សីល​មាន​ន័យថា ទំលាប់ ឬប្រក្រតី ដោយ​សេចក្តីពីរយ៉ាងគឺ សមាធាន កិរិយាដម្កល់ដោយប្រពៃ គឺ​ភាព​មិន​រាត់រាយ​នៃកាយកម្ម វចីកម្ម មនោកម្ម ដោយ​អំណាច​នៃ​ខ្លួន​ជាអ្នក​មាន​សីល​ល្អ​បរិសុទ្ធ។ ឧបធារណៈ កិរិយាចូលទៅទ្រទ្រង់ គឺភាព​ទ្រទ្រង់​ដោយ​អំណាច​នៃ​ការ​ដម្កល់​នៃ​ធម៌​ជា​កុសល​ទាំងឡាយ កុសល​ទាំងនោះ ទុកជា​រូបាវចរកុសល​ក្តី អរូបាវចរ​កុសល​ក្តី ដែលតាំង​នៅ​​ស្ថិត​ស្ថេរ​បាន អាស្រ័យ​មាន​សីល​ជា​ឫសគល់ បើគ្មាន​សីល​ជា​ឫសគល់​ទេ កុសល​ទាំងនោះ ក៏​រលត់​រលាយ​បាត់ទៅ ព្រោះហេតុ​នោះ សាធុជន អ្នក​ចង់បាន​សេចក្តី​សុខ ដែល​ត្រូវ​ញុំាង​កុសល​ជា​រូបាវចរ ឬ​លោកុត្តរ ឲ្យ​កើតឡើង​ក្នុង​សន្តាន​នៃ​ខ្លួន ក៏គប្បី​ជម្រះ​សីល​ដែល​ខ្លួន​បាន​សមាទាន​ហើយ​ ឲ្យស្អាត​បរិសុទ្ធ​ផូរផង់ កុំគប្បី​ឲ្យ​មាន​សេចក្តី​សៅហ្មង​ឡើយ។​ ន័យម្យ៉ាងទៀត សីល​មាន​ន័យ​ ៤​ផ្សេង​ទៀតគឺសិរដ្ឋោ មាន​អត្ថ​ថា​ កំពូល។ សីល​ជាគុណជាតិមួយ ជាគ្រឿង​ប្រក់​រក្សា​ទុកនូវ​កុសល​ដទៃ​ មានកុសល​ថ្នាក់​សមាធិ ឬកុសល​ថ្នាក់​វិបស្សនា​ជាដើម ព្រោះ​ហេតុថា កុសល​ទាំង​អស់នោះ កាលបើ​គ្មាន​សេចក្តី​សង្រួម គឺសីល​ជា​ខាង​ដើម​ទេ នោះក៏​មិន​កើត​ឡើង​បាន។ ប្រសិន​ណាបើ​កុសល​ទាំង​អស់នោះ​បាន​កើតឡើង​ហើយ ដោយ​មាន​សីល​ជាហេតុ​ខាង​ដើម តែ​ដល់​ពេលក្រោយ សីល​នោះ​រលត់​បាត់​ទៅ កុសល​ទាំងអស់​នោះ ក៏ត្រូវ​សាប​សូន្យ​ទៅវិញ​ដែរ។ សីសដ្ឋោ មាន​អត្ថថា ក្បាល។ សត្វទាំងឡាយ បើគ្មានក្បាល​ទេ ក៏ត្រូវ​ស្លាប់​អស់​ជីវិត​ទៅ មាន​ឧបមា​យ៉ាងណា កុសល​ទាំងឡាយ មាន​កុសល​ថ្នាក់​សមាធិ បញ្ញា និង​លោកុត្តរ ដែល​កើតឡើង និង​មាន​ការ​ប្រព្រឹត្ត​រីកចំរើន​ទៅបាន ក៏ព្រោះ​តែសីល កាលបើ​គ្មាន​សីល​ហើយ កុសល​ទាំងនោះ​ក៏​ត្រូវ​រលត់​សាប​សូន្យទៅ ក៏មាន​សេចក្តី​ឧបមេយ្យ​យ៉ាង​នោះ​ដែរ។ សីតលដ្ឋោ សីលមានអត្ថថា ត្រជាក់។ សីល​ជាគុណជាតិ​មួយ បដិបក្ខ​នឹង​ទោសៈ កាល​បើ​សីល​កើតឡើង​ក្នុង​សន្តាន​ចិត្ត​ហើយ ទោសៈ (ធម្មជាតិ​ប្រទូស្ត​ក្នុង​អារម្មណ៍) ក៏​រលត់​ទៅ កិលេស គឺទោសៈ​នេះហើយ ដែលជា​តួ​ភ្លើងមួយ តែង​ដុត​កំដៅ​នូវ​ចិត្ត​សត្វ​ឲ្យ​ក្តៅ​ក្រហល់​ក្រហាយ​ឆេះឡើង​បណ្តាល​ឲ្យសត្វ​​ទាំងឡាយ សាង​នូវ​អំពើ​បាប​ប្រកប​ដោយ​កាយ វាចា ចិត្ត មាន​ការ​សម្លាប់​សត្វ​ ជេរប្រទេច​ជាដើម ដែល​ឲ្យ​ផល​ជាទុក្ខ​ក្នុង​សំសារវដ្ត។ សត្វ​ទាំងអស់ កាលបើ​បាន​ធ្វើ​នូវ​សេចក្តី​សង្រួម​កាយ វាចា ចិត្ត​ឲ្យ​ផុត​ចាក​បាបកម្ម​ ជាង្នក​មិនមាន​ទោសៈ មាន​ចិត្ត​ស្ងប់​ស្រួល កាយកម្ម​ក៏​ស្ងប់ វចីកម្ម ក៏ស្ងប់ មនោកម្ម​ក៏ស្ងប់ ម្ល៉ោះ​ហើយ​សត្វ​ទាំងនោះ ក៏ដល់​នូវ​ការ​ត្រជាក់​សុខស្រួល ផុត​ចាក​ពៀរ​វេរា​គ្រប់​យ៉ាង​ដែល​កើត​អំពី​បាបកម្ម រស់នៅ​ជាសុខ​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន​ជាតិនេះ នឹង​បាន​សុខ​តទៅ​ក្នុង​លោក​ខាងមុខ​ថែមទៀត។ សិវដ្ឋោ មានអត្ថថា ក្សេមក្សាន្ត។ មាន​ព្រះពុទ្ធដីកា​ថា សីលេន និព្វុតឹ យន្តិ សត្វ​ទាំង​ឡាយ​ទៅដល់​ព្រះនិព្វាន​ជាទី​រលត់​បង់នូវ​សេចក្តី​ទុក្ខ​គ្រប់​យ៉ាង ក៏ព្រោះ​សីល។ ព្រះ​និព្វាន ជាទី​សុខ​ក្សេមក្សាន្ត ចាក​សេចក្តី​ទុក្ខ​​គ្រប់យ៉ាង ព្រះយោគាវចរ ដែល​បាន​ដល់​ទី​នោះ មិនមែន​បាន​ដោយ​ហេតុ​ដទៃឡើយ គឺដល់​ព្រះនិព្វាន​ដោយ​អាស្រ័យ​សេចក្តី​ប្រតិបត្តិ​ក្នុង​សមថវិបស្សនា​កម្មដ្ឋាន ដែល​មាន​ការ​រក្សាសីល​ជាហេតុ។ ម្យ៉ាងទៀត សូម្បី​សត្វ​ទាំងឡាយ ដែល​នៅ​អន្ទោល​ទៅ​មកក្នុង​ភពបី ដែល​បាន​ទទួល​សោយ​នូវ​សេចក្តី សុខ​ដ៏ច្រើន ក៏ព្រោះ​​ការ​រក្សាសីល​ជាហេតុ ដូច​ពុទ្ធដីកា​ថា សីលេន សុគតឹ យន្តិ សីលេន ភោគសម្បទា សត្វទាំងឡាយទៅកាន់​សុគតិ ក៏ព្រោះ​សីល ការ​បរិបូណ៌​ដោយ​ភោគ​សម្បត្តិ ក៏ព្រោះ​សីល។ សត្វ​ទាំងឡាយ ដែល​មិនបាន​សេចក្តី​សុខ តែង​ជួប​នូវ​សេចក្តី​ទុក្ខ​លំបាក និង​មហន្តរាយ មាន​ការ​កើត​ក្នុង​មហានរក ប្រេត​ អសុរកាយ តិរច្ឆាន ព្រោះ​តែ​គ្មាន​សីល។ សត្វ​ទាំងឡាយ​ដែល​កើត​ក្នុង​ភពបី បាន​សោយ​នូវ​ទោស ៥យ៉ាង គឺ អាយុ​ខ្លី ១ វិនាសទ្រព្យ ១ ខ្ទើយ ឬច្រើន​ដោយ​ការ​ជាប់ចោទ​អំពី​សំណាក់​នៃ​ជន​ដទៃ ១ ការ​ពោល​បង្កាច់​បង្ខូច​ចំពោះ​ពាក្យដែល​ខ្លួន​ពោល​ពិតហើយ ១ ការ​ឆ្កួត​លីលា​វង្វេង ១ ព្រោះ​ទោស​ គឺការមិន​រក្សា​សីល​ហ្នឹងឯង។ សីល មានធម៌ពីរយ៉ាង ជាហេតុពិត។ ហិរិ សេចក្តីខ្មាសបាប។ មាន​ឧបមា ដូចជាបុរសខ្ពើមលាមក មិនចង់​ចាប់ពាល់​ដោយ​ដៃ​យ៉ាងណា បាបធម៌ បុគ្គលគួរ​ខ្ពើម មិនប្រព្រឹត្ត​អំពើបាប​នោះ ក៏យ៉ាងនោះដែរ។ ឱត្តប្ប សេចក្តីតក់ស្លុតនឹងអំពើបាប។ មានឧបមា ដូចជា​បុគ្គល​មិន​ចាប់​ពាល់​នូវ​ភ្លើង​ដែល​កំពុង​​ឆេះ ព្រោះ​ខ្លាច​រលាក​យ៉ាងណា បុគ្គល​មិន​គួរ​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​បាប ព្រោះ​ខ្លាច​ទោស​នៃ​អំពើ​បាប​នោះ​ឲ្យផល​ ក៏យ៉ាង​នោះ​ដែរ។ សេចក្តីពិតថា កាលដែលហិរិ និង​ឱត្តប្បមាន សីល​រមែង​កើតឡើងផង ស្ថិតនៅផង តែបើ​ហិរិ និង​ឱត្តប្ប​មិនមាន​ទេនោះ សីល​កើតឡើង តែ​មិនស្ថិតនៅ។ អានិសង្សរបស់សីលក្នុងគម្ពីរវិសុទ្ធិមគ្គមានសេចក្តីថា កាលបើសីលបរិសុទ្ធហើយ ជាបច្ច័យ​កើត​ឡើង​អវិប្បដិសារៈ (សេចក្តី​មិន​ក្តៅក្រហាយ​ស្តាយ​ក្រោយ)។ អវិប្បដិសារៈ​កើតឡើង ជាបច្ច័យ​ឲ្យកើត​បាមោជ្ជៈ (សេចក្តី​រីករាយ​​ទន់)។ បាមោជ្ជៈ​កើតឡើង ជាបច្ច័យ​ឲ្យ​កើត​បីតិ (សេចក្តី​ឆ្អែត​ចិត្ត)។ បីតិកើត​ឡើង​ហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យ​កើត​បស្សទ្ធិ (សេចក្តី​ស្ងប់​កាយ​ស្ងប់​ចិត្ត)។ បស្សទ្ធិ​កើតឡើង​ហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យ​កើត​សុខ (សេចក្តី​ស្រួល​កាយ ស្រួលចិត្ត)។ សុខ​កើតឡើង​ហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យកើត​សមាធិ (ការ​តម្កល់​ចិត្ត​នឹង)។ សមាធិ​កើតឡើង​ហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យកើត​យថាភូតញ្ញាណទស្សន (ប្រាជ្ញាដែល​ដឹង​ច្បាស់ ឃើញ​ច្បាស់​នូវ​ធម៌​តាមពិត)។ យថាភូតញ្ញាណទស្សន​កើតឡើងហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យកើត​និព្វិទា (សេចក្តី​នឿយណា)។ និព្វិទា​កើត​ឡើង​ហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យកើត​វិរាគ (ការ​ប្រាសចាក​តម្រេក)។ វិរាគ​កើតឡើង​ហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យកើត​វិមុត្តិ (ការរួច​ផុត​ស្រឡះ​ចាក​កិលេស)។ វិមុត្តិ​កើតឡើង​ហើយ ជាបច្ច័យ​ឲ្យកើត​វិមុត្តិញ្ញាណទស្សន (ប្រាជ្ញា​ដឹងច្បាស់ ឃើញ​ច្បាស់​ថា រួច​ផុត​ស្រឡះ​ចាក​កិលេស)។ អានិសង្ស​សីល ៥ទៀតគឺ ១. បុគ្គលអ្នកមានសីល មានសីលបរិបូណ៌ រមែង​បាន​នូវ​គំនរ​ភោគសម្បត្តិ​ដ៏​ច្រើន ដែល​មាន​សេចក្តី​មិន​ប្រមាទ​ជាហេតុ។ ២. កល្យាណកិត្តិស័ព្ទរបស់អ្នកមានសីល មានសីល​ពេញ​លេញ រមែង​ផុសផុល​ឡើយ។ ៣. បុគ្គលអ្នកមានសីល មានសីលបរិបូណ៌ រមែង​ចូលទៅ​កាន់​បរិស័ទ​ណាមួយ ទុក​ជា​ខត្តិយ​បរិស័ទក្តី ព្រាហ្មណ​បរិស័ទ​ក្តី គហបតិ​បរិស័ទ​ក្តី សមណ​បរិស័ទ​ក្តី ជាអ្នក​ក្លៀវ​ក្លា មិន​អៀន​អន់​ចូល​ទៅរក។ ៤. បុគ្គលអ្នកមានសីល មានសីលបរិបូណ៌ ជាអ្នក​មិនវង្វេង ធ្វើ​កាលកិរិយា (ស្លាប់)។ ៥. បុគ្គលអ្នកមានសីល មានសីលបរិបូណ៌ បន្ទាប់​អំពី​បែកធ្លាយ​កាយ​ទៅ រមែង​ចូល​ទៅ​កើត​ក្នុង​សុគតិ​សួគ៌​ទេវលោក។ (បិ. ៥៧, ឃ.២៤២) សិក្ខាបទ ៥ បាណាតិបាតា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ធ្វើ​សត្វ​មាន​ជីវិត​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​កន្លង គឺសម្លាប់​សត្វ។ អទិន្នាទានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​កាន់​យក​នូវ​វត្ថុ​ដែល​គេ​មិន​បាន​ឲ្យ​ដោយ​កាយ ឬ​ដោយ​វាចា។ កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ប្រព្រឹត្តខុស​ក្នុង​កាម​ទាំង​ឡាយ។ មុសាវាទា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ពោល​នូវ​ពាក្យ​កុហក។ សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​ហេតុ​ជា​ទីតាំង​នៃ​សេចក្តី​ប្រមាទ គឺ​ផឹក​នូវ​ទឹក​ស្រវឹង គឺ​សុរា និង​មេរ័យ។ សិក្ខាបទ ១០ បាណាតិបាតា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ធ្វើ​សត្វ​មាន​ជីវិត​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​កន្លង គឺសម្លាប់​សត្វ។ អទិន្នាទានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​កាន់​យក​នូវ​វត្ថុ​ដែល​គេ​មិន​បាន​ឲ្យ​ដោយ​កាយ ឬ​ដោយ​វាចា។ អព្រហ្មចរិយា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌​មិន​ប្រសើរ គឺ​សេព​នូវ​មេថុនធម្ម។ មុសាវាទា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ពោល​នូវ​ពាក្យ​កុហក។ សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​ហេតុ​ជា​ទីតាំង​នៃ​សេចក្តី​ប្រមាទ គឺ​ផឹក​នូវ​ទឹក​ស្រវឹង គឺ​សុរា និង​មេរ័យ។ វិកាលភោជនា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​បរិភោគ​នូវ​ភោជនាហារ​ក្នុង​កាល​ខុស។ នច្ចគីតវាទិតវិសូកទស្សនា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​រាំ និង​ច្រៀង និង​ប្រគំ និង​មើល​នូវ​ល្បែង​ដែល​ជា​សត្រូវ​ដល់​កុសលធម៌។ មាលាគន្ធវិលេបន ធារណមណ្ឌន វិភូសនដ្ឋានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ទ្រទ្រង់ និង​ប្រដាប់​តាក់តែង និង​ស្អិតស្អាង (រាងកាយ) ដោយ​ផ្កា​កម្រង និង​គ្រឿង​ក្រអូប និង​គ្រឿង​លាប​ផ្សេងៗ។ ឧច្ចាសយនមហាសយនា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​ទីសេនាសនៈ​ដ៏ខ្ពស់​ហួស​ប្រមាណ និង​សេនាសនៈ​ដ៏​ប្រសើរ។ ជាតរូបរជតប្បដិគ្គហនា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ទទួល​កាន់​យក​​នូវ​មាស និង​ប្រាក់ ដោយ​ខ្លួន​ឯង ឬប្រើ​អ្នកដទៃ​ឲ្យ​ទទួល​កាន់យក​ហើយ​ត្រេកអរ​ចំពោះ​មាស និង​ប្រាក់​នោះ។ សិក្ខាបទ ៨ បាណាតិបាតា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ធ្វើ​សត្វ​មាន​ជីវិត​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​កន្លង គឺសម្លាប់​សត្វ។ អទិន្នាទានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​កាន់​យក​នូវ​វត្ថុ​ដែល​គេ​មិន​បាន​ឲ្យ​ដោយ​កាយ ឬ​ដោយ​វាចា។ អព្រហ្មចរិយា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌​មិន​ប្រសើរ គឺ​សេព​នូវ​មេថុនធម្ម។ មុសាវាទា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ពោល​នូវ​ពាក្យ​កុហក។ សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​ហេតុ​ជា​ទីតាំង​នៃ​សេចក្តី​ប្រមាទ គឺ​ផឹក​នូវ​ទឹក​ស្រវឹង គឺ​សុរា និង​មេរ័យ។ វិកាលភោជនា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​បរិភោគ​នូវ​ភោជនាហារ​ក្នុង​កាល​ខុស។ នច្ចគីតវាទិតវិសូកទស្សនា មាលាគន្ធវិលេបន ធារណមណ្ឌន វិភូសនដ្ឋានា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​រាំ និង​ច្រៀង និង​ប្រគំ និង​មើល​នូវ​ល្បែង​ដែល​ជា​សត្រូវ​ដល់​កុសលធម៌ និង​ទ្រទ្រង់ និង​ប្រដាប់​តាក់តែង និង​ស្អិតស្អាង (រាងកាយ) ដោយ​ផ្កា​កម្រង និង​គ្រឿង​ក្រអូប និង​គ្រឿង​លាប​ផ្សេងៗ។ ឧច្ចាសយនមហាសយនា វេរមណី ចេតនា ជាហេតុ​វៀរចាក​ទីសេនាសនៈ​ដ៏ខ្ពស់​ហួស​ប្រមាណ និង​សេនាសនៈ​ដ៏​ប្រសើរ។ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ខ្លឹមសារនៅក្នុង ខជ្ជនីយវគ្គទី ៣ ( បិដក ៣៣ ទំព័រ ២១៧ ) លោកនេះ គឺបែបហ្នឹងឯង ។ ភ្លឺងងឹត ជិតឆ្ងាយ សុខទុក្ខ រីករាយសោកសៅ...កើតឡើងហើយវិនាសទៅ ។ មនុស្សដ៏ច្រើនបានកើតទុក្ខកន្ទក់កន្ទេញថា ម្ដេចក៏សេចក្ដីស្លាប់មកឆាប់យ៉ាងនេះ...។ កិច្ចបដិបត្តិក្នុងព្រះធម៌ គឺសតិរលឹកដឹង វិបស្សនាឃើញសង្ខារលោកតាមពិតថា បែបហ្នឹងឯង ( តថានិ ) ហើយមិនកើតទុក្ខក្នុងចិត្តឡើយ ប៉ុណ្ណឹង ជាការសមរម្យហើយ ។ ភិក្ខវេ... សោ ឯវំ បជានាតិ នត្ថិ នុ ខោ តំ កិញ្ចិ លោកស្មឹ យមហំ ឧបាទិយមានោ ន វជ្ជវា អស្សន្តិ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ... អរិយសាវ័កនោះរមែងដឹងយ៉ាងនេះថា កាលបើអាត្មាអញ ប្រកាន់របស់ណាដែលមិនមានទោស របស់នោះ រមែងមិនមានតិចតួចក្នុងលោកឡើយ ៕៚ ជំនួយសតិភាគទី ២៥ សិក្សាព្រះសូត្រភាគទី ២១ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

វាសនា​បារមី យើង​បាន​យល់​ដឹង​ជា​ទូទៅ​ថា បើ​អ្នក​ណា​មាន​ហើយ នឹង​ជា​មនុស្ស​សម្បូណ៌​ទៅ​ដោយ​សេចក្ដី​សុខ លាភយស និង​ឋានៈ​មុខ​នាទី ។ មនុស្ស​ដែល​មាន​វាសនា​បារមី​ល្អ រមែង​ជាទី​រាប់​អាន​ គោរព​ស្រលាញ់​របស់​មនុស្ស​គ្រប់​ជាន់​គ្រប់​ថ្នាក់ បើ​មាន​បុគ្គល​ណាប៉ង​ប្រទូស​រ៉ាយ ឬ​ច្រណែន​ឈ្នា​នីស​គិត​ផ្ដួល​រំលំ រមែង​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​មិន​បាន​ឡើយ ត្រឡប់​បែរ​ទៅ​ជា​ចាញ់​ខ្លួន​ឯងវិញ។ វាស​នា​បារមី សំដៅ​ដល់​សេចក្ដី​ល្អ​ដែល​បាន​សន្សំ​ទុក​មក​យូរ​ហើយ រហូត​ក្លាយ​ជា​បុណ្យ​បារមី​ដែលសម្បូណ៌​ពេញ​ទី អាច​តប​ស្នង​ផល​ឲ្យ​ដល់​អ្នក​ធ្វើ បាន​សម្រេច​តាម​ប្រាថ្នា ។មនុស្ស​យើង​យើង​អាច​សាង​បំពេញ​នូវ​វាសនា​បារមី​នោះ​បាន គឺ​ធ្វើ​ឲ្យ​កើត​មាន​ក្នុង​ខ្លួន ដោយ​បដិបត្តិ​ចម្រើន​គុណ​ធម៌ ៣ ប្រការ ៖ ១- បុព្វេកតបុញ្ញតា ភាព​ជា​អ្នក​មាន​បុណ្យ​បាន​ធ្វើទុក​ក្នុង​កាល​មុន ។ ពាក្យ​ថា មុន ក្នុង​ទី​នេះ​មាន​ ២ ផ្នែក​គឺ ក្នុង​ជាតិ​មុនៗ និង​ក្នុង​ជាតិ​នេះ​ឯង ។ បុណ្យ​ដែល​បាន​ធ្វើ​ក្នុង​ជាតិ​មុនៗ ដូច​ជា ធ្លាប់​ឲ្យ​ទាន​មក​ច្រើន ធ្លាប់​រក្សា​សីល​បាន​បរិសុទ្ធ ធ្លាប់​អប់រំ​ចិត្ត​បាន​ល្អ​ជា​ដើម ដូច្នេះ​រមែង​តប​ស្នង​ឲ្យ​អ្នក​ធ្វើ​តាំង​តែ​អំពី​បដិសន្ធិ ដូច​ជា​កើត​ក្នុង​ត្រកូល​ខ្ពង់ខ្ពស់ មាន​សម្បត្តិ​ច្រើន កើត​មក​មាន​រូបរាង​ល្អ​មាន​ប្រាជ្ញា​ឈ្លាស​វៃ​ជា​ដើម ជា​ប្រភេទ​មនុស្សអ្នក​មាន​បុណ្យ​បារមី​មក​កើត ។ ចំណែក​បុណ្យ​ដែល​បាន​ធ្វើ​ក្នុង​ថ្ងៃ​មុន​ៗ​ក្នុង​ជាតិ​នេះ​នោះ សំដៅ​ដល់​ការ​ដែល​បាន​កើត​មកជា​មនុស្ស​ហើយ មិន​មានប្រមាទ​ក្នុង​ជីវិត តាំង​ចិត្ត​ធ្វើ​សេចក្ដី​ល្អ​ផ្សេងៗ ចេះ​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង និង​ឧស្សាហ៍ ព្យាយាម ។មនុស្ស​ដែល​មាន​បុណ្យ​បាន​ធ្វើ​ទុក​មក​ទាំង​ពីរ​ផ្នែក​គឺ​ទាំង​សេចក្ដី​ល្អ​ក្នុង​ជាតិមុន និង​សេចក្ដី​ល្អ​ក្នុង​ជាតិ​នេះ បុណ្យ​វាសនា​បារមី​នោះ​ឯង រមែង​ធានា​រ៉ាប់​រង​ជីវិត​ក្នុងការ​ធ្វើ​ជីវិត​ឈាន​ទៅ​ដល់​សេចក្ដី​សម្រេច។ ២- សប្បុរិសូបសំសេវ ការ​បាន​ចូល​ទៅ​សេព​គប់​ជា​មួយ​នឹង​សប្បុរស ។ គុណ​ធម៌​ទី​ ២ នេះ ដោយ​អាស្រ័យ​បាន​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ដ៏​សម​គួរ គឺ​ប្រទេស ឬ​កន្លែង​ដែល​មាន​សប្បុរស នេះ​ជា​គុណធម៌​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន​ជាតិ​ព្រោះ​ការ​សេពគប់​នឹង​សប្បុរស​នាំ​ឲ្យបាន​ស្ដាប់​នូវ​ព្រះធម៌​ដែល​ជាប្រទីប​បំភ្លឺ​ប្រាប់​អំពី​ការ​ពិត​នៃ​ជីវិត ។ ការ​បានស្ដាប់​ព្រះធម៌​នាំ​មក​នូវ​បញ្ញា ដែល​ជា​ការ​ជ្រោម​ជ្រែង​ដល់​វាសនា​បារមី​ដ៏​សំខាន់​បំផុត ។ ៣- អត្តសម្មាបណិធិ ការ​តម្កល់​ខ្លួន​ដោយ​ប្រពៃ ។ គុណធម៌​ទី ៣ នេះ បាន​ដល់​ការ​ប្រព្រឹត្ត​បដិបត្តិ​ល្អ គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​ប្រកាន់​យក​នូវ​គុណធម៌​ជា​សម្បត្តិ​ដ៏​មាន​តម្លៃ​បំផុត​ក្នុង​ជីវិត ។ មនុស្ស​យើង​ពិត​មែន​តែ​មាន​បុណ្យ​វាសនា​ចាស់​បាន​សាង​ទុក​មក តែ​បើបច្ចុប្បន្ន​ជា​មនុស្ស​ប្រមាទ​ឡេះឡោះ ប្រព្រឹត្ត​តែ​អំពើ​ថោក​ទាប​ផ្សេង​ៗ​បុណ្យ​វាសនា​ដែល​សាង​ពី​មុន​នោះ រមែង​កប់​បាត់ មិនបានឲ្យ​ផល​សម្រេច​ឡើយ ។ ផ្ទុយ​មក​វិញ បើ​វាសនា​បារមី​ចាស់​ដែល​បាន​សាង​មក ពុំ​សូវ​សម្បូណ៌​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​តែ​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ល្អ បដិបត្តិ​ដោយ​ប្រពៃ តម្ដល់​ខ្លួន​ក្នុង​សទ្ធា សីល សុតៈ ចាគៈ និង​បញ្ញា មិន​ញាប់ញ័រទៅ​តាម​អំណាច​នៃ​វត្ថុ​ញុះញង់​ក្នុង​លោក រមែង​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​វាសនា​បារមី​ដល់​ព្រម​ដោយ​សព្វ​គ្រប់ ។ សរុប​សេចក្ដី​មក គ្រប់​គ្នា​មាន​ឱកាស​បំពេញ​វាសនា​បារមី ។ ប្រសិន​បើ​គុណធម៌​ទី​ ១ មិន​បាន​បំពេញ ព្រោះ​កាល​ដែល​កន្លង​ទៅ ត្រូវ​សេចក្ដី​ប្រមាទ​គ្រប​សង្កត់ តែ​មនុស្ស​យើង​ អាច​បំពេញ​បាន​នូវ​គុណ​ធម៌​ទាំង​ពីរ​ប្រការចុង​ក្រោយ គឺ​អាច​ធ្វើ​បានក្នុង​ជាតិ​នេះ។ ក្មេង​ចេញ​ពី​ស្រុក​ស្រែ​មក បាន​ជា​រដ្ឋ​មន្ត្រី មនុស្ស​ដែល​រត់​ពី​ស្រុក​ក្រៅ​មក មាន​ខោអាវ​តែ​មួយ​ចង្កេះ អាច​បាន​ជា​សេដ្ឋី មនុស្ស​អ្នក​បម្រើ​គេ អាច​បាន​ជា​ព្រះរាជា​ទាំង​អស់​នេះ​មាន​មក​ជា​ហូរហែ ជា​ការ​បញ្ជាក់​ប្រាប់​អំពី​បុណ្យ​វាសនា​បារមី​របស់​មនុស្ស​យើង។ ដកស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ពន្លឺ​ធម៌​ព្រះពុទ្ធ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

ពិចារណា​ដល់​សេចក្ដី​ល្អ​របស់​គេ ជា​ធម្មតា​មនុស្ស​យើង​ដោយ​ទូទៅ ម្នាក់ៗ​ រមែង​មាន​ចំណុច​ល្អ​ខ្លះ មាន​ចំណុច​អាក្រក់​ខ្លះ និង​រក​មនុស្ស​ល្អសុទ្ធ មិន​ឲ្យមាន​ចំណុច​ខ្វះ​ខាត​សោះ​នោះ​មិន​បាន​ឡើយ។ មាន​ចំណុច​ខ្លះ យើង​ថា​ល្អ អ្នក​ដទៃ​ថា​មិន​ល្អ​ ចំណុច​ខ្លះ​ទៀត យើង​ថា​មិន​ល្អ តែ​អ្នក​ដទៃ​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​យើង​ក្រោធ​នោះ គឺ​ជា​ចំណុច​ខ្សោយ ឬ​ចំណុច​ខ្វះខាត​របស់​គេ​ម្យ៉ាង

នៅ​ក្នុង​សង្គម​គ្រួសារ​នីមួយៗ តែង​មាន​សុខ​​មាន​ទុក្ខ​លាយ​ឡំ​គ្នា ​ទាំង​ដែល​គ្រប់​គ្នា​ក្នុង​ក្រុម​គ្រួសារ​មិន​ប្រាថ្នា​ទុក្ខ ប្រាថ្នា​តែ​សេចក្ដី​សុខ​ហ្នឹង​ឯង។ចាប់​តាំង​អំពី​មាន​គំនិត​គ្រប់​គ្រង​ផ្ទះ​មក រហូត​ដល់​រៀប​ការ​មាន​គ្រួសារ​ប្ដី​ប្រពន្ធ​កូន​ចៅ ម្នាក់​ៗ​ខំ​ធ្វើ​ការ​សន្សំ​ទ្រព្យ ដោយ​បោះ​បង់​ចិត្ត​ខ្លួន​ឯង​ចោល ខ្វះ​ការ​អប់រំ​ទូន្មាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ចិត្ត​មាន​តែ​ការ​ស្រេក​ឃ្លាន រហេម​រហាម សៅហ្មង​ ស្មោក​គ្រោកមាន​រោគ​រួបរឹត រីង​រៃ​រ៉ាំ​រ៉ៃ កំព្រី​កំព្រា រងាតែល​តោល។ ដូច​ពោល​មក​នវ ឈ្មោះ​ថា បោះ​បង់​ខ្លួន​ឯង​ចោល​ដោយ​ពិត ហើយ​មិន​បាន​ចេះ​គិត​អាណិត​ខ្លួន​ឡើយ ព្រោះ​មាន​​សេចក្ដី​ដឹង​ខ្លួន​ថា ខ្លួន​បាន​ប្រឹង​ប្រែង​ជួយ​ខ្លួន​ឯង​ទៅ​ហើយ ដោយ​ការ​ខំ​ស្វែង​រក​ទ្រព្យសម្បត្តិ​តែ​ម្យ៉ាង។ ការ​រស់​នៅ​ជា​មួយ​អ្នក​ដទៃ សូម្បី​ក្នុង​ក្រុម​គ្រួសារ តើ​យើង​ត្រូវ​ការ​យក​ឈ្នះ​គ្នា ឬ​ក៏​ត្រូវ​ការ​សេចក្ដី​សុខ។តាម​ពិត សេចក្ដី​សុខ​ជា​ទិស​ដៅ​ប្រាថ្នា​នៃ​មនុស្ស​យើង​គ្រប់​គ្នា ពាក្យ​ថា សុភមង្គល ក៏​ជា​ឈ្មោះ​នៃ​សេចក្ដី​សុខ​នេះ​ដែរ ឯ​សេចក្ដី​សុខ​ដ៏​សំខាន់​នៃ​ជីវិត គឺ​សុខ​ចិត្ត។សេចក្ដី​សុខ​មាន​ហេតុ​ច្រើន​ប្រការ ត្រូវ​ចាំ​ថា​មិន​មែន​មាន​ទ្រព្យ​ជា​មហាសេដ្ឋី​ហើយ បាន​សុខ​គ្រប់​យ៉ាង​នោះ​ទេ ហើយ​ក៏​មិន​មែន​ទាល់​តែ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ច្រើន ទើប​អាច​រក​សេចក្ដី​សុខ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​និង​អ្នក​ដទៃ​បាននោះ​ដែរ។ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្ដែង​ថា សម្លាប់​សេចក្ដី​ក្រោធ​បាន​រមែង​ដេក​នៅ​ជា​សុខ នេះ​ជា​ការ​ពិត​ដែល​យើង​គ្រប់​គ្នាត្រូវ​ចាំ​កុំ​ភ្លេច ហើយ​ត្រូវ​បដិបត្តិ​កម្ចាត់​ការខឹង​ក្រោធ​បន្តិច​ម្ដងៗ យើង​ត្រូវ​តែ​យល់​ដឹង​ដូច​តទៅ​នេះ​គឺៈ ខឹង​នឹង​គេ គឺ​ដុត​ចិត្ត​ខ្លួន​ឯង បើ​យើង​ដុត​ចិត្ត​ខ្លួនឯង​ យើង​ហ្នឹង​ឯង​ល្ងង់​ហើយ​ឆ្កួត​ទៀត។ ខឹង​នឹង​គេ គឺ​អន់​ជាង​គេ គឺ​អន់​ថយ​ជាង​អ្នក​ដែល​យើង​ខឹង​នោះ​ទៅ​ទៀត ដូច​ជា​លុត​ជង្គង់​សូម​សេចក្ដី​សុខ​ពី​គេ​អ៊ីចឹង។ ខឹង​នឹង​គេ គឺ​ចាប់​ផ្ដើម​ពី​ការ​ទាស់​ចិត្ត ការ​ទាស់​ចិត្ត​មក​ពី​គិត​ថា គេ​ហ្នឹង​ឯង​ជា​អ្នក​ធ្វើ​នូវ​អ្វីៗ​ឲ្យ​យើង​ទាស់​ចិត្ត តែ​ការ​ពិត មក​ពី​យើង​មិន​យល់​អំពី​ធម្មជាតិ​ក្នុង​មនុស្ស​ហើយ​យើង​ប្រកាន់​ខុស​ទៅ​ក្នុង​ធម្មជាតិ​នោះ​ឯង។ យើង​ស្អប់​គេ គឺ​ស្អប់​ខ្លួន​ឯង ព្រោះ​សាង​ភាពសៅហ្មងឲ្យ​ប្រឡាក់​ចិត្ត​ខ្លួន​ឯង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិន​បាន​ឲ្យ​ភាព​សៅហ្មង គឺ​ការ​ស្អប់​នោះ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ខ្លួន​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ។ ដូច្នេះ បើ​យើង​ពិត​ជា​ស្រឡាញ់​ខ្លួន​ឯង​មែន ត្រូវ​ព្យាយាម​រក្សា​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន​កុំ​ឲ្យ​សៅហ្មង​ឡើយ។ អ្នកដទៃ​ធ្វើ​ល្អ​មិន​បាន ព្រោះ​មក​អំពី​មហា​កុសល​មិន​បាន​កើត​ឡើង​ក្នុង​ចិត្ត​របស់​គេ មិន​មែន​មក​ពី​គេ​មិន​ធ្វើ​ល្អ​ឲ្យ​យើង​ទេ។ អ្វី​ៗ​មាន​ហេតុ​ជា​បច្ច័យ​ទើប​កើត​ឡើង។ដូច្នេះ យើង​ត្រូវ​យល់​ថា អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​ល្អ​ឲ្យ​ខ្លួន​គេ​មិន​បាន​ផង មាន​រឿង​អ្វី​ដែល​គេ​មក​ធ្វើ​ល្អ​ឲ្យ​យើង​បាន? អ្នក​ណាៗ​ ដែល​ធ្វើ​អំពើ​មិន​ល្អ និយាយ​អាក្រក់​គិត​អាក្រក់​ក្នុង​លោក​នេះ​នោះ តាម​ពិត ដោយ​ធម្មជាតិ​គឺ​មិន​មែន​អ្នក​នោះ​ធ្វើ និយាយ និង​ជា​អ្នក​គិត​នោះ​ទេ នេះ​ព្រោះ​អាស្រ័យ​ហេតុ ៣ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​សន្ដាន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុ​ ៣ គឺ លោភ​ហេតុ ទោស​ហេតុ និង មោហ​ហេតុ។ បើ​ហេតុ​ ៣ នេះ​ត្រូវបាន​លះ​អស់​ពី​ចិត្ត​សន្ដាន​ហើយ គឺ​មិន​មាន​អ្នក​ណា​ធ្វើ​អាក្រក់​សោះ​ឡើយ។ ហេតុ​ទាំង​ ៣ នេះ​ឯង ដូច​ជា​ខ្មោច​បិសាច​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ខ្លួន​មនុស្ស​យើង​អ៊ីចឹង។ ដូច្នេះ យើង​មិន​ត្រូវ​ក្រោធ​ខឹង​ជា​មួយ​មនុស្ស​ណា​ម្នាក់​ឡើយ។ បើ​យើង​មិន​ក្រោធ​ខឹង​ហើយ គឺ​យើង​ហ្នឹង​ឯង​មាន​នូវ​សេចក្ដី​សុខ។ សេចក្ដី​សុខ​ក្នុង​ការ​មិន​ក្រោធ​ខឹង​នេះ ព្រោះ​បាន​យល់​ដឹង​ពី​ធម្មជាតិ ព្រោះ​មាន​អំណត់​អត់ធន់ និង​ព្រោះ​មាន​មេត្តា​ជា​ដើម គឺ​ជា​បុណ្យ​បារមី​ដ៏ប្រសើរ​ខ្ពង់​ខ្ពស់។ បើ​សម្លាប់​សេចក្ដី​ក្រោធ​ហើយ ក្នុង​លោក​នេះ​មិន​មាន​អ្នក​ណា​សម្រាប់​ឲ្យ​យើង​សម្លាប់ ឬ​សូម្បី​តែ​គ្រាន់​តែ​ស្អប់​នោះ​ឡើយ។ អ្វីៗ​ជុំ​វិញ​ជីវិត​រស់​នៅ​មាន​តែ​ភាព​មនោរម្យ ហាក់​ដូច​ជា​វិមាន​ក្នុង​ព្រហ្ម​លោក។ រឿង​ក្នុង​គ្រួសារ​សារ​សុបិន មាន​ឆៅ​មាន​ឆ្អិន​គួរ​ជិន​ណាយ មាន​ទុក្ខ​កង្វល់​ពុំ​រសាយ លុះ​ដល់​ឃ្លាត​ឆ្ងាយ​បែរ​អាល័យ។ ចិត្ត​ជាប់​ជំពាក់​ក្នុង​កាម​គុណ មាន​ទុក្ខ​ទារុណ​ធ្ងន់​ពេក​ក្រៃ ប្រយោជន៍​បាត់​បង់​តាម​យប់​ថ្ងៃ កាម​គុណ​ឧបមេយ្យ​បី​ដូច​ចោរ។ ដកស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ពន្លឺ​ធម៌​ព្រះពុទ្ធ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

លក្ខណៈ​មនុស្ស​ពូកែ មនុស្ស​យើង​ពូកែ​ផ្សេងៗ​គ្នា ខ្លះ​ពូកែ​ខ្លាំង ខ្លះ​ពូកែ​ល្មម ខ្លះ​ពូកែ​ច្រើន​មុខ ខ្លះ​ពូកែ​តែ​មួយ​មុខ។ ភាព​ខ្លាំង​ពូកែ​របស់​មនុស្សយើង​នេះ​ឯង ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​យើង​អាច​រស់​នៅ​បាន ព្រោះ​យក​ភាព​ខ្លាំងពូកែ​របស់​ខ្លួន​នោះ​មក​ប្រើ​ក្នុង​ការ​ប្រកប​អាជីវកម្ម ចិញ្ចឹមជីវិត​ព្រម​ទាំង​ក្រុម​គ្រួសារ។ អ្នក​ណា​ពូកែ​ខ្លាំង អ្នក​នោះ​ក៏​បាន​ផល​តប​ស្នង​ច្រើន អ្នក​ណា​ពូកែ​ល្មម អ្នក​នោះ​ក៏​បាន​ផល​ថយ​ចុះ​ទៅ

យស និង​ អយស ការ​មាន​យស និង​ការ​អត់​យស ក៏​ជា​ព្រឹត្តិការណ៍​មួយ ដែល​សត្វ​លោក​គ្រប់គ្នា​ត្រូវ​តែ​ប្រឈម​មុខ ដោយ​មិន​អាច​ជៀស​ផុត។ យស តែង​ធ្វើ​ហឫទ័យ​របស់​មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ឲ្យ​សប្បាយ​រីករាយ​ភ្លើត​ភ្លើន និង​ទទួល​បាន​ដោយ​សេចក្ដី​សោមនស្ស។ អយស គឺ​ជា​ព្រឹត្តិការណ៍​មួយ ដែល​មនុស្ស​ជា​ច្រើន ភ័យ​ខ្លាច និង​មិន​ចង់​ឲ្យ​កើតឡើង​ជា​ដាច់​ខាត តែ​គ្រប់​គ្នា​មិន​អាច​គេច​វេស​បាន​ឡើយ

ពិចារណា​អានិសង្ស​របស់​មេត្តា ធម៌​ដែល​ផ្ទុយ​គ្នា​ពី​សេចក្ដី​ក្រោធ គឺ​មេត្តា។ សេចក្ដី​ក្រោធមាន​ទោស បង្ក​ផល​អាក្រក់​ដ៏​ក្រៃ​លែង យ៉ាង​ណា​មេត្តា​ក៏​មាន​គុណ បង្ក​ផល​ល្អ​ច្រើន​ក្រៃលែង​ដូច្នោះ​ដែរ។ កាល​បើ​ដូចនេះ ទើប​គួរ​រម្ងាប់​សេចក្ដី​ក្រោធ ហើយ​តាំង​ចិត្ត​មេត្តា​មក​ជំនួស​វិញ ឲ្យ​មេត្តា​ហ្នឹង​ឯង ជួយ​កម្ចាត់​កម្ចាយ និង​ការពារ​រាំរាំង​សេចក្ដី​ក្រោធ រហូត​ដល់​បាន​ឈ្នះ​ជា​ស្នាពរ។