សម្ដី​មនុស្ស​និង​សត្វ​យំ សំឡេង​សត្វ​ស្លាប​ទាំង​ឡាយ​ដែល​ស្រែក​យំ​តាម​ជួរ​ព្រៃភ្នំឬ​តាម​ទីរមណីយដ្ឋាន​ទាំង​ឡាយ​អាច​ជា​អារម្មណ៍​សប្បាយ​រីករាយ​ឬ​សង្វេគ​ដល់​ជន​អ្នក​នៅ​ទី​នោះ​បាន​ស្ដាប់ ប៉ុន្តែ​សំឡេង​របស់​ដែល​និយាយ​កុហក​ញុះញង់ ជេរ​ប្រទេច​ផ្ដាសា​ដោយ​ឥត​មាន​មេត្តា ជាអារម្មណ៍​ធុញ​ទ្រាន់​បំផុត​របស់​ពពួក​ជន​ដែល​បាន​ស្ដាប់​ហើយ។ - មនុស្ស​សត្វ​ទាំង​ឡាយ​ចូល​ចិត្ត​ពាក្យ​សម្ដី​ពិត

១-ញាតបរិញ្ញា កំណត់​ដឹង​បាន​នូវ​នាម​រូប ព្រម​ដោយ​បច្ច័យ សម្រេច​បាន​ជា​បញ្ញា​វិសុទ្ធិ​ពីរ​ខាង​ដើម ចាក់​ធ្លុះ​នូវ​បច្ចត្តលក្ខណៈ ។ ២-តីរណបរិញ្ញា ពិចារណា​សង្ខារ ឃើញ​ការ​កើត​ឡើង និង​ការ​រលត់​ទៅ​វិញ សម្រេច​បាន​ជា​បញ្ញាវិសុទ្ធិ​ទី ៣ ចាក់​ធ្លុះ​នូវ​សាមញ្ញលក្ខណៈ ។ ៣-បហានបរិញ្ញា ពិចារណា​សង្ខារ ឃើញ​ការ​បែក​ធ្លាយ​ដោយ​ភង្គញ្ញាណ​ជា​ដើម​ឡើង​ទៅ សម្រេច​បាន​នូវ​បញ្ញាវិសុទ្ធិ​ពីរ​ខាង​ចុង ចាក់​ធ្លុះ​នូវ​និរោធសច្ច មាន​ញាណ​ក្នុង​សន្តិបទ រហូត​មាន​ព្រះនិព្វាន​ជា​អារម្មណ៍ លះ​បង់​កិលេស​ដោយ​សមុច្ឆេទប្បហាន ។ ដកស្រង់ពីសៀវភៅ សិក្សាព្រះសូត្រ ភាគទី១៣ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

១)អស្សុជបូជាចេញ ព្រះវស្សា ខ្ញុំដង្ហែផ្កាព្រះមហាគន្ធកុដិ តំណាងចិត្តស្អាតសីលឧបោសថ បណ្តាំព្រះពុទ្ធនៅតាវត្តិង្សា ។ ២)ព្រះអង្គទ្រង់ផ្តាំព្រះមហាមោគ្គល្លាន ឲ្យមនុស្សកោដិលានមានចិត្តជ្រះថ្លា សូមឧបោសថថ្ងៃបវារណា ទទួលសាស្តានៅសង្កស្ស: ។ ៣)អស្សុជបូជាចេញ ព្រះវស្សា យើងខ្ញុំជ្រះថ្លាអនេកអន័គ្ឃ ស្តាប់ធម៌ទេសនាយកចិត្តទុកដាក់ ធម្មសច្ច:លោកុត្តរធម៌ ។ ៤)អស្សុជបូជាចេញ ព្រះវស្សា នៅឯព្រះមហាគន្ធកុដិពុទ្ធពរ ទទួលរៀបត្រ័យស្បង់ស្បៃចីវរ ចិត្តខ្ញុំត្រេកអរអមដោយសទ្ធា ។ ៥)អស្សុជបូជាចេញ ព្រះវស្សា ស្តាប់ធម្មកថាកឋិននានា យើងសន្សំបុណ្យអស្សុជបូជា ខ្ញុំសូមវន្ទាអស្សុជបុណ្ណមី ។ ៦)សូមថ្វាយបង្គំព្រះបរមសាស្តា ទាំងព្រះចូឡាមណីចេតិយ នៅឋានតាវត្តិង្សព្រះឥន្ទកោសិយ កាយសក្ខីព្រះពុទ្ធមាតា ។ ៧)គ្រាកាលទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះអភិធម្ម ទេវតាមកជុំម៉ឺនចក្កវាឡា ទ្រង់លើបណ្ឌុកម្ពលសិលា ញ៉ាំងពួកទេវតាឲ្យឃើញនិព្វាន ។ ៨)ប្រាំបីម៉ឺនកោដិសម្រេចមគ្គផល ជ្រះថ្លាអស់ខ្វល់ជាផលធម្មទាន វស្សាប្រាំពីរនៃព្រះទ្រង់ញាណ មនុស្សច្រើនកោដិលានរង់ចាំសាស្តា ។ ៩)ព្រះពុទ្ធនិម្មិតសម្តែងបន្ត ព្រះអង្គទ្រង់ចរចុះមកភិក្ខា នៅឯឧត្តរកុរុទីបា ទ្រង់សោយភត្តានៅនាហិមពាន្ត ។ ១០)ព្រះសារីបុត្តលំអុតចូលគាល់ បានស្តាប់ដោយផ្ទាល់ព្រះឱស្ឋទ្រង់ញាណ រៀនធម៌អភិធម្មធម្មក្ខន្ធដែលមាន រួចហើយទ្រង់ធ្យានតតាវត្តិង្សា ។ ១១)ព្រះសារីបុត្តបង្ហាត់អភិធម្ម សិស្សថ្មីខិតខំប្រព្រឹត្តព្រហ្មចារ្យ ប្រាំរយព្រះអង្គបួសបានសិក្សា អភិធម្មថ្លៃថ្លាដែនសង្កស្ស: ។ ១២)ឧបនិស្ស័យប្រចៀវបក្សា នៅក្នុងសាស្នាព្រះពុទ្ធកស្សប: ស្តាប់ធម៌អភិធម្មលុះដល់មរណ: បុណ្យនាំទៅដាក់ដល់ទេវលោកា ។ ១៣)វិលក្នុងទេវលោករហូតពុទ្ធកាល បុណ្យនាំបណ្តាលឲ្យទាន់សាស្នា កើតមកជាមនុស្សឃើញបាដិហារ្យ បួសព្រោះជ្រះថ្លាបានប្រាំរយអង្គ ។ ១៤)អស្សុជបុណ្ណមីថ្ងៃបវារណា ចេញ ព្រះវស្សានៃភិក្ខុសង្ឃ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ថាយាងតម្រង់ ត្រង់សង្កស្សអចលចេតិយ ។ ១៥)សក្កទេវរាជនិម្មិតជណ្តើរ ស្តេចយាងដំណើរជណ្តើរបែបបី ស្តាំមាសឆ្វេងប្រាក់អមព្រះជិនស្រី ព្រះបាទចក្រីជណ្តើរកែវមណី ។ ១៦)ចាប់ពីកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុ៍ ឥន្ទព្រហ្មដង្ហែរហូតប្រឹថពី មាសខាងទេវតាប្រាក់ព្រហ្មមូលមីរ កណ្តាលកែវមណីឆព្វណ្ណរង្សី ។ ១៧)ព្រះពុទ្ធបើកលោកឲ្យមើលឃើញគ្នា ទេវតាព្រហ្មាមនុស្សម្នានៅដី ត្រាស់ធម៌ទេស្នាដល់មនុស្សប្រុសស្រី ក្នុងទីផែនដីជាងសាមសិបយោជន៍ ។ ១៨)សត្វសាមសិបកោដិបានអមតធម៌ ប្រាំរយអង្គល្អបញ្ញារុងរោចន៍ រៀនចប់អភិធម្មប្រយោជន៍មិនខូច ភ្លឺស្វាងរុងរោចន៍ខីណាសវា ។ ១៩)ឧបនិស្ស័យប្រពៃគួរគាប់ បានជួបកំណប់ទ្រព្យអស់តណ្ហា កើតមកជាមនុស្សចេះស្តាប់ធម៌អាថ៌ ព្រោះពូជថ្លៃថ្លាសច្ចាទុកមក ។ ២០)ថ្ងៃដប់ប្រាំកើតខ្នើតពេញបូណ៌មី កូនចៅប្រុសស្រីគប្បីកាន់យក ជាមនុស្សខាងខ្នើតកើតមានពន្លក ផុតចាកពពកដួងចន្ទភ្លឺស្វាង ។ ២១)អាសាឍពិសាខមាឃបុណ្ណមី អស្សុជសិរីថ្ងៃមានសម្អាង ជាថ្ងៃត្រ័យរ័ត្នប្រាកដតំណាង ចេតិយកសាងខ្ញុំក្រាបសំពះ ។ ២២)ថ្ងៃដប់ប្រាំកើតខ្នើតខែអស្សុជ យើងអុជប្រទីបទទួលអង្គព្រះ ស្តេចចាកទេវលោកទ្រង់ជោគយាងយាស ជណ្តើរតេជះចុះជាន់ផែនដី ។ ២៣)ដែនសង្កស្ស:សមស័ក្តិព្រះបាទ គ្រប់ព្រះលោកនាថព្រះបាទចក្រី ទក្ខិណបាទ:អចលចេតិយ បរិស័ទប្រុសស្រីឃ្មាតខ្មីវន្ទា ។ ២៤)ឧកាសអហំខ្ញុំតាំងវាចា ខ្ញុំសូមថ្វាយផ្កាដល់ព្រះឈ្នះមារ បុប្ផគុឡសក្ការបូជា កម្រងមាលាសំណុំបាច់ផ្កា ។ ២៥)ទីបាលោក:ទីប:បូជា គ្រប់អង្គគ្រប់គ្នាវន្ទាជ្រះថ្លា បូជាប្រទីបពន្លឺភ្លឺថ្លា ក្នុងដែនសីមាព្រះមហាគន្ធកុដិ ។ ២៦)បូជាព្រះធាតុព្រះពោធិព្រឹក្ស ពុទ្ធរូបសន្ធឹកខ្ញុំនឹកលំអុត លំឱនអង្គកាយដោយចិត្តបរិសុទ្ធ ខ្ញុំសូមរួចផុតចាកភយន្តរាយ ។ ២៧)អន្តរាយខាងក្រៅអន្តរាយខាងក្នុង អន្លង់ភក់ផុងកិលេសទាំងឡាយ សូមឲ្យគេចចៀសចេញចាកឲ្យឆ្ងាយ សូមឆ្លងអបាយដល់សួគ៌ាល័យ ។ ២៨)សូមនៅទេវលោកបានស្តាប់ទេស្នា បង្គំចូឡាមណីចេតិយ សូមបានមគ្គផលសម្រេចជោគជ័យ ឆ្លងផុតភពបីនិព្វានសុខហោង ៕៚ ប.ស.វ. ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

៙ សេចក្ដីសុខ មិនមែនកំណត់នៅត្រង់ថា អ្នកណាមានរបស់អ្វី ឬមានអ្នកណា ៗ នោះទេ ប៉ុន្តែកំណត់នៅត្រង់ចិត្ត តើកំពុងក្ដៅក្រហាយ ឬកំពុងស្ងប់ត្រជាក់ ។ មនុស្សយើងកើតទុក្ខ ព្រោះគិតថា របស់យើងបានបាត់បង់ទៅ ប៉ុន្តែ បើរបស់នោះ បានប្រាកដនូវលក្ខណៈ ប្រាប់មកថា ជារបស់ក្នុងលោក ដូច្នេះ យើងក៏មិនមានអ្វី ដែលត្រូវបាត់បង់ដែរ ហើយក៏មិនមានទុក្ខសោកអ្វីឡើយ ។ ពាក្យថា របស់ក្នុងលោក គឺដូចជារបស់អ្នកដទៃអ៊ីចឹង យើងគ្រាន់តែចាប់ប្រកាន់ថា ជារបស់យើង ប៉ុន្តែ គឺជារបស់លោកនេះដដែល មិនមានអ្នកណាយកអ្វីបានទេ ទាំងខ្លួនយើងនេះផង ក៏សុទ្ធតែជារបស់លោកនេះហ្នឹងឯង ។ ហិរិ ថ្នាក់សីល ខ្មាសខ្ពើមការចាប់យករបស់អ្នកដទៃ ដែលគេមិនបានឲ្យ ចំណែក ហិរិ ថ្នាក់សតិប្បដ្ឋាន ខ្មាស់ខ្ពើមការចាប់យករបស់ក្នុងលោក ហើយមានការលះបង់ហ្នឹងឯង ជាទីពឹងតែម្ដង មិនមានទីពឹងអ្វីដទៃផ្សេងទៀតឡើយ ៕៚ ៙ ការសប្បាយចិត្ត មិនមែននៅត្រង់ការព្យាយាមធ្វើអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ឲ្យបានដូចចិត្តនោះទេ ប៉ុន្តែ នៅត្រង់ការព្រមទទួលថា មិនមានអ្វីចេះតែបានដូចចិត្តយើង ទាំងអស់នោះឡើយ ត្រង់នេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យយើងសប្បាយចិត្ត ដឹងខ្លួនថាមានទីពឹង ប្រាសចាកការហួងហែង ស្ងប់ ត្រជាក់ ៕៚ ៙ ក្នុងលោកនេះ មិនមានអ្នកណា ចេះតែបានអ្វី ៗ ដូចចិត្តចង់នោះទេ ប៉ុន្តែ ក្នុងលោកនេះ អ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ជាការពិត ។ បុគ្គលល្ងង់ រវល់តែកើតទុក្ខ ព្រោះមិនបានដូចចិត្ត ចំណែកអ្នកមានប្រាជ្ញា រស់នៅជាសុខ ជាមួយនឹងការពិត ត្រង់ដែល ប្រាជ្ញាចេះតែចម្រើនឡើង ៗ ដឹងការពិតក្នុងជីវិត នេះហៅថា វិបស្សនាភាវនា ៕៚ ប.ស.វ. ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

សង្គហធម៌របស់បុត្រធីតា ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដើម្បី​ឲ្យ​បានជាអ្នក​មាន​កតញ្ញូកតវេទីតាធម៌​ចំពោះ​មាតាបិតា បុត្រធីតា​ត្រូវតបស្នង​សងគុណ​មាតាបិតា​វិញ ដោយសង្គហធម៌ ៥ យ៉ាង និង សម្បទា ៤ យ៉ាង។ សង្គហធម៌ ៥ យ៉ាង គឺ៖ ១- ភតោ នេសំ ភរិស្សាមិ បុត្រធីតា គប្បី​ចិញ្ចឹម​ថែរក្សាមាតាបិតា​វិញ ដោយផ្គត់ផ្គង់ ទំនុកបំរុងនូវបច្ច័យ​ទាំងឡាយ ៤ មានជូន​សំលៀកបំពាក់ បាយទឹក នំចំណី

មង្គលទី ៣ បូជា​ ច បូជ​និយ្យា​នំ កិ​រិ​យា​បូជា​ដល់​បុគ្គល​ដែល​គួរបូ​ជា​ទាំង​ឡាយ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ អធិ​ប្បាយ​ថាៈ បុគ្គល​ដែល​គួរ​បូជា​នោះ បុគ្គល​ជាន់​ខ្ពស់​ គឺ ព្រះ​ពុទ្ធ ព្រះ​បច្ចេក​ពុទ្ធ ព្រម​ទាំង​ព្រះ​ធម៌ និង​ព្រះ​សង្ឃ, បុគ្គល​ជាន់​កណ្តាល គឺ​ឧបជ្ឈាយ៍ មា​តា​បិ​តា បង​ប្រុស បង​ស្រី ជី​ដូន​ជី​តា និង​សមណ​ព្រាហ្មណ៍​ទាំង​ឡាយ​ឯ​ណា ដែល​មាន​សីល​ទាំង​អម្បាល​នេះ​ជា​បុគ្គល​គួរ​បូជា, បុគ្គល​ជាន់​ទាប​គឺ​ស្វា​មី

មង្គល​ទី​១ កិ​រិ​យា​មិនសេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ពាល​ទាំងឡាយ​ ជាមង្គល​ដ៏​ឧត្តម អសេ​វនា ច ពាលានំ កិ​រិ​យាមិន​សេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ពាល​ទាំង​ឡាយ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ គ្រាន់​តែ​មិន​សេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ពាល​ទុក​ជា​​មង្គល​ទី ១ បាន​នោះ ព្រោះ​ថា​មិន​បាន​ខូច​ចិត្ត មិន​បាន​ខូច​ខ្លួន​ មិន​បាន​បង់​ខាត​ខូច​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​អ្វី​សោះ ទើប​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា​មង្គល​ទី ១, ឯពាល​នោះ​មាន​ច្រើន​ប្រ​ការ​ណាស់ មិន​ងាយ​នឹង​ចំណាំ​រូប​ពាល​បាន,

ពុទ្ធកាល ពុទ្ធ​បរិស័ទ​ជា​អ្នក​រក្សា​ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវ​តែ​បាន​ដឹង​អំពី​ដំណើរ​ពង្សាវតា​ក្នុង​ព្រះពុទ្ធ​ខ្លះ ៗ ដើម្បី​ងាយ​ស្រួល​ក្នុង​ការ​ថែរក្សា និង​បាន​ជ្រះថ្លា​រឹតតែ​ខ្លាំង​ដោយ​អំណាច​បាន​ដឹង អំពី​ការ​ត្រាស់​ដឹង​របស់​ព្រះពុទ្ធ ។ ពុទ្ធកាល ឬ គឺ​កាល​ដែល​ព្រះពុទ្ធ​គង់​ព្រះជន្ម​នៅ​ក៏ ឬ​ហៅ​បាន​ថា ពោធិកាល​ឬ ពោធិសម័យ​ក៏​បាន ។ ពោធិកាល​នៃ​ព្រះសក្យមុនីសព្វញ្ញូពុទ្ធ