សេចក្តីទុក្ខជាបញ្ហា ធំបំផុតរបស់មនុស្សជាតិ ទូទៅក្នុងលោកទាំងមូល ។ ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ បានត្រាស់សំដែង ធម៌ទេសនា អស់រយៈ៤៥ព្រះវស្សា ប្រៀនប្រដៅ ពុទ្ធបរិស័ទ អំពីអរិយសច្ចៈ៤ ដែលព្រះអង្គត្រាស់ដឹង ជាអនុត្តរសម្មាសម្ពោធិញាណ ព្រោះព្រះអង្គមាន​ ព្រះបំណងបង្ហាញផ្លូវ ដល់ជនទាំងឡាយ គ្រប់វណ្ណៈ ឲ្យបានដល់ ការរំដោះខ្លួន រួចផុតអំពីសេចក្តីទុក្ខ ។ បដិច្ចសមុប្បាទ (លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ បានអធិប្បាយរួច មកហើយ) ក្នុងអរិយសច្ច៤ ជាកញ្ចក់បញ្ចាំងឲ្យឃើញ ថាអវិជ្ជាជា ដើមហេតុ ឲ្យសេចក្តីទុក្ខ មួយគំនរធំ កើតឡើងនៅខាងចុង ។ អវិជ្ជាចេះតែកើតឡើង ជាថ្មីទៀត សេចក្តីទុក្ខ ក៏តាមមកជាមួយ ការកើតស្លាប់ៗក៏ចេះតែបន្តទៅទៀត គ្មាន ទីបញ្ចប់ឡើយ ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូលថាៈ “អ្នកឃើញនូវបដិច្ចសមុប្បាទ គឺជាអ្នកឃើញនូវព្រះធម៌, អ្នកឃើញនូវព្រះធម៌ គឺជាអ្នកឃើញ នូវបដិច្ចសមុប្បាទ”។ សេចក្តីបរិយាយក្នុងឧបនិសសូត្រ ក្នុងគម្ពីរសម្យុត្តនិកាយ អំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ឲ្យឃើញថាមាន សារសំខាន់បំផុត ក្នុងទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធ ។ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ មាន២ផ្នែក ផ្នែកទី១ គឺលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ ជាទ្រឹស្តីអំពីការទាក់ទង តៗគ្នានៃបច្ច័យ ដែលមាន១២កង គឺអវិជ្ជានៅខាងដើមទី១ ទុក្ខទាំងឡាយនៅ ខាងចុងទី១២ ហើយអវិជ្ជាក៏ ចាប់ផ្តើមសារជាថ្មីទៀត ម៉្លោះហើយការវិលកើត វិលស្លាប់ ក្នុងត្រៃភព ក៏នៅតែបន្តទៅទៀត រហូតដល់អស់អវិជ្ជា ។ ផ្នែកទី២ គឺលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ជាទ្រឹស្តីនាំទៅកាន់ ការរំដោះខ្លួន ចេញអំពីត្រៃភព ចេញអំពីទុក្ខ គឺព្រះនិព្វាន។ លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ មាន១១កង ។ ការជាប់ទាក់ទងគ្នា ដោយបច្ច័យ មានដូចតទៅនេះ៖ សទ្ធា (១) ជាបច្ច័យដល់ បមោជ្ជៈ (២) បមោជ្ជៈ ជាបច្ច័យដល់ បីតិ (៣) បីតី ជាបច្ច័យដល់ បស្សទ្ធិ (៤) បស្សទ្ធិ ជាបច្ច័យដល់ សុខៈ (៥) សុខៈ ជាបច្ច័យដល់ សមាធិ (៦) សមាធិ ជាបច្ច័យដល់ ញាណទស្សនៈ (៧) ញាណទស្សនៈ ជាបច្ច័យដល់ និព្វិទា (៨) និព្វិទា ជាបច្ច័យដល់ វិរាគៈ (៩) វិរាគៈ ជាបច្ច័យដល់ វិមុត្តិ (១០) វិមុត្តិ ជាបច្ច័យដល់ អាសវក្ខយ្យេញាណ (១១)។ លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទនេះ មានសទ្ធាជាខាងដើម និងអាសវក្ខយ្យេញាណ (ឬខយញាណ) នៅខាងចុង ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ពន្យល់ តាមរបៀបជាអនុលោមថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អាសវក្ខយ្យេញាណ ជារបស់បុគ្គលមួយ ដែលដឹងហើយឃើញ តថាគតពោលថា មិនជារបស់បុគ្គលមួយ ដែលមិនដឹង ហើយមិនឃើញ ឡើយ ។ តើដឹងអ្វី ឃើញអ្វី ទើបបានការកំចាត់បង់នូវអាសវៈ ? អ្វីនោះគឺរូប អ្វីនោះគឺ ការកើតឡើង នៃរូប អ្វីនោះគឺ ការរលត់ទៅនៃរូប ។ អ្វីនោះគឺ ការកើតឡើង នៃវេទនា អ្វីនោះគឺ ការរលត់ទៅនៃវេទនា នៃសញ្ញា នៃសង្ខារ នៃវិញ្ញាណ ។ ចំពោះអ្នកដែលដឹង ហើយឃើញដូច្នេះ ការកំចាត់បង់នូវអាសវៈ ក៏កើតឡើង។ អាសវក្ខយ្យេញាណ សេចក្តីដឹង នូវការកំចាត់បង់ អាសវៈ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ ។ វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ វិរាគៈ ការអស់ទៅនៃរាគៈ ។ វិរាគៈ ការអស់ទៅ នៃរាគៈ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ ។ និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ ញាណទស្សនៈ ការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់។ ញាណទស្សនៈ ការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោល ថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សមាធិ ការតម្កល់ចិត្ត។ សមាធិ ការតម្កល់ចិត្ត មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ។ បច្ច័យនោះគឺ សុខៈ សេចក្តីសុខស្រួល។ សុខៈ សេចក្តីសុខស្រួល មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់។ បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បីតិ ការឆ្អែតអារម្មណ៍។ បីតិ ការឆ្អែតអារម្មណ៍ មានបច្ច័យ របស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បមោជ្ជៈ សេចក្តីរីករាយ។ បមោជ្ជៈ សេចក្តីរីករាយ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សទ្ធា ជំនឿ។ ១- សទ្ធា ជាហេតុដើម បង្កើតឲ្យមាន អាសវក្ខយ្យេញាណ ជាផលខាងចុង ។ ការដឹងនូវកិច្ចប្រតិបត្តិ ដើម្បីកំចាត់បង់ នូវអាសវៈកិលេស គឺអាសវក្ខយ្យេ ញាណនេះ អាស្រ័យដោយ សទ្ធាជាបច្ច័យ ។ តើសទ្ធាមានអ្វី ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង?ក្នុងលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ជាតិជាបច្ច័យដល់ សេចក្តីទុក្ខ ។ គឺសេចក្តីទុក្ខ នេះហើយ ជាបច្ច័យដល់សទ្ធា ក្នុងលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ។ មិនមែនឲ្យតែមានទុក្ខ សទ្ធានឹងកើតឡើង នោះឡើយ ព្រោះសត្វលោក រមែងវិលត្រឡប់ ទៅកាន់អវិជ្ជា ទៀត ពុំចេញពីរង្វង់ នៃសង្សារចក្រ ។ សទ្ធានឹងកើតឡើងបាន កាលណាបុគ្គល យល់នូវ ធម្មជាតិពិត នៃសេចក្តីទុក្ខ ឃើញនូវគំនរ ដ៏ធំធេងនៃសេចក្តីទុក្ខ ស្គាល់សេចក្តីទុក្ខ ថាជាទុក្ខពិតប្រាកដ ។ គេឃើញថា ធម៌ទាំងអស់ មានសភាពមិនទៀង កើតឡើង ហើយតែងវិនាសទៅវិញ ជាធម្មតា ។ កាលបើធម៌កើតឡើង ជាទីពេញចិត្ត ការវិនាសសាបសូន្យ ទៅនៃធម៌នោះ គឺជាទុក្ខ ។ កាលបើធម៌កើតឡើង ជាទីមិនពេញចិត្ត គឺជា ទុក្ខ ទោះបីវាវិនាស សាបសូន្យទៅវិញក៏ដោយ វាជាទុក្ខស្រេចទៅហើយ ។ ព្រោះគេឃើញនូវសេចក្តីទុក្ខ គេរិះរកផ្លូវ ដើម្បីចេញអំពីទុក្ខ ហើយការជួបប្រទះ នឹងទ្រឹស្តីសាសនា ដែលបង្ហាញពីការ ចេញចាកទុក្ខ សេចក្តីជឿទុក្ខចិត្ត គឺសទ្ធាក៏កើត ឡើង ដោយមានសេចក្តីទុក្ខ ជាបច្ច័យ ។ កាលបើគេសិក្សា ទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធសាសនា គេនឹងមានសទ្ធា៤យ៉ាងគឺ: - កម្មសទ្ធា ជឿថាកម្មតាក់តែងជីវិតសត្វ - វិបាកសទ្ធា ជឿផលនៃកម្ម - កម្មស្សកតាសទ្ធា ជឿថាសត្វមានកម្មជារបស់ខ្លួន - តថាគតពោធិសទ្ធា ជឿការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ ដើម្បីចេញពីរង្វង់សង្សារវដ្ត (លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ) ដែលហូរចុះឥតឈប់ឈរ សទ្ធាត្រូវតែមានកម្លាំង ឈ្នះកម្លាំងទឹកហូរបាន បើមិនដូច្នោះទេ គេនឹង ហូរធ្លាក់ចុះទៅក្នុងអន្លង់ អវិជ្ជាទៀតដដែល ។ បើសទ្ធារឹងមាំហើយ គេនឹងអាចទៅដល់ អាសវក្ខយ្យេញាណ ការកំចាត់បង់នូវ អាសវកិលេស ធ្វើនូវទីបំផុត នៃការកើត ស្លាប់បាន គឺថា អវិជ្ជាសវៈ (តម្រាំអវិជ្ជា) នឹងត្រូវបំផ្លាញចោល ។ បើអវិជ្ជារលត់ហើយ សង្ខារ វិញ្ញាណ នាមរូប អាយតនៈ ផស្សៈ វេទនា តណ្ហា ឧបាទាន ភព ជាតិ ជរា មរណៈ និងទុក្ខទាំងអស់ ក៏រលត់ទៅដែរ ។ ដោយសេចក្តីទុកចិត្ត យ៉ាងមាំទៅលើ ការត្រាស់ដឹង របស់ព្រះតថាគត ថាគេនឹងបានរួចខ្លួន អំពីសេចក្តីទុក្ខ គេក៏កើតសេចក្តីរីករាយ គឺ បមោជ្ជៈ ។ សទ្ធានេះទុកដូច ជាគ្រាប់ពូជ ដែលជាហេតុដើមឲ្យ ខ្សែលោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ ដុះពន្លកឡើង ។ ២- បមោជ្ជៈ សេចក្តីត្រេកអរ ដែលកើតឡើងហើយ វាចេះតែចំរើនឡើង ព្រោះ គេដឹងថា សេចក្តីទុក្ខរបស់គេ មិនមែនជាការទាល់ច្រក ដូចពេល មុនទៀតទេ ។ កាលបើចិត្តរបស់គេរីករាយ គេដកចិត្តចេញ ពីអារម្មណ៍ព្រួយកង្វល់បាន សេចក្តីទោមនស្ស មិនញាំញីគេទេ ភាពងងឹតប្រែជា មានពន្លឺ ព្រោះគេឃើញផ្លូវ ទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ គឺ ការប្រតិបត្តិធម៌តាមមាគ៌ា របស់ព្រះពុទ្ធ ។ គេចូលទៅកាន់សមាធិ ដែលជាមាគ៌ា របស់ ព្រះពុទ្ធ ហើយធ្វើចិត្តឲ្យចុះស្ងប់ មូលលើអារម្មណ៍តែមួយ ជាហេតុឲ្យបីតិកើតឡើង ។ ៣- បីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត។ បីតិមាន៥យ៉ាងគឺៈ - ខុទ្ទកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត តិចៗ - ខណិកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត មួយខណៈ - ឱកន្តិកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត មួយស្របក់ - ឧបេង្គាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ហាក់ដូចជាអណ្តែតខ្លួន - ផរណាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ច្រើនធំទូលាយ។ បីតិកាលដែលកើតឡើងហើយ ចិត្តក៏ឆ្អែតនូវអារម្មណ៍ បីតិក៏រលត់ទៅវិញ ជាធម្មតា ។ ការកើតឡើងនៃបីតិជារឿយៗ ជាបច្ច័យឲ្យកាយ និងចិត្តធ្លាក់ចុះទៅកាន់សេចក្តីស្ងប់ គឺបស្សទ្ធិ។ ៤- បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់អារម្មណ៍ តាមផ្លូវកាយនិងចិត្ត បស្សទ្ធិមាន២យ៉ាងគឺៈ - កាយបស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់កាយ ស្រួលកាយមិនលំបាក - ចិត្តបស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ចិត្ត មិនរវើរវាយ។ បស្សទ្ធិទាំង២យ៉ាងនេះ ជាបច្ច័យ ឲ្យសុខៈ គឺសេចក្តីសុខ កើតឡើងបាន។ ៥- សុខៈ សេចក្តីស្រណុកអារម្មណ៍ គ្មានការលំបាកឈឺចាប់ សុខៈមាន២យ៉ាង គឺៈ - កាយិកសុខៈ សេចក្តីសុខ ដែលប្រព្រឹត្តិទៅក្នុងកាយ - ចេតសិកសុខៈ សេចក្តីសុខ ដែលប្រព្រឹត្តិទៅក្នុងចិត្ត។ ការប្រព្រឹត្តិយូរទៅ នៃសុខៈ សេចក្តីសុខតាមកាយនិងចិត្ត ដែលកើតឡើងតាមរយៈ កម្មដ្ឋាន មានអានាបនស្សតិជាដើម ជាបច្ច័យឲ្យសមាធិ កើតឡើង។ ៦-សមាធិ កិរិយាតម្កល់ចិត្តនឹង លើអារម្មណ៍តែមួយ ចិត្តមិនរត់លោត រវើរវាយ ទៅកាន់ធម្មារម្មណ៍ផ្សេងៗ ។ អារម្មណ៍ដែលតម្កល់នឹង ហើយប្រព្រឹត្តិទៅ ជាកិច្ចមួយ ដែលធ្វើឲ្យនីវរណធម៌ និងកិលេសផ្សេងៗ ទ្រោមចុះជាលំដាប់ ។ នីវរណធម៌ជាគ្រឿងរារាំង ដល់ការចំរើន វិបស្សនាបញ្ញា ។ នីវរណធម៌នោះមាន៥គឺៈ - កាមច្ឆន្ទៈ សេចក្តីផ្គងចិត្តចុះ ក្នុងកិលេសកាម និងវត្ថុកាម - ព្យាបាទៈ គំគួនអាឃាត ចំពោះអារម្មណ៍ដែលខ្លួនស្អប់ - ថីនមិទ្ធៈ សេចក្តីធុញទ្រាន់ ច្រអូសកាយ ច្រអូសចិត្ត - ឧទ្ធច្ចកុក្កច្ចៈ សេចក្តីអន្ទះអន្ទែងចិត្ត អណ្តែតអណ្តូងចិត្ត រំខានចិត្ត - វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យមិនអស់មិនហើយ ងងឹតងងល់ មិនទុកចិត្ត សមាធិជាគ្រឿងធ្វើចិត្ត ឲ្យបរិសុទ្ធ (ចិត្តវិសុទ្ធិ) ជាគ្រឿងឧបត្ថម្ភ ដល់សីលបរិសុទ្ធ (សីលវិសុទ្ធិ)។ សីលវិសុទ្ធិនិងចិត្តវិសុទ្ធិ ជាបាតទ្រ ជាគ្រឹះ ជាឫសគល់ដល់វិបស្សនា ដែលជាហេតុឲ្យបញ្ញា កើតឡើង ។ សមាធិជាបច្ច័យ ឲ្យញាណទស្សនៈកើតឡើង។ ៧- ញាណទស្សនៈ បញ្ញាដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ នូវធម៌ទាំងឡាយ ទៅតាមសភាវៈពិត (យថាភូត ញាណទស្សន) គឺថាធម្មជាតិណាដែល មិនទៀងក៏ ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ថា មិនទៀង ។ ធម្មជាតិណាមិនទៀង ធម្មជាតិនោះជាទុក្ខ ក៏ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ថាជាទុក្ខពិត ។ ធម្មជាតិណាជាទុក្ខ ធម្មជាតិនោះជាអនត្តា ក៏ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ថាជាអនត្តាពិត។ ញាណទស្សនៈ គឺការចំរើនបញ្ញា គឺវិបស្សនាបញ្ញា ។ សមាធិតែម៉្យាង គ្រាន់តែ​ទប់​សង្កត់​ កិលេសទាំងឡាយ ឲ្យលិចចុះពី ផ្ទៃខាងលើនៃចិត្ត ប៉ុន្តែវានៅសម្ងំ ចាំឱកាសងើប ឡើងមកវិញទៀត ។ គេត្រូវការបញ្ញា គឺការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ នូវអ្វីៗទៅតាម សភាវៈពិតរបស់វា ដើម្បីគាស់រំលើង ផ្តាច់ឫសរបស់វា ឲ្យវិនាសសាបសូន្យ ។ ញាណទស្សនៈ មាន៣ប្រការគឺៈ - មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃការដឹងពិតឃើញពិតថា នេះជាផ្លូវ នេះមិនមែនជាផ្លូវ ដែលនាំទៅកាន់ ភាពបរិសុទ្ធ។ - បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលជាហេតុឲ្យ អរិយមគ្គ (លោកុត្តរមគ្គ) កើតឡើង។ - ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃការដឹង ការឃើញ នូវករណីយកិច្ចដែលជាចំណែក នៃលោកុត្តរ គឺឃើញក្នុងមគ្គ៤ ដោយជាក់ច្បាស់ ជាបរមត្ថសច្ចៈ មិនវង្វេងទៅតាមលោកវោហារ ថាបញ្ចខន្ធជារបស់ខ្លួន ថាសុខ ថាទៀង ដោយអំណាច តណ្ហានិងទិដ្ឋិ (ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ) មិនមាន សេចក្តីសង្ស័យ ក្នុងកាលទាំង៣ (កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ) ។ ការដឹងពិត ឃើញពិត ថាធម៌ទាំងអស់ មានសភាពមិនទៀង ជាទុក្ខ មិនមែនជារបស់ ខ្លួន ថាអរិយមគ្គ៤ ជាមាគ៌ាឆ្ពោះ ទៅកាន់ការរំដោះខ្លួន ជាហេតុឲ្យមាន សេចក្តីនឿយណាយ ក្នុងវដ្តសង្សារ ។ ញាណទស្សនៈ ជាបច្ច័យឲ្យកើតនិព្វិទា។ ៨- និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ ចំពោះបញ្ចខន្ធ ដែលជាប្រភពនៃទុក្ខ ។ ការមិនដឹង មិនឃើញ អ្វីៗទៅតាម សភាពពិតរបស់វា គឺថាគ្មានញាណទស្សនៈ គេតែងយល់ខុសថា រូប វទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ជារបស់ខ្លួន ហើយខំបំប៉នខន្ធ៥នេះ ដោយតណ្ហានិងឧបាទាន ម្ល៉ោះហើយគេក៏ស្ថិតនៅ ក្នុងគំនរទុក្ខ ឥតស្រាក ស្រាន្ត ។ កាលណាមានញាណទស្សនៈ គេដឹងហើយឃើញ នូវការពិត អំពីទោសនៃខន្ធ៥ ហើយក៏ នឿយណាយ ប្រកបដោយការភ័យខ្លាច ដូចព្រះពុទ្ធឃោស្សាចារ្យ បានប្រៀបប្រដូច ទៅនឹងបុរសម្នាក់ ដែលចាប់កាន់ពស់ យកចេញពីក្នុងទឹក ដោយនឹកគឹតថាជាត្រី លុះ បានឃើញច្បាស់ថា ជាពស់អាសិរពិស ក៏ភ័យរន្ធត់ ហើយបោះ គ្រវែងសត្វពស់នោះ ចោលភ្លាម យ៉ាងណាម៉ិញ និព្វិទា គឺការរលាស់ចោល ព្រោះឃើញគ្រោះថ្នាក់ នៃបញ្ចខន្ធ ។ និព្វិទាជាបច្ច័យ ឲ្យវិរាគៈកើតឡើង។ ៩- វិរាគៈ សេចក្តីប្រាសចាកតម្រេកក្នុងសង្ខារ ។ ការកើតឡើងនៃនិព្វិទា ធ្វើឲ្យគេមានចេតនាចេញចាក ការកើតស្លាប់ក្នុងភព ។ ពេលបញ្ញា មិនទាន់រីកចំរើន គេតែងត្រេកត្រអាល ក្នុងតណ្ហានិងឧបាទាន ដោយអវិជ្ជាគ្របសង្កត់ ។ ការកើតឡើងនៃនិព្វិទា ធ្វើឲ្យបញ្ញារបស់គេ រីកចំរើនយ៉ាងរហ័ស ហើយដោយសារ ការចំរើន ឡើងនៃបញ្ញា សេចក្តីត្រេកត្រអាល ក្នុងសង្ខារ ក៏ត្រូវសាបសូន្យ គេលែងចង់បាន ភពទៀតហើយ ។ វិរាគៈ ជាបច្ច័យ ឲ្យវិមុត្តិកើតឡើង។ ១០- វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ អំពីភព គឺអំពីការកើតស្លាប់ៗ ដែលហៅថាព្រះនិព្វាន ។ វិមុត្តិបានដល់លោកុត្តរមគ្គ ដែលកំចាត់ នូវកិលេសទាំងពួង ឲ្យវិនាស សាបសូន្យ និងលោកុត្តរផល ដែលកើតឡើង ដោយលោកុត្តរមគ្គ ។ កិលេសដែល ត្រូវកំចាត់នោះ ហៅថាសំយោជនកិលេស មាន១០គឺៈ - សក្កាយទិដ្ឋិ ឃើញថាកាយជារបស់ខ្លួន - វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យ - សីលព្វតបរាមាសៈ ការស្ទាបអង្អែលនូវសីលវ័ត(ធ្វើពិធីបួងសួងអាទិទេព) - កាមរាគៈ តម្រេកក្នុងកាមទាំងឡាយ - បដិឃៈ សេចក្តីថ្នាំងថ្នាក់ចិត្ត - រូបរាគៈ តម្រេកក្នុងរូប - អរូបរាគៈ តម្រេកក្នុងអរូប - មានៈ សេចក្តីប្រកាន់ - ឧទ្ធច្ចៈ ចិត្តិសាប់រសល់ - អវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងមិនយល់ សំយោជន៣គឺ សក្កាយទិដ្ឋិ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលព្វតបរាមាសៈ១ លះបង់បានដោយ សោតាបដិមគ្គ ។ សំយោជន២ទៀតគឺ កាមរាគៈ១ បដិឃៈ១ បានធ្វើឲ្យ ស្រាលស្តើង ដោយសកទាគាមិមគ្គ នៅមិនទាន់កំចាត់ ឲ្យអស់នៅឡើយ ។ សំយោជនទាំង២នេះ ត្រូវលះបង់បានអស់រលីង គ្មានសេសសល់ ដោយអនាគាមិមគ្គ ។ សំយោជន៥ទៀតគឺ រូបរាគៈ១ អរូបរាគៈ១ មានៈ១ ឧទ្ធច្ចៈ១ អវិជ្ជា១ លះបង់បានដាច់ស្រឡះ ដោយអរហត្តមគ្គ ។ លោកុត្តរផល ក៏កើតឡើង ជាលំដាប់លំដោយ នៃ លោកុត្តរមគ្គ ។ ព្រះអរហន្ត បានរួចរំដោះអំពីទុក្ខហើយ តែកិច្ចដែលត្រូវធ្វើ នៅមិនទាន់ចប់ ។ វិមុត្តិជាបច្ច័យ ឲ្យអាសវក្ខយ្យេញាណ កើតឡើង។ ១១- អាសវក្ខយ្យេញាណ ឬខយញាណ បញ្ញាយល់ច្បាស់ អំពីការដុតបំផ្លាញ នូវកិលេស (មិនឲ្យសេសសល់) ។ ដោយអំណាចនៃវិមុត្តិ គឺលោកុត្តរមគ្គ ទាំង៤ ខយញាណគឺបញ្ញា ដែលពិនិត្យសារឡើងវិញ នូវការកំចាត់កិលេស (បច្ចវេក្ខណញាណ) ដើម្បីផ្តាច់ឫសវា កុំឲ្យមានសេសសល់ ។ អាសវកិលេស គឺកិលេស ដែលដេកសម្ងំ ត្រៀមចាំឱកាស នឹងដុះដាលសារជាថ្មី ព្រោះឫសគល់របស់វា នៅមាននៅឡើង ។ មានតែខយញាណប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចផ្តាច់ឫស អាសវកិលេសបាន ។ អាសវកិលេសនោះមាន៤គឺៈ ១- កាមាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងកាម (កាមតាមទ្វារ៦) ២- ភវាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងភព (កាមភព រូបភព អរូបភព) ៣- ទិដ្ឋាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងទិដ្ឋិ (សេចក្តីយល់ខុស) ៤- អវិជ្ជាសវៈ អាសវៈគឺអវិជ្ជា (មិនដឹងអរិយសច្ចៈ បដិច្ចសមុប្បាទ)។ ព្រះអរហន្ត មិនមែនសុទ្ធតែ ប្រើខយញាណ ដោយស្វ័យប្រវត្តិទេ ប៉ុន្តែជាបញ្ញា ដែល មានប្រចាំការស្រាប់ នៅពេលដែល អរហត្តផលកើតឡើង ។ ព្រះអរហន្តទាំងឡាយ តែងទៅកើតក្នុង សទ្ធាវាសព្រហ្ម ហើយកំចាត់អាសវកិលេស ដែលសេសសល់ ឲ្យវិនាសសូន្យ ហើយក៏និព្វានទៅ លែងកើតទៀតហើយ។ សេចក្តីពន្យល់ អំពីលោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ១១នេះ គ្រាន់តែជាសេចក្តីពន្យល់ ធម៌ មិនមែនជាវិធីប្រតិបត្តិទេ ។ វិបស្សនា ជាវិធីប្រតិបត្តិ ដែលមានអា រម្មណ៍៧៣ គឺ ខន្ធ៥ អាយតនៈ១២ ធាតុ១៨ ឥន្ទ្រីយ២២ សច្ចៈ៤ បដិច្ចសមុប្បាទ១២ មាន សីលវិសុទ្ធិ និង ចិត្តវិសុទ្ធិ ជាឫសគល់ ដែលជាហេតុ ឲ្យវិបស្សនា កើតឡើង ហើយតាំងនៅ មានទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ កង្ខារវិតរណវិសុទ្ធិ មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ និងញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួនៃវិបស្សនា ។ ចំរើនវិសុទ្ធិ៧នេះ តាមវិធីវិបស្សនា នឹងឲ្យព្រះយោគាវចរ ដល់នូវវិមុត្តិ ជាទីបំផុត នៃសេចក្តីទុក្ខហើយ។ (វិគីភីឌា) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ពិចារណា​៖ ដូចម្តេច​ ហៅថា​ ព្រាហ្មណ៍​? បុគ្គល​មិនមានកង្វល់ មិនមានសេចក្តីប្រកាន់មាំ ទើប​តថាគតពោលថា ជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា កាត់បង់នូវសំយោជនៈ​ទាំងអស់ ហើយមិន​បានតក់ស្លុត ដោយតណ្ហា តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ដែលជាអ្នកកន្លងបង់ នូវសេចក្តី​ចំពាក់ ជាអ្នកប្រាសចាកកិលេស ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា កាត់បង់នូវខ្សែរឹត គឺការចង​គំនុំ និងព្រ័ត្រ គឺតណ្ហា និងទី-ត គឺកិលេស គ្រឿងស្ទាក់ គឺទិដ្ឋិ ព្រមទាំងទិដ្ឋានុស័យចេញ​បាន តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ដែលមានបង្គោល គឺអវិជ្ជាដកចេញហើយ អ្នកត្រាស់​ដឹង នូវចតុរារិយសច្ច ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនបានប្រទូស្ត អត់សង្កត់ នូវពាក្យជេរ និង​ការវាយដំ និងចំណងបាន តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ដែលមាន​អធិវាសនក្ខន្តី​ជាកំឡាំង មានពួកពល គឺខន្តី ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនមានសេចក្តីក្រោធ មាន​ធុតង្គវត្ត មានសីលគុណ មិនប៉ោងដោយរាគាទិក្កិលេស មិនមានពុតត្បុត មាន​សរីរៈ​តាំងនៅក្នុងទីបំផុត តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ​មិនជាប់ ក្នុង​កាមទាំងឡាយ ដូចទឹកមិនជាប់លើស្លឹកឈូក ឬដូចគ្រាប់ស្ពៃ មិនជាប់​លើចុង​នៃដែក​ស្រួច តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ក្នុងលោកនេះ ដឹងច្បាស់​នូវការអស់ទៅ នៃទុក្ខរបស់ខ្លួន តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ដែលមាន​ភារៈ​ដាក់ចុះហើយ ប្រាសចាកកិលេសហើយ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ជាអ្នកប្រាជ្ញ មាន​ប្រាជ្ញាជ្រាលជ្រៅ ឈ្លាសវៃ ក្នុងមគ្គ និងមិនមែនមគ្គ មានប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពស់​សម្រេចហើយ តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនច្រឡំដោយបុគ្គលទាំង​ពីរ​ពួក គឺគ្រហស្ថ និងបព្វជិត មិនបានជាប់នៅក្នុងអាល័យ គឺកាមគុណ ទាំងមិនមាន​សេចក្តី​ប្រាថ្នា តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ដាក់ចុះនូវអាជ្ញា ក្នុង​ពួកសត្វ អ្នកដែលនៅមានសេចក្តីតក់ស្លុត គឺតណ្ហា មានសេចក្តីខ្ជាប់ខ្ជួន គឺមិនមាន​តណ្ហា មិនសំឡាប់ដោយខ្លួនឯង មិនប្រើអ្នកដទៃ​ឲ្យសំឡាប់ តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថា​ជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនខឹង ក្នុងពួកសត្វដែលខឹង មានសេចក្តីត្រជាក់ ទៅលើ​ពួក​សត្វ ដែលមានអាជ្ញាក្នុងខ្លួន ជាអ្នកមិនមានសេចក្តីប្រកាន់ក្នុងពួកបុគ្គល ដែលមានសេចក្តី​ប្រកាន់ តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ រាគៈ ទោសៈ មានះ និងសេចក្តី​លុបគុណ របស់បុគ្គលណា ជ្រុះចេញហើយ បីដូចជាគ្រាប់ស្ពៃ ធ្លាក់អំពីចុង នៃ​ដែកស្រួច តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ពោលវាចាឥតទោស ជាវាចា​ញុំាងបុគ្គលឲ្យស្គាល់ប្រយោជន៍ ជាវាចាពិត ទាំងមិនបាន​ធ្វើបុគ្គលណាមួយ ឲ្យ​ចំពាក់​ដោយវាចាណាឡើយ តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជា​ព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនបាន​បង្អោនរបស់វែង ឬខ្លី តូចឬធំ ល្អឬអាក្រក់ ដែលគេមិនបានឲ្យ ក្នុងលោកនេះ តថាគត​ ពោល​នូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនមានសេចក្តីប្រាថ្នា ក្នុងលោកនេះ និងលោកខាងមុខ តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែលមិនមានសេចក្តីប្រាថ្នា ជាអ្នក​ប្រាសចាក​កិលេសនោះ ថាជា​ព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនមានសេចក្តីអាល័យ ជាអ្នកដឹងច្បាស់ មិនមាន​សេចក្តីសង្ស័យ តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែល​បានសម្រេច នូវ​ល្វែងនៃ​ព្រះនិព្វាននោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ក្នុងលោកនេះ កន្លងបង់ ​នូវសេចក្តី​ចំពាក់ទាំងពីរ គឺបុណ្យ និងបាប​ចេញបានហើយ តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែល​មិនមានសោក ប្រាសចាកធូលី គឺកិលេស ជាអ្នកបរិសុទ្ធស្អាតនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ឥតមានមន្ទិលសៅហ្មង ជាបុគ្គលស្អាតផូរផង់ មិនល្អក់ដោយកិលេស មាន​តម្រេកក្នុងភពអស់ហើយ ដូចព្រះចន្ទប្រាសចាកមន្ទិល តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ឆ្លងផុតនូវផ្លូវវៀច ផ្លូវផុង ដែលនាំសត្វ ឲ្យអន្ទោលទៅ នាំសត្វ​ឲ្យវង្វេងនេះ បានដល់​ត្រើយ គឺព្រះនិព្វាន ជាអ្នកដុតបង់នូវកិលេស ឥតមានតណ្ហា ឥតមាន​សេចក្តីសង្ស័យ ឥតមានប្រកាន់អ្វីបន្តិចបន្តួច​ ហើយបរិនិព្វាន តថាគត​ ពោលនូវ​បុគ្គលនោះ ថាជា​ព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ក្នុងលោកនេះ លះបង់នូវកាមទាំងឡាយចេញ​បាន ហើយបួសជាបុគ្គលមិនមានផ្ទះ តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែលមានកាម និងភព​អស់ហើយនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ក្នុងលោកនេះ លះបង់នូវតណ្ហាចេញបាន ហើយបួស ជាបុគ្គលមិនមានផ្ទះ តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែលមានកាម [បើជាតណ្ហា ទើបគួរ។] និងភពអស់ហើយនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា លះបង់នូវធម៌ ជាគ្រឿង​ប្រកប គឺកាមគុណ៥ ជារបស់មនុស្ស និងធម៌ ជាគ្រឿងប្រកប គឺកាមគុណ ៥ ជារបស់ទិព្វ តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែលប្រាសចាកធម៌ ជាគ្រឿងប្រកបទាំងអស់នោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា លះបង់នូវតម្រេក (ក្នុងកាមគុណ ៥ផង) នូវ​សេចក្តី​អផ្សុកផង ជាអ្នកត្រជាក់ត្រជំ​ មិនមានកិលេស គ្របសង្កត់នូវខន្ធលោកទាំងអស់បាន ជាអ្នក​មានព្យាយាម តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ដឹងនូវចុតិ និងបដិសន្ធិ របស់សត្វទាំងឡាយ ដោយប្រការទាំងពួង តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែល​មិនចំពាក់ (ក្នុងអារម្មណ៍) មានដំណើរល្អ អ្នកត្រាស់ដឹង នូវចតុរារិយសច្ចនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ ទេវតា គន្ធព និងមនុស្សទាំងឡាយ មិនដឹងនូវគតិរបស់បុគ្គលណា តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ដែល​ជាអ្នកមានអាសវៈ​អស់ហើយ ជាអរហន្ត ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា មិនមានកង្វល់ គឺកិលេស ក្នុងអតីត អនាគត និងបច្ចុប្បន្នទេ តថាគត ពោលនូវបុគ្គល ដែលមិនមានកង្វល់ មិនមានសេចក្តី​ប្រកាន់នោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ជាឧសភៈ (អស់អាច) ជាអ្នកប្រសើរ អ្នកមាន​សេចក្តីព្យាយាម អ្នកស្វែងរកគុណដ៏ធំ អ្នកមានជ័យជំនះ អ្នកមិនមានសេចក្តី​ញាប់ញ័រ (ដោយតណ្ហា) អ្នកលាងបង់នូវកិលេស អ្នកត្រាស់ដឹង នូវចតុរារិយសច្ច តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ បុគ្គលណា ដឹងនូវខន្ធ ដែលខ្លួនអាស្រ័យនៅ ក្នុងភពមុនផង ឃើញសួគ៌ និងអបាយផង ដល់នូវការអស់ទៅ នៃជាតិផង តថាគត ពោលនូវបុគ្គលនោះ ថាជាព្រាហ្មណ៍។ (សុតន្តបិដក មជ្ឈិម​និកាយ​ ភាគទី​២៥) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ខ្ញុំ​បាន​ស្តាប់​មក​យ៉ាង​នេះ​ ។ សម័យ​មួយ ព្រះ​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​គង់​នៅ​ក្នុង​វត្ត​ជេត​ពន របស់​អ​នា​ថ​បិណ្ឌិ​ក​សេដ្ឋី ទៀប​ក្រុង​សា​វតី ។ ក្នុង​ទី​នោះ​ឯង​ ព្រះ​មាន​ភាគ​ ទ្រង់​ត្រាស់​ហៅ​ពួក​ភិក្ខុ​ថា ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ។ ភិក្ខុ​ទាំង​នោះ​ ទទួល​ស្គាល់​​ព្រះ​​ពុទ្ធ​ដី​កា​ ព្រះ​មាន​ព្រះ​ភាគ​ថា ព្រះ​ករុណា​ព្រះ​អង្គ​ ។ ព្រះ​មាន​ព្រះ​ភាគ​ ទ្រង់​ត្រាស់​ដូច្នេះ​ថា ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ឧបោសថ​ ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨

ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ឧ​បោសថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រ​ការ​ ដែល​បុគ្គ​ល​ចាំ​រក្សា​ហើយ​ រមែង​មាន​ផល​ច្រើន​ មាន​អានិសង្ស​ច្រើន​ មាន​សេចក្តី​រុង​រឿង​ច្រើន​ មាន​សេច​ក្តី​ផ្សាយ​ទៅ​ច្រើន​ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ឧ​បោ​សថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨​ប្រ​ការ​ ដែល​បុគ្គល​ចាំ​រក្សា​ហើយ រមែង​មានផល​ច្រើន​ មាន​អនិសង្ស​ច្រើន​ មាន​សេចក្តី​រុង​រឿង​ច្រើ​ន​ មាន​សេចក្តី​ផ្សាយ​ទៅ​ច្រើន​ តើ​ដោយ​ប្រ​ការ​ដូច​ម្តេច​ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ​អរិយ​សាវ​ក ក្នុង​សាសនា​នេះ ពិចារណា​ថា ព្រះ​អរហន្ត​ទាំង​ឡាយ លះ​បង់​បាណា​តិបាត​ មាន​អាជ្ញា​ដាក់​ចុះ​ហើយ មាន​គ្រឿង​សស្រា្ត ដាក់​ចុះ​ហើយ មាន​សេច​ក្តី​ខ្មាស​បាប​ មាន​សេច​ក្តី​អាណិត​ មាន​សេចក្តី​អនុ​គ្រោះ​ ដោយ​ប្រ​យោជន៍​ដល់​សព្វ​សត្វ​ ដរាប​អស់​ជីវិត​ ក្នុង​ថ្ងៃ​នេះ ចំណែក​ខ្លួន​អញ​លះ​បង់​ បា​ណា​តិបាត​ វៀរ​ចាក​បាណា​តិ​បាត​ មាន​អា​ជ្ញា​ដាក់​ចុះ​ហើយ មាន គ្រឿង​សស្រ្តា​ដាក់​ចុះ​ហើយ មាន​សេចក្តី​ខ្មាស​បាប​ មាន​សេចក្តី​អាណិត​ មានសេច​ក្តី​អនុគ្រោះ​ ដោយ​ប្រ​យោជន៍​ដល់​សព្វ​សត្វ​ អស់​យប់​នេះ​ និង​ថ្ងៃ​នេះយក​តម្រាប់​ព្រះ​អរហន្ត​ ទាំង​ឡាយ​ផង​ ខ្លួន​អញ​នឹង​ចាំ​រក្សា​ឧបោសថ​ផង​ ដោយ​អង្គ​នេះ ឯង ។ ឧបោសថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ទី​ ១​ នេះ​ឯង​ ។ (​សេច​ក្តី​ពិស្តារ​ដូច​អង្គ​ទី ១) ព្រះ​អរហន្ត​ទាំង​ឡាយ​លះ​បង់​សេនា​សនៈ​ដ៏​ខ្ពស់​ហួស​ប្រ​មាណ​ និង​សេនា​សនៈ​ដ៏​ប្រ​សើរ​ សម្រេច​នូវ​ទី​ដេក​ដ៏​ទាប​ លើ​គ្រែ​ក្តី​ លើ​កម្រាល​ ដែល​គេ​ធ្វើ​ដោយ​ស្មៅ​ ក្តី ក្នុង​ថ្ងៃ​នេះ ចំណែក​ខ្លួន​អញ​ លះ​បង់​សេនា​សនៈ​ ដ៏​ខ្ពស់​ហួស​ប្រ​មាណ​ និង​សេ​នា​សនៈ​ដ៏​ប្រ​សើរ​ វៀរ​ចាក​សេ​នា​សនៈ​ ដ៏​ខ្ពស់​ហួស​ប្រ​មាណ​ នឹង​សេ​នា​សនៈ​ដ៏​ប្រ​សើរ​ សម្រេច​នូវ​ទី​ដេក​ដ៏​ទាប​ លើ​គ្រែ​ក្តី លើ​កម្រាល​ ដែល​ធ្វើ​ដោយ​ស្មៅ​​ក្តី​ អស់​យប់​នេះ​នឹង​ថ្ងៃ​នេះ​ដែរ យក​តម្រាប់​ព្រះ​អរហន្ត​ទាំង​ឡាយ​ផង​ អញ​នឹង​ចាំ​រក្សា​ឧ​បោសថ​ផង​ ដោយ​អង្គ​នេះ​ឯង ។ ឧ​បោសថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ទី​ ៨​នេះ​ឯង ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ឧ​បោស​ថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រ​ការ​ដែល​បុគ្គល​ចាំ​រក្សា​យ៉ាង​នេះ​ឯង​ រមែង​មាន​ផល​ច្រើន មាន​អានិសង្ស​ច្រើន មាន​សេចក្តី​រុង​រឿង​ច្រើន មាន​សេច​ក្តី​ផ្សាយ​ទៅ​ច្រើន ។ ឧ​បោស​ថ​ មាន​ផល​ច្រើន​ដូច​ម្តេច​ មាន​អានិសង្ស​ច្រើន ដូច​ម្តេច មាន​សេចក្តី​រុង​រឿង​ច្រើន​ ដូច​ម្តេច មាន​សេច​ក្តី​ផ្សាយ​ទៅ​ច្រើន​ដូច​ម្តេច ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ប្រៀប​ដូច​បុគ្គល​​សោយ​រាជ្យ​ ជា​ឥស្សរាធិបតី​នៃ​មហា​ជន​បទ​ទាំង​ ១៦ នេះ ដែល​ជា​ជន​បទ​ សម្បូ​រ​ដោយ​កែវ​ ៧​ប្រ​ការ​ គឺ​មហា​ជន​ ឈ្មោះ​ អង្គៈ​ ១ មគធៈ ១ កា​សី ១ កោ​សលៈ​ ១ វជ្ជី​ ១ មល្លៈ ១ ចេតី ១ វង្សៈ ១ កុរុ ១ បញ្ចាលៈ ១ មច្ឆៈ ១ សូរ​សេនៈ ១ អស្សកៈ ១ អវន្តី ១ គន្ធារៈ ១ កម្ពោជៈ ១ រាជសម្បត្តិ​នៃ​មហា​ជន​បទ​ទាំង​នុ៎ះ​ មិន​ដល់​នូវ​ចំណិត​ ១ ក្នុង​ចំណិត​ទី ១៦ ៗ លើក​នៃ​ឧ​បោសថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រ​ការ​ឡើយ​ ។ ដំណើរ​នោះ ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ រាជ​សម្បត្តិ​របស់​មនុស្ស​ ជា​របស់​ស្តួច​ស្តើង​ ហើយ​យក​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេចក្តី​សុខ​ជា​របស់​ទិព្យ​ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ៥០​ឆ្នាំ របស់​មនុស្ស​ត្រូវ​ជា​ ១​ យប់​ ១ ថ្ងៃ​ របស់​ចាតុម្ម​ហា​រាជិកា​ទេ​វតា របស់​រាត្រី​នោះ​បាន​ ៣០ រាត្រី​ ត្រូវ​ជា​ ១ខែ រាប់​ខែ​នោះ បាន ១២ខែ ត្រូវ​ជា​ ១ឆ្នាំ រាប់​ឆ្នាំ​នោះ​បាន ៥០០​ឆ្នាំ​ទិព្យ ត្រូវ​ជា​ប្រ​មាណ​នៃ​អា​យុរបស់​ចា​តុ​ម្ម​ហា​រា​ជិក​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ហេតុ​នេះ​ រមែង​មាន​ ត្រង់​ដែល​ស្រ្តី​ឬ​បុរស​ពួក​ខ្លះ ក្នុង​លោក​នេះ​ចាំ​រក្សា​នូវ​ឧ​បោសថ​ដែល​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨​ ប្រ​ការ​ លុះ​បែក​ធ្លាយ​រាង​កាយ​ស្លាប់ទៅ​ រមែង​ទៅ​កើត​ជា​មួយ​នឹង​ពួក​ចាតុម្ម​ហារា​ជិក​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ រាជ​សម្បត្តិ​របស់​មនុស្ស​ ជា​របស់​ស្តួច​ស្តើង​ ហើយ​យក​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេចក្តី​សុខ​ ជា​របស់​ទិព្យ​ ដែល​តថ​គត​សម្តែង​ហើយ ព្រោះ​អា​ស្រ័យ​ហេតុ​នេះឯង ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ១០០​ឆ្នាំ​ របស់​មនុស្ស​ត្រូវ​ជា​ ១​យប់​ ១ថ្ងៃ របស់​តា​វត្តឹង្ស​ទេ​វតា រាប់​រាត្រី​នោះ​បាន ៣០​ ត្រូវ​ជា​ ១​ ខែ រាប់​ខែ​នោះ បាន ១២ ខែ​ត្រូវ​ជា​ ១​ឆ្នាំ រាប់​ឆ្នាំ​នោះ​បាន ១០០០​ឆ្នាំ​ទិព្យ ត្រូវ​ជា​ប្រ​មាណ នៃ​អា​យុ​របស់​តា​វត្តឹង្ស​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ហេតុ​នេះ​ រមែង​មាន​ ត្រង់​ដែល​ស្ត្រី​ឬ​បុរស​ពួក​ខ្លះ​ ក្នុង​លោក​នេះ​ ចាំ​រក្សា​នូវ​ឧបោសថ​ ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រ​ការ​ លុះ​បែ​ក​ធ្លាយ​រាង​កាយ​ស្លាប់​ទៅ​ រមែង​ទៅ​កើត​ជា​មួយ​នឹង​ពួក​តា​វត្តឹង្ស​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ រាជ​សម្បត្តិ​របស់​មនុស្ស​នេះ​ឯង​ ជា​របស់​ស្តួច​ស្តើង​ ហើយ​យក​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេចក្តី​សុខ​ ជា​របស់​ទិព្យ​ ដែល​តថា​គត​សម្តែង​ហើយ​ ព្រោះ​អា​ស្រ័យ​ហេតុ​នេះ​ឯង ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ២០០​ឆ្នាំ​របស់​មនុស្ស​ត្រូវ​ជា​ ១​យប់ ១ ថ្ងៃ របស់​ពួក​យាម​ទេ​វតា រាប់​រាត្រីនោះ​ បាន ៣០ រាត្រី​ត្រូវ​ជា​ ១​ ខែ រាប់​ខែ​នោះ​បាន​ ១២ ខែ​ត្រូវ​ជា ១​ ឆ្នាំ រាប់​ឆ្នាំ​នោះ​បាន ២០០០ឆ្នាំ​ទិព្យ ត្រូវ​ជា​ប្រ​មាណ​នៃ​អា​យុ​របស់​យាម​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ហេតុ​នេះ រមែង​មាន​ ត្រង់​ស្ត្រី​ឬ​បុរស​​ពួក​ខ្លះ ក្នុង​លោក​នេះ ចាំ​រក្សា​នូវ​ឧ​បោស​ថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រ​ការ​ លុះ​បែ​ក​ធ្លាយ​រាង​កាយ​ស្លាប់​ទៅ​ រមែង​ទៅ​កើត​ជា​មួយ​នឹង​ពួក​យាម​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ រាជ​សម្បត្តិ​របស់​មនុស្ស​នេះ​ឯង​ ជា​របស់​ស្តួច​ស្តើង​ ហើយ​យក​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេច​ក្តី​សុខ​ ជា​របស់​ទិព្យ​ ដែល​តថា​គត​ សម្តែង​ហើយ ព្រោះ​អា​ស្រ័យ​ហេតុ​នេះ​ឯង ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ៤០០​ឆ្នាំ​មនុស្ស ត្រូវ​ជា​ ១​យប់ ១​ ថ្ងៃ របស់​ពួក​តុសិត​ទេ​វតា រាប់​រាត្រី​នេះ បាន ៣០ រាត្រីត្រូវ​ជា​ ១ ខែ រាប់​ខែ​នោះ​បាន ១២ ខែ​ ត្រូវ​ជា ១​ឆ្នាំ​ រាប់​ឆ្នាំ នោះ​បាន ៤០០០​ឆ្នាំទិព្យ​ ត្រូវ​ជា​ប្រ​មាណ​នៃ​អា​យុ​របស់​ពួក​តុ​សិត​ទេ​វ​តា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ហេតុ​នេះ​រមែង​មាន​ត្រង់​ដែល​ស្រ្តី​ ឬ​បុរស​ ពួក​ខ្លះ​ក្នុង​លោក​នេះ ចាំ​រក្សា​ឧ​បោសថ​ ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រ​ការ​ លុះ​បែក​ធ្លាយ​រាង​កាយ​ស្លាប់​ទៅ​ រមែង​ទៅ​កើត​ជា​មួយ​នឹង​ពួក​តុ​សិត​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ រាជសម្បត្តិ​របស់​មនុស្ស​នេះ​ឯង​ ជា​របស់​ស្តួច​ស្តើង​ ហើយ​យក​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេចក្តី​សុខ​ ជារបស់​ទិព្យ​ ដែល​តថា​គត​សម្តែង​ហើយ​ ព្រោះ​អា​ស្រ័យ​ហេតុ​នេះ​ឯង ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ៨០០​ឆ្នាំ របស់​មនុស្ស​ ត្រូវ​ជា​ ១​ យប់ ១​ ថ្ងៃ​ របស់​ពួក​និម្មា​ន​រតី​ទេ​វតា រាប់​រាត្រី​នោះ​បាន​ ៣០ ត្រូវ​ជា​១ខែ រាប់​ខែ​នោះ បាន ១២ខែ ត្រូវ​ជា​ ១​ឆ្នាំ រាប់​ឆ្នាំ​នោះ​ បាន​ ៨០០០ឆ្នាំទិព្យ​ ត្រូវ​ជា​ប្រ​មាណ​នៃ​អា​យុ​របស់​ពួក​និម្មាន​រតី​​ទេវតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ហេតុ​នេះ​រមែង​មាន​ត្រង់​របស់​ស្រ្តី ឬ​បុរស​ពួក​ខ្លះ​ ក្នុង​លោក​នេះ ចាំ​រក្សា​ នូវ​ឧបោស​ថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ ៨ ប្រ​ការ លុះ​បែ​ក​ធ្លាយ​រាង​កាយ​ស្លាប់​ទៅ រមែង​ទៅ​កើត​ជា​មួយ​នឹង​ពួក​និម្មាន​​រតីទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ រាជ​សម្បត្តិ​របស់​មនុស្ស​នេះ​ឯង​ ជា​របស់​ស្តួច​ស្តើង​ ហើយ​យក​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេច​ក្តី​សុខ​ ជា​របស់ទិព្យ​ ដែល​តថា​គត​សម្តែង​ហើយ ព្រោះ​អា​ស្រ័យ​ហេតុ​នេះ​ឯង​ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ១៦០០ឆ្នាំ របស់​មនុស្ស​ ត្រូវ​ជា​ ១ យប់ ១ ថ្ងៃ​ របស់​ពួក​បរនិមិ្មត​វសវត្តីទេ​វតា រាប់​រាត្រីនោះ បាន ៣០ ត្រូវ​ជា ១ខែ រាប់​ខែ​នោះ​បាន ១២ ខែ ត្រូវ​ជា ១ឆ្នាំ រាប់​ឆ្នាំ​នោះ​បាន ១៦០០០ឆ្នាំ​ទិព្វ​ ត្រូវ​ជា​ប្រ​មាណ​នៃ​អា​យុ​របស់​ពួក​បរនិម្មិត​វស​វត្តី​ទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ហេតុ​នេះ​ រមែង​មាន​ត្រង់​ដែល​ស្ត្រី​ ឬ​បុរស​ពួក​ខ្លះ​ ក្នុង​លោក​នេះ​ ចាំ​រក្សា​នូវ​ឧបោសថ​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រ​ការ​ លុះ​បែក​ធ្លាយ​រាង​កាយ​ស្លាប់​ទៅ​ រមែង​ទៅ​កើត​ជា​មួយ​នឹង​ពួក​បរនិម្មិត​វស​វត្តីទេ​វតា ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ រាជ​សម្បត្តិ​របស់​មនុស្ស​នេះ​ឯង​ ជា​របស់​ស្តួច​ស្តើង​ ហើយ​យក​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេចក្តី​សុខ​ ជា​របស់​ទិព្វ​ ដែល​តថា​គត​សម្តែង​ហើយ​ ព្រោះ​អាស្រ័យ​ហេតុ​នេះ​ឯង ។ បុគ្គល​មិន​គប្បី​សម្លាប់​សត្វ​ ១ មិន​គប្បី​កាន់​យក​វត្ថុ​ដែល​គេ​មិន​បាន​ឲ្យ​ ១ មិន​គប្បី​ពោល​ពាក្យ​កុហក​ ១ មិន​គប្បី​ផឹក​ទឹក​ស្រ​វឹង​ ១ គប្បី​វៀរ​ចាក​ការ​ប្រ​ព្រឹត្ត​មិន​ប្រ​សើរ គឺ​មេថុន​ ១ មិន​គប្បី​បរិភោគ​ភោជន​ ក្នុង​វេលា​រាត្រី​ និង​ក្នុង​វេលា​វិកាល​ ១ មិន​គប្បី​ទ្រ​ទ្រង់​ផ្កា​កម្រង មិនគប្បី​ប្រស់​ព្រំ​ដោយ​គ្រឿង​ក្រ​អូប​ ១ គប្បី​ដេក​លើ​គ្រែ លើ​ផែន​ដី ឬ​លើ​កម្រាល​ ១ ព្រះ​ពុទ្ធ​ព្រះ​អង្គ ដល់​នូវ​ទី​បំផុត​នៃ​ទុក្ខ ទ្រង់​ប្រ​កាស​ហើយ នូវ​ឧ​បោសថ​ដែល​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​ ៨ ប្រការ​នេះ​ឯង​ សភាវៈ​ទាំង​ឡាយ​ ពីរគឺ ព្រះ​ចន្ទ​ ១ ព្រះ​អាទិត្យ ១ ជា​សភាវៈ​ល្អ​មើល​ កាល​បំភ្លឺ​លោក រមែង​ចរ​ទៅ​អស់​ទី​ត្រឹម​ណា​ ព្រះ​ចន្ទ​និង​ព្រះ​អាទិត្យ ទាំង​នោះ ដែល​កម្ចាត់​បង់​នូវ​ងងឹត​ ចរ​ក្នុង​អា​កាស​​ ញ៉ាំង​ទិស​ឲ្យ​រុង​រឿង​ភ្លឺ​ច្បាស់​ ក្នុង​អា​កាស​អស់​ទី​ត្រឹម​នោះ ទ្រព្យ​ណា​ មាន​ក្នុង​ចន្លោះ​នេះ គឺ​កែវ​មុក្តា​ក្តី​ កែវ​មណីក្តី កែ​វ​ពិទូរ្យ​ដ៏​ល្អ​ក្តី​ មាស​ឈ្មោះ​សិង្គី​ក្តី ឈ្មោះ​សុវណ្ណ​ក្តី ឬ​មាស​ឈ្មោះ​កាញ្ចនៈ​ក្តី​ ឈ្មោះ​ជាតរូប​ក្តី ឈ្មោះ​ហដកៈ​ក្តី ទ្រព្យ​ទាំង​អម្បាល​នោះ មិន​ដល់​នូវ​ចំណិត​១ ក្នុង​ចំណែក ១៦ ៗ​ លើ​ក​នេះ​ឧ​បោសថ​ដែល​ប្រ​កប​ដោយ​អង្គ​​៨ ប្រ​ការ​ឡើយ ដូច​ជា​ពួក​ផ្កាយ​ទាំង​អស់​មិន​ដល់​នូវ​ពន្លឺ​នៃ​ព្រះ​ចន្ទ ហេតុ​ដូច្នោះ​ ស្រ្តី​ក្តី​ បុរស​ក្តី ជា​អ្នក​មាន​សីល​ គួរ​ចាំ​រក្សា​នូ​វឧបោ​សថ​ប្រ​កប​ដោយ អង្គ៨ ប្រការ​ពួក​ជន ដែល​មិនមាន​គេ​និន្ទា​ បំពេញ​នូវបុណ្យ​ទាំង​ឡាយ​ ដែល​មាន​សេចក្តី​សុខ​ជា​កម្រៃ រមែង​ចូល​ទៅ​កាន់​ឋានសួគ៌បាន ។ ដកស្រង់​ពី​ ព្រះ​ត្រៃ​បិដក​ ភាគ​៤៨ ទំព័រ ១៨៨-១៩៥ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

ជីវិត​និង​ឧបសគ្គ តើ​យើង​ត្រូវ​ឆ្លង​កាត់ នូវ​ឧបសគ្គ​ក្នុង​ជីវិត​បាន​ដោយ​វិធី​ណា? មនុស្ស​យើង សុទ្ធ​តែ​មាន​ការ​ពិសោធន៍​ផ្សេងៗ​អំពី​គ្នា តែ​ដោយ​ច្រើន អ្នក​ដែល​អាច​ឆ្លង​កាត់​នូវ​ព្យុះ​ជីវិត​បាន​ដោយ​ជោគជ័យ គឺ​អ្នក​ដែលមានការ​យល់​ដឹងច្រើន រួម​ផ្សំ​ជា​មួយ​នឹង​សេចក្ដី​អត់ធន់​ព្យាយាម​ផង។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ជាម្ចាស់ ទ្រង់​សម្ដែង​នូវ​ឥទ្ធិបាទធម៌​គឺ​ធម៌​ដែល​ជា​ហេតុ​ញ៉ាំងប្រយោជន៍​ឲ្យ​សម្រេច​មាន ៤ យ៉ាង​គឺ

សម្លឹង​ផ្នែក​ក្នុង​នៃ​ជីវិត ទើប​គិត​រក​ធម៌ ត្រូវ​សម្លឹង​ផ្នែក​ក្នុង​នៃ​ជីវិត ទើប​នឹង​មាន​ឱកាស បាន​ជួប​នូវ​សេចក្ដី​សុខ​ស្ងប់​ដោយ​ពិត​ប្រាកដ​ទៅ​បាន។ ទោះ​បី​ផ្នែក​ខាង​ក្រៅ​នៃ​ជីវិត សម្បូណ៍ទៅដោយ​សេចក្ដី​សុខ​យ៉ាង​ណាក៏​ដោយ ថា​បើ​ផ្នែក​ខាង​ក្នុង​មាន​សេចក្ដី​ក្ដៅ​ក្រហាយ​ហើយ មិន​អាច​មាន​ឈ្មោះ​ថា​មាន​ជីវិត​ជា​សុខ​បាន​ឡើយ។ ជីវិត​ខាង​ក្រៅ​អាស្រ័យ​បច្ច័យ ៤ តែ​ជីវិត​ខាង​ក្នុង​អាស្រ័យ​ធម្មាហារ

ចាគសម្បទា ដល់​ព្រម​ដោយ​ការ​បរិច្ចាគ​ទាន ព្រះមានព្រះភាគ​ទ្រង់​ត្រាស់ នឹង​ទីឃជាណុថា "​ម្នាល​ព្យគ្ឃបជ្ជៈ កុលបុត្រក្នុង​លោក​នេះ មាន​ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​មន្ទិល​គឺ​សេចក្ដី​កំណាញ់ នៅ​គ្រប់គគ្រង​ផ្ទះ​មាន​ទាន​បរិច្ចាគ​រួច​ស្រឡះ​ហើយ មាន​ដៃ​លាង​ហើយ​ត្រេកអរ​ក្នុង​ការ​លះ​បង់ គួរ​ដល់​ស្មូម ត្រេកអរ​ក្នុង​ការ​ចែករំលែក​នូវ​ទាន ម្នាល​ព្យគ្ឃបជ្ជៈ នេះ​ហៅ​ថា ចាគសម្បទា " ។

ជីវិត​មាន់ជល់ គេ​សង្កេត​ឃើញ​ថា ពេល​មាន់​ជល់​គ្នា តែង​មាន​ចាញ់​នឹង​ឈ្នះ បើ​ជល់តិច​របួសក៏តិច បើជល់​ខ្លាំង​របួស​ក៏​ខ្លាំង ហើយ​សម្រាប់​អ្នក​ចាញ់ អាច​អស់​ជីវិត​ក៏​សឹង​មាន ឯ​អ្នក​ឈ្នះ​ឯ​ណោះ​វិញ ក៏​មិន​ខាន​ពី​ការ​ត្រូវ​របួស​ឡើយ ទាំង​សង​ខាង​គ្មាន​បាន​ទទួល​អ្វី ក្រៅ​ពី​ការ​ឈឺ​ចាប់​នោះ​ឡើយ ឯ​ផល​ប្រយោជន៍​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​លើ​ម្ចាស់​ទាំង​អស់។ យ៉ាង​ណា​មិញ សត្វ​លោក​ទាំង​អស់ មិន​ចំពោះ​តែ​មាន់​ទេ

ជីវិត​គោចាស់ គ្រប់​មនុស្ស​ដែល​កើត​មក​ក្នុង​លោក​នេះ មាន​ទ្រង់​ទ្រាយ​សណ្ឋាន​យ៉ាង​ណាក៏ដោយ សុទ្ធ​តែ​ស្រឡាញ់​ការ​រស់​នៅ ទើប​បាន​ជាខិតខំ​បំពេញ​កិច្ចការងារ​ផ្សេងៗ ទាំង​តាម​ផ្លូវ​សុចរិត​ក៏​មាន និង​តាម​ផ្លូវ​ទុច្ចរិត​ក៏​មាន ដោយ​វត្ថុ​បំណង​ចង់​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​បាន​សុខ និង​មាន​សេចក្ដី​ថ្លៃថ្នូរ មាន​អ្នក​ផង​រាប់​អាន និង​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ជា​មនុស្ស​គ្រាន់​បើ។ ប៉ុន្តែ​សេចក្ដី​សម្រេច ភាព​ប្រសើរ មិន​មែន​បាន​មក

គោ​ឈ្មោះ​ឧស​ភរាជៈ ( មនុស្ស​ម្នាក់ ៗ ត្រូវ​មាន​ការ​គោរព​ពី​អ្នក​ដ​ទៃ ) កាល​ពី​ព្រេង​នាយ នៅ​នគរ​គ្ហាន់​ដា​រា ក្នុង​ភូមិ​ភាគ​ខាង​ជើង​នៃ​ប្រ​ទេស​ឥណ្ឌា​មាន​បូរី​មួយ​ឈ្មោះ​ហៅ​ថា​តក្ក​សិ​លា ។ ហើយ​នៅ​ក្នុង​បូ​រី​តក្ក​សិ​លា​នោះ​មាន​ព្រះ​ពោធិ​សត្វ​ ទ្រង់​បាន​យោឃ​យក​កំ​ណើត​ជា​កូន​គោ​មួយ ។ ដោយ​ហេតុ​ថា គេ​បាន​បង្កាត់​ពូជ​ឲ្យ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង​ក្លា កូន​គោ​នោះ​ក៏​ត្រូវ​បាន​កុដុម្ពីក៏​ម្នាក់​ទិញ​យក ។ ដោយ​មាន​ភាព​ទន់​ភ្លន់