ពិចារណា​ដោយ​វិធី​ចែកធាតុ ការ​ពិចារណា​បែប​នេះ ជា​ការ​បដិបត្តិ​កៀក​ជិត​នឹង​វិបស្សនា ឬ​យក​ការ​ចេះ​ដឹង​ខាង​វិបស្សនា​វិជ្ជា​មក​ប្រើ​ជា​ប្រយោជន៍ បាន​ដល់​ការ​សម្លឹង​មើល​ជីវិត​នេះ សម្លឹង​មើល​ សត្វ​បុគ្គល យើង គេ តាម​សេចក្ដី​ពិត​ថា ត្រឹម​តែ​ជា​គ្រឿង​ប្រកប​ផ្សំ​ទាំង​ឡាយ។ ដោយ​ធាតុ​ទាំង​ឡាយ​ផ្សេងៗ​ប្រជុំ​ចូល​គ្នា​ហើយ ក៏​សន្មត​ហៅ​គ្នា​ទៅ​ថា​មនុស្ស ហៅ​ថា​សត្វ​ជា​យើង ជាគេ​ ជា​បុរស ជា​ស្ត្រីជាដើម​អ៊ីចឹងទៅ។

ពិចារណា​ញាតិ​ក្នុង​សង្សារវដ្ដ មាន​ព្រះពុទ្ធ​វចនៈ​កន្លែង​មួយ​បាន​សម្ដែង​ថា ក្នុង​សង្សារវដ្ដ គឺ​កាល​វិល​វល់​កើត​ស្លាប់​ដែល​កំណត់​ទីបំផុត​ខាង​ដើម​មិន​បាន​នេះ សត្វណា​ដែល​មិន​ធ្លាប់​ជា​មាតា មិន​ធ្លាប់​ជាបិតា មិន​ធ្លាប់​ជា​បុត្រ មិន​ធ្លាប់​ជា​ធីតា​នឹង​គ្នា សត្វ​នោះ​មិន​ងាយ​រក​បាន​ទេ ដូច្នេះ​ កាល​បើ​មាន​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​ក្រោធ​កើត​ឡើង​ពី​អ្នក​ណា គប្បី​ពិចារណា​ថា បុគ្គល​នោះ​ធ្លាប់​ជាមាតា​របស់​យើង បុគ្គល​នោះ​ធ្លាប់​ជា​បិតា​របស់​យើង។

ពិចារណា​ថា​សត្វ​មាន​កម្ម​ជា​របស់​ខ្លួន គប្បី​ពិចារណា​ថា ទាំង​យើង​ទាំង​គេ សុទ្ធ​តែ​មាន​កម្ម​ជា​របស់ខ្លួន រៀងៗ​ខ្លួន ធ្វើ​កម្ម​អ្វី​ទុក​មក​ក៏​បាន​ទទួល​ផល​នៃ​កម្ម​នោះ។ ផ្ដើម​ដោយ​ការ​ពិចារណា​ខ្លួន​ឯង​ថាបើ​យើង​ក្រោធ​ហើយ ទោះ​ជា​ធ្វើ​អ្វី​ក៏​ដោយ ការ​ធ្វើ​របស់​យើង​នោះ​កើត​ពី​ទោសៈ​ដែល​ជា​អកុសល​មូល កម្ម​របស់​យើង​រមែង​ជា​កម្ម​អាក្រក់ ដែល​នឹង​បង្ក​ឲ្យ​កើត​ផល​អាក្រក់ មាន​តែ​សេចក្ដី​ក្ដៅ​ក្រហាយ មិនជា​

សទ្ធ សទ្ធា គឺ​ការ​ជឿ ការ​ចុះ​ចិត្ត​ស៊ប់ ការ​ដោត​ជាប់​ដោយ​ចិត្ត ព្រោះ​បាន​ពិចារណា​ឃើញ​ហេតុ​ផល​ដោយ​បញ្ញា។ មាន​ការ​ចែក​ជា ៣ ផ្នែកៈ ១- ការ​ជឿ ការ​ចុះ​ស៊ប់​ដោត​ជាប់​ទៅ​ក្នុង​ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ដែល​ព្រះអង្គ​ជា​បុគ្គល​គំរូ។ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​បាន​អះអាង​ចំពោះ​សមត្ថភាព​របស់​មនុស្ស​ថា មនុស្ស​អាច​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​សច្ចធម៌ គឺ​ចូល​ដល់​ការ​ពិត និង​សេចក្ដី​ល្អ​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់បំផុត​បាន

សុខ​និង​ទុក្ខ​នៅ​ក្នុង​ចិត្ត ច្រែះ ពេល​ដែល​កើត​នឹង​ដែក​ណា រមែង​ស៊ី​ដែក​នោះ មួយ​ថ្ងៃ​បន្តិចៗ រហូត​ដល់​ដែក​នោះ​រលេះ​រលួយ​អស់​ទៅ យ៉ាង​ណាមិញ សេចក្ដី​ទុក្ខ​កាល​កើត​ក្នុង​ចិត្ត​នៃ​បុគ្គល​ណា ក៏​រមែង​បៀតបៀន​ចិត្តនៃ​បុគ្គល​នោះ​ជារៀង​រាល់​ថ្ងៃ​ ធ្វើ​ឲ្យ​ចិត្ត​ក្ដៅ​ក្រហាយ​រហូត​ដល់​ដាច់​ខ្យល់​ស្លាប់​ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ។ តាម​ការ​ពិត ទុក្ខ​សោក​នោះ​មិន​មាន​អ្នក​ណា​ចង់​ជួប​ចង់​មាន​ឡើយ ប៉ុន្តែ ទាំង​ដែល​

កម្ម បដិសន្ធិ និង​ភាព​មិន​ស្មើ​គ្នានៃ​ជីវិត តើ​ច្បាប់កម្ម​ផល​មាន​ពន្យល់​អំពី ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​មាន​ភាព​មិន​ស្មើ​គ្នា​ខ្លាំង​យ៉ាង​នេះ នៅ​ជុំ​វិញ​ខ្លួន​យើង ដែរ​ទេ? មនុស្ស​តែង​តែ​សង្ស័យ​អំពី​ភាព​ស្មើ​គ្នា​នៃ​ជីវិត និង​ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​មនុស្ស​កើត​មក​មិន​ស្មើគ្នា។ គេ​តែង​តែ​សាក​សួរ​ថា ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​បុគ្គល​ខ្លះ​មាន​សុខភាពល្អ​ម៉្លេះ ហើយ​បុគ្គល​ខ្លះ​ទៀត​កើត​មក​មាន​ការ​ឈឺចាប់​ផ្លូវ​កាយ​ច្រើន?

មុតិតាចិត្ត ​មុតិតាចិត្ត បាន​ដល់​ចិត្ត​ដែល​ប្រកប​ដោយ​ភាព​ទន់ភ្លន់ រីករាយ​ត្រជាក់​ក្នុង​ពេល​ដែល​អ្នក​ដទៃ​បាន​ល្អ ឬ​បាន​ទទួលនូវ​សេចក្ដី​សម្រេច​យ៉ាង​ណា​មួយ គឺ​ជា​អាការ​នៃ​សភាវៈ​ដែល​កើត​ឡើង​ក្នុង​ចិត្ត ព្រោះ​ប្រាស​ចាក​នូវ​ការ​ច្រណែន។ មុទិតា​ចិត្ត ជា​ចិត្ត​កើត​មាន​ក្នុង​បុគ្គល​ដែល​មាន​ប្រក្រតី​ព្រម​ទទួល​នូវ​ផល​សម្រេច ឬ​សេចក្ដី​ល្អ​របស់​អ្នក​ដទៃ។ គុណធម៌​មួយ​នេះ មិន​មែន​កើត​ឡើង​បាន​ដោយ​ងាយៗ​

ពិចារណា​ថា​ជា​ការ​ដាក់​ទោស​ខ្លួន​ឯង​ឲ្យ​សម​ចិត្ត​សត្រូវ ធម្មតាសត្រូវ​រមែង​ប្រាថ្នា​អាក្រក់ ចង់​ឲ្យ​កើត​នូវ​សេចក្ដី​វិនាស​ហិន​ហោច​ដល់​គ្នា​នឹង​គ្នា។ មនុស្ស​ក្រោធ​នឹង​សាង​នូវ​សេចក្ដី​វិនាស​ឲ្យ​ដល់​ខ្លួន​ឯង​ច្រើន​យ៉ាង ដោយ​សត្រូវ​មិន​ចាំ​បាច់​ធ្វើ​អ្វី​លំបាក​ផង​ក៏​បាន​សម​ចិត្ត​របស់​គេ ដូច​ជា សត្រូវ​ប្រាថ្នា​ សូម​ឲ្យ​វា​មិន​ល្អ​មិន​ស្អាត មាន​ពណ៌​សម្បុរ​អាក្រក់ ឬ​សូម​ឲ្យ​វា​ដេក​ជា​ទុក្ខ