រឿង​មិ​គលុទ្ទ​កប្រេត (​ ចាក​ បេ​. ខុ. ) ( ទោស​បាណា​តិ​បា​ត និង​គុណ​របស់​មិត្រ ) កាល​កន្លង​ទៅ​ហើយ​ ក្នុង​ក្រុង​រាជ​គ្រឹះ​ មាន​ព្រាន​ម្រិគ​ម្នាក់​ ជា​មិត្រ​នឹង​ធម្ម​ឧ​បា​សក​ ។ ព្រាន​នោះ​សម្លាប់​ម្រិគ​ទាំង​យប់​ទាំង​ថ្ងៃ​ ឥ​ត​មាន​បង្អង់​ពេល​វេ​លា​ណា​មួយ​ឡើយ​ ។ ឧ​បាសក​ជា​មិត្រ​ ចេះ​តែ​និ​យាយ​លួង​លោម​អង្វរ​ឲ្យ​​ឈប់​សម្លាប់​ ព្រាន​មិន​ព្រម​តាម​ ។

រឿង​ឯកបុត្កគហបតី (ចាក បិ. ម.) (សេច​ក្ដី​ទុក្ខ​សោក​ កើត​អំពី​សេចក្ដី​ស្រលាញ់) កាល​នោះ​ព្រះ​មាន​ព្រះ​ភាគ គង់​នៅ​វត្ត​ជេតពន ជិត​ក្រុង​សាវត្ថី។ មាន​គហបតី​ម្នាក់ កើត​ទុក្ខ​ក្រៀម​ក្រំ បាន​ចូលល​ទៅ​គាល់ព្រះ​អង្គ ក្រាប​ថ្វាយ​បង្គំ​ហើយ​អង្គុយ​ក្នុង​ទីគួរ​មួយ។ ព្រះសម្ពុទ្ធ​ត្រាស់​សួរ​ថា ម្នាល​គហបតី អ្នក​មាន​មុខ​ក្រៀម​ស្រពាប់ស្រពោន តើ​មាន​ហេតុអ្វី?

រឿង​មហ​ល្លក​ឧ​បា​សិ​កា​ (​ ចាក​ កុ​. តិ. ) ( សង្គ​ហ​ធម៌​ជា​ពូជ​នៃ​សេច​ក្តី​រាប់​អាន​ក្នុង​លោក​ ) កាល​ព្រះ​សម្ពុ​ទ្ធ​ប​រម​គ្រូ​ គង់​ចាំ​ព្រះ​វស្សា​នៅ​វត្ត​ជេត​ពន​ នា​ក្រុង​សាវ​ត្ថី​ ដល់​ពេល​ចេញ​វស្សា​​ហើយ​ថ្មីៗ ម​ហា​ពុទ្ធ​ប​រិ​ស័ទ​ នាំ​គ្នា​ថ្វាយ​ទាន​ដល់​ព្រះ​សង្ឃ​ មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ប្រ​ធាន

ក្នុង​ចំណោម​សាស្តា​នៃ​សាសនា​ទាំង​ឡាយ​ ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់​ (​ប្រសិន​បើ​ព្រម​ឲ្យ​យើង​ហៅ​ព្រះ​អង្គ​ថា​ជា​សាស្តា​ អ្នក​បង្កើត​សាសនា​ទៅ​តាម​អត្ថន័យ​របស់​ស័ព្ទ​ ដែលយើង​និយម​នាំ​គ្នា​យល់​ឃើញ​នោះ​) ទ្រង់​ជា​សាស្តា​មួយ​ព្រះ​អង្គ​គត់​ប៉ុណ្ណោះ​ ដែល​មិន​បាន​អាង​ព្រះ​អង្គ​ថា​ជា​អ្វី​ផ្សេង​ក្រៅ​តែ​ពី​ជា​មនុស្ស​ធម្ម​តា​ហើយ​បរិសុទ្ធ​ ។

រឿង​នាងកែវ​មណី​ និង​កណ្តុរ​ ( ចាក​ អ. ព. ) ( ទោស​នៃ​ការ​ជាប់​ចិត្ត​ចំ​ពោះ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ ) កាល​កន្លង​​ទៅ​ហើយ មាន​សេដ្ឋី​ម្នាក់​ មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ស្តុក​ស្តម្ភ​ នៅ​ក្នុង​ស្រុក​មួយ​ក្នុង​ក្រុង​ពារាណ​សី​ ដែន​កាសី ។ គាត់​កប់​ប្រាក់​​ ៤០​ កោដិ​ក្នុង​ផែន​ដី​ ។ ភរិយា​សេដ្ឋី​ធ្វើ​ម​រណកាល​ទៅ​កើត​ជា​កណ្តុរ​​នៅ​ថែ​រក្សា​ប្រាក់​នោះ ។ ត្រកូល​ទាំង​អស់​ ក៏​វិ​នាស​ទៅ​តាម​លំ​ដាប់​ ។ ស្រុក​នោះ​កាល​​ម្ចាស់​លះ​បង់​ចោល​ហើយ រក​តែ​ចំ​ណាំ​ផង​មិន​បាន​ ។ កាល​នោះ​ មាន​ជាង​កែវ​មណី​ម្នាក់​ គាស់​ដុំ​ថ្ម​រើរក​កែវ​មណី​ ហើយ​គាស់​ថ្ម​ក្នុង​ស្រុក​ចាស់​នោះ​យក​មក​ដំ ។ មេ​កណ្តុរ​ត្រាច់​ចុះ​ឡើង​ទៅ​រក​ចំ​ណី​ បាន​ប្រទះ​នឹង​ជាង​នោះ​ មាន​សេចក្តី​ស្រលាញ់​កើត​ឡើង​ដោយ​គំ​និត​ថា​ ទ្រព្យ​របស់​អញ​ច្រើន​ គង់​តែ​វិនាស​ដោយ​មិន​សម​ហេតុ​ផល​ អត្មាអញ​ចូល​ដៃ​ជាមួយ​ជាង​នេះ​ នឹង​ចាយ​វាយ​ទ្រព្យ​បាន​ស្រួល​ ហើយ​ពាំ​មួយ​ក​ហា​ប​ណៈ​ទៅ​កាន់​សំណាក់​ជាង​នោះ​ ។ ជាង​ឃើញ​ ក៏​និយាយ​លួង​លោម​ថា​ ម្នាល​នាង​ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​នាង​ពាំ​កហា​បណៈ​មក​ក្នុង​ទី​នេះ ? ម្នាល​អ្នក​ ចូរ​អ្នក​យកកហា​បណៈ​នេះ​ទៅ​ចាយ​វាយ​ ហើយ​នាំ​យក​សាច់​មក​ឲ្យ​ខ្ញុំ​ផង ។ ជាង​យក​កហា​បណៈ​នោះ​ទៅ​ផ្ទះ ហើយ​ទិញ​សាច់​យក​មក​ឲ្យ​មេ​កណ្តុរ​នោះៗ ទទួល​សាច់​យក​ទៅ​ស៊ី​ឯ​លំ​នៅ​ខ្លួន​ ។ មេ​កណ្តុរ​តែង​ឲ្យ​ទ្រព្យ​រាល់ៗ​ថ្ងៃ​ ដល់​ជាង​នោះ​ ហើយ​ទទួល​យក​សាច់​មក​បរិភោគ​ ។ ថ្ងៃ​ក្រោយ​បាន​ប្រគល់​ទ្រព្យ​ទាំង​អស់​ឲ្យ​ជាង​កែវ​មណី​ៗ ក៏​ទិញ​សាច់​យក​មក​ឲ្យ​កណ្តុរ​ជា​រាល់​ថ្ងៃ​ដែរ​ ។ (​ មហា​ សំ​- សុខ​​និស្សិត​សាលា​បាលី​ជាន់​ខ្ពស់​ ) បាន​ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ​ប្រជុំ​និទាន​ជាតក ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

អានិសង្ស​យាន​ជំនិះ​ (​ខទិរវនិយ​រេ​វត​ត្ថេរាបទាន​) មាន​ស្ទឹង​មួយ​ ឈ្មោះ​ភាគី​រសី​ ហូរ​ចេញ​អំពី​ព្រៃ​ហិម​ពាន្ត​ កាល​នោះ​ ខ្ញុំ​កើត​ជា​នាយ​ទូក​ក្នុង​កំពង់​មិន​ល្អ​ ជា​កំពង់​សម្រាប់​ឆ្លង​មក​កាន់​ត្រើយ​អាយ​ ។ ព្រះ​សម្ពុទ្ធ​ជា​នាយក​ ព្រះ​នាម​បទុមុត្ត​រៈ​ ព្រះ​អង្គ​ប្រ​សើ​រ​ជាង​សត្វ​ជើង​ពីរ​ បម្រុង​នឹង​ឆ្លង​ខ្សែរ​ទឹក​ក្នុង​ស្ទឹង​ ជា​មួយ​នឹង​ព្រះ​ភិក្ខុ​សង្ឃ​មួយ​សែន​អង្គ​ ។

ព្រះ​សាស្តា​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា " បពិត្រ​ មហា​លិ មឃៈ មាណព​បដិបត្តិ​អប្បមាទប​ដិបទា​យ៉ាង​នោះ លុះ​ មឃៈ មាណពនោះ​ជា​អ្នក​មិន​ប្រមាទ​ហើយ​យ៉ាង​នេះ​ ទ្រង់​សោយ​រាជ​ក្នុង​ទេវលោក​ទាំង​ ២ ដែល​ឈ្មោះ​ថា សេច​ក្តី​មិន​ប្រ​មាទ​នោះ បណ្ឌិត​ទាំង​ឡាយ​មាន​ព្រះពុទ្ធ​ជា​ដើម​ សរសើរ​ហើយ​ ព្រោះ​ថា​ការ​សម្រេច​គុណ​វិសេស​ដែល​ជា​លោកិយៈ​

ការ​បក​ស្រាយ​អំពី​ពាក្យ​ថា " កម្ម​ " ។ ពាក្យ​ថា​ " កម្ម​ " នៅ​ក្នុង​ភាសាបាលី​ប្រែ​ដោយ​ព្យ​ញ្ជនៈ​ (ប្រែ​តាម​រូប​ស័ព្ទ​) ថា​ " ការ​ធ្វើ " ឬ​ " ទង្វើ " ។ ដោយ​ឡែក​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​កម្ម​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​​ គឺ​មាន​ន័យ​សំដៅ​តែ​ទៅ​លើ​ការ​ធ្វើ​ដែល​ប្រ​កប​ដោយ​ចេត​នា​ប៉ុណ្ណោះ​ មិន​បាន​សំដៅ​ទៅ​ដល់​ការ​ធ្វើ​គ្រប់​យ៉ាង​ ទាំង​មិន​បាន​សំដៅ​ទៅ​ដល់​ផល​របស់​កម្ម​ ដូច​ដែល​

សម័យ​មួយ​ ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់​ទ្រង់​អធិប្បាយ​ អំពី​គោ​ល​ការណ៍​នៃ​ហេតុ​និង​ផល​ដល់​សាវ័ក​របស់​ព្រះ​អង្គ​ ដោយ​សាវ័ក​ទាំង​ឡាយ​នោះ​ក្រាប​ទូល​ថា​ បាន​ឃើញ​និង​បាន​យល់​នូវ​ហេតុ​ផល​ទាំង​នោះ​យ៉ាង​ជាក់​ច្បាស់​ដូច្នោះ​មែន ។ គ្រា​នោះ​ឯង​ ព្រះ​ពុទ្ធ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា​ " ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​!