត់ទ្រាំ គឺ​អត់​ទ្រាំ​បំពេញ​ការងារ​តាម​តួនាទី ទាំង​ជា​ការងារ​ប្រាស​ចាក​ទោស​ផង ឲ្យ​សម្រេច​ទៅបាន ជា​ពិសេស​គឺ​អត់​ទ្រាំ​បាន​ចំពោះ​អារម្មណ៍​ក្នុង​លោក រឿង​រ៉ាវ​ផ្សេងៗ ដែល​មាន​ជា​ប្រចាំ​ក្នុង​ជីវិត ។អារម្មណ៍​ឯ​ណា​មួយ​ក្នុង​លោក អារម្មណ៍​នោះ​គេ​តែង​រៀន​គឺ​រៀន​ទទួល​យក​ស្មារតី រៀន​ទាំង​អត់​ស្រលាញ់ អត់​ស្អប់​ អត់វង្វេង អត់​ស្រវឹង អត់តក់ស្លុត និង​រៀន​លះបង់។ ចំពោះ​វិជ្ជា​ថ្នាក់​ឧត្ដម​ក្នុង​ជីវិត គឺ​វិជ្ជា​អាច​ទ្រាំ​បាន ឃើញអារម្មណ៍​ក្នុង​លោក​ទាំង​អស់ ជា​របស់​សម្រាប់​ស្រាវជ្រាវ ឃើញ​ការ​ទ្រាំ​បាន​ជា​ការ​រៀន​ចប់ ឃើញ​ការ​មិន​ជាប់​ជំពាក់​ ជា​សញ្ញា​ប័ត្រ​នៃ​ការ​ប្រឡង​ចេញ ។ដូច្នេះ​លក្ខណៈ​សំខាន់​ដែល​ត្រូវ​យល់​ដឹង គឺ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មាន​ការ​ទ្រាំ​បាន ជា​លក្ខណៈ ការ​ទ្រាំ​បាន​គឺ​ជា​ទង់​ជ័យ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ មនុស្សនិងការងារ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

លក្ខណៈ​របស់​អ្នក​បួស អ្នក​បួស​គឺ​ជា​អ្នក​ស្វែង​រក​សន្តិភាព​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង ទុក​ដាក់​ខ្លួន​ជា​មនុស្ស​ធម្មតា​ម្នាក់​ មិន​តម្កើង​ខ្លួន​ឯង​ដោយ​សារ​បាន​បួស មិន​ជំពាក់​ទាក់​ចិត្ត​នៅ​ត្រង់​ការ​គោរព​បូជា ថ្វាយ​បង្គំ​របស់​អ្នក​ដទៃ អាស្រ័យខ្លួន​ជា​អ្នក​បួស​នោះ​ទេ​ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្ដែង​ថា អ្នក​បួស​ដែល​បៀត​បៀន​បុគ្គល​ដទៃ សម្លាប់​សត្វ​ដទៃ មិន​មែន​ជា​បព្វ​ជិត មិន​មែន​ជា​សមណៈ​ឡើយ។

មិន​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ក្នុង​កាម ក្នុង​សីល​ទី​៣​នេះ មាន​ការ​ទាក់​ទង​យ៉ាង​សំខាន់​ទៅ​នឹង​សុភមង្គល​ក្នុង​រង្វង់​គ្រួសារ។ មនុស្ស​ភាគ​ច្រើន​យល់​ឃើញ​ថា ស្នេហា​ឬ​ការ​ស្រលាញ់​តែង​នាំ​មក​នូវ​សេចក្ដី​សុខ តែ​ក្នុង​ទស្សនៈ​នៃ​ព្រះ​សម្មសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ឃើញ​ថា ស្នេហា​គឺ​ជា​បញ្ហា​ស្មុគ្រ​ស្មាញ​បំផុត​សម្រាប់​ជីវិត។ គ្រួសារ​ខ្លះ​មាន​ការ​លះលែង​គ្នា ដោយ​សារ​រឿយ​រ៉ាវ​សូម្បី​បន្តិច​បន្តួច ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី? ព្រោះ​គេ​សំលឹង​ឃើញ​គ្នា​និង​គ្នា​តែ​លើ​រូប​សម្រស់

សន្សំ​ថាម​ពល ដង្កូវ​មុន​នឹង​ទៅជា​មេអំបៅ វា​ត្រូវ​សន្សំ​កម្លាំង​ថាម​ពល​ទុក​ឲ្យ​ច្រើន ដើម្បី​នឹង​បាន​ប្រើប្រាស់​នូវ​កម្លាំង​នោះ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ត្រូវ​ប្តូរ​ផ្លាស់​រាងកាយ​ទៅ​ជា​មេអំបៅ​ដ៏​ស្រស់​ស្អាត។ ក្ដាម​នៅ​ពេល​សក​ហើយ វា​ត្រូវ​សន្សំ​កម្លាំង​ទុក​ដើម្បី​ឲ្យ​បាន​ទៅជា​ស្នូក​ដែល​រឹង​ក្នុង​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​ខ្លួន។ ធម្មជាតិ​នៃ​សត្វ​ទាំង​ពីរ​មុន​នេះ ដាស់​តឿន​ឲ្យ​យើង​ដឹង​ថា ការ​ប្តូរផ្លាស់​ទៅ​កាន់​ភាព​រឹងប៉ឹង និង​ល្អ​ប្រសើរ​បាន​នោះ គឺ​មនុស្ស​យើង​ត្រូវ​

មាន​និទាន​មាន់​ព្រៃ​ជល់​គ្នា កាល​ជល់​គ្នា​មួយ​សន្ទុះ​ធំ​មក ក៏​ដឹង​ចាញ់​ឈ្នះ មាន់​ដែល​ចាញ់​ក៏​រត់​គេច​បាត់​ទៅ ចំណែក​មាន់​ដែល​ឈ្នះក៏​សប្បាយ​ចិត្ត​ ទទះ​ស្លាប​និង​សម្ដែង​អាកប្បកិរិយា​ផ្សេងៗ បង្អួត​មាន់​មេ​ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ​ទៀត​ផង រួច​ហើយ​ក៏​ហើរ​ទៅ​ទំ​លើ​ដំបូក​ខ្ពស់ ស្រែក​រងាវ​ប្រកាស​ពីជ័យ​ជម្នះ​របស់​ខ្លួន។ ពេល​នោះ មាន​សត្វ​ឥន្ទ្រី​ដ៏​ធំ​មួយបាន​ហើរ​បោះ​ពួយ​មក​ឆាប​យក​មាន់​ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​នោះ​ទៅ​ធ្វើ​ជា​អាហារ​ដ៏​ឆ្ងាញ់​មួយ​រំពេច​ទៅ។ រឿង​មាន់​ព្រៃ​ដែល​ជល់​ឈ្នះ​គេ​នេះ​បាន​អប់រំ​មនុស្ស​យើង​យ៉ាង​ល្អ គឺ​ពេល​ដែល​យើង​បាន​ជួប​ប្រសព្វ​នូវ​សេចក្ដី​សម្រេច​ក្នុង​កិច្ចការ​យ៉ាង​ណា​មួយ យើង​មិន​ត្រូវ​អួត​ក្អេងក្អាង លើកតម្កើន​ខ្លួន​ឯង​នោះ​ឡើយ ព្រោះ​ការ​អួតក្អេងក្អាង វានាំ​ឲ្យ​ដូច​រឿង​និទាន​ពី​មាន់​ព្រៃ ដែល​ជល់​ឈ្នះ​គេ​នោះ​ឯង។ ក្នុង​លោក​នេះ អ្នក​ដែល​បាន​ដល់​នូវ​សេចក្ដី​សម្រេច​រមែង​ជាទី​តាំង​នៃ​ការ​សម្លឹង​មើល​នៃ​អ្នក​ដទៃ ដ៏​យ៉ាង​ច្រើន​ដូច្នេះ យើង​គួរ​តែ​ទន់​ភ្លន់ បន្ទន់​បន្ទាប​ខ្លួន ទើប​អាច​រស់​នៅ​បាន​យូ​រត​ទៅ ហើយ​ក៏​រមែង​មាន​នូវ​មិត្តភក្តិ​ច្រើន ឯ​សត្រូវ​វិញ​បើ​មាន​ក៏​តិច​តួច​ប៉ុណ្ណោះ។ មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​ភាសិត​មួយ​ឃ្លា បាន​សម្ដែង​ទុក​មក​ថា​ << ឈ្នះ​ខ្លួន​ឯង​ប្រសើរ​ជាង >> ។ ម្យ៉ាង​ទៀ​ត​ សត្វ​ឥន្ទ្រី​ក្នុង​រឿង​និទាន​នេះ ជា​ឈ្មោះ​នៃ​កិលេស​មារ។ សត្វ​ស្លាប់​ដោយ​សារ​សាច់ កាមគុណ​ផ្ដាច់​ជីវិត​មនុស្ស។ ដកស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ៤៨ធម្មទស្សន៍ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

គំនិត​កូន​ល្អ គំនិត​កូន​ល្អ គុណ​របស់​មាតាបិតា​ប្រៀប​ជា​មួយ​របស់​សុទ្ធ​តែ​ធំៗ​ឬ​ធ្ងន់​ៗ​ដូច​ជា​ផែន​ដី ភ្នំ​ព្រះសុមេរុ​ ឬ លំហរ​អាកាស​សមុទ្រ​ជាដើម ជីវិត​យើង​ជា​កូន​ត្រូវ​បាន​សម្ព័ន្ធ​គ្នា​ជា​មួយ​មាតាបិតា ដែល​ជា​បុគ្គល​មុន​ដំបូង​បង្អស់​ និង ជា​បុព្វការី​របស់​កូន​ប្រុស​ស្រី​ ដូច្នេះ​ទើ​បយើង​ត្រូវ​នឹក​រលឹក​ដោយ​គំនិត​ល្អ​ថា តើ​យើង​ត្រូវ​ជា​កូន​ត្រូវ​តប​ស្នង​សងគុណ​លោក​វិញ​យ៉ាង​ណា?

"គល់​ទទឹង​" មាន​ព្រឹត្តិ​ការណ៍​យ៉ាង​ដូច​មេ្តច​? បើ​យោង​ប្រសាសន៍​តាម​ការ​ចង​ចាំ​របស់​ចាស់​ៗ​ ដែល​ខ្ជិល​កត់​ត្រា​ទុក​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ បាន​ជា​ហៅ​ថា​ " គល់​ទទឹង " ពី​ព្រោះ​កាល​នោះ​ មាន​ឈើ​មួយ​ដើម​ធំ​រលំ​កាត់​ទទឹង​អូរ​មួយ​ ដែល​នាំ​ទឹក​ឆ្លង​ទៅ​មក​ រវាង​បឹង​ខ្វែង​ និង​បឹង​អូរ​ក្រហម​ ។

វត្តឯកឧត្តមមានជ័យមានទីតាំងនៅក្នុងខេត្តតាកែវ ។ វត្តឯកឧត្តមមានជ័យនេះជាវត្តមួយដែលមានចំណាត់ថ្នាក់ថាគឺជាវត្តដែលស្អាតជាងគេនៅក្នុងខេត្តតាកែវ។ នៅក្នុងវត្តឯកឧត្តមមានជ័យព្រះវិហាដ៏ស្អាតគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍។ ព្រះវិហាដ៏ស្រស់ស្អាតនោះ ធ្វើការសាងសង់ឡើងដោយប្រើរចនាបទបន្ទាយស្រី។ ភាពទាក់ទាញរបស់ព្រះវិហា គឺព្រោះតែការប្រើក្បាច់ចម្លាក់ផុសអណ្តែតនៅតាមជញ្ជាំងព្រះវិហារ និងតាមសរសរនីមួយៗទាំងក្នុងនិង ក្រៅព្រះវិហារ។ វត្តឯកឧត្តមានជ័យ មានរូបចម្លាក់ធំៗ និងស្រស់ស្អាតជាច្រើន។ នៅពីមុខព្រះវិហារលោកអ្នកនឹងឃើញមានចម្លាក់ដំរីដ៏ធំមួយគូ ចម្លាក់នោះទាំងពណ៌និងទឹកដៃនៃការឆ្លាក់បង្ហាញពីភាពរស់រវើក មើលមួយក្រលែកភ្នែកដូចជាសត្វដែលកំពុងមានជីវិតពិតអ៊ីចឹង។ រីឯនៅខាងក្រោយចម្លាក់ដំរីនោះទៀត ក៏មានចម្លាក់ហង្សដ៏ធំមួយគូផងដែរ ដែលកំពុងឈរសំញែងបង្ហាញរិទ្ធិនៅលើឆ័ត្ររួតបីជាន់ បង្ហាញពីអំណាចបារមីរបស់ព្រះវិហា គួរជាទីគោរពបូជា។ នៅក្នុងបរិវេណវត្តដ៏ស្ងប់ស្ងាត់នេះ ក៏ដូចជានៅមុខទីធ្លារបស់ព្រះវិហាដ៏ស្រស់ស្អាតនេះដែរ មានដាំផ្កាផ្ញីអមលម្អរចម្លាក់ឆ្នាំទាំង១២ផងដែរ ចម្លាក់ទាំង១២នេះ ចម្លាក់នីមួយៗមានទំហំធំៗ ស្អាត និងរស់រវើក។ ឯចម្លាក់ទេពប្រណំធំៗប៉ុនមនុស្ស ដែលកំពុងឈរប្រណំសំពះនៅពីមុខព្រះវិហាជាច្រើននេះក៏កាន់តែស្រស់ស្អាត សម្រស់ចម្លាក់ប្រៀបបានដូចជាទេពអប្សចុះពីសួរគា។ ប្រសិនបើលោកអ្នកឈរនៅពីមុខព្រះវិហារ គន់មើលឱ្យចំទៅព្រះវិហារតែម្តង លោកអ្នកអាចចាប់អារម្មណ៍ឃើញក្លោងទ្វារធំនិងកំពូលព្រះវិហារ មិននៅរត់ជួរគ្នាដូចវិហារដ៏ទៃឡើយ រីដំបូលព្រះវិហារមានការប្រើម៉ូតប្លែកពីគេ ម្ខាងវែងហើយម្ខាងទៀតខ្លី ចំណែកនៅតាមជញ្ជាំងខាងក្រៅ និងសរសរនីមួយៗនៃព្រះវិហានេះមានរចនាទៅដោយចម្លាក់ផុសតាមក្បាច់នៃរចនាបទ ស្រស់ស្អាតគួរជាទីគាប់ភ្នែក នៅខាងក្នុងព្រះវិហាតាមជញ្ជាំងនិងដំបូលមានគំនូរជាច្រើន គំនូនីមួយៗសុទ្ធតែជារូបភាព និងអក្សរនិទានដំណាលរឿង តាំងពីសម័យព្រះពុទ្ធទ្រង់តាំងនៅ នៅក្នុងព្រះវិហារដ៏ស្រស់ស្អាតនេះក៏មានចម្លាក់ព្រះពុទ្ធរូបតម្តល់ សម្រាប់ជាទីគោរពបូជានៃពុទ្ធសាសនិកជនទាំងពួងផងដែរ។ លោកអ្នកដែលចាប់អារម្មណ៍ពីសម្រស់វត្តឯកឧត្តមមានជ័យអាចមកទស្សនា និងគោរពបូជាដោយផ្ទាល់បាន។ វត្តឯកឧត្តមានជ័យមានទីតាំងនៅតាមបណ្តោយផ្លូវជាតិលេខ៣ ជិតអង់តាសោម នៅក្នុងខេត្តតាកែវនេះតែម្តង។ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ