រឿង​រុថកា​ប្រេត (ចាក ធ. ខុ.) (ផល​ល្អ​និង​អាក្រក់​តែង​ជ្រៀត​ជ្រែក​ឲ្យ​ផល​តាម​កម្លាំង​របស់​ខ្លួន) មាន​សេចក្តី​ដំណាល​ថា ក្នុង​សាសនា​ព្រះ​ពុទ្ធ​ព្រះ​នាម​កស្សបៈ​មាន​ស្រ្តី​ម្នាក់​មាន​សទ្ធា​ជ្រះ​ថ្លា​ក្នុង​ព្រះរតនត្រ័យ បាន​កសាង​អារាម​១ ប្រគេន​ព្រះ​ភិក្ខុ​សង្ខ​ឲ្យ​គង់​នៅ​ជា​សប្បាយ ព្រម​ទាំង​ចង្ហាន់​ដ៏​ត្រកាល​ជា​ប្រក្រតី ។ លុះ​ចំណេរ​ចីរ​កាល​ត​ទៅ នាង​ក៏​ធ្វើ​កាល​កិរិយា​ដោយ​ផលកម្ម​អកុសល ដែល​នាង​បាន​ធ្វើ​បី​ជាតិ​មុន

រឿង​អម្ពដ្ឋមាណព (ចាក អ.ទី.) (ខត្តិយត្រកូល ជា​ត្រកូល​ខ្ពស់​បំផុត​ក្នុង​លោក​តាម​វណ្ណះ) សម័យ​មួយ​ព្រះ​មាន​ព្រះ​ភាគ គង់​ក្នុង​ព្រៃ​ឥច្ឆានង្គល​ជា​មួយ​ភក្ខុ​សង្ឃ​ចំនួន​៥០០ អង្គ ។ កាល​នោះ​មាន​មាណព​ម្នាក់​ឈ្មោះ​អម្ពដ្ឋ ជា​បញ្ញវ័ន្ត​បាន​ចេះ​ដឹង​នូវ​ត្រៃ​វេទ និង​វេយ្យាករណ៍​ស្ទាត់​ជំនាញ ជា​សិស្ស​របស់​ព្រាហ្មណ៍​ឈ្មោះ​បោក្ខសោតិ ។

រឿង​វង្គីស​ព្រាហ្មណ៍ (ចាក ធ. ខុ..) (ចេះ​ឯង​មិន​ក្រែង​ចេះ​គេ) បាន​ឮ​ថា មាន​ព្រាហ្មណ៍​ម្នាក់​ឈ្មោះ​វង្គីសៈ​នៅ​ក្នុង​នគររាជ​គ្រឹះ​ចេះ​គោះ​ក្បាល​ខ្មោច ហើយ​ដឹង​ថា " នេះ​ជា​ក្បាល​ខ្មោច​ដែល​ស្លាប់​ទៅ​កើត​ក្នុង​នរក នេះ​ជា​ក្បាល​ខ្មោច​ដែល​ស្លាប់​ទៅ​ កើត​ក្នុង​កំណើត​សត្វ​តិរិច្ឆាន ក្បាល​ខ្មោច​នេះ​កើត​ក្នុង​កំណើត​ប្រេត ក្បាល​ខ្មោច​នេះ​កើត​ក្នុង​មនុស្ស​លោក ក្បាល​ខ្មោច​នេះ​កើត​ក្នុង​ទេវលោក " ។

គុណកថា ជីវិត​គឺ​ជា​សច្ចធម៌ ដែល​សត្វ​លោក​ទាំង​ឡាយ បាន​ដឹង​ច្បាស់​ហើយ រមែង​រួច​ផុត​ចាក​ទុក្ខ​បាន។ តែ​សច្ចធម៌ គឺ​ជីវិត​នេះ សត្វ​លោក​មិន​អាច​សម្លឹង​ឃើញ បាន​ដោយ​ងាយៗ ទេ អម្បាល​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ទាំង​ឡាយ​គ្រប់ៗ​ព្រះអង្គ​ដែល​ព្រះអង្គ​បាន​ត្រាស់​ដឹង​ជា​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ​ទាំង​ឡាយ ព្រះអរហត្ត​ទាំង​ឡាយ ដែល​លោក​បាន​ត្រាស់​ដឹង មិន​មែន​សន្សំ​បារមី​តិច​

កុលបលិពោធ ត្រកូល​របស់​ញាតិ​ក្ដី ត្រកូល​របស់​ឧបដ្ឋាកក្ដី ឈ្មោះ​ថា​ត្រកូល។ ពិតមែន សម្រាប់ភិក្ខុ​រូប​ខ្លះ​អ្នក​ច្រឡូក​ច្រឡំ (​ជាមួយ​មនុស្ស​ក្នុង​ត្រកូល ស្និទ្ធស្នាល​ពាក់ព័ន្ធ​) ដោយ​ន័យ​ថា កាល​គេ​បាន​ដល់​នូវ​សេចក្ដី​សុខ​ក៏​សុខ​ផង ដូច្នេះជាដើម សូម្បី​ត្រកូល​ឧបដ្ឋាក ក៏​ជា​បលិពោធបាន (នឹងពោល​ទៅថ្វី​ដល់​ត្រកូល​ញាតិ) ភិក្ខុ (ដូច) នោះ នឹងលះ​បង់​មនុស្ស​ក្នុងត្រកូល​ទៅ​សូម្បី​តែវិហារ​ជិត​ស្រុក

សូវ​ក្រ​សម្បត្តិ​កុំ​តែ​ឲ្យ​ខ្សត់​បញ្ញា ចំណង់​ល្ងង់​ឆោត​ចំណោទ​បញ្ហា ចំណង​តណ្ហា​ចំណារ​ជីវិត ចំណីរព្រះធម៌​ជំនួយ​ផ្លូវ​ចិត្ត ចំណាយ​រៀន​តិច​ចម្រើន​ចំណេះ ។ ជំនឿ​ផ្លូវ​ខុស​បញ្ចុះ​សខ្មៅ ជំនួញ​ជាប់​ពៀរ​ចិញ្ចឹក​កិលេស ជំពាក់​បំណុល​ត្បិត​តែ​ប្រ​ហែស បើ​ខ្វះ​តម្រិះ​កិលេស​ធំធាត់ ។ ចំណូល​ចូល​ច្រើន​ក៏​គង់​តែ​អស់ ត្បិត​អ្វី​របស់​មិន​ដែល​ទៀង​ទាត់ ពាក្យ​ពី​បុរាណ​បាន​ចែង​ប្រាកដ សូវ​ក្រ​សម្បត្តិ​កុំ​ខ្សត់​បញ្ញា ។

សុត្ត​ន្ត​បិ​ដក ខុទ្ទក​និ​កាយ ធម្ម​បទ​គា​ថា បិ​ដក​លេខ​ ៥២ ( ទំ​ព័រ​ ៣២ ) ពាក្យ​ចាក់​ដោត​ទាំង​ឡាយ​របស់​ជន​ដ​ទៃ​ បុ​គ្គល​មិន គួរ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត​ទេ ព្រោះ​កិច្ច​ដែល​ធ្វើ​ហើយ និង​មិន​ទាន់​ធ្វើ​ហើយ​របស់​ជន​ដ​ទៃ ( នោះ​មិនមែន​ជា​មុខ​ការ​របស់​ខ្លួន ) បុ​គ្គល​មិន​គួរ​ពិ​និត្ត​មើល​ទេ បុគ្គល​គួរ​ពិ​និត្យ​ពិ​ចារ​ណា​តែ​កិច្ច​ការ​ទាំង​ឡាយ​របស់​ខ្លួន​ដែល​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ និង​ នៅ​មិន​ទាន់​បាន​ធ្វើ​តែ​ម៉្យាង​ប៉ុណ្ណោះ ។

ប​ទុម​រត​នៈ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ប្រៀប​ដូច​ជា​ផ្កា​ឈូក​រីក ព្រះ​ធម៌​ ប្រៀប​ដូច​ជា​កេ​សរ​នៃ​ផ្កា​ឈូក ពុទ្ទ​ប​រិ​ស័ទ ប្រៀប​ដូច​ជា​មេ​ឃ្មុំ​ហើរ​ទៅ​នាំ​យក​កេ​សរ​ផ្កា​ឈូក មក​ធ្វើ​ក្បាល​ទឹក ។ ក្បាល​ទឹក​ឃ្មុំ​ជា​ឈ្មោះ​នៃ​ការ​សម្រេច​មគ្គ​ផល ។ តថា​គត​គប្បី​កើត​ជា​ទេវ​តា​ ឬ​កើត​ជា​គន្ធ​ត្រាច់​ទៅ​តាម​អា​កាស ព្រះ​អា​ស​វៈ​ណា​ក្តី គប្បី​ដល់​នូវ​ភាព​នៃ​ខ្លួន​ជា​យក្ស និង​ជួប​ប្រ​ទះ​នូវ​ភាព​នៃ​ខ្លួន​ជា​មនុស្ស ព្រោះ​អា​ស​វៈ​ណា​ក្តី អា​ស​វៈ​ទាំង​អស់​នោះ​

កិច្ចប្រតិបត្តិក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលជាគោលសំខាន់បំផុត មាន៣យ៉ាងគឺ៖ សីល១, សមាធិ១, បញ្ញា១ ។ គុណជាតិទាំង៣នេះ គឺសីលជាគុណជាតិដែល យោគាវចរត្រូវរក្សាមុន ជាងគុណជាតិដទៃទាំងអស់ ក្នុងកិច្ចប្រតិបត្តិ ដើម្បីប្រព្រឹត្តទៅធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់នូវផ្លូវ ព្រះនិព្វាន ដែលជាទីរលត់បង់នូវ សេចក្តីទុក្ខ ទាំងពួង។ -ព្រោះហេតុអ្វី? -ព្រោះថា កាលបើសីលមិនមានក្នុងសន្តានចិត្តនៃយោគាវចរហើយ សមាធិ ការ តម្កល់ចិត្តនឹង ក៏មិនមាន និងមិនអាចញ៉ាំង វិបស្សនាបញ្ញា ឲ្យកើតឡើង បានដោយពិត ។ មានសេចក្តីនៅក្នុងគុម្ពីរ វិសុទ្ធិមគ្គ ភាគ១ថាៈ បុរសឈរស៊ប់នៅលើផែនដី លើក នូវកាំបិតដែលបានសំលៀងយ៉ាងមុត ហើយកាប់នូវ គុម្ពឬស្សីយ៉ាងធំបាន មាន សេចក្តីឧបមាយ៉ាងណា យោគាវចរដែលស្ថិត នៅលើផែនដី គឺសីល លើកឡើងនូវកាំបិត គឺវិបស្សនាបញ្ញា ដែលបានសំលៀងយ៉ាងមុតល្អ ដោយថ្មសំលៀងគឺសមាធិ ដោយដៃគឺ បរិហារិកប្បញ្ញា ដែលផ្គងឡេីងដោយកម្លាំង នៃសេចក្តីព្យាយាម កាត់ ផ្តាច់នូវបណ្តាញគឺ តណ្ហា ដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសន្តាន នៃខ្លួននោះទាំងអស់បាន ក៏មានសេចក្តីឧបមេយ្យ យ៉ាងនេះដែរ ។ ព្រះពុទ្ធដីកា៖ សីលេ បតិដ្នាយ នរោ សបញ្ញោ ចិត្តំ បញ្ញញ្ច ភាវយំ អាតាបី និបកោ ភិក្ខុ សោ ឥមំ វិជជយេ ជដំ នរ:ប្រកបដោយបញ្ញា ស្ថិតនៅស៊ប់ក្នុងសីល កាលចំរើននូវចិត្តផង បញ្ញាផង ជាអ្នកមានសេចក្តីព្យាយាម ជាគ្រឿងដុតកំដៅ នូវកិលេសជាប្រក្រតី មានប្រាជ្ញាជា គ្រឿងរក្សាខ្លួន ឃើញភ័យក្នុងសង្សារ នរ:នោះគប្បីកាត់ផ្តាច់ នូវបណ្តាញនេះបាន ។ បណ្តាធម៌ទាំង៣នេះ សូមលើកយកត្រង់ពាក្យថា សីលដែលជាកិច្ចប្រតិបត្តិ ដំបូងរបស់ពុទ្ធបរិស័ទ ក្នុងសាសនានេះ មកបកស្រាយមុន ដូចតទៅ៖ អ្វីជាតួសីល? ធម៌៤យ៉ាងគឺ ចេតនា១, ចេតសិក១, សំវរ:១, អវិតិក្កម:១ របស់បុគ្គលវៀរចាកអំពើ មានបាណាតិបាតជាដើម ឬថារបស់បុគ្គល កាលបំពេញ នូវវត្តិប្រតិបត្តិ ហៅថា សីល ន័យក្នុងបដិសម្ភិទា មានពោលថា៖ ចេតនា សីលំ ចេតសិកំ សីលំ សំវរោ សីលំ អវិតិក្កមោ សីលំ ប្រែថា៖ ចេតនាជាតួសីល ចេតសិកជាតួសីល សេចក្តីសង្រួមជាតួសីល ការមិនប្រព្រឹត្តកន្លងជាតួសីល ។ ១- ចេតនា សីលំ ចេតនាជាតួសីល ព្រះពុទ្ធដីកា៖ ចេតនាហំ ភិក្ខវេ សីលំ វទាមិ ម្នាលភិក្ខុទាំង ឡាយ តថាគតហៅថា ចេតនាជាតួសីល ។ ចេតនាមានន័យថា ធម្មជាតិអ្នកគិត អ្នកចាត់ចែង អ្នកសន្សំ វិគ្គហថាៈ អភិសន្ទហតីតិចេតនា ធម្មជាតិចាត់ចែងហៅថា ចេតនា បានសេចក្តីថា ធម្មជាតិដែលញ៉ាំង សម្បយុត្តធម៌ គឺចិត្តនិងចេតសិក ដែលប្រកបជាមួយ ឲ្យហូរចុះទៅក្នុងសីល ។ ការគិត គំនិត ការចាត់ចែង របស់បុគ្គល វៀរចាកបញ្ចវេរា គឺសម្លាប់សត្វ១, ការកាន់យកទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលគេមិនបានឲ្យ១, ការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម១, ការពោល ពាក្យកុហក១, ការផឹកទឹកស្រវឹង មានសុរានិងមេរ័យ១ តាមផ្លូវកាយ ឬផ្លូវវាចា ហៅ ថាសីល ។ ម៉្យាងទៀត ចេតនាក្នុង កម្មបថ ៧យ៉ាង គឺ កាយកម្ម៣ និង វចីកម្ម៤ របស់បុគ្គល កាលលះបង់ នូវអំពើមានកិរិយា ញ៉ាំងសត្វមានជីវិត ឲ្យធ្លាក់ចុះកន្លង គឺសម្លាប់សត្វ ជាដើម ក៏ហៅថាសីល ។ ២- ចេតសិកំ សីលំ ចេតសិកជាតួសីល ចេតសិកមានន័យថា ធម្មជាតិមានសេចក្តីកើត សេចក្តី រលត់ អារម្មណ៍និងវត្ថុ ជាមួយគ្នាដោយចិត្ត ហៅថាចេតសិក តែនៅក្នុងទីនេះបានដល់ធម៌៣យ៉ាងគឺ៖ ១- អនភិជ្ឈា ការមិនសម្លឹងរំពៃចង់បានទ្រព្យរបស់គេ មកធ្វើជាទ្រព្យរបស់ខ្លួន ដែលជាអលោភចេតសិក ។ ២- អព្យាបាទោ ការមិនចងគំនុំចង់ឲ្យសត្វដទៃវិនាស ដែលជាអទោសចេតសិក។ ៣- សម្មាទិដ្និ ការយល់ឃើញត្រូវ ដែលជាអមោហចេតសិកហៅថាសីល ។ ដូចមានព្រះពុទ្ធដីកាជាដើមថាៈ ចេតសិក សីលំ នាម អភិជ្ឈំ បហាយ វិគតាភិជ្ឈេន ចេតសោ វិហរតិ បុគ្គលលះបង់នូវអភិជ្ឈា មានចេតនាដែលមាន អភិជ្ឈាទៅប្រោសហើយ គង់នៅ ឈ្មោះថា ចេតសិកសីល ។ ៣- សំវរោ សីលំ សេចក្តីសង្រួមជាតួសីល សេចក្តីសង្រួម៥យ៉ាងគឺ៖ ១- បាតិមោក្ខសំវរោ សេចក្តីសង្រួមនូវកាយ វាចា ទៅតាមសិក្ខាបទដែលមាន នៅក្នុង បាដិមោក្ខ បានដល់បរាជិក៤, សង្ឈាទិសេស១៣, អនិយត២, និស្សត្តិយបាចិត្តយ៣០, សុទ្ធិកបាចិត្តយ៩២, បាដិទេសនិយ៤, សេក្ខិយវត្ត៧៥, អធិករណ សមថ៧ រួមជា២២៧ (សិក្ខាបទសម្រាប់ភិក្ខុសង្ឃ) និងសេចក្តីសង្រួមកាយ វាចាមិន ប្រព្រឹត្តកន្លងនូវសិក្ខាបទ ដែលព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បញ្ញត្តហើយ ខាងក្រៅបាតិមោក្ខបានដល់ពួកសិក្ខាបទ ដែលជាពួកថុល្លច្ចយាបត្តិ, ទុក្កដាបត្តិ, ទុព្ភាសិតាបត្តិ សីលនេះជាបាតិមោក្ខសំវរសីល ។ ២- សតិសំវរោ សេចក្តីសង្រួមសតិ បានដល់ការសង្រួមឥន្រ្ទិយទាំង៦ គឺ៖ ចក្ខុន្រ្ទិយ១, សោតិន្រ្ទិយ១, ឃានិន្រ្ទិយ១, ជីវ្ហិន្រ្ទិយ១, កាយិន្រ្ទិយ១, មនិន្រ្ទិយ១ គឺ ជាការសង្រួមស្មារតី តាមផ្លូវភ្នែក-ត្រចៀក -ច្រមុះ-អណ្តាត -កាយ-និងចិត្ត ហាមឃាត់ មិនឲ្យអកុសលធម៌ គឺអភិជ្ឈានិង ទោមនស្ស និងបាបធម៌ កើតឡើង គ្របសង្កត់ចិត្តបាន ក្នុងខណ:ដែលមានអារម្មណ៍ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មកប៉ះខ្ទប់នឹងទ្វារ មាន ចក្ខុទ្វារជាដើម ។ សីលនេះជា ឥន្រ្ទិយសំវរសីល។ ៣- ញាណសំវរោ សេចក្តីសង្រួមញាណ (ការដឹង) បានដល់ប្រាជ្ញាដែលតម្កល់ ដោយប្រពៃ ពិចារណាក្នុងការប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យ៤ គឺ ចីវរប្បច្ច័យ១, បិណ្ឌបាតបច្ច័យ១, សេនាសនបច្ច័យ១, គិលានភេសជ្ជបច្ច័យ១ តាមសមគួរដល់ធម៌នៃការ ប្រើប្រាស់បច្ច័យ របស់អ្នកបួសមានធាតុបច្ចវេក្ខណ:ជាដើម ។ សីលនេះ ជាបច្ចយ សន្និស្សិតសីល ។ ៤- ខន្តិសំវរោ សេចក្តីសង្រួមក្នុងការអត់ទ្រាំគ្រប់យ៉ាង ចំពោះត្រជាក់និងក្តៅ លោកធម៌៨គឺ៖ លាភ១, អលាភ១, យស១, អយស១, និន្ទា១, សរសើរ១, សុខ១, ទុក្ខ១ ជាដើម ដែលកើតឡើងដល់ខ្លួន ។ ៥- វិរិយសំវរោ សេចក្តីសង្រួមនូវការព្យាយាម បានដល់នូវការព្យាយាមអត់ សង្កត់ កម្ចាត់បង់នូវ អកុសលវិតក្ក:៣គឺ៖ កាមវិតក្ក: សេចក្តីត្រិះរិះពីកាម១, ព្យាបាទ វិតក្ក: សេចក្តីត្រិះរិះពីព្យាបាទ១, វិហិង្សាវិតក្ក: សេចក្តីត្រិះរិះបៀតបៀនសត្វ១ ដែលកើតឡើងគ្របសង្កត់ចិត្ត ។ សេចក្តីសង្រួម៥យ៉ាង និងចេតនាវៀរចាក ចំពោះវត្ថុដែលដល់ព្រម របស់កុលបុត្ត ដែលជាអ្នក ភ័យខ្លាចក្នុងបាប ក៏ហៅថា សំវរសីលទាំងអស់ ។ ៤- អវិតិក្កមោសីលំ ការមិនប្រព្រឹត្តកន្លងជាតួសីល បានដល់ការមិនប្រព្រឹត្តកន្លង ដែលប្រកបដោយ កាយ វាចា របស់បុគ្គលដែល បានសមាទានសីល មានសីល៥ជាដើម ។ ឧបាសក ឧបាសិកា ដែលបានសមាទានសីល ពីបុគ្គល ឬព្រះសង្ឃហើយ ក៏ប្រឹងសង្រួមកាយវាចា ដោយប្រពៃតាមសិក្ខាបទ ដែលខ្លួនបាន សមាទានហើយ គឺមិនប្រព្រឹត្តកន្លងនូវ សិក្ខាបទណាមួយឡើយ ។ សីលរបស់ ឧបាសក-ឧបាសិកា ដែលកើតឡើងនេះឯង ហៅថា អវិតិក្កមសីល ។ ………………ព្រះពុទ្ធដីកាៈ បក្សីត្រដេវវុិច ស៊ូប្រថុយលះបង់ជីវិតរក្សានូវពង យ៉ាងណា មេម្រឹកចាមរី ស៊ូប្រថុយលះបង់ជីវិត រក្សានូវរេាមកន្ទុយ យ៉ាងណា កុដុម្ពីក៍មានកូនសម្លាញ់តែមួយ រក្សានូវកូន យ៉ាងណា បុរសមានភ្នែកម្ខាង រក្សានូវភ្នែកមួយយ៉ាងណា, លេាកទាំងឡាយ ចូររក្សានូវសីល របស់ខ្លួនអេាយជាទីស្រលាញ់ពេញចិត្តអេាយណាស់ ចូរប្រកបដេាយសេចក្តីគេារព សព្វៗកាល (អេាយដូចជាបក្សី ត្រដេរវវុិច រក្សាពងជាដេីម) យ៉ាងដូច្នេាះចុះ ។ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ