រឿង​នាង​ក​ល្យាណី (ចាក​ លោ. ជា​) (បុ​រស​ថោក​ទាប​ច្រើន​ចាញ់​បោក​ប្រាជ្ញា​ស្រី​) កាល​ព្រះ​ស​ម្ពុទ្ធ​បរម​គ្រូ​កំ​ពុង​សាង​បារមី​នៅ​ឡើយ​ ទ្រង់​សោយ​ព្រះ​ជាតិ​ជា​កូន​សេដ្ឋី​យក​ធ្វើ​ជា​ព្រះ​រាជ​បុត្រ​តាំង​តែ​ពី​អាយុ​ ៧​ ឆ្នាំ​។​​ ថ្ងៃ​មួយ​ព្រះ​រា​ជា​​ចាត់​ប្រើ​ឲ​ធនេញ្ជយ្យ​បណ្ឌិត​ទៅ​ប​ង្រ្កាប​សត្រូវ​ក្នុង​បច្ច​ន្ត​ជន​បទ​ ព្រះ​ពោធិ​ស​ត្វ​ក៏​ថ្វាយ​បង្គំ​លា​មាតា​បិ​តា​ហើយ​ផ្តាំ​នាង​ក​ល្យា​ណី​ជា​ភ​រិ​យា​ឲ្យ​​មើ​ល​ទំ​នុក​បំ​រុង​​មា​តា​បិ​តា

រឿង​ព្រាហ្ម​ណ៍​សម្លាប់​កូន​ធ្វើ​ទាន​ (​ចាក​ គ​. ទា​.) ( សម្បត្តិ​រ​បស់​ជន​មាន​សទ្ធា​មិន​វិ​នាស​សាប​សូន្យ​ ) កាល​ពី​ព្រេង​នាយ​ មាន​ព្រាហ្ម​ណ៍​ម្នាក់​មាន​សទ្ធា​ជឿ​ស៊ប់​ក្នុង​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​ ជា​អ្នក​ពេញ​ចិត្ត​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ទាន​ ។ ព្រាហ្ម​ណ៍​នេះ​កាល​មា​តា​បិ​តា​រៀប​ឲ្យ​​មាន​គូ​ស្រ​ករ​ បាន​ចែក​

រឿង​បុ​រស​ចាញ់​បោក​ចោរ (​ ​ចាក​ ម. វា.​ ) (កុំ​ជឿ​ពាក្យ​មិត្ត​សំឡាញ់​ ដូច​ជឿ​ពាក្យ​ឪ​ពុក​ម្តាយ) កាល​ពី​ព្រេង​នាយ​ មាន​បុ​រស​ពីរ​នាក់​ជា​សំឡាញ់​នឹង​គ្នា​ ដល់​ពេល​ខាង​ក្រោយ​មក​ បុ​រស​ម្នាក់ទាល់​ក្រ​រក​អ្វី​ចិញ្ចឹម​ជី​វិត​មិន​បាន​ ក៏​រត់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ប្រ​ព្រឹត្ត​ធ្វើ​​ចោរ​កម្ម​ ពួក​រាជ​បុ​រស​ចាប់​បាន​យក​ទៅ​​ដាក់​គុក​អស់​​ ១២ ឆ្នាំ​ ។ ថ្ងៃ​មួយ​បុ​រស​ជា​សំ​ឡាញ់​ដើរ​ទៅ​ក្បែរ​គុក​​

ដំ​ណើរ​ធម៌​សប្បុ​រស​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​​ បាន​រៀប​រាប់​អំពី​បញ្ហា​មួយ​ចំនួន​ ដែ​ល​ត្រូវ​ដោះ​ស្រាយ​តាម​ប្រាជ្ញា​ញាណ​នៃ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ ។​ ជីវិត​មនុស្ស​យើង​មិន​អាច​អត់​មាន​បញ្ហា​ឯង​ៗ​ទៅ​នោះ​ទេ​ ដូច្នេះ​កាល​បើ​មាន​បញ្ហា​អ្វី​មួយ​ម​ក​ដល់​ កុំ​ចេះ​តែ​ចង់​មិន​ឲ្យ​មាន​នូវ​បញ្ហា​នោះ​ តែ​ត្រូវ​ដោះ​ស្រាយ​ដោយ​គតិ​ធម៌​របស់​បណ្ឌិត​ គឺ​ប្រា​ជ្ញា​ញាណ​នៃ​អ្នក​ប្រា​ជ្ញ​ ដោ​យ​បញ្ហា​ប្រៀប​ដូច​ជា​សំណួរ​ រី​ឯ​គតិ​ធម៌​របស់​បណ្ឌិត​វិញ​ ប្រៀប​ដូច​ជា​ការ​ឆ្លើយ​តប​សំណួរ​ ។​ ជី​វិត​ជោគ​ជ័យ​ មិន​មែន​ព្រោះ​តែ​ជី​វិត​អត់​បញ្ហា​នោះ​ទេ​ តាម​ពិត​​បញ្ហា​ ជា​ឧ​បសគ្គ​ផ្សេង​ៗ​ បាន​ជាប់​មក​ជា​មួយ​នឹង​ជី​វិត​ហើយ​ជា​ស្រេច​ ដូច្នេះ​គតិ​ធម៌​របស់​បណ្ឌិត​ពិ​ត​ជា​ចាំ​បាច់​បំ​ផុត​សម្រាប់​ជី​វិត​ជោគ​ជ័យ​ ។ ជី​វិត​មនុស្ស​មាន​តម្លៃ​ក្នុង​ភាព​ជា​មនុស្ស​ ព្រោះ​ជា​ កុសល​វិ​បាកបដិ​សន្ធិ​ និង​ ព្រោះ​ជា​បុញ្ញ​កម្ម​ជ្ជ​រូប​ នេះ​គឺ​ជា​ជោ​គ​ជ័យ​ដ៏​ធំ​មួយ​រួច​ហើយ​ស្រេច​ ព្រោះ​បាន​ឈ្នះ​នូវ​បាប​កម្ម​ផ្សេងៗ​ទៀត​ដ៏​ច្រើន​ ហើយ​បុណ្យ​បាន​នាំ​ជី​វិត​ឲ្យ​កើត​មក​ជា​មនុស្ស​ ។​ មិន​ត្រឹម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ ជីវិត​នៅ​រស់​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​ សុទ្ធ​តែ​ជា​ជី​វិត​ជោ​គ​ជ័យ​ ព្រោះ​បុណ្យ​ជា​បច្ច័យ​ក្នុង​ការ​រក្សា​ជីវិត​ ដោយ​បាន​រា​រាំង​នូ​វ​សេ​នា​របស់​មច្ចុ​រាជ​ ។​ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ​ មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​តស៊ូ​យក​ជោគ​ជ័យ​ជា​ទី​បំផុត​ គឺ​កម្ចាត់​បង់​កិ​លេស​ពី​សន្តាន​ ធ្វើ​ជីវិត​ឲ្យ​មាន​តម្លៃ​ជា​ភិ​យ្យោ​ភាព​ ជា​មួយ​នឹង​ការ​ងា​រ​ជា​ប្រ​យោ​ជន៍បន្ត​ទៀត​ ព្រោះ​ថា​ជីវិត​មាន​តម្លៃ​ និង​ ជីវិត​ទទួល​ជោគជ័យ​ជា​ទី​បំផុត​បាន​ មិន​មែន​ឯង​ៗ​ទៅ​នោះ​ទេ​ ត្រូវ​មាន​សម្មា​ទិដ្ឋិ​ឈរ​ខាង​បុណ្យ​កុសល​ រ៉ាប់​ទទួល​គុណ​ គឺ​សេច​ក្តី​ល្អ​គ្រប់​យ៉ាង​ និង​ព្យា​យាម​អប់​រំ​បញ្ញា​ ។​ ស្រង់​ចាក​ សៀវ​ភៅ​ " គតិ​ធម៌ " រៀប​រៀង​ដោយ លោក​គ្រូ​អគ្គ​បណ្ឌិត​ធម្មា​ចារ្យ​ ប៊ុត-សាវង្ស​ ។ ​ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

រឿង​​នាង​​វេស្សា​មិត្តា​ (​ ចាក​ ម. វា. ) (​ ទី​ពឹង​ទាំង​ពួង​ក្នុង​លោក​មិន​ស្មើ​ទី​ពឹង​ព្រះ​រត​ន​ត្រ័យ​ឡើយ​​ ) កាល​កន្លង​ទៅ​ហើយ​ មាន​ព្រះ​រា​ជា​មួយ​ព្រះ​អង្គ​ព្រះ​នាម​កោសម្ពិក​រាជ ព្រះ​អគ្គ​ម​ហេ​សី​ព្រះ​នាម​វេស្សា​មិត្តា​ សោយ​រាជ​សម្បត្តិ​ក្នុង​ក្រុង​ស​ម្ពិយ ។​ ថ្ងៃ​មួយ​ព្រះ​នាង​វេ​ស្សា​មិត្តា​បាន​ស្តាប់​ធ៌មព្រះ​សម្ពុទ្ធ​កើត​សេចក្តី​ជ្រះ​ថ្លា​ ថ្វាយ​ខ្លួន​ជា​ឧ​បាសិ​កា​

នៅ​ក្នុង​ជី​វិត​គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​ មិន​មាន​ធម៌​អ្វី​ នៅ​ពេល​ណា​ កន្លែង​ណា​ ដែល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ទ្រង់​មិន​បាន​ត្រាស់​ក្នុង​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​នោះ​ទេ​ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ដឹង​នូវ​ធម៌​ទាំង​ពួង​ដោយ​ពាក្យ​ថា​ បជា​នា​តិ​ ។ នៅ​ក្រុង​ញូ​ដេ​លី​ នៃ​ប្រ​ទេស​ឥ​ណ្ឌា​សព្វ​ថ្ងៃ​ មាន​កន្លែង​ដែល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​សម្តែង​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​សូត្រ​ ពុទ្ធ​បរិ​ស័ទ​តែង​ថ្វាយ​បង្គំ​នម​ស្ការ​ ឯ​ចំណែក​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​គឺ កាយ វេ​ទនា​ ចិត្ត​ ធម៌​ ដែ​ល​ជា​ទី​តាំង​នៃ​សតិ​រលឹក​សិក្សា​ មាន​គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​ គ្រប់​ពេល​វេ​លា​ គ្រប់​កន្លែង​ ។​ សតិ​រលឹក​ដឹង​ ស្គាល់​ធម៌​ដែល​កំពុង​ប្រាដក​ គឺ​ជា​ការ​នម​ស្ការ​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ដ៏​សំខាន់​ក្រៃ​លែង​ ជា​ង​ការ​សូត្រ​ធម៌​នមស្ការ​និង​ការ​ថ្វាយ​បង្គំ​ដោយ​កាយ​ទៅ​ទៀត​ ។ " អ្នក​ចម្រើន​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ " ពាក្យ​នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​វោ​ហារ​ប៉ុណ្ណោះ​ ដោយ​បរមត្ថ​ គឺ​សតិ​ថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ កើត​ឡើង​ដោយ​មាន​បច្ច័យ​គ្រប់​គ្រាន់​ ។ បច្ច័យ​យ៉ាង​សំខាន់​នៃសតិ​​ថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​មាន​ ២​ ចំណុច​ដូច​តទៅ​ : ១- ក្នុង​ជីវិត​ប្រ​ក្រ​តី​ មាន​ធម៌​បរមត្ថ​ គឺ​រូប​ធម៌​ និង​នាម​ធម៌​ ស្រេច​ស្រាប់​ដែល​ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់​ប្រាប់​ឲ្យ​សិក្សា​ ឲ្យ​ឃើ​ញ​ ឲ្យ​ដឹង​ថា​ជា​តួ​ធម៌​ ពោល​គឺ​មិន​មែន​ដឹង​ធម៌​អ្វី​ដទៃ​ទៀត​ឡើយ ។ ធម៌​ដែល​ត្រូវ​ដឹង​ គឺ​ធម៌​ពួក​កាយ​ ពួក​វេ​ទនា​ ពួក​ចិត្ត​ ពួ​ក​ធម៌​ គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​មាន​ហើយ​ គ្រប់​ទ្វារ​ទាំង​ ៦ មាន​ទ្វារ​ភ្នែក​ជា​ដើម​ ។​ ត្រូវ​ស្តាប់​ឲ្យ​រឿយ​ៗ​ ស្តាប់​ហើយ​ស្តាប់​ទៀត​ យល់​ឡើង​ៗ​ ធម៌​ដែល​គប្បី​ដឹង​គឺ​ខណៈ​នេះ​ឯង​ ។ ២- សិក្សា​សង្កេត​ពិ​និត្យ​ចំពោះ​តួ​ធម៌​ពិត​ៗ​ កុំ​ឲ្យ​មាន​តែ​បញ្ហា​បរិយត្តិ​ គឺ​ត្រូវ​ឃើញ​លក្ខ​ណៈ​នៃ​សភា​វធម៌​ដោយ​បញ្ញា​ដ៏​ប្រ​ពៃ​ ។ តាម​ពិត​ ចំណុច​មួយ​នេះ​ក៏​នៅ​លើ​បច្ច័យ​ដូច​គ្នា​ដែរ​ ព្រោះ​យោ​និ​សោ​មន​សិ​ការ​ ដែល​ជា​តួ​សិក្សា​សង្កេត​ពិនិត្យ​ ត្រូវ​តាក់​តែង​ដោយ​ការ​សន្សំ​បុណ្យ​ ។​ ស្តាប់​ធម៌​ជា​មួយ​គ្នា​ តែ​ផល​សម្រេច​ខុស​គ្នា​ ត្រង់​នេះ​គឺ​ យើង​ត្រូវ​យល់​ដល់​តួ​យោ​និសោម​នសិការ​ មា​ន​តិច​ មា​ន​ច្រើន​ មាន​ខ្លាំង​ មាន​ខ្សោយ​ តាម​ឧ​បនិស្ស័យ​បុណ្យ​បារមី​រៀង​ៗ​ខ្លួន​ ។ ដោយ​បរមត្ថ​ អ្នក​ចម្រើន​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​អត់​មាន​ទេ​ ដូច្នេះ​ទើប​អត់​មាន​ចាប់​ផ្តើម​អ្វី​ទាំង​អស់​ក្រៅ​ពី​ស្តាប់​ព្រះ​ធម៌​ឲ្យ​យល់​ថា​ ធម៌​ទាំង​ពួង​គឺ​នាម​រូប​ មិន​គួរ​ប្រ​កាន់​ថា​ជា​ខ្លួន​និង​ថា​ជា​របស់​ខ្លួន​ឡើយ​ ។​ ការ​ដែល​បាន​ស្តាប់​យល់​ហើយ​ ក៏​ជា​បច្ច័យ​ឲ្យ​សតិថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​កើត​ឡើង​ បញ្ញា​ដឹង​ច្បាស់​ជា​តួ​បរិញ្ញា​ ប្រ​ព្រឹត្ត​ទៅ​ក្នុង​ការ​កំណត់ដឹង​នូវ​រូប​ធម៌​ នាម​ធម៌​តាម​សេច​ក្តី​ពិត​ ។ ទាំង​ពីរ​ចំណុច​នេះ​ ទី​ ១ ហៅថា​ បរតោ​ឃោសៈ គឺ​ជា​បរតោ​ឃោសៈ​ ដ៏​ល្អ​និង​កម្រ​បំផុត​ ព្រោះទាក់​ទង​នឹង​ការ​ត្រាស់​ដឹង​នៃ​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ , ទី​ ២​ ហៅ​ថា​ យោ​និ​សោមនសិការ​ ។ កា​ល​ណា​​បើ​ទាំង​ពីរ​ចំណុច​នេះ​បាន​ជា​បច្ច័យ​នៃ​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ហើយ ទើប​បាន​ជា​ឧ​បការ​ដល់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ប្បដិ​បត្តិ​នោះ​ៗ​ សូម្បី​រូបជ្ឈាន​ ដែល​បាន​បទដ្ឋាន​នៃ​វិបស្សនា​ ក៏​ត្រូវ​តែ​មាន​ចំណុច​ពីរ​នេះ​ជា​ដាច់​ខាត​ ។ យោ​និ​សោ​មន​សិការ​ មា​ន​តាំង​ពី​កុសល​ថ្នាក់​ស្តាប់​រហូត​ដល់​កុសល​ថ្នាក់​វិបស្ស​នា​និង​អរិយ​មគ្គ​ ។​ យោ​និ​សោ​មន​សិការ​នេះ​ ដែល​អា​ច​សម្រេច​ដល់​ថ្នាក់​វិបស្សនា​ទៅ​បាន​ ក៏​ត្រូវ​អាស្រ័យ​បរតោ​ឃោសៈ​ ដ៏​អស្ចារ្យ​គឺ​ព្រះ​ធម៌​ទេស​នា​របស់​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​នោះ​ឯង​ ។ ក្នុង​មិគ​ជា​លសូត្រ​ គម្ពីរ​ឧ​ទាន​ បដិក​លេខ​ ៥២ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ប្រ​កាស​ថា​ កល្យាណ​មិត្ត​ជា​ប្រធាន​ដ៏​សំខាន់​ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​សីល​ មាន​កថា​វត្ថុ​ មាន​ព្យា​យាម​ និង​មាន​បញ្ញា​ចាក់​ធ្លុះ​ ។​ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ជា​កំពូល​កល្យា​ណ​មិត្ត​នៃ​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​ ព្រោះ​ព្រះ​អង្គ​បាន​ប្រ​កាស​ឲ្យ​សត្វ​លោក​បាន​ស្តាប់​ថា​នេះ​ជា​ទុក្ខ​ នេះ​ជា​ការ​រលត់​ទុក្ខ​ ។ កាយ​ វេ​ទនា​ ចិត្ត​ធម៌​ ដែល​មិន​ទៀង​គឺ​ជា​ទុក្ខ​ សត្វ​បុគ្គល​ជា​អ្នក​មាន​ទុក្ខ​ដទៃ​ទៀត​មិន​មាន​ឡើយ​ ការ​កំណត់​ដឹង​ទុក្ខ​មិន​មែន​ជា​សត្វ​ គ្រាន់​តែ​ជា​សង្ខារ​ធម៌​ នេះ​គឺ​បរិ​ញ្ញា​ជា​តួ​កំណត់​ដឹង​ ។ បរិញ្ញា​នេះ​ ហៅ​ថា​ បហាន​បរិញ្ញា​ ។ អវិជ្ជា​រលត់​អស់​ ទុក្ខ​រមែង​មិន​មាន​ ការ​មិន​កើត​ឡើង​នៃ​ទុក្ខ​ គឺ​ព្រះ​និ​ព្វាន​ ។​ ​ការ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និ​ព្វាន​រៀង​ៗ​ខ្លួន​ ដោយ​បច្ច​វេក្ខ​ណ​ញ្ញាណ​ ។ ស្រង់​ចាក​ពី​សៀ​វភៅ​ " ព្រះ​ថេរី​គា​ថា​ ភាគ​២ " រៀប​រៀង​ដោយ លោក​គ្រូ​អគ្គ​បណ្ឌិត​ ប៊ុត-សាវង្ស​ ។ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

លាភ និង​ អលាភ ធម្ម​តា​អ្នក​ជំនួញ​ តែង​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ស្ថាន​ភាព​ពីរ​យ៉ាង​គឺ​ ខាត និង​ ចំណេញ ។ ជា​ទូទៅ​ គេ​តែង​សប្បាយ​រីក​រាយ​នៅ​ពេល​គេ​បាន​លាភ​ គឺ​ការ​ចំណេញ​ ឬ​ថា​ការ​បាន​នូវ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ ហើយ​ទាស់​ចិត្ត​ទៅ​នឹង​ការ​បាត់​បង់​លាភ ។ នៅ​ក្នុង​ពិភព​លោក​ ដែល​ពោរ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​ការ​ប្រ​កួត​ប្រជែង​ និង​ច្របូក​ច្របល់​នេះ​ មនុស្ស​លោក​តែង​ត្រូវ​ការ​នូវ​សេច​ក្តី​សុខ​ណា​មួយ​ ដែលញ៉ាំង​ចិត្ត​ ឬ​ហឫទ័យ​របស់​គេ​ឲ្យ​រីក​រាយ​ ។

រឿង​ស្តេច​សេក​ ( ចាក​ កេ​. ប​. ) ( គុណ​នៃ​ការ​ចិញ្ចឹម​មា​តា​បិ​តា​ ) ក្នុង​កាល​កន្លង​ទៅ​ហើយ​ មាន​ព្រាហ្ម​ណ៍​គ្រាម​មួយ​ឈ្មោះ​​សាលិ​ន្ទ​យៈ​ តាំង​នៅ​ទិស​ឦ​សាន​ពី​ក្រុង​រាជ​គ​ហៈ​ ។ ត​ពី​ព្រាហ្មណ៍​គ្រាម​នោះ​ មាន​ស្រែ​នៃ​ជន​ក្នុង​ដែន​ម​គ​ធៈ​មួយ​ ​នៅ​ទិស​ឦ​សាន​ដូច​គ្នា​ ។

រឿង​នាង​វិ​មាន​ប្រេត​ ( ចាក​ បេ​.​ ខុ​ ) ( ទោស​លួច​ទ្រព្យ​គេ​ និង​ទោស​លក់​សុ​រា ) កាល​កន្លង​ទៅ​ហើយ​ ក្នុង​ក្រុង​ពារាណសី​ មាន​ស្រ្តី​ក្រ​មុំ​ម្នាក់​ឈ្មោះ​ កល្យាណី​ មាន​រូប​ល្អ​ជា​ទី​ស្រ​លាញ់​ពេញ​ចិត្ត​ចំ​ពោះ​ម​ហា​ជន​ ដែល​បាន​ឃើញ​រូប​នាង​ ។ ថ្ងៃ​មួយ​មាន​បុ​រស​ម្នាក់​ ចាប់​ចិត្ត​ស្រ​លាញ់​​ បាន​ចូល​ទៅ​និ​យាយ​ជា​ច្រើន​ដង​ នាង​មិន​ព្រម​យក​ ក៏​កើត​