កុមារភាព
កុមារឯមប្រសូតពីថ្ងៃ២᧥៦ឆ្នាំរោងទោស័កព.ស.២៤២២ក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។បិតានាមមាន់(ឧកញ៉ារតននាយកចាងហ្វាងព្រះឃ្លាំង)មាតានាមប្រាក់។កាលលោកឧកញ៉ាមាន់ត្រឡប់ពីធ្វើចៅហ្វាយស្រុកខេត្តត្បូងឃ្មុំផ្លាស់ទៅខេត្តលង្វែកបានបំបួសកុមារឯមដែលមានជន្មាយុ១៥ឆ្នាំជាសាមណេរមានសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជទៀងជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ក្នុងវត្តឧណ្ណាលោមពីព.ស.២៤៣៧។សាមណេរឯមបានហាត់សូត្រធម៌១ចប់ភាណវារបាលីព្រមទាំងរៀនប្រែគម្ពីរបាលីក្នុងសំណាក់ព្រះតេជព្រះគុណព្រះនាមវិមលធម្មថោងបាន៣គម្ពីរ,តមកបានរៀបប្រែគម្ពីរបាលីក្នុងសំណាក់លោកគ្រូអាចារ្យយ៉ាំង,លោកគ្រូអាចារ្យរ៉ត,លោកឧកញ៉ាសុធម្មមេធាអ៊ុងនិងលោកឧកញ៉ាសទ្ធម្មប្រីជាកងទៀតរួមទាំងអស់៩គម្ពីរ។
បព្វជ្ជា
សាមណេរឯមបានបព្វជ្ជាអស់៦វស្សាដល់ជន្មាយុគ្រប់២១ឆ្នាំបានសូមឧបសម្បទាជាភិក្ខុពីព.ស.២៤៤៣មានសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជទៀងជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍,ព្រះពុទ្ធវង្សនន្ទនិងព្រះមង្គលទេពាចារ្យកុយជាឧបសម្បទាចារ្យនៅវត្តឧណ្ណាលោមក្រុងភ្នំពេញ,មានលោកឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីប៉ុកឌុចជាអ្នកឧបត្ថម្ភក៍។
ការតែងតាំង
សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជបានតាំងភិក្ខុឯមដែលទើបនឹងបានឧបសម្បទាថ្មីៗឲ្យធ្វើជាអាចារ្យបង្ហាត់សូត្រធម៌ភាណវារបាលីឲ្យប្រើខ្យល់វែងខ្លីទីឃៈរស្សៈត្រឹមត្រូវតាមវិធីភាសាបាលីដូចគំរូភាសាបាលីដែលប្រើក្នុងភាសាបាលីជាន់ខ្ពស់សព្វថ្ងៃនេះ។ភិក្ខុឯមព្យាយាមបង្ហាត់សូត្រធម៌ក្នុងវត្តឧណ្ណាលោមផងក្នុងវត្តកំពង់ឆ្នាំងជាដើមផងអស់វេលាពីរឆ្នាំ។ដល់ព.ស.២៤៤៥សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជបានចាត់លោកគ្រូអាចារ្យឯមឲ្យទៅធ្វើចៅអធិការវត្តស៊ីធរឃុំស៊ីធរស្រុកស្រីស៊ីធរខេត្តព្រៃវែង(សព្វថ្ងៃនេះរួចចូលក្នុងស្រុកខ្សាច់កណ្ដាល)។លោកគ្រូចៅអធិការឯមបានរៀបចំវត្តស៊ីធរដែលជាវត្តចាស់មានទីសេនាសនៈបាក់បែកឲ្យទៅជាវត្តមួយមានព្រះវិហារដ៏រុងរឿងមានកុដិសាលាធំៗចំនួន៣ខ្នងមានដំណាំឈើធំៗនិងផលព្រឹក្សខ្នុរស្វាយដូងស្លាដ៏ច្រើនរយដើមព្រមទាំងបង្រៀនគម្ពីរបាលីដល់ពួកភិក្ខុសាមណេរច្រើនអង្គអស់វេលា៩ឆ្នាំមានកិត្តិសព្ទល្បីល្បាញខាងការសម្ដែងធម៌ទេសនានិងការបង្ហាត់បង្រៀនព្រមទាំងការកសាងវត្តអារាម។
ស្នាព្រះហស្ត
ដល់ព.ស.២៤៥៤ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្សកាលនៅជាព្រះអង្គម្ចាស់អធិបតីដែលសាងព្រះរាជដំណាក់ជិតវត្តលង្កាទ្រង់បានឃើញវត្តលង្កាដែលឋិតនៅក្នុងទីទំនាបទឹកលិចសល់ត្រឹមតែខឿនព្រះវិហារដែលមានតែរោងស្បូវមួយគ្របព្រះពុទ្ធរូប១ព្រះអង្គ,ទ្រង់ក៏មានព្រះរាជវិតក្កអាណិតព្រះពុទ្ធរូបដែលគេមើលទៅឃើញដូចជាគេបណ្ដែតពោងពាយចោលកណ្ដាលបឹងស្ងាត់ឈឹងមិនសូវមានបរិស័ទសោះទើបទ្រង់ចូលទៅគាល់សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជទូលស្នើសុំឲ្យសម្ដេចនិមន្តលោកគ្រូចៅអធិការឯមពីវត្តស៊ីធរមកគង់នៅវត្តលង្កាវិញដើម្បីជួយកសាងវត្តនេះព្រោះលោកគ្រូចៅអធិការខាត់សុគតទៅហើយ។សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជទ្រង់បង្គាប់លោកគ្រូព្រះមហាវិមលធម្មថោងឲ្យចាត់ការផ្ទេររៀបចំចៅអធិការវត្តទាំងពីរនេះ។លោកគ្រូព្រះមហាវិមលធម្មបានចាត់លោកគ្រូអាចារ្យឯមឲ្យមកធ្វើចៅអធិការវត្តលង្កាពីព.ស.២៤៥៤។លោកគ្រូព្រះអាចារ្យឯមជាចៅអធិការវត្តលង្កាគង់នៅក្នុងសេនាសនៈចាស់មួយដែលជាសាលារៀនផងជាកុដិសម្រាប់ចៅអធិការផងដែលលោកអ្នកឧកញ៉ាយោមរាជម៉ែមសេនាបតីក្រសួងយុត្តិធម៌រុះរោងល្ខោនរបស់លោកមកកសាងប្រគេន។លោកគ្រូចៅអធិការឯមខំខ្វល់ខ្វាយកសាងព្រះវិហារតាំងពីផ្ដើមរៀបឥដ្ឋសសរនិងជញ្ជាំងឡើងជាដំបូងដរាបដល់ខឿនកំពែងនិងបល្ល័ង្កព្រះពុទ្ធរូបធំដែលរំកិលយកពីវត្តលង្កាចាស់ខាងអាគ្នេយ៍វត្តភ្នំមកតម្កល់ក្នុងព្រះវិហារវត្តលង្កាសព្វថ្ងៃនេះព្រមទាំងបានកសាងកុដិ១ខ្នងពីរជាន់ដែលរុះចេញបាត់ទៅហើយកសាងកុដិថ្មធំសព្វថ្ងៃនេះឡើងវិញ,លោកបានកសាងហោត្រៃមួយខ្នងដោយឥដ្ឋស៊ីម៉ងត៍ពីរជាន់,សាលាធម្មសភាមួយខ្នងគ្រឿងស៊ីម៉ងត៍២ជាន់មានរោងជួង១ជាន់នៅនោះផង,កំពែងស៊ីម៉ងត៍៤៧ល្វែងព័ទ្ធវត្តលង្កាពីចំហៀងខាងជើងនិងខាងកើតប្រវែង២៤៧ម.៨២បានកសាងសាលាបាលីរង១ខ្នង,សាលាបឋមសិក្សាបំពេញវិជ្ជា១ខ្នងគ្រឿងឥដ្ឋស៊ីម៉ងត៍ភ្លោះទន្ទឹមគ្នាចំខាងក្រោយព្រះវិហារ,បានកសាងកុដិឈើ១ខ្នងខាងលិចកុដិថ្មធំ,បានសាងប្រាង្គ១ខាងមុខព្រះវិហារបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិធាតុព្រះសពព្រះមហាវិមលធម្មថោង,បានចាក់ដីជម្រៅ២ម៉ែត្រពេញវត្តលង្កាទាំងមូលព្រមទាំងបានជួយឧបត្ថម្ភការកសាងកុដិពេញបរិវេណវត្តលង្កាចំនួន៣៦ខ្នង។មិនតែប៉ុណ្ណោះ,លោកបានកសាងសាលាបាលីរង១និងកុដិធំ១(គ្រឿងឈើ)ចេតិយ១នៅវត្តក្រាំងពន្លៃស្រុកឧដុង្គខេត្តកំពង់ស្ពឺបញ្ចុះធាតុលោកឧកញ៉ាល្វីជោមាន់(១)ជាបិតានិងលោកស្រីប្រាក់ជាមាតា។(១)ឧកញ៉ាល្វីជោជាងារនៃចៅហ្វាយខេត្តលង្វែកព្រោះសាលាខេត្តនេះតាំងនៅក្នុងឃុំល្វី។ឃុំល្វីកែជាឃុំបន្ទាយលង្វែកពីឆ្នាំ១៩៣៥តាមពាក្យសុំរបស់លោកម៉ីអ៊ុំមេឃុំល្វីនិងលោកទេសលឹមចៅហ្វាយស្រុកកំពង់ត្រឡាចនិងលោកសូរមៀចគ្រូបង្រៀននៅសាលាពាមលង្វែកបានសុំទៅលោកចៅហ្វាយខេត្តនឹងលោករេស៊ីដងត៍កំពង់ឆ្នាំង។ពាក្យថាល្វីថាល្វីនេះបានជាឲ្យដាក់នាមថាល្វីឯមជាប់តមក។
សមណស័ក្តិ
កាលពីព.ស.២៤៤៦លោកគ្រូអាចារ្យឯមបានសមណស័ក្តិជាព្រះគ្រូវិមលប្បញ្ញា។ដល់មកព.ស.២៤៥៧បានឡើងសមណស័ក្តិជាព្រះញាណបវរវិជ្ជា(រាជាគណៈចត្វា)។ដល់ព.ស.២៤៥៨មានព្រះរាជប្រកាសនិងអារ៉ែតេរ៉េស៊ីដងត៍ស៊ុបប៉េរីយើរតាំងជាសាស្ត្រាចារ្យសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ដោយការប្រឡងរើសរូបជាប់លេខគឺជាការប្រឡងរើសរូបសាស្ត្រាចារ្យសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់លើកដំបូងបំផុត។
ជំនាន់មុនកាលសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ពុំទាន់កើតឡើងការសិក្សាធម៌វិន័យនិងការសិក្សាគម្ពីរបាលីនៃកុលបុត្រអ្នកកម្ពុជរដ្ឋមានស្ដួចស្ដើងណាស់ជាហេតុនាំឲ្យការប្រតិបត្តិផ្លូវធម៌វិន័យធ្លាក់ចុះក្នុងការវិបត្តិច្រើនអន្លើ។តាំងពីសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់កើតឡើងមានព្រះសពព្រះមហាវិមលថោងជានាយកមានព្រះញាណបវរវិជ្ជាឯម,ព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថាជួនណាត,ព្រះគ្រូសង្ឃវិជ្ជាហួតតាតជាដើមដែលជាសាស្ត្រាចារ្យសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ជាជំនួយកម្លាំងផងលោកបានរៀបចំការសិក្សានិងការកែប្រែវត្តប្រតិបត្តិច្រើនអន្លើ។សម័យនោះមានអធិករណ៍យ៉ាងធំៗខាងផ្លូវពុទ្ធសាសនាដូចជាមហាសង្គ្រាម១កើតឡើងក្នុងប្រទេសព្រោះតែការសម្រិតសម្រាំងវត្តប្រតិបត្តិនោះឯង។លោកគ្រូព្រះញាណបវរវិជ្ជាឯមហាក់ដូចជាធម្មទេសនា១រូបយ៉ាងឆ្នើម,វត្តលង្កាហាក់ដូចជាសមរភូមិ១យ៉ាងធំក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
ដោយហេតុអធិករណ៍នេះបានជាព្រះតេជព្រះគុណព្រះញាណបវរវិជ្ជាល្វីឯមខំកសាងធម្មអាវុធគឺសៀវភៅធម៌វិន័យផ្សេងៗ(ដូចនឹងមានរាយឈ្មោះសៀវភៅតទៅខាងមុខ)សរសេរបោះពុម្ពចែកជាធម្មទានដើម្បីជាគ្រឿងបំភ្លឺសតិបញ្ញានៃពុទ្ធសាសនិកជនជាគ្រឿងរម្ងាប់អធិករណ៍នោះ។ប៉ុណ្ណោះហើយក៏នៅតែពុំទាន់ស្ងប់,បានជាវេលាមួយលោកសន្ទនាជាមួយនឹងអ្នកអម្ចាស់នរោត្តមសិង្ហរ៉ាជាព្រះរាជសុណិសានៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្សពិគ្រោះគ្នាអំពីការរម្ងាត់អធិករណ៍នោះ,បានសម្រេចដោយយោបល់ថា:គួរតែប្រែគម្ពីរព្រះត្រៃបិដកដែលជាភាសាបាលីឲ្យជាសេចក្ដីសម្រាយដើម្បីឲ្យជនទាំងលាយមើលស្ដាប់សេចក្ដីបានគ្រប់គ្នាកុំឲ្យជជែកយកតែត្រូវរៀងខ្លួនទៀត។អ្នកអង្គម្ចាស់នរោត្តមសិង្ហរ៉ាមានព្រះរាជហឫទ័យជ្រះថ្លាបានជាវគ្រឿងប្រដាប់សរសេរមានក្រដាសជាដើមមកប្រគេនមិនឲ្យខ្វះខាត។ព្រះតេជព្រះគុណព្រះញាញបវរវិជ្ជាល្វីឯមក្រោយដែលបានពិគ្រោះនឹងព្រះថេរានិត្ថេរៈជាសហការីរបស់លោកហើយក៏ចាត់ឲ្យសរសេរចម្លងបាលីវិន័យបិដកជាដំបូងរហូតដល់ចប់គម្ពីរមហាវិភង្គព្រមទាំងប្រែផង(២)(ចម្លងនៅវត្តលង្កាក្នុងព.ស.២៤៦០)ហើយថ្វាយចំពោះព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្សកាលនៅជាសម្ដេចព្រះកែវហ្វានៅឡើយដើម្បីទ្រង់ជួយទូលស្នើការប្រែនិងការបោះពុម្ពព្រះត្រៃបិដកចំពោះព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិព្រះចៅប្រទេសកម្ពុជានិងរាជការអាណាព្យាបាលហើយលោកបានថ្វាយយោបល់ថា:កិច្ចការនេះធំណាស់សូមព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិតតម្រូវឲ្យប្រគេនទៅលោកគ្រូព្រះពោធិវ័ង្សម៉ានិងព្រះរាជាគណៈខ្លះខាងវត្តបទុមវតីឲ្យចាត់ការទើបនឹងបានសម្រេចហើយនឹងបានសន្តិភាពខាងពុទ្ធសាសនាផង។ដំណើរការនេះក៏អនុវត្តទៅតាមយោបល់នោះមែនប៉ុន្តែឥតឃើញចេញផលមកជាយ៉ាងដូចម្ដេចសោះអស់វេលាដ៏យូរឆ្នាំ។(២)សំណៅនេះសព្វថ្ងៃនៅឯវត្តស្វាយពពែ។
លុះមកដល់ព.ស.២៤៧២ព្រះតេជព្រះគុណព្រះញាណបវរវិជ្ជាល្វីឯមបានឡើងឋានៈជាចាងហ្វាងសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់,ដល់ព.ស.២៤៧៥បានឡើងសមណស័ក្តិជាព្រះសីរីសម្មតិវង្ស,កាលដែលព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្សទ្រង់បានរាជាភោសេកហើយ,ព្រះតេជព្រះគុណព្រះសិរីសម្មតិវង្សល្វីឯមបានថ្វាយព្រះពរទូលស្នើអំពីការប្រែនិងការបោះពុម្ពព្រះត្រៃបិដកនោះទៀត។ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្សនិងរាជការអាណាព្យាបាលបារាំងសែសក្រោយដែលកុង្សីយ៍សេនាបតីជំនុំព្រមហើយព្រះអង្គក៏ទ្រ់ប្រោសព្រះរាជទានព្រះរាជានុញ្ញាតឲ្យបង្កើតក្រសួងពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ,ក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដកព្រមទាំងតែងតាំងព្រះតេជព្រះគុណព្រះសិរីសម្មតិវង្សល្វីឯមជាអធិបតីក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដកផង។ការកសាងព្រះត្រៃបិដកក៏បានលូតលាស់មកជាលំដាប់។ការសិក្សាធម្មវិន័យក្នុងសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់និងសាលាបាលីក្នុងវត្តលង្កាក៏ចម្រើនដោយក្រៃលែងដរាបតែព្រះថេរានុត្ថេរៈខេត្តក្រៅមានខេត្តបាត់ដំបងនិងកំពង់ឆ្នាំងជាដើមបានបើកសាលារៀនបាលីនិងធម្មវិន័យយកតម្រាប់តាមវត្តលង្កាជាច្រើនវត្ត។
ប្រភពអត្ថបទដកស្រង់
ប្រភពសំឡេងmp3
ដោយ៥០០០ឆ្នាំ
