ដើមឈើ​មាត់​ច្រាំង​ទន្លេ នៅ​ចំមុខ​ទឹក​ វាងាយ​នឹង​រលំ​រលីង​ណាស់ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្ដែង​ថាៈកិលេស​មារ​រមែង​បៀតបៀន​បុគ្គល ដែល​ឃើញ​នូវ​អារម្មណ៍​មាន​រូប​ជាដើម​ថា​ល្អ ថា​ស្អាត កាន់​យក​នូវ​និមិត្ត​ថា​ស្រី ថា​ប្រុស ហើយ​និមិត្ត​នោះ​ក៏​គ្រប​សង្កត់​ចិត្ត​ឋិត​នៅ​ជា​អ្នក​មិន​សង្រួម​ក្នុង​ឥន្ទ្រិយ​ទាំង​ឡាយ មាន​ភ្នែក​ជា​ដើម​មិន​ស្គាល់​ប្រមាណ​នៃ​ការ​បរិភោគនិង​ខ្ជិល​ច្រអូស ទន់ខ្សោយ​ដោយ​សេចក្ដី​ព្យាយាម ដូច​ជា​ខ្យល់​ដែល​បោក​បក់​នូវ​ដើម​ឈើ ធ្វើ​ឲ្យ​ដើម​ឈើ​ដែល​នៅ​មាត់​ច្រាំង​ទន្លេ​ជាប់​ឫស​តែ​បន្តិច​បន្តួច​នោះ​ដួលរលំ​ចូល​ក្នុង​ទន្លេ ដូច្នោះឯង។ រី​ឯ​ភ្នំ​ថ្ម​តាន់​វិញ រឹង​មាំ​ណាស់ មិន​ដូច​ជា​ដើម​ឈើ​នៅ​មាត់​ច្រាំង​ទន្លេ​នោះ​ឡើយ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្ដែង​ដូច្នេះ​ថាៈកិលេស​មារ មិន​អាច​បៀតបៀន​នូវ​បុគ្គល ដែល​សម្លឹង​មើល​ឃើញថា មិន​ល្អ មិន​ស្អាត សង្រួមឥន្ទ្រិយ ស្គាល់់​ប្រមាណ​ក្នុង​ភោជន និង​អ្នក​មាន​សទ្ធា​ប្រារព្ធ​នូវ​សេចក្ដី​ព្យាយាមនោះ​បាន​ឡើយ ដូច​ជា​ខ្យល់​បក់​បោក​ភ្នំ​ថ្ម​តាន់​ឲ្យ​ដួល​រលំ​បាក់​មិន​បាន ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ។ លោក​នេះ​ឆេះ​សន្ធោសន្ធៅ សត្វ​លោក​ផ្សាក្ដៅព្រោះ​នៅ​ក្នុង​ចិត្ត​ខ្វះធម៌។ ដកស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ៤៨ធម្មទស្សន៍ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

ក្បូន ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ ទ្រង់​ត្រាស់​ដូច្នេះ​ថា ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ​ ដូច​ជា​បុរស​អ្នក​ដើរ​ផ្លូវ​ឆ្ងាយ បុរស​នោះ​ឃើញនូវ​អន្លង់​ទឹក​ដ៏​ធំ មាន​ត្រើយ​ខាង​អាយ​ប្រកប​ដោយ​សេចក្ដី​រង្កៀស ប្រកប​ដោយ​ភ័យ មាន​ត្រើយ​ខាង​នាយ​ក៏​ក្សេម​ប្រាស​ចាក​ភ័យ តែ​ថា​ទូក​ ក្បូន ឫ​ស្ពាន​សម្រាប់​ឆ្លង​ពី​ត្រើយ​អាយ​ទៅ​ត្រើយ​នាយ នៃ​បុរស​នោះ​គឺ​មិន​មាន​ឡើយ បុរស​នោះ​មាន​សេចក្ដី​ត្រិះរិះ​យ៉ាង​នោះ​ថា អន្លង់​ទឹក​ដ៏ធំ​នេះ

ជីវិត​ពិត​ជា​ត្រូវ​ការ​ធម៌ រឿង​របស់​ជីវិត​គឺ​ជា​រឿង​ស្មុគ្រ​ស្មាញ​បណ្ដាញ​ទុក្ខ ច្របូក​ច្របល់ ក្រហល់​ក្រហាយ ខ្វល់​ខ្វាយ រក​កល​នឹង​ដោះ​ស្រាយ​ឲ្យ​ឆ្ងាយ​ពី​ទុក្ខ​មិន​ងាយ​បាន គ្រប់​ប្រាណ​តាំង​តែ​ពី​កើត​មក​រហូត​ដល់​ចាស់​សក់​ស្កូវ​ក៏​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​ចប់​រឿង​ដែល​ត្រូវ​ដោះ​ស្រាយ​ដដែល​មិន​ថា​អតីតៈ បច្ចុប្បន្ន ឬ​អនាគត​កាល​ឡើយ ឲ្យ​តែ​កើត​មក​ហើយ​ត្រូវ​តែ​មាន​បញ្ហា​ដែល​ត្រូវ​ដោះ​ស្រាយ​ជានិច្ច។

សីល​ធម៌​ឬ​សីល​៥ ពាក្យ​ថា សីលធម៌ មកពី សីល+​ធម៌ បាន​ទៅ​ជា​សីលធម៌។ សីល គឺ​ជា​ចេតនា​ដែល វៀរចាក​អំពើ​អាក្រក់ ការ​កាន់​ឬ​ប្រព្រឹត្ត​ល្អ​ដោយ​កាយ​ វាចា ការ​កាន់​ចរិយាល្អ ការ​សង្រួម​អង្គ​នៃ ចរិយា មាយាទល្អ សេចក្ដី​ល្អ អំពើ​ល្អ ។ល។ ឯ​ពាក្យ​ថា ធម៌ ក្នុង​ទី​នេះ គឺ​សំដៅ​យក​តែ​ធម៌​ល្អ​ដែល​ជា​លទ្ធ​ផល​នៃ​ការ​ប្រព្រឹត្ត​ល្អ​គឺ សីល នោះ​ឯង រួមពាក្យ​ទាំង​ពីរ​បញ្ចូល​គ្នា​បាន​ជា សីល​ធម៌ បាន​សេចក្ដី​ថា

មទ​ សេចក្តី​ស្រវឹង​ ៣ តយោ​ មទា​ សេចក្តី​ស្រវឹង​ ៣​ យ៉ាង​ គឺ៖ ១. អារោគ្យមទោ​ ស្រវឹង​ដោយ​ការ​មិន​មាន​រោគ ២. យោព្វនមទោ​ ស្រវឹង​ដោយ​វ័យ ៣. ជាតិមទោ​ ស្រវឹង​ដោយ​ជាតិត្រកូល [ ក្នុង​អដ្ឋកថា​៖ ជីវិត មទោ​ ស្រវឹង​ក្នុង​ជីវិត ] ( បិដក​លេខ​ ១៩​ ទំព័រ​ ១៤៤ ) អធិប្បាយ បទ​ថា​ មទា​ ប្រែ​ថា​ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​អំណាច​នៃ​អាការ​ស្រវឹង ។​ ក្នុង​សេចក្តី​ស្រវឹង​ទាំង​នោះ​ ការ​មាន​មានះ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ អញ​ជា​មនុស្ស​ដែល​មិន​មាន​រោគ​ តាំង​ពី​ ៦០​ ឬ​ ៧០​ ឆ្នាំ​កន្លង​មក​ហើយ​ សូម្បី​តែ​ចំណិត​ផ្លែ​សម៉​ក៏​អញ​មិន​ដែល​ទំពា​ស៊ី​ ចំណែក​ជន​ដទៃ​ដើរ​និយាយ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ ទី​ឯណោះ​ ត្រូវ​រោគ​បៀត​បៀន​ អ្នក​ទាំង​ឡាយ​ ចូរ​លេប​ថ្នាំ​ ជន​ណា​ហ្ន៎​ ឈ្មោះ​ថា​ មិន​មាន​រោគ​ដូច​ជា​អាត្មា​អញ​សោត ដូច្នេះ​ ឈ្មោះ​ថា​ ស្រវឹង​ដោយ​ការ​មិន​មាន​រោគ ។ ការ​នៅ​ក្នុង​វ័យ​កំលោះ​ក្រមុំ​ ហើយ​មាន​មានះ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ ពួក​យើង​នឹង​ធ្វើ​បុណ្យ​ក្នុង​វ័យ​ចាស់​ជរា​ ពេល​នេះ​ពួក​យើង​ជា​កំលោះ​ក្រមុំ​នៅ​ឡើយ​ ដូច្នេះ​ ឈ្មោះ​ថា​ ស្រវឹង​ក្នុង​វ័យ​ជា​កំលោះ​ក្រមុំ ។ ការ​មាន​មានះ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ អាត្មា​អញ​រស់​នៅ​យូរ​ហើយ​ នឹង​រស់​នៅ​យូរ​អង្វែង​ត​ទៅ​ទៀត​ រស់​នៅ​ជា​សុខ​មក​ហើយ​ កំពុង​រស់​នៅ​ជា​សុខ​ នឹង​រស់​នៅ​ជា​សុខ​ ( ត​ទៅ​ទៀត )​ ដូច្នេះ​ ឈ្មោះ​ថា​ ស្រវឹង​ក្នុង​ជីវិត ។ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

បញ្ចសីលសមាទានិយត្ថេរាបទាន ក្នុងបិដកលេខ ៧២ ទំព័រ១៧៣។ គ្រានោះ ខ្ញុំកើតជាបុរសអ្នកស៊ីឈ្នួល ក្នុងក្រុងចន្ទវតី ខ្ញុំរវល់តែ​នឹងការងារ​របស់​ជន​ដទៃ ​មិនបាននូវបព្វជា្ជ។ ខ្ញុំគិតថា បុគ្គលទាំងឡាយ ដែលត្រូវងងឹតធំបិទបាំងហើយ​រមែង​ឆេះដោយភ្លើង ៣ យ៉ាង អញ​គប្បី​គេច​ចេញ​ដោយឧបាយណាហ្ន៍។ អញជា​មនុស្សកំព្រា​ ធ្វើនូវការ​ឈ្នួល​ ទាំងទេយ្យធម៌ក៏មិនមាន បើដូច្នោះ​គួរតែ​អញ​​រក្សា​សីល ៥ ឲ្យពេញ​លេញ​។ មានព្រះថេរៈមួយ អង្គឈ្មោះ និសភៈ ជាសាវ័ករបស់​ព្រះ​មុនី​ ព្រះនាម អនោមទស្សី ខ្ញុំក៏ចូលទៅរក ព្រះថេរៈ​អង្គ​នោះ ហើយទទួលនូវ​សិក្ខា​បទ​​​ទាំង ៥ ក្នុងសម័យនោះ អាយុ (របស់សត្វ) មានប្រមាណមួយសែនឆ្នាំ ខ្ញុំ​រក្សា​សីល​ ៥ ឲ្យបរិបូណ៍ អស់​កាល​ប៉ុណ្ណោះ​ដែរ។ លុះមរណកាលមកដល់ព្រមហើយ ទេវតា​ទាំងឡាយ​លួងលោមខ្ញុំថា នែ អ្នកនិទុ៍ក្ខ រថដែលទឹមដោយសេះ ១ ពាន់នេះ មក​ប្រាកដដល់អ្នកហើយ។ កាលបើចិត្តជា​ខាង​ក្រោយ កំពុងប្រព្រឹត្តទៅ ខ្ញុំ​បាន​រំលឹក​នូវសីល​របស់​ខ្ញុំ ខ្ញុំបានទៅកាន់​ឋានតាវត្តឹង្ស ដោយ​​សារអំពើដែល​ខ្ញុំធ្វើល្អ​ហើយ​នោះ។ ខ្ញុំបានជាធំជាងទេវតាសោយរាជ្យ មាន​ពួកស្រីអប្សរចោមរោម សោយ​សេចក្តី​សុខដ៏ជាទិព្វអស់ ៣០ ដង។ ខ្ញុំបានជាស្តេចចក្រពត្តិ អស់ ៧៥ ដង បាន​សោយ​​រាជ្យ​ប្រទេស​ដ៏ធំទូលាយ រាប់បានមួយអសង្ខេយ្យជាតិ។ ខ្ញុំចុត្យ​ចាក​ទេវ​លោក​ ត្រូវ​កុសល​មួយដាស់តឿន ក៏មកកើត​ក្នុងត្រកូល​មហាសាល​ដ៏​ស្តុកស្តម្ភ ​ក្នុង​ក្រុង​​សាវត្ថី ​។​ កាលសាសនារបស់ព្រះជិនស្រី កំពុងរុងរឿង មាតានិង​បិតា​របស់​ខ្ញុំ​បាន​ ទទួល​នូវ​សិក្ខាបទ​ទាំង ៥ ក្នុងកាលជិតចូលវស្សា។ ខ្ញុំបានទទួល​សីល​ជាមួយ (និង​មាតា) ហើយ​បាន​ដល់នូវអរហត្ត។ ខ្ញុំមានអាយុ ៥ ឆ្នាំអំពីកំណើត បានដល់​នូវ​អរហត្ត ​ព្រះពុទ្ធ​មានចក្ខុ ទ្រង់ជ្រាបនូវគុណ (របស់ខ្ញុំ) ហើយទ្រង់ឲ្យ​ឧប​សម្បទា​​ជា​​ភិក្ខុដល់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំរក្សានូវសិក្ខាបទទាំង ៥ ពេញលេញ ខ្ញុំមិនដែលទៅកាន់កំណើត អសុរកាយ​អស់​​កប្ប ​នឹង​ប្រមាណ​មិនបាន​អំពីភទ្ទកប្បនេះ។ ខ្ញុំនោះបានទទួលនូវ​យស ​ព្រោះហេតុ​នៃសីលទាំងនោះ ខ្ញុំកាល​សម្តែងនូវ​កោដិនៃ​កប្ប គប្បីសម្តែង​ជា​ឯកទេស (មួយ​ចំណែកៗ)។ ខ្ញុំរក្សាសីលទាំង ៥ ហើយបាននូវត្រៃហេតុ គឺខ្ញុំ​ជាអ្នក​​មាន អាយុវែង ១ មាន​ទ្រព្យច្រើន ១ មានប្រាជ្ញាមោះមុត ១ ។ មួយទៀត ខ្ញុំសម្តែង​នូវ​ភាព​ជាខ្លួនជាបុរសដ៏ក្រៃលែងជាងជនទាំងពួង អន្ទោល​ទៅ​ក្នុង​ភពតូច និងភពធំ ហើយ​តែងបាននូវឋានៈទាំងនុះ។ សាវ័កទាំងឡាយ របស់​ព្រះជិន​ស្រីកាលប្រព្រឹត្ត ក្នុងសីល​នឹងប្រមាណ​មិន​បាន បើលោកនៅត្រេកអរ ក្នុង​ភព តើនឹងបានផល​ដូច​ម្តេច​ទៅ។ សីល ៥ ដែលខ្ញុំជាអ្នកស៊ីឈ្នួលគេ មាន​ព្យាយាម​ប្រព្រឹត្តល្អហើយ ខ្ញុំបាន​រួច​ចាក​ចំណង​​ទាំងពួង ក្នុងថ្ងៃ​នេះដោយសារសីលនោះ។ ក្នុងកប្បប្រមាណមិនបាន អំពី​កប្ប​នេះ ព្រោះហេតុដែលខ្ញុំរក្សាសីល ៥ ខ្ញុំមិន​ដែល​ស្គាល់ទុគ្គតិ នេះជាផល​នៃ​សីល​​ ៥ ។ បដិសម្ភិទា ៤ វិមោក្ខ ៨ និងអភិញ្ញា ៦ នេះខ្ញុំបាន​ធ្វើឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​​ហើយ​ទាំង​សាសនា របស់ព្រះពុទ្ធ ខ្ញុំក៏បានប្រតិបត្តិហើយ។ បាន​ឮថា ព្រះបញ្ចសីលសមាទានិយត្ថេរមានអាយុ បានសម្តែងនូវគាថាទាំងនេះ ដោយប្រការដូច្នេះ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ “ឃរាវាសធម៌”រៀបរៀងដោយ មុនីកោសល្យ នៅ-ហៃ​ឡុន​ ៕ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ចក្រវាលវិជ្ជា ជាវិជ្ជាមួយនិយាយអំពីដើមកំណើតនៃចក្រវាឡ ។ បណ្តា​ប្រជាជន​ដែល​បាន ដល់នូវ​សេចក្តី​ចម្រើនខ្លះហើយ បាននាំ​គ្នាយក​ចិត្តទុកដាក់​នឹង​ប្រស្នា​នេះ ហើយ​របៀបរៀបចំនៃការកសាងចក្រវាឡ ក៏​បែប​ផ្សេងៗគ្នា សឹងប្រព្រឹត្តទៅ​តាមជំនឿរបស់​ប្រជាជន​ក្នុងសម័យ

កូន​ជា​ទី​ស្រឡាញ់​ កាល​កូន​ទៅ​បម្រើ​ការ​រាជ​ការ​ ឬ​ទៅ​ធ្វើ​ការ​ស៊ី​ឈ្នួល​គេ​ គឺ​កូន​ធ្វើ​ការ​អ្វី​ក៏​ដោយ​ ចូរ​កូន​ធ្វើ​ឲ្យ​ពេញ​ដៃ​ពេញ​ជើង​ ប្រឹង​ប្រែង​ឲ្យ​អស់​សមត្ថ​ភាព ឲ្យ​សម​នឹង​តម្លៃ​ប្រាក់​ខែ​ ឬ​តម្លៃ​ឈ្នួល​ ។ ប្រសិន​បើ​កូន​ធ្វើ​ឲ្យ​លើស​ជាង​ប្រាក់​ខែ​ ឬ​តម្លៃ​ឈ្នួល​នោះ​គឺ​រឹត​តែ​ល្អ ។ កុំ​ធ្វើ​ការ​គ្រាន់​តែ​ ដើម្បី​ឲ្យ​បាន​ប្រាក់​តែ​ម៉្យាង​ កុំ​គិត​ត្រឹម​តែ​ឲ្យ​ការ​ងារ​ហើយ​ស្រេច​តែ​

កូន​ជា​ខ្សែ​លោហិត​ ដែល​មិន​ងាយ​កាត់​ដាច់​បាន​ឡើយ​ បើ​អ្នក​ណា​បាន​កូន​ល្អ​ដែល​ហៅ​ថា​ អតិ​ជាត​បុត្រ អ្នក​នោះ​គឺ​ជា​អ្នក​មាន​បុណ្យ​ខ្ពស់​ ត្រូវសប្បាយ​ក្នុង​រឿង​កូន​អស់​មួយ​ជាតិ​ តែ​បើ​បាន​កូន​មិន​ល្អ​វិញ​ ក៏​គួរ​យក​អស់​កម្លាំង​កាយ​ចិត្ត​ សតិ​បញ្ញា​មក​ដោះ​ស្រាយ​អប់​រំ​ ទូន្មាន​ប្រៀន​ប្រដោះ​ ។ មាន​ម៉ែ​ឪ​ច្រើន​ណាស់ ដែល​មិន​ពូ​កែ​ចិញ្ចឹម​កូន​ គឺ​ច្រើន​តែ​បណ្តោយ​តាម​ចិត្ត​កូន​ទៅ​ក្នុង​ផ្លូវ​ដែល​ខុស​ ដូច​កូន​ខ្ជិល​ជា​ដើម​ មិន​ដាស់​តឿន​ មិ​ន​ដាក់​ទោស​.. ។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ចុះ​ កូន​អាក្រក់​ក្នុង​លោក​បាន​ជា​មាន​ទៅ​ហើយ​ ច្រើន​ទៀត​ផង​ សូម្បី​តែ​មាតា​បិតា​ ជា​មនុស្ស​ល្អ​ មធ្យ័ត​ ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង​ និង​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​អប់​រំ​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង​ក៏​ដោយ​ ។ នេះ​ជា​ឧ​បនិស្ស័យ​អាក្រក់​របស់​កូន​ មក​ជួប​នឹង​ម៉ែ​ឪ​ដែល​ខ្វះ​បុណ្យ​ ឬ​ព្រោះ​ជាប់​កម្ម​ពៀរ​ពី​ជាតិ​មុន​មក​ ។ ត្រូវ​ដោះ​ស្រាយ​ដោយ​ការ​យល់​អំពី​រឿង​ជីវិត​ ត្រូវ​ឲ្យ​មាន​គុណ​ធម៌​ប្រចាំ​ចិត្ត​ ស្ងប់​រម្ងាប់ ត្រជាក់​ និង​គ្មាន​បញ្ហា​ ។ ទាំង​អស់​គ្នា​ត្រូវ​តែ​ចាំ​ថា បើ​ចង់​ល្អ​ត្រូវ​ឲ្យ​លះ​ បើចង់​ឈ្នះ​ត្រូវ​ឲ្យ​ទ្រាំ​ ជីវិត​កើត​មក​ដើម្បី​តស៊ូ​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​ និង​ជា​ពិសេស​ត្រូវ​ឲ្យ​ចេះ​ល្មម​នឹង​អ្វី​ដែល​មាន​ កុំ​ចង់​បាន​របស់​ដែល​អត់​ អស់​ចំណង់​តណ្ហា​ឈ្នះ​ទុក្ខ​ទាំង​ពួង​ ។ ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ " បទ​ពិចារណា​ " រៀប​រៀង​ដោយ​លោក​គ្រូ​អគ្គ​បណ្ឌិត​ធម្មា​ចារ្យ​ ប៊ុត-សាវង្ស ។ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​