ពុទ្ធសាសនា​នឹង​សង្គម​ខ្មែរ បុណ្យ​ទាន​ខាង​ពុទ្ធសាសនា​ក្ដី បុណ្យ​ប្រពៃណី​ប្រទេស​ក្ដី ប្រជាជនខ្មែរ​តែង​ប្រមូល​គ្នា​ធ្វើ​នៅ​តាម​វត្ត​អារាម។ ការ​ប្រមូលគ្នា​ទៅ​វត្ត​នេះ​មាន​ប្រយោជន៍​ណាស់ ព្រោះ​ជា​ឱកាស​ល្អ​នាំ​ឲ្យ​បាន​ស្គាល់​គ្នា ឲ្យ​រាប់​រក​គ្នា ឲ្យ​បាន​ប្រាស្រ័យ​នូវ​គ្នា​នឹង​គ្នា ឲ្យ​យោគយល់​គ្នា ឲ្យ​ចេះ​រួបរួម​គ្នា ដើម្បី​បំពេញ​កុសល ឬ​សម្រេច​កិច្ចការ​សង្គម​អ្វី​នីមួយ។

ពាក្យ​សួរ​ចំពោះ​ការ​បដិបត្តិ ទិសដៅពិត នៃ​ការ​បដិបត្តិ​ធម៌ សួរៈ ក្នុង​សម័យ​ដែល​លោក​ឪពុក​នៅ​មាន​ជីវិត នាង​ខ្ញុំ​ធ្លាប់បានសួរ​គាត់​ថា ពេល​នេះ​ពុក​មាន​អា​យុ​ច្រើន ហើយ​ក៏​មិន​មាន​ភារកិច្ច​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​ដែរ ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​មិន​ចូល​ចិត្ត​ក្នុង​ការ​បដិបត្តិ​ធម៌ ដើម្បី​ធ្វើ​ប្រយោជន៍​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង? គាត់​ឆ្លើយ​ថា ព្រោះ​គាត់​នៅ​មាន​កិលេស។ ក្រែង​ថា តែ​អស់​កិលេស​ហើយ នឹង​មាន​កិច្ច​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​បំពេញ​ទៀត

ការ​ហ្វឹកហាត់ ការ​ធ្វើ​ ហ្វឹកហាត់ចិត្ត និង អប់រំបញ្ញា - ការ​ឲ្យ​ក្មេង​រៀន​គឺ​ជា​ប្រការ​ដំបូង ចាប់​ផ្ដើម​ដោយ​ការ​រៀន​អំពី​ការ ប្រើ​ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្ដាត ដែល​ជា​រឿង​ក្នុង​ជីវិត​ប្រចាំ​ថ្ងៃ ហើយ​ដែល​ជារឿង​រស់​នៅ។ បើ​និយាយ​ដោយ​ខ្លី​គឺ​ថា រៀន​ដោយ​ការ​ហ្វឹកហាត់ ការ​ប្រព្រឹត្ត​ក្នុង​ការ​ប្រើ​ភ្នែក​មើល ប្រើ​ត្រចៀក ស្ដាប់ ។ល។ និង ការ​ប្រព្រឹត្ត​ក្នុង​ការ​ប្រើប្រាស់​បរិភោគ ក៏​ជា​ការ​ហ្វឹកហាត់ ចិត្ត

អធិប្បាយ​ចំពោះ​ខន្តី​ជា​តបធម៌ ពួក​ធម៌​ឯណា ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ​ដុត​បំផ្លាញ​បាប​ធម៌​ដ៏​ជា​សត្រូវ​ដល់​ខ្លួនបាន, ធម៌​អម្បាល​នោះ បានឈ្មោះ​ថា​ជា​តបធម៌​ទាំង​អស់, ដូច​កុសល​កម្មបថ ក៏​ជា​តបធម៌​របស់​អកុសល​កម្មបថ ព្រោះ​កាល​កុសល​កម្មបថ​កើត​ឡើង ក៏​កំ​ចាត់​បង់​អកុសល​កម្ម​បថ​អន្តរធាន​ទៅ​បាន, វីរិយៈ ( សេចក្ដី​ប្រឹង​ប្រែង ) ជា​តបធម៌​របស់​ កោសជ្ជៈ ( សេចក្ដី​ខ្ជិល​ច្រអូស ) ព្រោះ​សេចក្ដី​ប្រឹង​

សុភមង្គល​ក្នុង​គ្រួសារ គឺ​ជា​សន្តិសុខ​សង្គម -គោល​បដិបត្តិ​ទូទៅ មាន​មូល​ដ្ឋាន​ទូលំទូលាយ ផ្ដើម​ចេញ​អំពី ឪពុក​ម្ដាយ​ដែល​ជា​ប្រមុខ​គ្រួសារ។ ឪពុកម្ដាយ​ជា​អ្នក​នាំ​ផ្លូវ​ពន្លឺ​ភ្លឺ​ស្វាង​មក​ឲ្យ​កូន ដែល​លោក​លើក​ឪពុក​ម្ដាយ​ដូច​ជា​ទិស​ខាង​កើត គឺ​ជា​ទិស​ដែល​ព្រះអាទិត្យ​រះ​ឡើង ដែល​មាន​សេចក្ដី​សំខាន់​ជា​អនេក ដោយ​ព្រះ​អាទិត្យ​រះ​ឡើង​ ក៏​បញ្ចេញ​ពន្លឺ​រស្មី​បង្ហាញ​ផ្លូវ​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​របស់​មនុស្ស​សត្វ​ទាំង​ឡាយ។

ព្រះបោរាណាចារ្យ​លោក​សម្ដែង​ប្រាប់​ឧបាយ​គឺ យោបល់​ជា​គ្រឿង​រំលត់​សេចក្ដី​ក្រោធ​ខឹង​ថា ៖"ទុក្ខ​ជាមាន​ភ្នែក​ភ្លឺ​ក៏​ត្រូវ​ធ្វើ​ដូច​ជា​ងងឹត,មាន​ត្រចៀក​ស្ដាប់​ឮ​ក៏​ត្រូវ​ធ្វើ​ថ្លង់"ដូច្នេះទើប​អត់​ទ្រាំ​សេចក្ដី​ក្រោធ​ខឹង​នោះ​បាន។ បើ​ធ្វើ​ជា​មនុស្ស​ភ្នែក​ទិព្វ​ត្រចៀក​ទិព្វ នឹង​រក្សា​ខន្តី​សេចក្ដី​អត់អន់​នោះ​បានដោយកម្រ​ណាស់; ដូច​យ៉ាង​មនុស្ស​ដែល​មិន​ចេះ​អត់​ធន់​ចំពោះ​សេចក្ដី​ទុក្ខ​លំបាក​ដែល​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​កើត​ទោសៈ​នោះ ច្រើន​តែ​ធ្វើ​ការអ្វីៗ ដោយ​សេចក្ដី​ខឹង​តូង​តាង, អ្នក​ដែល​ធ្វើ​ដូច្នោះ ច្រើន​តែ​ប្រទះ​នឹង​សេចក្ដី​អន្តរាយ​ផ្សេងៗ; កាល​បើ​ជួប​ប្រទះ​នឹង​គ្រោះ​ថ្នាក់​ណា​មួយ ព្រោះ​តែ​សេចក្ដី​ខឹង​តូចតាង​នោះ​ហើយ ច្រើន​តែ​គិត​ស្ដាយ​ក្រោយ​ថា៖ " ឱ! អញ​ធ្វើ​នេះ​ខុស​ហើយ មិន​គួរ​សោះ" បណ្ដា​កិច្ចការ​អ្វីៗ ទោះបី​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ឲ្យ​តែ​ធ្វើ​ដោយ​សេចក្ដី​ក្រេវ​ក្រោធ​ហើយ, កិច្ចការ​នោះៗ សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មិន​ស្រួល​មិន​ល្អ​ទាំង​អស់។ ព្រោះ​ហេតុ​ដូច្នេះ​បាន​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​សម្បូណ៌​ដោយ​ប្រាជ្ញា គួរ​តែ​ពិចារណា​ឃើញ​ទោស​នៃសេចក្ដី​ក្រោធ​ខឹង ហើយ​ខំ​ប្រឹង​អត់ធន់ ដូច​សម្ដែង​មក​នេះ​ចុះ។ ឯ​សេចក្ដី​អត់ធន់​ចំពោះ​សេចក្ដី​ទុក្ខ ដែល​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​កើត មោហៈ នោះ បាន​ខាង​សេចក្ដី​អត់​ទ្រាំ​នឹង​ទុក្ខ​វេទនា​ផ្សេងៗ ដែល​កើត​ឡើង​ក្នុង​កាយ​និង​ចិត្ត មិន​លុះ​អំណាច​ទុក្ខវេទនា​ហើយ​ទៅ​ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិត​ឡើយ។ សូម្បី​ការ​ដែល​អត់ទ្រាំ​នឹង​ទុក្ខ​វេទនា​ក្នុង​វេលា​ឈឺថ្កាត់​នោះ​សោត ក៏​ជា​ហេតុ​ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ឲ្យ​មាន​សតិ​សម្បជញ្ញៈ គឺ​សេចក្ដី​រឭក​និង​សេចក្ដី​ដឹង​ខ្លួន​ដែល​ជា​គុណ​វិសេស​គួរ​ឲ្យ​មាន​ក្នុង​ចិត្ត​គ្រប់​កាយ​ទាំង​ពួង, ពុំ​នោះ​សោត​ក្នុង​វេលា​មាន​ព្យាធិដែល​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​ដល់​មរណៈ ក៏​ត្រូវ​តែ​មាន​ខន្តី​យ៉ាង​មាំមួន​ខាន​មិន​បាន​ឡើយ; ឧបាយ​ដែល​នឹង​ឲ្យ​កើត​ខន្តី​ក្នុងវេលានោះ គឺ​ត្រូវ​ឲ្យ​ឃើញ​តាម​សេចក្ដី​ពិត​ថា៖ "ព្យាធិ​និង​មរណៈ​នុះ ជា​ទុក្ខ​ដែល​សត្វ​ទាំង​ឡាយ​ត្រូវ​តែ​ជួប​ប្រទះ​រាល់ៗ គ្នា​គេច​មិន​រួច​ឡើយ"។ ក្នុង​អភិណ្ហបច្ចវេក្ខណៈ​ដែល​ព្រះបរមសាស្ដា​ទ្រង់​ប្រដៅ​ឲ្យ​នឹក​រំពឹង​ជា​រឿយៗ​ថា៖ ព្យាធិ​ធម្មោម្ហិ ព្យាធឹ អនតីតោ យើង​មាន​ជម្ងឺ​តម្កាត់​ជា​ធម្មតានឹង​ចៀស​វាង​ជម្ងឺ​តម្កាត់​មិន​បាន​ឡើយ ។ ដូច្នេះ​នោះ ក៏​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រុង​ខ្លួន​អំពី​កាល​ដែល​នៅ​ជា​នៅ​ឡើយ, បើ​ចាំ​ទៅ​នឹក​រំពឹង​ក្នុង​ពេល​ដែល​ជម្ងឺ​តម្កាត់​មក​ដល់​តែ​ម្ដង ក៏​មុខ​ជា​កម្រ​នឹង​បាន; ព្រោះ​វេលា​ដែល​ឈឺ​នោះ​ឯង​តែង​មាន​ទុក្ខ​ព្រួយ​លំបាក​ច្រើន​យ៉ាង​ណាស់; កាល​បើ​អត់​ទ្រាំ​ទុក្ខ​វេទនា​មិន​បាន, សតិសម្បជញ្ញៈ ក៏​នឹង​ទ្រេត​ទ្រោត​ទៅ​មិនតម្កល់​នៅ​ខ្ជាប់​ឡើយ; ដូច​ជន​ចំពូក​ខ្លះ​ដែល​មិន​បាន​ហាត់​ចិត្តទុក​អំពី​កាល​នៅ​ជា​នោះ លុះ​វេលា​ដែល​មាន​ជម្ងឺ​យ៉ាង​ធ្ងន់​មក​ដល់​ក៏​ច្រើន​តែ​មាន​ចិត្ត​រវើរវាយ​ផ្សេងៗ ដរាប​ដល់​ធ្វើ​អំពើ​ទុច្ចរិត​មាន​សម្លាប់​សត្វ​ជាដើម​ដើម្បី​បូជា​គ្រោះ ដោយ​ចង់​រស់​តែ​ខ្លួន​ឯង​មិន​គិត​អាណិត​ដល់​សត្វ​ដទៃ​ក៏មាន។ ទោស​ទាំង​នេះ មក​តែ​អំពី​មិន​បាន​ហ្វឹក​ហាត់​ស្មារតី​ទុក​អំពី​កាល​នៅ​ជា​ឲ្យ​ដឹង​ថា៖ " សត្វ​ដែល​កើត​មក​ក្នុង​លោក សុទ្ធ​តែ​ត្រូវ​ឈឺ​ថ្កាត់​រាល់ៗ រូប"ដូច្នេះ​ឯង​បាន​ជា​រវើរវាយ​យ៉ាង​នោះ; ពួក​បុគ្គល​ដែល​រវើរវាយ​ហើយ​ទៅ​ប្រព្រឹត្ត​ទុច្ចរិត​ដូច្នោះ លុះ​រំលាយ​ខន្ធ​ទៅ​ហើយ​តែង​ទៅ​កើត​ក្នុង​អបាយ។ ចំណែក​ពួក​បុគ្គល​ដែល​មាន​សតិសម្បជញ្ញៈ​បរិបូណ៌​រមែងទៅ​កើត​ឋាន​សួគ៌។ ព្រោះ​ហេតុ​ដូច្នោះ ការ​ដែល​បង្ហាត់​ចិត្ត​បង្ហាត់​ស្មារតី​ដើម្បី​ឲ្យ​កើត​ខន្តី​សេចក្ដី​អត់ធន់​នោះ ជា​របស់​ដែល​យើង​ត្រូវ​ការ​គ្រប់ៗ ប្រាណ​សម្រាប់​ត​យុទ្ធ​នឹង​សត្រូវ​គឺ​ព្យាធិ​ទុក្ខ ក្នុង​វេលា​ដែល​ជិត​នឹង​ដល់​មរណៈ​នោះ។ កាល​បើ​មាន​ប្រាជ្ញា​ពិចារណា​ឃើញ​ទោស​នៃ​សេចក្ដី​វង្វេង ឃើញ​គុណ​នៃ​សតិ​សម្បជញ្ញៈ និង​គុណ​នៃ​ខន្តីដូច​សម្ដែង​មក​នេះ​ហើយ, គួរ​ណាស់​តែ​ហាត់​ស្មារតី​ទុក​ជា​មុន​តាម​ពិធី​ដែល​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ជាបរមគ្រូ​ទ្រង់​ប្រដៅ​ឲ្យ​ហាត់ មាន​អភិណ្ហបច្ចវេក្ខណ​វិធី​ជាដើម ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​សេចក្ដី​វង្វេង​នោះ​កើត​ឡើង​បាន។ ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ឱវាទបាតិមោក្ខ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

ពេល​កូនធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ែ​លំបាក​ចិត្ត កូន​តែង​ឃើញ​ទឹក​ភ្នែក​ម៉ែស្រក់​ជានិច្ច កូន​មាន​អារម្មណ៍​ថា កូន​អាណិត​ម៉ែខ្លាំង​ណាស់ កូន​ស្ដាយ​កំហុស​ដែល​កូន​ធ្វើ​ខុស​ចំពោះ​ម៉ែ​កូន​ធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ែ​យំ ធ្វើ​ឲ្យម៉ែ​ទទួល​រង​នូវ​ទារុណ​កម្ម​ផ្លូវ​ចិត្ត យ៉ាង​ដុនដាប​ជាទី​បំផុត។ ពេល​ដែល​កូន​ឃើញ​ទឹក​ភ្នែក​របស់​ម៉ែ​ស្រក់​មក​ម្ដងៗ ក្នុង​ចិត្ត​របស់​កូន​គឺ​សែន​តក់​ស្លុត​ណាស់ កូន​អាណិត​ម៉ែ ព្រោះ​តែកូន ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ែ​យំព្រោះ​តែ​កូន​ធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ែ​លំបាក​ចិត្ត​គ្រប់​ពេល​វេលា​ទាំង​អស់ បើ​សិន​ជា​កូន​មិន​សេព​គប់​ជា​មួយ​មិត្ត​ភ័ក្ត្រ​អាក្រក់ កូន​ក៏​មិន​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​អបាយ​មុខ លិចលង់​នៅ​ក្នុង​គ្រឿង​ញៀន​ផ្សេងៗ​ដែរហើយ​ក៏​មិន​ចាំ​បាច់​ឲ្យ​ម៉ែ​កើត​ទុក្ខលំបាក​ចិត្ត រហូត​មក​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ដែរ។ តែ​ទោះ​បី​ជាកូន​ធ្វើ​ខុស​ចំពោះ​ម៉ែ​ដល់​ថ្នាក់​នេះ​ក៏​ដោយ ក៏​ម៉ែ​នៅ​តែ​មិន​ប្រកាន់​ខឹង​ជា​មួយ​នឹង​កូន​ម៉ែ​នៅ​តែ​អធ្យាស្រ័យចំពោះ​កូន​រាល់​កំហុស​គ្រប់​យ៉ាង​ ទាំង​អស់ ម៉ែ​នៅ​តែ​មាន​ចិត្ត​ស្មោះ​ត្រង់ នឹក​អាណិត​ស្រលាញ់​កូន​ជានិច្ច។ ហេតុ​អ្វី​ក៏​ម៉ែ​ល្អ​នឹង​កូន​ម្លេះ? ហើយ​ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​មុន កូន​គ្មាន​ចិត្ត​នឹក​អាណិត​ម៉ែ ដូច​ដែល​ម៉ែ​អាណិត​កូន​អ៊ីចឹង។ ឲ្យ​កូន​សូម​ទោស​ផង​ណាម៉ែ សូម​ម៉ែឈប់​លំបាកចិត្ត​ទៀត​ទៅ ព្រោះ​ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​នេះ​ទៅ កូន​នឹង​កែ​ខ្លួន​ឲ្យ​បាន​ល្អ ឈប់​បង្ក​ឲ្យ​ម៉ែ​មាន​បញ្ហានៅ​ក្នុង​ចិត្ត​ទៀត​ហើយ​ ណា៎.. ម៉ែ.. ណា៎ !. ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ តំណក់ទឹកភ្នែក ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

អធិប្បាយ សតិ សតិ ជាធម៌សំខាន់​បំផុត​ខាង​ឯ​ចិត្ត​ឲ្យបរិសុទ្ធ​ហ្មត់ចង់​ល្អ, ព្រះបរមសាស្ដា​ជាម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​ទេសនា​ថា៖ ឯកាយនោ អយំ ភិក្ខវេ បត្តោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា សោកបរិទេវានំ សមតិក្កមាយ ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ ញាយស្ស អធិគមាយ និព្វានស្ស សច្ឆិកិរិយាយ សេចក្ដីថា៖ នែ៎ភិក្ខុទាំងឡាយ! ផ្លូវ​នេះ​ជា​ផ្លូវ​ទី​ទៅ​តែ​ម្នាក់​ឯង ដើម្បី​សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ​របស់​សត្វ​ទាំង​ឡាយ