១. ចូឡសីល ១. បាណាតិបាតា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកបាណាតិបាត ២. អទិន្នាទានា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកអទិន្នាទាន ៣. អារាចារី វិរតោ មេថុនា វៀរចាកមេថុនធម្ម ជាធម៌របស់អ្នកស្រុក ។ ៤. មុសាវាទា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកមុសាវាទ ។ ៥. បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកបិសុណាវាចា ។ ៦. ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកផរុសវាចា ។ ៧. សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកសម្ផប្បលាបៈ ។ ៨. ពីជគាមភូតគាមសមារម្ភា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកការធ្វើពីជគាមនិងភូតគាម ៩. រត្តូបរតោ វិរតោ វិកាលភោជនា វៀរលែងបរិភោគក្នុងរាត្រី វៀរលែងបរិភោគក្នុង កាលខុស ។ ១០. នច្ចគីតវាទិតវិសូកទស្សនា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាមើលនូវរបាំ និងការ ស្តាប់នូវចម្រៀង និងភ្លេងប្រគំ ដែលជាសត្រូវដល់កុសលធម៌ ១១. មាលាគន្ធវិលេបនធារណមណ្ឌនវិភូសនដ្ឋានា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយា ទ្រទ្រង់ប្រដាប់ស្អិតស្អាងរាងកាយដោយផ្កាកម្រង និងគ្រឿងក្រអូបនិងគ្រឿងលាបផ្សេងៗ ។ ១២. ឧច្ចាសយនមហាសយនា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកទីដេកទីអង្គុយដ៏ខ្ពស់ និងទី ដេកទីអង្គុយដ៏ប្រសើរ ។ ១៣. ជាតរូបរជតបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលមាសនិងប្រាក់ ។ ១៤. អាមកធញ្ញបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលធញ្ញជាតឆៅ ១៥. អាមកមំសបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលសាច់ឆៅ ។ ១៦. ឥត្ថិកុមារិកបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលស្រីនិងក្មេងស្រី ។ ១៧. ទាសិទាសបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលខ្ញុំស្រីនិងខ្ញុំប្រុស ។ ១៨. អជេឡកបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលពពែនិងចៀម ។ ១៩. កុក្កុដសូករបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលមាន់និងជ្រូក ។ ២០. ហត្ថិគវស្សវឡវបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលដំរី គោ សេះ ឈ្មោលញី ។ ២១. ខេត្តវត្ថុបដិគ្គហណា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួលស្រែនិងចំការ ។ ២២. ទូតេយ្យបហិណគមនានុយោគា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាប្រកបនូវទូតកម្ម គឺនាំសំបុត្រឬពាក្យបណ្តាំដល់គ្រហស្ថ និងទៅដោយគេបញ្ជូនអំពីផ្ទះ ១ ទៅផ្ទះ ១ ។ ២៣. កយវិក្កយា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកការទិញនិងការលក់ ។ ២៤. តុលាកូដកំសកូដមានកូដា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកការឆបោកឬបន្លំដោយ ជញ្ជីង និងឆបោកដោយភាជន៍មាស ឆបោក ដោយរង្វាស់រង្វាល់ ។ ២៥. ឧក្កោដនវញ្ចននិកតិសាចិយោគា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាប្រកបនូវអំពើ វៀច គឺការបង្ខុសបំភាន់ បញ្ឆោតបោកប្រាស បន្លំដោយរបស់ប្លម ។ ២៦. ឆេទនវធពន្ធនវិបរាមោសអាលោបសហសាការា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយា កាត់ (នូវអវយវៈមានដៃជាដើម) និងការសម្លាប់ ចង ធ្វើមនុស្សឲ្យវង្វេងផ្លូវ ប្លន់អ្នកស្រុក កំហែងយកទ្រព្យ ។ (សុត្តន្តបិដក ទីឃនិកាយ សីលក្ខន្ធវគ្គ ព្រហ្មជាលសូត្រ) ២. មជ្ឈិមសីល ១. ពីជគាមភូតគាមសមារម្ភា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាធ្វើពីជគាម និងភូតគាមឲ្យវិនាស ។ ២. សន្និធិការបរិភោគា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកការបរិភោគវត្ថុដែលសន្សំទុក ។ ៣. វិសូកទស្សនា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាស្តាប់និងការមើលល្បែងដែលជា សត្រូវដល់កុសលធម៌ ។ ៤. ជូតប្បមាទដ្ឋានានុយោគា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកកិរិយាប្រកបរឿយៗ នូវល្បែងបាស្កាដែលជាហេតុជាទីតាំងនៃសេចក្តីប្រមាទ ។ ៥. ឧច្ចាសយនមហាសយនា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកឧច្ចាសយនមហាសយនៈ ។ ៦. មណ្ឌនវិភូសនដ្ឋានានុយោគា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកការប្រកបរឿយៗ នូវវត្ថុជាទីតាំងនៃការប្រដាប់ស្អិតស្អាងរាងកាយ ។ ៧. តិរច្ឆានកថាយ បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកតិរច្ឆានកថា ។ ៨. វិគ្គាហិកកថាយ បដិវិរតោ វៀរស្រឡះហើយ ចាកពាក្យពោលប្រណាំងប្រជែង ។ ៩. ទូតេយ្យបហិណគមនានុយោគា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះហើយចាកការប្រកបនូវ ទូតកម្មគឺនាំសំបុត្រ ឬពាក្យបណ្តាំនៃគ្រហស្ថ ឬទៅដោយគេបញ្ជូនអំពីផ្ទះមួយទៅផ្ទះមួយ ។ ១០. កុហនលបនា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះហើយ ចាកការកុហក និងពាក្យរាក់ទាក់ ។ (សុត្តន្តបិដក ទីឃនិកាយ សីលក្ខន្ធវគ្គ ព្រហ្មជាលសូត្រ) ៣. មហាសីល ១. តិរច្ឆានវិជ្ជាយ មិច្ឆាជីវា បដិវិរតោ វៀរស្រឡះចាកមិច្ឆាជីវៈព្រោះតិរច្ឆានវិជ្ជា (ទាំង១៥៣) ។ តិរច្ឆានវិជ្ជា អង្គាទិ ១. អង្គំ ការទាយអវយវៈខ្លះ ២. និមិត្តំ ទាយនិមិត្ត (ហេតុ) ខ្លះ ៣. ឧប្បាតំ ទាយឧត្បាត គឺធ្លាក់ចុះនៃហេតុធំៗ មានរន្ទះបាញ់ ជាដើមខ្លះ ៤. សុបិនំ ទាយយល់សបិ្តខ្លះ ៥. លក្ខណំ ទាយលក្ខណៈខ្លះ ៦. មូសិកច្ឆិន្នំ ទាយវត្ថុមានសំពត់ជាដើមដែលកណ្តុរកាត់ខ្លះ ៧. អគ្គិហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយភ្លើងខ្លះ ៨. ទព្ពិហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយវែកខ្លះ ៩. ថុសហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយអង្កាមខ្លះ ១០. កណហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយកុណ្ឌកខ្លះ ១១. តណ្ឌុលហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយអង្ករខ្លះ ១២. សប្បិហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយទឹកដោះរាវខ្លះ ១៣. តេលហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយប្រេងខ្លះ ១៤. មុខហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយមាត់ខ្លះ ១៥. លោហិតហោមំ និយាយអំពីការបូជាដោយឈាមខ្លះ ១៦. អង្គវិជ្ជា វិជ្ជាសម្រាប់ទាយអវយវៈខ្លះ ១៧. វត្ថុវិជ្ជា វិជ្ជាសម្រាប់ទាយទីភូមិឋាន (ថាឲ្យទុក្ខឲ្យសុខ) ខ្លះ ១៨. ខត្តវិជ្ជា វិជ្ជាសម្រាប់ទាយទីស្រែចម្ការខ្លះ ១៩. សិវវិជ្ជា វិជ្ជាស្គាល់ព្រៃខ្មោចខ្លះ ២០. ភូតវិជ្ជា វិជ្ជាចាប់ខ្មោចខ្លះ ២១. ភូរិវិជ្ជា វិជ្ជាសម្រាប់ការពាររក្សាភូមិផ្ទះខ្លះ ២២. អហិវិជ្ជា វិជ្ជាស្តោះពស់ខ្លះ ២៣. វិសវិជ្ជា វិជ្ជារក្សាពិសខ្លះ ២៤. វិច្ឆិកវិជ្ជា វិជ្ជាស្តោះខ្ទួយទិចខ្លះ ២៥. មូសិកវិជ្ជា វិជ្ជាស្តោះកណ្តុរខាំខ្លះ ២៦. សកុណវិជ្ជា វិជ្ជាសំរាប់ទាយសម្រែកសត្វស្លាបខ្លះ ២៧. វាយសវិជ្ជា វិជ្ជាសម្រាប់ទាយសម្រែកក្អែកខ្លះ ២៨. បក្កជ្ឈានំ វិជ្ជាសម្រាប់ទាយអាយុខ្លះ ២៩. សរបរិត្តាណំ វិជ្ជាសម្រាប់រារាំងសរខ្លះ ៣០. មិគចក្កំ វិជ្ជាសម្រាប់មើលនូវស្នាមជើងម្រឹគគឺសត្វជើង ៤ ទាំងអស់ខ្លះ ។ មណិលក្ខណាទិ ៣១. មណិលក្ខណំ ការទាយលក្ខណៈកែវមណីខ្លះ ៣២. វត្ថលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈសំពត់ខ្លះ ៣៣. ទណ្ឌលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈដំបងឬឈើច្រត់ខ្លះ ៣៤. សត្ថលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈសស្ត្រាខ្លះ ៣៥. អសិលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈដាវខ្លះ ៣៦. ឧសុលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈសរខ្លះ ៣៧. ធនុលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈធ្នូខ្លះ ៣៨. អាវុធលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈអាវុធខ្លះ ៣៩. ឥត្ថិលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈស្រីខ្លះ ៤០. បុរិសលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈប្រុសខ្លះ ៤១. កុមារលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈក្មេងប្រុសខ្លះ ៤២. កុមារិលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈក្មេងស្រីខ្លះ ៤៣. ទាសលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈខ្ញុំប្រុសខ្លះ ៤៤. ទាសិលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈខ្ញុំស្រីខ្លះ ៤៥. ហត្ថិលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈដំរីខ្លះ ៤៦. អស្សលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈសេះខ្លះ ៤៧. មហិំសលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈក្របីខ្លះ ៤៨. ឧសភលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈគោឧសភខ្លះ ៤៩. គោលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈគោខ្លះ ៥០. អជលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈពពែខ្លះ ៥១. មេណ្ឌលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈកែះខ្លះ ៥២. កុក្កុដលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈមាន់ខ្លះ ៥៣. វដ្ដកលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈចាបឬក្រួចខ្លះ ៥៤. គោធាលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈទន្សងខ្លះ ៥៥. កណ្ណិកាលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈគ្រឿងប្រដាប់ឬកំពូលផ្ទះខ្លះ ៥៦. កច្ឆបលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈអណ្តើកខ្លះ ៥៧. មិគលក្ខណំ ទាយលក្ខណៈម្រឹគខ្លះ ។ រញ្ញោទិ ៥៨. រញ្ញំ និយ្យានំ ភវិស្សតិ ទាយការលើកទ័ពថា ព្រះរាជាគួរស្តេចចេញទៅ (ក្នុងថ្ងៃនោះ) ៥៩. រញ្ញំ អនិយ្យានំ ភវិស្សតិ ព្រះរាជា គួរស្តេចចូលមកវិញ (ក្នុងថ្ងៃនោះ) ។ ៦០. អព្ភន្តរានំ រញ្ញំ ឧបយានំ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្នុងនឹងរុករានចូលទៅ ។ ៦១. ពាហិរានំ រញ្ញំ អបយានំ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្រៅនឹងថយចេញទៅ ។ ៦២. ពាហិរានំ រញ្ញំ ឧបយានំ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្រៅនឹងរុករានចូលមក ។ ៦៣. អព្ភន្តរានំ រញ្ញំ អបយានំ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្នុងនឹងថយចេញទៅ ។ ៦៤. អព្ភន្តរានំ រញ្ញំ ជយោ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្នុងនឹងមានជ័យជំនះ ។ ៦៥. ពាហិរានំ រញ្ញំ បរាជយោ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្រៅនឹងបរាជ័យ ។ ៦៦. ពាហិរានំ រញ្ញំ ជយោ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្រៅ នឹងមានជ័យជំនះ ។ ៦៧. អព្ភន្តរានំ រញ្ញំ បរាជយោ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាខាងក្នុងនឹងបរាជ័យ ។ ៦៨. ឥតិ ឥមស្ស ជយោ ភវិស្សតិ ព្រះរាជាអង្គនេះនឹងមានជ័យជំនះ ៦៩. ឥមស្ស បរាជយោ ភវិស្សតិ ឯព្រះរាជាអង្គនេះនឹងបរាជ័យ ។ ចន្ទគ្គាហោទិ ៧០. ចន្ទគ្គាហោ ភវិស្សតិ ការទាយថា (ក្នុងថ្ងៃឯណោះ) នឹងមានចន្ទ្រគ្រាះ ។ ៧១. សូរិយគ្គាហោ ភវិស្សតិ ការទាយថា (ក្នុងថ្ងៃឯណោះ) នឹងមានសូរ្យគ្រាះ ។ ៧២. នក្ខត្តគ្គាហោ ភវិស្សតិ ការទាយថា (ក្នុងថ្ងៃឯណោះ) នឹងមាននក្សត្រគ្រាះ គឺផ្កាយព្រះគ្រោះដើររួមចូលគ្នា ឬដើររំលងព្រះអាទិត្យព្រះចន្ទ្រ ឬផ្កាយណាមួយ ។ ៧៣. ចន្ទិមសូរិយានំ បថគមនំ ភវិស្សតិ ព្រះចន្ទ្រព្រះអាទិត្យនឹងដើរតាមផ្លូវត្រូវគ្នា ៧៤. ចន្ទិមសូរិយានំ ឧប្បថគមនំ ភវិស្សតិ ព្រះចន្ទ្រព្រះអាទិត្យនឹងដើរខុសផ្លូវគ្នា ។ ៧៥. នក្ខត្តានំ បថគមនំ ភវិស្សតិ ផ្កាយទាំងឡាយនឹងដើរតាមផ្លូវត្រូវគ្នា ។ ៧៦. នក្ខត្តានំ ឧប្បថគមនំ ភវិស្សតិ ផ្កាយទាំងឡាយនឹងដើរខុសផ្លូវគ្នា ។ ៧៧. ឧក្កាបាតោ ភវិស្សតិ នឹងមានឧក្កាបាត ។ ៧៨. ទិសាឌាហោ ភវិស្សតិ នឹងកើតមានកម្ដៅក្នុងទិស ។ ៧៩. ភូមិចាលោ ភវិស្សតិ នឹងមានកម្រើកផែនដី ។ ៨០. ទេវទុទ្រភិ ភវិស្សតិ នឹងមានផ្គរលាន់ (ឥតមានភ្លៀង) ។ ៨១. ចន្ទិមសូរិយនក្ខត្តានំ ឧគ្គមនំ ឱគមនំ សំកិលេសំ វោទានំ ភវិស្សតិ ព្រះចន្ទ្រ ព្រះអាទិត្យ ផ្កាយនឹងរះឡើង ឬអស្តង្គតទៅវិញ នឹងសៅហ្មង ឬផូរផង់ ។ ៨២. ឯវំវិបាកោ ចន្ទគ្គាហោ ភវិស្សតិ ចន្ទ្រគ្រាះ នឹងបណ្តាលឲ្យបានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ (ដល់សត្វលោក) ។ ៨៣. ឯវំវិបាកោ សូរិយគ្គាហោ ភវិស្សតិ សូរ្យគ្រាះនឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៨៤. ឯវំវិបាកោ នក្ខត្តគ្គាហោ ភវិស្សតិ នក្សត្រគ្រាះនឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៨៥. ឯវំវិបាកំ ចន្ទិមសូរិយានំ បថគមនំ ភវិស្សតិ ព្រះចន្ទ្រនិងព្រះអាទិត្យ ដើរតាមផ្លូវត្រូវគ្នា នឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខ ទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៨៦. ឯវំវិបាកំ ចន្ទិមសូរិយានំ ឧប្បថគមនំ ភវិស្សតិ ព្រះចន្ទ្រនិងព្រះអាទិត្យ ដើរខុសផ្លូវគ្នា នឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខ យ៉ាងនេះ ។ ៨៧. ឯវំវិបាកំ នក្ខត្តានំ បថគមនំ ភវិស្សតិ ពួកផ្កាយ ដើរតាមផ្លូវត្រូវគ្នា នឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៨៨. ឯវំវិបាកំ នក្ខត្តានំ ឧប្បថគមនំ ភវិស្សតិ ពួកផ្កាយ ដើរខុសផ្លូវគ្នា នឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៨៩. ឯវំវិបាកោ ឧក្កាបាតោ ភវិស្សតិ ឧក្កាបាត នឹងបណ្តាល ឲ្យមានទុក្ខសុខយ៉ាងនេះ ។ ៩០. ឯវំវិបាកោ ទិសាឌាហោ ភវិស្សតិ កម្ដៅក្នុងទិស នឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៩១. ឯវំវិបាកោ ភូមិចាលោ ភវិស្សតិ ការកម្រើកផែនដី នឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៩២. ឯវំវិបាកោ ទេវទុទ្រភិ ភវិស្សតិ ផ្គរលាន់ (ឥតមានភ្លៀង) នឹង បណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ ៩៣. ឯវំវិបាកំ ចន្ទិមសូរិយនក្ខត្តានំ ឧគ្គមនំ ឱគមនំ សំកិលេសំ វោទានំ ភវិស្សតិ ព្រះចន្ទ្រព្រះអាទិត្យនិងផ្កាយរះឡើង ឬអស្តង្គត ទៅវិញ សៅហ្មងឬផូរផង់ នឹងបណ្តាលឲ្យមានសុខទុក្ខយ៉ាងនេះ ។ សុវុដ្ឋិកាទិ ៩៤. សុវុដ្ឋិកា ភវិស្សតិ ការទាយថា (ក្នុងឆ្នាំនេះ) ភ្លៀងស្រួល ។ ៩៥. ទុព្ពុដ្ឋិកា ភវិស្សតិ នឹងមានភ្លៀងធ្លាក់មិនស្រួល ។ ៩៦. សុភិក្ខំ ភវិស្សតិ នឹងមានបាយសម្បូណ៌ ។ ៩៧. ទុព្ភិក្ខំ ភវិស្សតិ នឹងមានបាយក្រ ។ ៩៨. ខេមំ ភវិស្សតិ នឹងមានសេចក្តីក្សេមក្សាន្ត ។ ៩៩. ភយំ ភវិស្សតិ នឹងមានភ័យ ។ ១០០. រោគោ ភវិស្សតិ នឹងមានរោគ ។ ១០១. អារោគ្យំ ភវិស្សតិ នឹងមិនមានរោគ ។ ១០២. មុទ្ទា ការរាប់ដោយដៃទទេ ១០៣. គណនា ការរាប់ដោយវិធីនព្វន្ត ១០៤. សង្ខានំ រាប់បូក ១០៥. កាវេយ្យំ កាព្យឃ្លោង ១០៦. លោកាយតំ គម្ពីរលោកាយតៈ ។ អាវាហនាទិ ១០៧. អាវាហនំ វិធីរៀបអាវាហមង្គលខ្លះ ១០៨. វិវាហនំ វិធីរៀបវិវាហមង្គលខ្លះ ១០៩. សំវរណំ វិធីធ្វើឲ្យព្រមព្រៀងគ្នា (ស្នេហ៍) ខ្លះ ១១០. វិវរណំ វិធីធ្វើឲ្យព្រាត់ប្រាសគ្នា (បង់ចំណែង) ខ្លះ ១១១. សំកិរណំ វិធីប្រមូលទ្រព្យខ្លះ ១១២. វិកិរណំ វិធីប្រកបជំនួញខ្លះ ១១៣. សុភគករណំ វិធីធ្វើឲ្យចូលចិត្តស្រឡាញ់គ្នា ឬធ្វើឲ្យមានសិរីខ្លះ ១១៤. ទុព្ភគករណំ វិធីធ្វើឲ្យស្អប់គ្នាខ្លះ ១១៥. វិរុទ្ធគព្ភករណំ វិធីធ្វើគភ៌ដែលបំរុងនឹងវិនាសមិនឲ្យវិនាសខ្លះ ១១៦. ជិវ្ហានិពន្ធនំ វិធីចងអណ្តាតឲ្យរឹងដោយមន្តខ្លះ ១១៧. ហនុសំហននំ វិធីចងចង្កាឲ្យរឹងខ្លះ ១១៨. ហត្ថាភិជប្បនំ វិធីសូត្ររបៀនដើម្បីមិនឲ្យឮសំឡេងដោយដៃខ្លះ ១១៩. ហនុជប្បនំ វិធីសូត្ររបៀនដើម្បីមិនឲ្យឮសំឡេងដោយចង្កាខ្លះ ១២០. កណ្ណជប្បនំ វិធីសូត្ររបៀនដើម្បីមិនឲ្យឮសំឡេងដោយត្រចៀកខ្លះ ១២១. អាទាសបញ្ហំ ប្រស្នាកញ្ចក់ គឺមន្តខាបយកទេវតាឲ្យមកនៅនឹងកញ្ចក់ ហើយសួរប្រស្នាខ្លះ ១២២. កុមារិកបញ្ហំ ប្រស្នាកុមារី គឺមន្តបញ្ចូលទេវតាក្នុងសរីរៈនៃកុមារីហើយសួរប្រស្នាខ្លះ ១២៣. ទេវបញ្ហំ ប្រស្នាទេវតា គឺមន្តបញ្ចូលទេវតាក្នុងសរីរៈនៃទាសី ហើយសួរប្រស្នាខ្លះ ១២៤. អាទិច្ចុបដ្ឋានំ វិធីបម្រើព្រះអាទិត្យខ្លះ ១២៥. មហតុបដ្ឋានំ វិធីបម្រើមហាព្រហ្មខ្លះ ១២៦. អព្ភុជ្ជលនំ វិធីបញ្ចេញភ្លើងអំពីមាត់ដោយមន្តខ្លះ ១២៧. សិរិវ្ហាយនំ វិធីហៅសិរីឲ្យមកឋិតក្នុងសរីរៈខ្លះ ។ សន្តិកម្មាទិ ១២៨. សន្តិកម្មំ ការបន់ស្រន់ខ្លះ ១២៩. បណិធិកម្មំ លាបំណន់ខ្លះ ១៣០. ភូតកម្មំ ធ្វើមន្តសម្រាប់ការពារបិសាចខ្លះ ១៣១. ភូរិកម្មំ ធ្វើមន្តសម្រាប់ការពារផ្ទះខ្លះ ១៣២. វស្សកម្មំ ធ្វើខ្ទើយឲ្យដូចជាប្រុសខ្លះ ១៣៣. វោស្សកម្មំ ធ្វើប្រុសឲ្យដូចជាខ្ទើយគឺក្រៀវខ្លះ ១៣៤. វត្ថុកម្មំ ធ្វើពិធីសង់ផ្ទះលើទីដី ដែលមិនធ្លាប់បានធ្វើខ្លះ ១៣៥. វត្ថុបរិកម្មំ ធ្វើពលិកម្មនៅទីដីសង់ផ្ទះខ្លះ ១៣៦. អាចមនំ ជម្រះមុខឲ្យស្អាតដោយទឹកឲ្យគេខ្លះ ១៣៧. ន្ហាបនំ ស្រោចទឹកបង្កក់ប្រសិទ្ធិ៍ឲ្យគេខ្លះ ១៣៨. ជុហនំ បូជាភ្លើងឲ្យគេខ្លះ ១៣៩. វមនំ ផ្សំថ្នាំសម្រាប់ឲ្យក្អួតខ្លះ ១៤០. វិរេចនំ ផ្សំថ្នាំបញ្ចុះខ្លះ ១៤១. ឧទ្ធំវិរេចនំ ផ្សំថ្នាំកម្ចាត់បង់នូវទោសខាងលើខ្លះ ១៤២. អធោវិរេចនំ ផ្សំថ្នាំកម្ចាត់បង់នូវទោសខាងក្រោមខ្លះ ១៤៣. សីសវិរេចនំ ផ្សំថ្នាំកម្ចាត់បង់នូវទោសក្នុងក្បាលខ្លះ ១៤៤. កណ្ណតេលំ ស្លប្រេងសម្រាប់បន្តក់ត្រចៀកខ្លះ ១៤៥. នេត្តតប្បនំ ស្លប្រេងសម្រាប់ស្អំភ្នែកខ្លះ ១៤៦. នត្ថុកម្មំ ផ្សំថ្នាំសម្រាប់ហិតខ្លះ ១៤៧. អញ្ជនំ ផ្សំថ្នាំសម្រាប់លាបបង្កាត់ខ្លះ ១៤៨. បច្ចញ្ជនំ ផ្សំថ្នាំត្រជាក់សម្រាប់លាបស្រលាបខ្លះ ១៤៩. សាលាកិយំ ធ្វើវេជ្ជកម្មរក្សាភ្នែកខ្លះ ១៥០. សល្លកត្តិយំ ធ្វើកម្មរបស់ពេទ្យខ្លះ ១៥១. ទារកតិកិច្ឆា ធ្វើពេទ្យរក្សាកូនក្មេងខ្លះ ១៥២. មូលភេសជ្ជានំ អនុប្បទានំ ដាក់ថ្នាំក្រោយឲ្យជួយកម្លាំងថ្នាំមុនខ្លះ ១៥៣. ឱសធីនំ បដិមោក្ខោ លាងថ្នាំដើមចេញខ្លះ ។ (សុត្តន្តបិដក ទីឃនិកាយ សីលក្ខន្ធវគ្គ ព្រហ្មជាលសូត្រ មហាសីល) យា បន ភិក្ខុនី តិរច្ឆានវិជ្ជំ បរិយាបុណេយ្យ បាចិត្តិយំ ភិក្ខុនីណាមួយរៀនតិរច្ឆានវិជ្ជា ភិក្ខុនីនោះ ត្រូវអាបត្តិបាចិត្តិយ ។ តិរច្ឆានវិជ្ជា នាម យង្កិញ្ចិ ពាហិរកំ អនត្ថសញ្ហិតំ ចំណេះណាមួយជាខាងក្រៅ ដែលមិនប្រកបដោយប្រយោជន៍ ចំណេះនោះឈ្មោះថា តិរច្ឆានវិជ្ជា ។ (បាចិត្តិយកណ្ឌ ចិត្តាគារវគ្គ តិរច្ឆានវិជ្ជាបរិយាបុណនសិក្ខាបទ) ន ភិក្ខវេ តិរច្ឆានវិជ្ជា បរិយាបុណិតព្វា យោ បរិយាបុណេយ្យ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ភិក្ខុមិនត្រូវរៀនតិរច្ឆានវិជ្ជាទេ ភិក្ខុណារៀន ត្រូវអាបត្តិទុក្កដ ។ (វិនយបិដក ចូឡវគ្គ ខុទ្ទកវត្ថុក្ខន្ធកៈ) ពាហិរកំ អនត្ថសំហិតន្តិ ហត្ថិអស្សរថធនុថរុសិប្បអាថព្ពណខីលនវសីករណសោសាបនមន្តាគទប្បយោគាទិភេទំ បរូបឃាតករំ។ ពីរបទថា ពាហិរកំ អនត្ថសំហិតំ (ចំណេះណាមួយជាខាងក្រៅ ដែលមិនប្រកបដោយប្រយោជន៍) បានដល់ សិប្បវិទ្យាការដែលចូលទៅសម្លាប់បៀតបៀនអ្នកដទៃ មានប្រភេទដូច វិជ្ជាដែលប្រកបដោយដំរី សេះ រថ ធ្នូ និងដាវ និងមន្តអាថព្វណ (អាថាន់) មន្តកប់រូបទីងមោង មន្តធ្វើឲ្យមានអំណាច មន្តធ្វើឲ្យស្គម និងវិជ្ជាប្រកបដោយថ្នាំពិសជាដើម ។ បរិត្តន្តិ យក្ខបរិត្តនាគមណ្ឌលាទិភេទំ សព្ពម្បិ វដ្ដតិ។ ពាក្យថា បរិត្តំ (វិជ្ជាការពារខ្លួន) បានដល់ សូម្បីវិជ្ជាការពារខ្លួនគ្រប់យ៉ាង មានប្រភេទវិជ្ជាការពារពួកយក្ស ការពារពួកនាគ (ពស់) ជាដើម រមែងគួរ (រៀបបានមិនត្រូវអាបត្តិ) ។ (សមន្តបាសាទិកា អដ្ឋកថា វិនយបិដក) ដោយខេមរ អភិធម្មាវតារ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

នែភ្លៀង ខ្ទមរបស់អាត្មា បានបិទបាំង​ហើយ ជាសុខ មិនមាន​ខ្យល់ អ្នកចូរ​បង្អោរ​តាម​សប្បាយ​ចុះ ចិត្តរបស់​អាត្មា ដម្កល់​ទុកល្អហើយ ជាចិត្ត​រួចស្រឡះ (ចាក​អាសវៈ) អាត្មា​មានព្យាយាម​ដុតកំដៅ​កិលេស​ជាប្រក្រតី ម្នាលភ្លៀង អ្នកចូរបង្អោរ​មកចុះ។ — ឮថា ព្រះសុភូតិត្ថេរ​មានអាយុ បានពោលគាថា​ដោយប្រការ​ដូច្នេះ។ បុគ្គលអ្នកស្ងប់រម្ងាប់ វៀរចាកបាប ពោលពាក្យ​ដោយឧបាយ​ប្រាជ្ញា ជាអ្នក​មិនរវើរ​រវាយ តែងកំចាត់​បង់នូវបាបធម៌ (ចាកខន្ធសន្តាន) ដូចខ្យល់​បក់ផ្តាច់​ស្លឹកឈើ។ — ឮថា មហាកោដ្ឋិតត្ថេរមានអាយុ បានពោល​គាថា ដោយប្រការ​ដូច្នេះ។ អ្នកចូរមើលបញ្ញានេះ របស់ព្រះតថាគតទាំងឡាយ ដូចជាភ្លើង​ដែលរុងរឿង​ក្នុងរាត្រី ព្រះតថាគត​ទាំងឡាយ ជាអ្នក​ប្រទាន​ពន្លឺចក្ខុ តែង​កំចាត់បង់​សេចក្តី​សង្ស័យ​របស់​វេនេយ្យជន ដែលមក​ហើយ។ — ឮថា កង្ខារេវតត្ថេរមានអាយុ បានពោលគាថា​ដោយប្រការ​ដូច្នេះ។ បុគ្គលគប្បីនៅរួមជាមួយនឹងពួកសប្បុរស​ជាបណ្ឌិត អ្នកឃើញ​ប្រយោជន៍ ព្រោះ​អ្នកប្រាជ្ញ​ទាំងឡាយ អ្នកមាន​ប្រាជ្ញា​ឈ្លាសវៃ មិនប្រមាទ តែងបាន​ប្រយោជន៍​ច្រើន ជ្រៅ ល្អិត​ម៉ត់ចត់ ដែលឃើញ​បានដោយក្រ។ — ឮថា បុណ្ណត្ថេរមានអាយុ ជាបុត្រ​នាងមន្តានី បានពោល​គាថាដោយ​ប្រការ​ដូច្នេះ។ ភិក្ខុណា ឈ្មោះទព្វ ដែលគេទូន្មាន​បានដោយក្រ បានទូន្មាន​ដោយការទូន្មាន (ឥន្ទ្រិយ) ជាព្រះថេរៈ​មានចិត្ត​សន្តោស ឆ្លងសេចក្តី​សង្ស័យ មានជ័យ​ជំនះ ប្រាសចាក​សេចក្តី​តក់ស្លុត ភិក្ខុទព្វមល្លបុត្ត​នោះ មានចិត្ត​ខ្ជាប់ខ្ជួន បរិនិព្វាន​ហើយ។ — ឮថា ទព្វត្ថេរមានអាយុ បាន​ពោលគាថា​ដោយប្រការ​ដូច្នេះ។ ភិក្ខុណា ជាបុគ្គលម្នាក់ឯង ចូលទៅកាន់​ព្រៃត្រជាក់ ជាអ្នក​សន្តោស មានចិត្តខ្ជាប់​ខ្ជួន មានជ័យ​ជំនះ ប្រាសចាក​សេចក្តី​ព្រឺរោម (ភិក្ខុនោះ ឈ្មោះថា) មានប្រាជ្ញា រក្សាកាយគតាសតិ។ — ឮថា សីតវនិយត្ថេរមានអាយុ (បានពោល) ដោយប្រការ​ដូច្នេះ។ បុគ្គលណា កំចាត់បង់​នូវសេនា​នៃមច្ចុរាជ ដូចជាជំនន់​ដ៏ធំ កំចាត់​បង់នូវ​ស្ពានបបុស ដែលមាន​កំឡាំង​ថយ ជាអ្នក​មានជ័យ​ជំនះ ប្រាសចាក​សេចក្តី​តក់ស្លុត បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា​មានឥន្ទ្រិយ​ទូន្មាន​ហើយ មានចិត្ត​ខ្ជាប់ខ្ជួន រំលត់ទុក្ខ​ហើយ។ — ឮថា ភល្លិយត្ថេរមានអាយុ (បានពោល) ដោយប្រការ​ដូច្នេះ។ ភិក្ខុណា ដែលគេទូន្មានបាន​ដោយក្រ តែបាន​ទូន្មានខ្លួន​ឯង ដោយការ​ទូន្មាន (ឥន្ទ្រិយ) ជាអ្នកប្រាជ្ញ មានចិត្ត​សន្តោស ឆ្លងផុត​សេចក្តីសង្ស័យ មានជ័យ​ជំនះ ប្រាសចាក​សេចក្តី​ព្រឺរោម ភិក្ខុនោះ ប្រាសចាក​រាគៈ មានចិត្ត​ខ្ជាប់ខ្ជួន រំលត់ទុក្ខ​ហើយ។ — វីរត្ថេរ។ ដំណើរនៃអាត្មាអញមកល្អហើយ មិនមែន​ប្រាសចាក (បញ្ញា) ទេ សេចក្តី​គិត​របស់​អាត្មាអញ​នោះ មិនមែន​ជាការ​គិតខុសទេ ព្រោះអាត្មាអញ បានសំរេច​គុណដ៏​ប្រសើរ​នោះ ក្នុងធម៌​ទាំងឡាយ ដែលព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់ចែកទុកហើយ។ — បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរ។ បុគ្គលដែលបានដល់នូវវេទ ជាអ្នកសន្តោស មានខ្លួន​សង្រួមហើយ មិនជាប់​ចំពាក់​ក្នុងធម៌​ទាំងពួង គឺតណ្ហា ទិដ្ឋិទេ រមែង​កំចាត់​ចេញនូវ​សេចក្តី​អាល័យ​ក្នុងលោក​នេះ និង​លោកខាង​មុខបាន ព្រោះដឹង​ច្បាស់នូវ​ទីកើត និងទី​រលត់នៃ​លោក។ — បុណ្ណមាសត្ថេរ។ ឧទាន និយាយអំពីសុភូតិត្ថេរ ១ មហាកោដ្ឋិតត្ថេរ ១ កង្ខារេវតត្ថេរ ១ បុណ្ណមន្តានីបុត្ត ១ ទព្វមល្លបុត្ត ១ សីតវនិយត្ថេរ ១ ភល្លិយត្ថេរ ១ វីរត្ថេរ ១ បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរ ១ បុណ្ណមាសត្ថេរ អ្នកកំចាត់​បង់​ងងឹត ១។ ចប់ បឋមវគ្គ។ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

នៅគម្ពីរសុត្តន្តបិដក ខុទ្ទកនិកាយ បដិសម្ភិទាមគ្គមហាវគ្គ ទុតិយភាគ លេខ ៧០​ ទំព័រ ១០៧ សម្ដែង​ថា ពាក្យថា "អានៈ" ប្រែថាខ្យល់ដង្ហើមចេញ មិន​មែន​ប្រែ​ថា​​ខ្យល់ដង្ហើមចូលទេ។ ពាក្យថា បានៈ ប្រែថា​ខ្យល់ដង្ហើមចូល មិន​មែន​ប្រែ​ថា​​ខ្យល់ដង្ហើម​ចេញទេ។ សតិស្មារតី​ជាទីតាំង​មាំរមែងតាំងមាំ ចំពោះភិក្ខុ​អ្នក​ដក​ដង្ហើម​​ចេញតាំងមាំដល់ភិក្ខុ​ដកដង្ហើមចូល ដោយអំណាច​នៃខ្យល់​ដកដង្ហើម​ចេញនិងដកដង្ហើម​ចូល។ ពាក្យ​ថា បាន បំពេញហើយ គឺបានបំពេញ​ហើយ​ដោយ​អត្ថថា ថែធួន​បានបំពេញ​ហើយ ដោយ​អត្ថថាជាបរិវារ បាន​បំពេញ​ហើយ ដោយ​អត្ថថា​គ្រប់គ្រាន់។កាយានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន មានបែបបទពិចារណា ៦ វគ្គ​គឺ​ពិចារណា​ទៅតាមបព្វៈ ទាំង ៦។ នៅក្នុងសុត្តន្តបិដក ខុទ្ទកនិកាយ បដិសម្ភិទាមគ្គ​ទុតិយភាគ ៧០ ទំព័រ ១១៩ សម្ដែងថាពាក្យ​ថាមានសតិដកដង្ហើម​ចេញ អធិប្បាយថា បុគ្គលធ្វើសតិដោយ​អាការៈ ៣២ គឺកាល​បុគ្គល​ដឹង​ច្បាស់នូវ​ភាព​នៃចិត្ត​មានអារម្មណ៍ តែមួយ​មិនរាយមាយ ដោយអំណាច​នៃដង្ហើម​ចេញវែង សតិក៏តម្កល់មាំ បុគ្គល​ធ្វើ​សតិ​ដោយស្មារតីនោះ ដោយញាណ កាល​បុគ្គល​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​សភាព​នៃចិត្ត​មានអារម្មណ៍តែមួយ មិនរាយមាយដោយអំណាច​ដង្ហើមចូលវែង សតិក៏តម្កល់មាំ​បុគ្គល​ធ្វើសតិដោយស្មារតី នោះ​ដោយ​ញាណ​នោះ​កាល​បុគ្គល​ដឹង​ច្បាស់​នូវភាព​នៃ ចិត្ត​មាន​អារម្មណ៍​តែមួយ ដោយអំនាច​នៃដង្ហើម​ចេញខ្លី សតិក៏តម្កល់​មាំបុគ្គល ធ្វើសតិ​ដោយស្មារតីនោះ​ដោយមានញាណ​នោះ កាល​បុគ្គល​ដឹង​ច្បាស់​ភាព​នៃ​ចិត្ត មានអារម្មណ៍​តែមួយ មិនរាយមាយ​ដោយអំណាច​នៃ​ដង្ហើម​ចូលខ្លី សតិក៏តម្កល់​មាំបុគ្គល​ធ្វើសតិ​ដោយស្មារតី​នោះដោយញាណនោះ។ កាល​បុគ្គល​ដឹងច្បាស់​ភាព​នៃ​ចិត្ត​មានអារម្មណ៍​តែ​មួយ មិនរាយមាយ​ដោយអំណាច​នៃ​ដង្ហើម​ចេញ សម្រាប់​អ្នកពិចារណា​ឃើញនូវធម៌​ជាគ្រឿង​រលាស់ ចេញចាក​កិលេស ដោយអំណាច​នៃដង្ហើម​ចូលសម្រាប់ អ្នកពិចារណា​ឃើញនូវ​ធម៌ជាគ្រឿងរលាស់ចេញ​ចាក​កិលេស សតិក៏​តម្កល់​មាំ​បុគ្គល​ធ្វើសតិ​ដោយស្មារតី​នោះ​ដោយញាណ​នោះ។ អនាបានស្សតិ យស្ស បរិបុណ្ណា សុភាវតា អនុបុព្វំ បរិចិតា យថា ពុទ្ធេន ទេសិតា សោមំ លោកំ បភាសេតិ អញ្តមុត្តោវ ចន្ទិមាតិ។ អនាបានស្សតិ បុគ្គល​ណា​បាន​បំពេញ​ហើយ​ចម្រើន​ហើយ​ដោយ​ប្រពៃ សន្សំ​ហើយ​ដោយ​លំដាប់​ឲ្យដូច​ព្រះពុទ្ធ​សម្ដែង​ទុក​ហើយ បុគ្គល​នោះ​រមែង​ញ៉ាំង​លោកនោះ​ឲ្យភ្លឺច្បាស់ ដូចព្រះចន្ទ័ដែលផុតស្រឡះចាកពពក។ ចំពោះ​អនាបានបព្វៈនេះ ចែកចេញ​ជាទីយ៉ាង​គឺៈ ១. អស្សាសៈ ខ្យល់ដង្ហើមចេញ ២. បស្សាសៈ ខ្យល់ដង្ហើមចូល។ ដើម្បីពិចារណា​នូវបព្វៈនេះ ត្រូវទៅរកទីដែល​គួរដល់​ការ​អប់រំចម្រើន​ភាវនា គឺទីស្ងាត់​មានក្នុងព្រៃស្ងាត់ៗ តាមម្លប់ឈើ ឬ ក្នុងផ្ទះ​ស្ងាត់ ហើយអង្គុយ​ពែនភ្នែន​យកជើងស្ដាំដាក់ឆ្វេង យកដៃ​ស្ដាំដាក់លើដៃឆ្វេង តាំងកាយ​ឲ្យត្រង់ ប្រុងស្មារតីកំណត់​ឲ្យដឹង​រយៈខ្យល់​ដង្ហើម​ចេញចូល បើដង្ហើមចេញ ឲ្យដឹងថា​ចេញ បើខ្យល់ចូល​ ឲ្យដឹងថាចូល​ថែមទៀត បើខ្យល់ចេញទៅវែងឲ្យដឹងថាវែង បើមកខ្លី​ឲ្យដឹងថាខ្លី ចូលមកវែង​ឲ្យដឹងថាវែង។ សេចក្ដីនេះ អ្នកអប់រំចម្រើន​សមថកម្មដ្ឋាន​ត្រង់អាណាបានស្សតិកម្មដ្ឋាន ត្រូវតែដឹង​ពួកខ្យល់ជាមុនសិន សឹមដកដង្ហើម​ចេញចូលជាខាងក្រោយ គឺមុន​ខ្យល់​ត្រូវដឹងថាខ្យល់នឹងចូល។ ហើយក្នុងសេចក្ដី​នេះដដែល​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះអង្គទ្រង់សម្ដែង​ជាន័យ​ប្រៀបធៀប​ថា សេយ្យថាបិ ភិក្ខវេ ទក្ខោ ភមភារោ វា ភមភារន្តវាសី ទីឃំ វា អញ្ចន្តោ ទីឃំ អញ្ចមីតិ បជានាតិ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ជាងក្រឡឹង​ដែលប៉ិនប្រសប់​ក្ដី កូនសិស្សនៃកូនជាងក្រឡឹងក្ដី ទោះទាញខ្សែក្រឡឹង​វែង ទោះទាញ​ខ្សែក្រឡឹងខ្លី ដឹងច្បាស់​ថាទាញ​ខ្សែក្រឡឹងយ៉ាងណាមិញ។ ឯវមេវ ខោ ភិក្ខវេ ភិក្ខុ ទីឃំ វា អស្សន្តោ ទីឃំ អស្សសាមីតិ បជានាតិ ទីឃំ វា បស្សន្ដោ ទីឃំ បស្សសាមីតិ បជានាតិ រស្សំ វា អស្សសន្ដោ រស្សំ បស្សសាមីតិ បជានាតិ រស្សំ វាបស្សសន្ដោ បស្សសាមីតិ បជានាតិ។ ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ភិក្ខុ​ក្នុងសាសនា​នេះ ទោះ​ដកដង្ហើមចេញវែង ដឹងច្បាស់​ថាអញ​ដកដង្ហើម​ចេញវែង ទោះ​ដកដង្ហើម​ចេញខ្លី ដឹងច្បាស់ថា​អញ​ដកដង្ហើមចេញខ្លី ក៏យ៉ាងនេះ​ដែរ។ ការ​ដែល​ពិចារណា នូវខ្យល់​ដកដង្ហើមចេញ​ចូលនេះ ត្រូវផ្ចង់ស្មារតី​តម្កល់​ឲ្យខ្ជាប់ខ្ជួន​ថា ខ្យល់ដកដង្ហើម​ចេញចូល​នេះ គ្រាន់តែជាកាយ មិនមែនសត្វ មិនមែនបុគ្គលខ្លួនប្រាណ បុរស ស្ត្រី គ្រហស្ថ បព្វជិតឡើយ។ កំណត់​គ្រាន់តែឲ្យចម្រើនប្រាជ្ញាស្មារតី​ប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីធ្វើចិត្តឲ្យឃ្លាតចាក​នូវ ទិដ្ឋិ កុំឲ្យ​ប្រកាន់អ្វីតិចតួចក្នុងលោក។ ខ្យល់ដកដង្ហើម​ចេញចូលនោះ ហៅថា កាយ អាការៈ​ដែលប្រព្រឹត្តទៅក្នុងពួកដង្ហើមចេញចូល គឺញ័រ​កាយ រំជួលកាយ កាយសង្ខារ។ នៅក្នុងគម្ពីរសុត្តន្តបិដក ខុទ្ទកនិកាយ ឥតិវុត្តក លេខ ៥៣ ទំព័រ ១០៨ ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់សម្ដែង​ថា អសុភានុបស្សី កាយស្មឹ អនាបានេ បដិស្សតោ សព្វសង្ខារសមថំ បស្សំ អាតាបិ សព្វទា។ ស វេ សម្មទ្ទសោ ភិក្ខុ យតោ តត្ថ វិមុច្ចតិ អភិញ្ញា វោសិតោ សន្ដោ សវេ យោគាគីកោ មុនីតិ។ ភិក្ខុ​ជាអ្នកពិចារណា​ឃើញរឿយៗ ក្នុងកាយ​ថាមិន​ស្អាត មានសតិតម្កល់​ខ្ជាប់ ក្នុងអានាបានស្សតិកម្មដ្ឋាន​ពិចារណាឃើញនូវព្រះនិព្វាន ជាទីរម្ងាប់នូវសង្ខារទាំងឡាយទាំងពួង ជាអ្នកមានព្យាយាម​ជាគ្រឿងដុតកំដៅ កិលេស សព្វៗកាល។ ភិក្ខុនោះឯងឈ្មោះថា អ្នកឃើញដោយប្រពៃ ជាអ្នកសង្រួមរមែងចុះចិត្ត​ស៊ប់ក្នុងព្រះនិព្វាន ជាទីរម្ងាប់​សង្ខារទាំងពួងនោះ ភិក្ខុ​នោះឯង ជាអ្នកមានព្រហ្មចរិយធម៌​ប្រព្រឹត្ត​រួចហើយ ជាអ្នកស្ងប់ព្រោះ​ដឹង​ច្បាស់​ឈ្មោះ​ថា អ្នកប្រាជ្ញ​ប្រព្រឹត្ត​កន្លងយោគៈ។ អាណាបានស្សតិកម្មដ្ឋាននេះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ជាម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់​សរសើរ​ថា ជាកំពូល​នៃកម្មដ្ឋាន ជាបទដ្ឋាន​នៃព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ និងសាវ័ករបស់ព្រះអង្គ​ទាំងអស់ ដែលលះ​ដែលស្រុក ជាទីគឹកកងដោយសម្លេងនៃមនុស្សប្រុសស្រីដំរីសេះជាដើម ព្រះឈាម​មានសម្លេង​ជាទោស។ ព្រះយោគីត្រូវកំណត់កម្មដ្ឋាន​នេះ ទៅក្នុងព្រៃមិនមែនស្រុក មានខ្យល់ដង្ហើមចេញចូលជាអារម្មណ៍ឲ្យកើតហើយ​ធ្វើជាចំណែក ៤ ឲ្យជាជើង ឬ ជាបាទ​របស់វិបស្សនា ព្រោះហេតុនោះ ព្រះមានព្រះភាគ​ទ្រង់សម្ដែង​វត្តបីដល់ព្រះយោគី ពាក្យថាព្រៃ ឲ្យផុតសរសេរខឿនទៅ គឺចេញទៅប្រាំរយជួរធ្នូរ​ដល់គល់ឈើ ដែលជាឱកាស​ស្ងាត់។ ឥរិយាបថ​ដ៏​សមគួរ​ដល់ការចម្រើន អានាបានស្សតិ​តាមរដូវ៣ តាមធាតុ និងចរិយា យ៉ាងនេះ​ហើយទើប​ឥរិយាបថ ស្ងប់ដល់ព្រះយោគីនោះ។ អានាបានស្សតិកម្មដ្ឋាននេះ ជាកម្មដ្ឋាន​ដ៏ត្រង់មាន​វិធីចម្រើន​តិច ហើយអាច​ឲ្យបានលទ្ធផលយ៉ាងធំ ដូចកាល​ដំបូងដៃ គ្រាន់តែតម្កល់​សតិ​ឲ្យនឹងនៅត្រង់កន្លែង​ខ្យល់ដង្ហើម​ចេញចូលប៉ះត្រូវ សតិកំណត់​ខ្យល់ឲ្យ​ប្រាកដ​តាមត្រកូលខ្យល់​ចេញវែង ចូលវែង ចេញខ្លី ចូលខ្លី មានសតិនិមិត្ត​របស់កម្មដ្ឋាន​ក៏កើតឡើង ប្រាកដ​លុះត្រា​តែចម្រើនខ្យល់បានស្ងប់​ចូល អតិនិច្ចលាតិ សុខុមយ៉ាង ល្អិតដ៏ប្រណិត ហើយទើប អនុពន្ធនា បណ្ដោយសតិតាមខ្យល់​ទៅតម្កល់​ទុក នៅក្នុងអារម្មណ៍ដោយប្រពៃ​ដែលហៅថា អប្បនាឈាន អប្បនាឈាននេះ​ជា មហគ្គតៈ​អាចសង្កត់​នៅ​កាមាវចរគោត្រ ដែលជាកម្មធាតុខាងក្រោមបាន ហើយស្ទុះ​ចូលទៅ​កាន់មហគ្គតគោត្រ ដោយអំណាច​អង្គដែលកើតឡើង មានកម្លាំង​ក្លៀវក្លា​ដ៏វិសេស ចិត្តក៏អាច​កាត់ផ្ដាច់​នូវ​ភវវង្គអស់វារៈ​ត្រឹមតែ​ម្ដង ហើយ តាំងនៅ​បានអស់ថ្ងៃ ១ យប់ ១ ប្រព្រឹត្ត​ទៅតាមលំដាប់ កុសលជវន ប្រៀបដូចជាបុរសដែលមានកម្លាំងអាច ក្រោកឈរ នៅអស់កាលយូរបាន​លុះដល់​អស់វារៈចិត្ត ហើយទើបចេញចាក​មក​វិញ ក៏ត្រូវនឹករំពឹងពិចារណា​នូវវិបស្សនាតទៅទៀត។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ជំនួយសុខភាពផ្លូលចិត្ត១ រៀប​រៀង​ដោយ សាមណេរ ចាន់ សុជន ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

ស្វាមី​គប្បី​សង្គ្រោះ​ភរិយា ដោយ​សង្គហធម៌ ៥ យ៉ាង​គឺ៖ ១- សម្មាននាយ ស្រឡាញ់​រាប់​អាន​ថា ជាភរិយា​របស់ខ្លួន។ យើងជាស្វាមីរបស់​ស្ត្រី​ណា គប្បី​សង្គ្រោះ​ស្ត្រី​នោះ ដោយ​ចិត្តស្មោះត្រង់ គឺ លើកតំកើង​ជាភរិយា​ពេញសិទ្ធិ។ ២- អវិមាននាយ មិនប្រមាថមើលងាយ ភរិយា​ដូចជា​ខ្ញុំកំដរ​បាវព្រាវ។ ខណៈពោលទៅកាន់​ភរិយា គប្បី​ពោល​ពាក្យ​សំដីផ្អែមល្ហែម ពិរោះពិសាមិន​ពោលពាក្យ​រោយរាយ ឥតប្រយោជន៍ បើភរិយា​មានកំហុងឆ្គងបន្តិចបន្តួច ក៏គួរអន់ឱនឲ្យ ហើយទូន្មាន​ប្រៀនប្រដៅស្ងាត់ៗ ដោយសេចក្ដីល្អ។ ៣- អនតិចរិយាយ មិនប្រព្រឹត្ត​កន្លងចិត្ត​ភរិយា គឺ​មិន​ប្រព្រឹត្តក្បត់​ព្រំដែន​ជាប្ដី យកបេះដូង​របស់​ខ្លួន​ដែលមានម្ចាស់​ហើយទៅបូជា​ដល់ស្ត្រី​ដទៃ សមដូចពាក្យចាស់បុរាណាចារ្យ​លោកបាន​ពោលថា "ត្រីងៀតឆ្លៀតពង" ។ ៤- ឥស្សរិយវោស្សគ្គេន ប្រគល់​អំណាចជាធំ ចំពោះ​ភរិយា​ជាស្ត្រី​មេផ្ទះ រៀបចំទុកដាក់​ទ្រព្យសម្បត្តិ រក្សា​ថែទាំ លំអគេហដ្ឋានឲ្យ​មានសេរីសួស្ដី។ ៥- អលង្ការានុប្បទាននេន ក្នុងនាម​ជាស្វាមី គប្បី​រៀបចំឲ្យ​មានគ្រឿងអលង្ការ​ដល់ភរិយាគ្រប់គ្រាន់ សម្រាប់​ប្រើប្រាស់តាម​កាលៈទេសៈ តាមសម័យនិយម និងតាមសមត្ថភាព។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ អមិសទាននិងធម្មទាន រៀប​រៀង​ដោយ ឈុន គឹមអៀត ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

ពាក្យ​ចាស់​បាន​ពោល​ថា "​គ្មាន​អ្នកណា​ជាទីស្រឡាញ់​ជាង​ខ្លួន​ឯង​ឡើយ"។ វាជាការ​ពិត មនុស្ស​យើងហ៊ាន​ធ្វើ​អ្វីៗ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង ដើម្បី​ឲ្យ​តែជីវិត​ខ្លួនឯងរស់ មិនគិតឡើយសូម្បី​ជីវិត​អ្នក​ដទៃ។ តែ​ចំពោះ​ពុកម៉ែ បែរ​ជា​ខ្វល់​ជីវិត​កូន ជាងជីវិត​ខ្លួន​ឯង​ទៅវិញ ហ៊ានធ្វើ​គ្រប់​បែបយ៉ាង​ដើម្បី​ឲ្យកូនរស់ ទោះ​ជាខ្លួន​ត្រូវប្រឈម​មុខ នឹង​សេចក្ដីទុក្ខលំបាក​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយក៏​មិន​ខ្វល់សោះ​ឡើយ ខ្វល់​តែម្យ៉ាង​គត់​គឺ​ជីវិត​កូនៗ ទោះ​ជា​កាលៈទេសៈ តម្រូវ​ឲ្យ​ពុកម៉ែ​លួច ឆក់ ប្លន់ សម្លាប់​អ្នក​ដទៃ ក៏ពុកម៉ែ​ហ៊ានធ្វើដែរ គឺពុកម៉ែ​ធ្វើ​ដើម្បី​ជីវិត​កូន ធ្វើដើម្បី​បាន​ចិញ្ចឹម​កូនឲ្យរស់។ ឱ! លោកអើយ ពិត​ជាអស្ចារ្យ​ណាស់ មាន​អ្នកណា​ដែល​ហ៊ាន​លះបង់​ដើម្បី​កូន ដូចជា​ពុកម៉ែ​នោះ កូន​អើយ​គឺគ្មាន​សោះឡើយ សូម្បី​តែម្នាក់។បើនិយាយ​រឿង​ស្រឡាញ់ ក៏គ្មាន​អ្នកណា​ម្នាក់​ស្រឡាញ់​កូនស្មើ​នឹងពុកម៉ែ​ដែរ តែមិនដឹង​ថាក្នុងចិត្តកូនធ្លាប់​ស្រឡាញ់​ពុកម៉ែ​ដែរទេ?ជាទូទៅ កូនច្រើន​តែឃើញ​អ្នកដទៃ​សំខាន់ជាងម៉ែឪ ស្រឡាញ់​គេ​ជាងស្រឡាញ់​ម៉ែឪ រហូត​ពេលខ្លះ​ស្រឡាញ់គេខ្លាំង កូនហ៊ាន​លះបង់​អ្វីៗ​ដើម្បី​គេទៀត​ផង ចំណេក​ពុកម៉ែ មិនដែល​ឃើញកូនលះ​បង់អ្វី​ដើម្បី​គាត់សោះ។ ពេលកូន​មានបញ្ហា កូនក៏រត់​មក​រកពុក​ម៉ែ​ឲ្យ​ជួយ តែពេល​ដែល​កូន សុខសប្បាយ កូន​ក៏​ធ្វើ​ព្រងើយ​កន្តើយ​ដាក់​ពុក​ម៉ែ ដោយ​គ្មានខ្វល់អ្វី​ពីគាត់​បន្តិច​សោះ។មាន​ពេល​ខ្លះ កូន​ធ្វើ​ឬកពារ ហាក់ដូចជា​ស្រឡាញ់​ម៉ែឪ​ណាស់ តែ​គឺ​ការ​បោកប្រាស់​ បំភ័ន្តភ្នែក​ម៉ែឪ​តែប៉ុណ្ណោះ ស្រឡាញ់​ដោយចិត្ត​មិនស្មោះ​ស្រឡាញ់​ដោយ​ចង់បាន​អ្វីមួយ​ពី​គាត់​វិញ ពេល​បាន​សមបំណង​ហើយ ក៏​លែងគិត លែងខ្វល់​ពីគាត់​រហូត​កូនខ្លះ​បោះបង់​ម៉ែឪ​ទៀត​ផងក៏មាន។ មាន​កូន​ខ្លះ​គិត​សង្សារ សំខាន់​ជាងគិតម៉ែឪ យករបស់របរ​ពីម៉ែឪ យកទៅផ្គង់ផ្គង់​សង្សារ ហ៊ាន​ធ្វើអ្វីៗ ដើម្បីសង្សារ តែមិនហ៊ាន​ធ្វើអ្វីៗ ដើម្បី​ម៉ែឪ សូមកូន​កុំភ្លេច​ថា "សង្សារ គ្រាន់តែជាអ្នក​ដទៃតែប៉ុណ្ណោះ " ដូច្នេះហើយ កុំស្រឡាញ់​អ្នកដទៃ ច្រើនជាងម៉ែឪ ហើយក៏កុំ​លះបង់ ដើម្បី​អ្នកដទៃ​ច្រើនជាំងម៉ែឪដែរ ត្រូវស្រឡាញ់ម៉ែឪ ឲ្យច្រើន​ជាង​នរណា​ៗទាំងអស់ ត្រូវស្រឡាញ់ម៉ែឪ ឲ្យច្រើន​ជាងនរណា​ៗទាំងអស់ ស្រឡាញ់ដោយចិត្ត​ស្មោះ មិនមែនជាការ​ស្រឡាញ់​ដែលគ្រាន់​តែបោកបញ្ឆោត​ឡើយ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ សូរសៀងសំនៀងម៉ែ រៀប​រៀង​ដោយ យុវសមណ ឆិម ប៊ុនឆា ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

អធិប្បាយអានិសង្សមេត្តា១១យ៉ាង ព្រះយោគាវចរ​នេះកាល​ចម្រើន​មេត្តា​ចេតោវិមុត្តិ តាមផ្លូវអប្បនានោះ​ក្នុងផ្លូវ​ណាមួយ ដូចបាន​ពោល​ហើយដូច្នេះ (លោក​សម្ដែងសមាធិ​ខាងដើម​ដោយ​មិនបាន​យកមក​ដាក់​ក្នុងសៀវភៅ​នេះ​ទេ) រមែងបាន​អានិសង្ឃ​១១​ប្រការ ដែល​ព្រះដ៏មានព្រះភាគ​ជាម្ចាស់​ត្រាស់​ទុក​ដោយ​ន័យ​ថា អ្នកចំរើន​មេត្តា​ចេតោវិមុត្តិ រមែង​ដេកលក់​ដោយសុខ​ដូច្នេះ​ជាអាទិ៍។

ឈ្មួញ​លក់​កណ្តុរ​ងាប់ ( វី​រិយ​ភាព និង​ការ​ដឹង​គុណ ) កាល​ពី​ព្រេង​នាយ មាន​ទី​ប្រឹក្សា​សំ​ខាន់​ម្នាក់​របស់​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​មួយ​អង្គ​បាន​ចេញ​ដំ​ណើរ​ទៅ​គាល់​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ និង​ជួប​ជា​មួយ​ទី​ប្រឹ​ក្សា​ដទៃ​ទៀត ។ ក្នុង​ពេល​កំ​ពុង​ធ្វើ​ដំ​ណើរ​នោះ ដោយ​ឌៀង​កន្ទុយ​ភ្នែក​ លោក​បាន​ឃើញ​ខ្មោច​កណ្តុរ​មួយ​នៅ​លើ​ចិញ្ចើម​ថ្នល់ ។ លោក​ក៏​បាន​និ​យាយ​ទៅ​កាន់​សហ​កា​រី​ទាំង​អស់​ដែល​រួម​ដំ​ណើរ​ជា​មួយ

មនុស្ស គឺជាសត្វ​មួយប្រភេទ​ដែលវិសេស​ជាងសត្វ​ដទៃ​ៗ ដោយ​មនុស្ស​មាននូវ​ឧបនិស្ស័យ​ខ្ពង់ខ្ពស់​ជាងសត្វ អាច​អប់រំ​ចិត្តបណ្ដុះ​បញ្ញា មាន​ឱហាត អត់ធ្មត់ចំពោះ​ការងារ និង​អាច​ស្វែង​រក​មាគ៌ានៃដំណោះ​ស្រាយ​បញ្ហា និង​អាច​រលត់​ទុក្ខ​ទាំងឡាយ​ប្រចាំជីវិត​បាន​ដោយ​សន្តិវិធី។ មានមតិ​ជា​ច្រើន ប្រសិន​បើ​យើង​ស្ដាប់​ដោយ​ខ្វះការ​វិភាគ​ឲ្យ​បាន​ល្អិត​ល្អន់​ស៊ីជម្រៅឬ​ប្រៀប​ធៀប​បែប​អនុលោម​នោះ​ហាក់​បី​ដូច​ជាសមហេតុ​ផល​ដែរ ព្រោះ​ថា​អ្នក​ដែល​និយម​យក​សាសនា​មក​ប្រតិបត្តិ​ក្នុង​ជីវិត សុទ្ធ​តែ​ជា​អ្នក​ប្រាថ្នា​នូវ​សេចក្ដី​សុខ សុភមង្គល​ដូចៗ​គ្នា ។ ដូច្នេះ​ក៏​យល់​ថា​សាសនា​ទាំង​អស់​នៅ​ក្នុង​លោក​នេះ​ដូចៗ​គ្នា ហើយ​ក៏​ប្រកាន់​ថា​ព្រះណាដូចព្រះណា​ជាដើម ដោយ​ពួក​គាត់​ភ្លេច​គិត​ដល់​ភាព​ប្រាកដ​និយម និង​ច្បាប់​កម្មផល​ដែល​តែង​មាន​ពិត​ក្នុង​សាសនា​​នីមួយៗ នោះ​ទៅវិញ។គួរ​ឲ្យ​ឆ្ងល់​ដែរ តើ​សាសនា​ទាំង​អស់​នៅ​ក្នុង​លោក​នេះ ពិត​ជា​ដូច​ៗ​គ្នា​មែន​ឬ? មិន​ដូចគ្នា​នោះ​ទេ ព្រោះ​សាសនា​នីមួយៗ​មាន​ការ​បង្រៀន​នូវ​វិធីសាស្ត្រ​សម្រាប់​ប្រតិបត្តិ​ផ្សេងៗគ្នា និង​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ប្រតិបត្តិ​ក៏​ខុស​ៗ​គ្នាដែរ។ ដូច្នេះ​ការ​ជ្រើសរើស​យក​សាសនា​មក​ប្រតិបត្តិ គឺ​ជា​រឿង​សំខាន់​បំផុត ជៀសវាង​ការ​ឃោសនា​បញ្ចេញ​បញ្ចូល បបួល​ដឹកនាំ​ដោយ​យក​ជំនឿ​មក​ផ្សព្វផ្សាយ​ទាំងងងឹតងងល់ ខ្វះហេតុផល​ជា​ក់លាក់ និងនិយាយ​ឲ្យ​ជឿ​តែ​ទៅ​លើ​ព្រះ ពោល​សរសើរ​តែ​ព្រះ​របស់​ពួកគេ ហាក់​ដូច​ជា​យក​ជំនឿ​របស់​ពួក​គេ​ជាធំ យក​ព្រះ​ជាធំ​មក​ធ្វើ​ជា​ផ្លូវ​ប្រតិបត្តិ​សម្រាប់​ពួក​គេ​ជា​ដើម។ ចំណែក​គោលការណ៍​នៃ​ពុទ្ធសាសនា​វិញ "ពាក្យ​ប្រៀនប្រដៅ​របស់​ព្រះអង្គ​មិន​មែន​បង្រៀន​សម្រាប់​ឲ្យ​មនុស្ស​ជឿ​នោះ​ទេ តែ​ជា​ទ្រឹស្ដី​សម្រាប់​យក​មក​អនុវត្ត ឬ​ប្រតិបត្តិ និង​អាច​ពិសោធន​ដោយ​ខ្លួន​ឯង​បាន​ក្នុង​ជីវិត​ប្រចាំ​ថ្ងៃ"។ ព្រះពុទ្ធសាសនា មានការលើកទឹកចិត្ត​មនុស្ស​ទាំងអស់ ឲ្យ​មាន​ការ​សិក្សាឈ្វេងយល់​រាល់​ពាក្យ​ទូន្មាន​ប្រៀនប្រដៅ នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ជារឿយៗ​ព្រម​ទាំង​ឲ្យ​មាន​ការ​ពិចារណា​ដោយខ្លួន​ឯង ថា​តើ​ព្រះធម៌​របស់​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ សម​ហេតុផល​មានភាព​ប្រាកដ​និយម​ដែរឬ​ទេ? គួរ​ទទួល​យក​បាន​ទេ? ព្រះពុទ្ធសាសនា​មិន​មែន​យក​រង្វាន់​ទៅ​ទិញ​ទឹកចិត្ត​មនុស្ស​ឲ្យ​មក​ជឿខ្លួន​នោះ​ទេ តែ​ក៏​មិន​បដិសេធ​ការឲ្យទាន​នោះ​ដែរ។ ក្នុងន័យ​នេះ​មាន​ន័យ​ថា មិនត្រូវ​ឲ្យ​ទាន​ដោយ​ចង់បាន​អ្វីតបស្នង​មក​ខ្លួន​វិញ​នោះ​ទេ គឺ​ឲ្យ​ទានដោយ​សេចក្ដី​គោរព ឲ្យទាន​ដោយសេចក្ដី​អនុគ្រោះ ឲ្យទាន​ដោយ​ការយល់​ដឹងតាម​ធម៌​ពិតៗ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ទស្សនៈអប់រំ រៀប​រៀង​ដោយ សាមណេរ សា ចាន់រ៉ាត់ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

សាសនិក​នៅ​ក្នុងពាហិរសាសនា​ជាច្រើន វៀរ​តែព្រះពុទ្ធសាសនា​ពួក​គេ​បាន​ជឿ​ថា សាសនាទាំងអស់​មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ស្ថាន​សួគ៌មាន ព្រះឥន្ទ ព្រះព្រហ្ម ព្រះឥសូរ ព្រះសិវៈ ឬ​ព្រះជាម្ចាស់ ព្រះសួគ៌ និងព្រះដទៃៗ ជាច្រើនទៀត នៅឯស្ថានសួគ៌ជា​អ្នក​បង្កើត​ឡើង ព្រមទាំងបាន​ចុះ​មក​ផ្សព្វផ្សាយ ឬ​បង្រៀន​មនុស្ស​ឲ្យ​ដឹង​ពី​ត្រៃវេទ របស់​ខ្លួន​ដោយ​បង្កើត​ឡើង​ ជា​គម្ពីរ​ក្បួន​ខ្នាត​សម្រាប់​ឲ្យ​មនុស្ស​សូត្រ​សរសើរ ឬ​សូត្រ​បួងសួង​ក្នុងពិធី​ផ្សេងៗ​ជាដើម។ ឯសាសនា​ផ្សេង​ទៀត​ក៏​មាន​ការ​ជឿ​ថា ដើម្បី​ចូលកាន់​សាសនា​របស់​ពួក​គេ​បាននោះ លុះ​តែ​ជឿ​ឲ្យ​ស៊ប់​កុំ​សង្ស័យ​ចំពោះ​ព្រះ​របស់​ពយក​គេ​ជាដើម នោះ​ទើប​ព្រះជាម្ចាស់ ឬ​ព្រះសួគ៌​របស់​ពួក​គេ​ចុះ​មក​ជួយ​យឹងយោង​បាន ហើយ​ត្រូវ​មាន​ការ​ស្បថសច្ចា អធិដ្ឋានចំពោះ​ព្រះដ៏បរិសុទ្ធ​របស់​ពួក​គេ នោះ​ទើប​ព្រះអាច​ជួយ​ប្រោសបាន ឬ​ជួយ​លុបលាង​បាប​ឲ្យ​សាវក​នោះ​បាន...។ តាម​ការ​សង្កេត​ផ្ទាល់​របស់​ខ្ញុំ ចំពោះ​ពាហិរសាសនា​ទាំងអស់​ឃើញ​ថា គេ​និយម​យកភាព​អស្ចារ្យ សក្ដានុពល និង​ភាព​វិជ្ជាមាន​ផ្សេងៗ​របស់​ព្រះគេ​មក​បង្រៀន​ឲ្យ​មនុស្ស​សូត្រ ហើយ​បង្គាប់​ឲ្យ​មនុស្ស​ជឿថា​ពាក្យ​ទាំងឡាយ​ក្នុងព្រះគម្ពីរ​នោះៗ គឺ​ជា​ព្រះបន្ទូល​ផ្ទាល់​របស់​ព្រះគេ ព្រម​ទាំង​មាន​ការ​ធានារ៉ាប់រង​ថា អ្នកជឿ​ព្រះរបស់​ពួក​គេ​នឹង​បាន​រួចផុត​ចាកទុក្ខ​ត្រូវបានព្រះដ៏បរិសុទ្ធ​នាំ​ឲ្យ​ទៅ​កើត​ក្នុងស្ថាន​សួគ៌​ជាដើម។ តើ​ឯណា​ទៅស្ថាន​សួគ៌? តើព្រះតាំងនោះ ពិតជា​អាចជួយសង្គ្រោះ​មនុស្សលោក​ទាំងឡាយបាន ដោយគ្រាន់​តែ​ជឿ​តាមព្រះ​ទាំងនោះឬ? តើ​អ្នក​អាច​ជឿ​បាន​ទេ​ថា បាប​កម្ម​ដែល​អ្នក​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ដោយខ្លួន​ឯង ព្រះពិត​ជាចុះ​មក​ទទួល​រងទុក្ខ​ជំនួស​រូប​អ្នក​បាន? តើ​រឿង​ទាំង​នេះ ជាការ​គិត​ស្រមើស្រមៃ​របស់​អ្នក​ដូច​ក្នុងរឿងកុន រឿង​វីដេអូទេ? ឬ​មួយជាការ​ជឿតាម​ពាក្យ​ឃោសនា​របស់​សាវក​របស់​គេ ទាំង​ដែលរូប​អ្នក​នៅ​ស្រពេចស្រពិល​ទេ? តើ​អ្នក​ធ្លាប់​ឮ​ពាក្យ​ថា ធ្វើល្អបានល្អ ធ្វើ​អាក្រក់​បាន​អាក្រក់ ធ្វើ​បុណ្យបានបុណ្យ ធ្វើបាប​បាន​បាប ឬ​ពាក្យ​ថា ដាំពូជ​បែប​ណា​បាន​ផ្លែផ្កា​បែប​នេះ​ទេ? ហេតុ​ផល​វា​ជា​គូគ្នា​យ៉ាង​ណា ការ​ជឿ​លើ​សាសនា​ទាំង​ងងឹតងងល់​ក៏​ជា​គូ​នៃ​ការ​នៅ​ប្រាស​ចាកសតិ ក្នុងការ​យល់​ដឹង​ទ្រឹស្ដី​កម្មផល​ដែរ។ ព្រោះ​អ្វី? ព្រោះ​ថា​សាសនា​ជាច្រើនគេ​មិន​បាន​បង្រៀន​មនុស្ស​ឲ្យ​ចេះ​គិត​រក​ផ្លូវ​ត្រាស់ដឹង​នូវ​សច្ចៈឡើយ គឺ​ត្រូវ​ពឹងលើ​ព្រះតែម្យ៉ាង​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អាច​ជួយ​ដោះស្រាយ​នូវ​សេចក្ដី​ទុក្ខ​ទាំងពួងបាន បើ​ព្រះគេ​ថា​ឆ្វេង​គឺ​ត្រូវ​ថា​ឆ្វេង បើ​ថា​ស្ដាំ គឺ​ត្រូវ​ថាស្ដាំ ពួក​គេ​និយម​ប្រើ​ពាក្យ​ជឿ​ជំនួស​ឲ្យ​ពាក្យ​ថា យល់​ដឹង ស្រាវជ្រាវបន្ថែម ឬ​ដក​ពិសោធន​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ពួក​គេ​និយម​យក​ជំនឿ​តាំង​មុខ​ទាំង​ងងុល មិនព្រម​ពិចារណា​រក​ការ​ពិត​ទាល់តែសោះ ឱហ្ន៎! មនុស្ស​ភ្នែក​ភ្លឺ​សោះ​បែរ​ជា​ធ្វើ​ខ្វាក់ មនុស្ស​ដេក​សម្ងំ (ដេក​មិន​លក់) បែរ​ធ្វើ​ជាដេកលក់​នេះ ពិបាក​ដាស់​ឲ្យ​ភ្ញាក់​មែន​ទែន ហេតុ​ផល​តែង​មាន​ពិត​ដោយ​សារ​តែ​ជំនឿ​ផ្កាប់​មុខ ជាប់​ជំពាក់​ក្នុងលាភ​សក្ការៈ និង​អំណោយ​បន្តិចបន្តួច​បិទភ្នែក​ជឿ​ទាំង​អគតិ ធ្វើ​ឲ្យ​បាត់បង់​ស្មារតី ព្រម​ទាំងការ​ពិត​ក្នុង​ធម្មជាតិ​ទៅ​វិញ បែប​នេះ​គួរ​ហៅ​ថា មនុស្ស​ក្បត់​នឹង​ឧត្ដម​គតិ​ខ្លួន​ឯង ទើបសម​ជាង​ពាក្យ​ថា សាវក​របស់​ព្រះ (ទាំង​នោះ)។ ការ​ជឿ​ផ្កាប់​មុខ​ដោយ​មិន​ព្រម​ស្ដាប់​ហេតុ​ផល​នៃ​ធម្មជាតិ វា​មិន​មែន​ជាបដិបទា​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​សច្ចៈ​ក្នុងលោក​នេះ​ឡើយ លុះ​ត្រា​តែ​ដក​ជំនឿ​ចេញ បែរ​មក​សិក្សា ដក​ពិសោធ​តាម​សច្ចធម៌​វិញ​ទើប​ល្អ​ជាង។ គោលជំហនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺ​មាន​ដើម​ដំណើត​នៅ​លើភព​ផែន​ដី​នេះ​ហើយ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​បាន​ស្ថិត​ស្ថេរ​គង់​វង្ស ព្រម​ទាំង​មាន​ការ​តាំង​មាំ​ក្នុងចិត្ត​របស់​មនុស្ស​ទាំងឡាយ មិន​មែន​ព្រោះ​តែ​បង្រៀន​មនុស្ស​ឲ្យ​ជឿ​លើ​ការ​ឃោសនា​ ការ​សម្ដែងអួតសរសើរ ការ​អូសទាញ ឬ​ការ​បញ្ចុះ​បញ្ចូលមនុស្ស​ឲ្យ​ជឿទាំង​ខ្វះ​ហេតុ​ផល ឬ​ឲ្យ​ជឿ​ដោយ​បង្ខិតបង្ខំ​ដោយ​ការ​ឲ្យ​វត្ថុ​សម្ភារៈ លុយកាក់ ប្រាក់​កាស​បន្តិចបន្តួច​ហើយ កៀរ​គរ​បរិស័ទ​នោះ​ទេ។ តាម​ពិត​ទៅ​អ្នកដែល​គោរព​បូជា​ព្រះពុទ្ធសាសនា មិនមែន​បែប​ប្រមូល​បរិស័ទ​នោះ​ទេ ហើយ​ក៏​មិន​មែន​ជឿ​ព្រោះ​បានលាភសក្ការៈ​នោះ​ដែរ។ គ្រប់​មនុស្ស​ទាំងអស់​ដែល​ត្រូវ​បាន​ហៅ​ថា ពុទ្ធបរិស័ទ នោះ​គឺ​សុទ្ធ​តែ​បាន​ឆ្លង​កាត់​ការ​ឈ្វេងយល់​យ៉ាង​ច្បាស់ អំពី​គោល​ការណ៍​សំខាន់ៗ​នៃមាគ៌ា​ប្រតិបត្តិ​រួច​ទៅ​ហើយ ទើប​ពួក​គេ​មាន​ការ​ជឿជាក់​ជាខាងក្រោយ​មិនមែន​ជឿ​រួចហើយ​ទើប​ប្រតិបត្តិ​តាម​នោះ​ទេ វាស្រប​ទៅ​នឹង​ពាក្យ​ថា​ គិត​ហើយ​សឹមគូរ ទើប​ត្រឹម​ត្រូវ​ប្រាកដ​និយម មិនមែន​គូរ​រួចហើយ​ទើប​គិត​ជាខាងក្រោយ​នោះ​ទេ ឬ​មួយ​ក៏​ខ្ញុំ​គិត​ខុស​ម្នាក់​ឯង អាត្មានិយម​ទេដឹង? ចុះ​អស់​លោក​អ្នក​អាន​វិញ មានការ​យល់​យ៉ាង​ណា​ដែរ? ជាការ​ពិត​ណាស់ បើ​ទោះ​បី​ជា​ច្បាប់​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បានចែង​ថា ប្រជាជន​ទាំងពីរភេទ​មានសិទ្ធិគោរព និង​ជំនឿ​លើ​សាសនា​ដែល​ខ្លួន​ពេញ​ចិត្ត​ក៏​ដោយ តែ​ក៏​បាន​ប្ដេជ្ញា​យ៉ាង​មុតមាំ​ផងដែរថា ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺ​ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ ប្រជាជន​ជាង ៩៥ ភាគរយ​គោរព​បូជា​ព្រះពុទ្ធសាសនា និងគាំទ្រ​យ៉ាងមុតមាំ​មិន​ថា​តែ អ្នក​រស់​នៅ​ទីក្រុង ឬ​ជនបទស្រែចម្ការ​នោះ​ទេ ហើយមានពុទ្ធមណ្ឌល (វត្តអារាម) គ្រប់ទិស​ទី​ក្នុងប្រទេស​ផងដែរ។ វិសាលភាព​នៃ​ព្រះពុទ្ធសាសនា បើតាម​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​ក៏បាន​គូស​បញ្ជាក់​ផងដែរ​ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា​បានផ្សព្វផ្សាយ​មក​កាន់​ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ តាំងពី​ព្រះពុទ្ធសករាជ ២៣៤ មកម្ល៉េះ។ នៅ​ក្នុងចំណោម​ប្រទេស​ទាំងនោះ ក៏មានប្រទេស​កម្ពុជា​មួយ​ផងដែរ ដែល​ទទួល​បាន​នូវ​ឥទ្ធិពល​នៃ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ដ៏​ថ្លៃថ្លា​ជាអនេកអនគ្ឃរកថ្លែង​ពុំ​ត្រូវ​ទាល់​តែ​សោះនេះ ហើយ​ប្រជាជន​ទាំងអស់​ក៏បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា ជាសាសនា​មួយ​ដឹក​នាំ​សង្គម​មនុស្ស​ឲ្យ​មាន​សុខសន្តិភាព​វិបុលភាព ភាតរភាព សាមគ្គីភាព និង​វឌ្ឍនភាព​យ៉ាងទូលំទូលាយ ទូទាំង​ពិភពលោក​ផងដែរ។ សរុបសេចក្ដី​ទៅ​អាច​ហៅ​បាន​ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺ​ជាសាសនា​សន្តិភាព និងពោរពេញ​ដោយ​បញ្ញាញាណ ហេតុ​ដូច្នេះ ទើប​ពុទ្ធបរិស័ទ​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អ្នក​ប្រកប​ដោយ​សុទ្ធិដ្ឋិនិយម ហេតុ​ផល​និយម កម្មផលនិយម និងភាព​ប្រាកដ​និយម​ចំពោះ​ទស្សនៈ​ជីវិត​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ បើ​ទោះ​បី​ជា​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មាន​ភាព​ប្រាកដ​និយម ដែល​មនុស្ស​អាចសិក្សា​ឈ្វេងយល់ និង​ពិសោធ​បាន​ដោយខ្លួន​ឯង​ក៏ដោយ ក៏​គង់​នៅ​មានមនុស្ស​ជាច្រើន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​យកមក​ប្រតិបត្តិ​ដែរ ថែម​ទាំងនាំគ្នា​ពោលចំអក តិះដៀល មើលងាយ ពេបជ្រាយ ចំពោះ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ទៀត​ផងដូច​ជា​ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា​ដឹកនាំ​មនុស្ស​ឲ្យ​ក្រៃក្រ ដឹក​នាំ​មនុស្ស​ឲ្យទន់ខ្សោយ ដឹកនាំ​មនុស្ស​ឲ្យ​ខ្លាច​គេ ដឹក​នាំ​មនុស្ស​ឲ្យ​គិត​តែ​ពី​ផល​ប្រយោជន៍​ខ្លួន​ជាដើម។ ចុះពុទ្ធបរិស័ទ​ផ្ទាល់​យល់​ឃើញ​យ៉ាង​ណា​ដែរ? ទើប​បាន​ជា​យក​ចិត្ត​ទុកដាក់​ក្នុងការ​ប្រតិបត្តិ​តាម​ឱវាទ​របស់​ព្រះអង្គ? ព្រះពុទ្ធសាសនា​ក៏​មិន​អួតសរសើរ​ថា ខ្លួន​ល្អ​ឥត​ខ្ចោះ​នោះ​ដែរ គឺ​នៅ​រង់​ចាំ​អ្នកយក​ធម៌​ទៅ​ប្រើ​ប្រាស់​ដក​ពិសោធ​មើល​ដោយ​ខ្លួន​ឯង បើ​ទោះ​បី​ជា​ព្រះពុទ្ធ​សម្ដែង​ថាផ្លូវ​នេះ​ល្អ​គួរ​តែ​ដើរ តែ​អ្នក​មិន​ព្រម​ដើរ បែរ​ទៅ​ជា​ជ្រើស​រើស​ផ្លូវ​ផ្សេង ហើយ​ស្រាប់​តែ​មក​បន្ទោស​ផ្លូវ​វិញ​នោះ វា​ជា​រឿង​មិនត្រឹម​ត្រូវ​ទេ ប្រការ​សំខាន់ គឺ​ត្រូវ​អនុវត្ត​ដោយ​ខ្លួន​ឯង កុំ​ឲ្យ​ឮ​តែ​គេ​ថា ហើយ​តិះដៀល​ព្រះពុទ្ធសាសនា ទាំង​ដែលខ្លួន​នៅ​ក្នុងសង្គម​នៅមានព្រះពុទ្ធសាសនា​ស្ថិត​ស្ថេរ តាំង​នៅ​ឲ្យ​ត្រចះត្រចង់​គួរ​តែ​សាក​ល្បង ដក​ពិសោធ​មើល​មើល៍ កុំឲ្យ​ដូច​ជា​ពាក្យ​មួយ​ពោល​ថា កង្កែប​នៅជិត​គុម្ព​ឧប្បល មិនស្គាល់​ជាតិ​ឈូក​ក្លិន​គន្ធា កន្លង់​នៅ​ឆ្ងាយ​ត្រេចត្រង់​ផ្កា ជញ្ជក់​រសាកេសរបាន។ ធម៌ព្រះ​ល្អល្អះ​មិនខំរៀន ចេះ​ចាំ​នឹង​មាន​ពី​ថ្មើរ​ម៉ាន ខុស​ប្លង់​ភ្លាំងភ្លាត់​ទុក្ខសាមាន្យ ស្ដីញាតិ​សន្ដាន​ថា​មិន​ប្រាប់។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ទស្សនៈអប់រំ រៀប​រៀង​ដោយ សាមណេរ សា ចាន់រ៉ាត់ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ