ភាព​ជា​អ្នក​ដែល​គេ​ប្រដៅ​ក្រ​ និង​មាន​មិត្ត​អាក្រក់ ទោវចស្សតា ភាវៈ​ជា​អ្នក​ដែល​គេ​ប្រដៅ​ក្រ បាបមិត្តតា ភាវៈ​ជា​អ្នក​មាន​មិត្ត​អាក្រក់ ( សង្គីតិសូត្រ ធម៌​ពួក​ ២ ) អធិប្បាយ ពាក្យថា ទោវចស្សតា​ នោះ មាន​បទ​វិគ្រោះ​ដូច្នេះ ៖ ការ​ពោល​ប្រដៅ​ក្នុង​បុគ្គល​នេះ​ ដែល​ច្រើន​តែ​កាន់​យក​ខាង​ខុស​​ ត្រេក​អរ​តែ​ក្នុង​ធម៌​ដែល​ជា​សឹក​សត្រូវ​ ការ​មិន​អើ​ពើ​ មិនគោរព​ មិន​ទទួល​ស្តាប់​បង្គាប់​ ហេតុ​នោះ​ បុគ្គលនេះ​ទើប​ឈ្មោះ​ថា​ ទុព្វចោ ( អ្នក​ប្រដៅ​ក្រ ) អំពើ​របស់​បុគ្គល​ដែល​ប្រដៅ​ក្រ​នោះ​ ឈ្មោះ​ថា​ ទោវចស្សំ,​ ភាវៈ​របស់​ទោវចស្សៈនោះ​ ឈ្មោះ​ថា​ ទោវចស្សតា ( ភាវៈ​នៃ​អំពើ​របស់​អ្នក​ប្រដៅ​ក្រ,​ ភាព​ជាអ្នក​ប្រដៅ​ក្រ ) ។ ភាព​ជាអ្នក​ដែល​គេ​ប្រដៅ​ក្រ​នេះ មាន​សម្តែង​ទុក​ក្នុង​ព្រះ​អភិធម្ម​ថា​ “តត្ថ កតមា ទោវចស្សតា? សហធម្មិកេ វុច្ចមានេ ទោវចស្សាយំ បណ្តា​ធម៌ទាំង​នោះ​ ទោវចស្សតា​ តើ​ដូច​ម្តេច?​ គឺ​ភាព​ជា​អ្នក​ដែល​គេ​ប្រដៅ​​បាន​ដោយ​កម្រ​ ក្នុង​កាល​សហធម្មិក​ស្តី​ប្រដៅ” ។​ ទោវចស្សតានោះ ដោយ​អង្គ​ធម៌​ បានដល់​ សង្ខារក្ខន្ធ​ តែ​អាចារ្យខ្លះ​ពោលថា​ ពាក្យ​នេះ​ជា​ឈ្មោះ​នៃ​ខន្ធ​ទាំង​ ៤​ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​អាការ​ដូច្នេះ​ ។ ពាក្យ​ថា​ បាបមិត្តតា មាន​បទ​វិគ្រោះ​ដូច្នេះ ៖ មនុស្ស​អាក្រក់​ទាំង​ឡាយ​ មាន​មនុស្ស​មិន​មាន​សទ្ធា​​ជា​ដើម​ ជា​មិត្ត​របស់​បុគ្គល​នោះ​ ហេតុ​នោះ​ គេ​ទើប​ឈ្មោះ​ថា​ បាបមិត្តោ ( អ្នក​មាន​មិត្ត​អាក្រក់​ជា​មិត្ត ),​ ភាវៈ​នៃ​បាបមិត្ត​នោះ​ ឈ្មោះ​ថា បាបមិត្តតា​ ( ភាព​ជាអ្នក​មាន​មិត្ត​អាក្រក់ ) ។​ ភាព​ជា​អ្នក​មាន​មិត្ត​អាក្រក់​នេះ​ មាន​សម្តែង​ទុក​ក្នុង​ព្រះ​អភិធម្ម​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “តត្ថ កតមា បាបមិត្តតា? យេ តេ បុគ្គលា អស្សទ្ធា ទុស្សីលា អប្បស្សុតា មច្ឆរិនោ ទុប្បញ្ញា។ យា តេសំ សេវនា និសេវនា សំសេវនា ភជនា សំភជនា ភត្តិ សំភត្តិ តំសម្បវង្កតា បណ្តា​ធម៌​ទាំង​នោះ​ បាបមិត្តតា​ តើ​ដូច​ម្តេច?​ គឺ ការ​សេព​ ការ​ជិត​ដិត​នឹង​គ្នា​ ការ​ត្រូវ​គំនិត​គ្នា​ ការ​គប់​រក​គ្នា​​ ការ​ស្រប​គំនិត​គ្នា​​សេចក្តី​ស្រឡាញ់​គ្នា​ ការ​ជិត​ស្និទ្ធ​នឹង​គ្នា​ ភាព​នៃ​បុគ្គល​មូល​មិត្រ​នឹង​គ្នា​ នឹងមនុស្ស​ដែលមិន​មាន​សទ្ធា​​ ទ្រុស្ត​សីល​ ចេះ​ដឹង​តិច​ ជា​មនុស្ស​កំណាញ់​ គ្មាន​ប្រាជ្ញា” ។ សូម្បីបាបមិត្តតា​នោះ​ ដោយ​អង្គ​ធម៌​ ក៏​គប្បី​ជ្រាប​ដូច​គ្នា​នឹង​ទោវចស្សតា ។ ***[ ពាក្យ​ថា​ មិន​មាន​សទ្ធា​ គឺ​ រមែង​មិន​ជឿ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​របស់​ព្រះ​តថាគត​ជា​ដើម​ ] ភាវៈ​ជា​អ្នក​ដែល​​គេ​ប្រដៅ​ងាយ​ និង​មាន​មិត្ត​ល្អ សោវចស្សតា ភាវៈ​ជា​អ្នក​ដែល​គេ​ប្រដៅ​ងាយ កល្យាណមិត្តតា ភាវៈ​ជា​អ្នក​មាន​មិត្ត​ល្អ អធិប្បាយ ភាវៈ​ជា​អ្នក​ដែល​គេ​ប្រដៅ​ងាយ​ និង​ភាវៈ​ជា​អ្នក​មាន​មិត្ត​ល្អ​ គប្បី​ជ្រាប​ដោយ​ន័យ​ផ្ទុយ​គ្នា​នឹង​ពាក្យ​ដែល​ពោល​មក​ហើយ។ គុណធម៌​ទាំង​ ២​ ប្រការ​នេះ​ ក្នុង​ទី​នេះ​ លោក​ពោល​លាយ​គ្នា​ទាំង​លោកិយ​ ទាំង​លោកុត្តរ ៕ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ឋានកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ហេតុ អដ្ឋានកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​មិន​មែន​ហេតុ ។ អធិប្បាយ៖ ពាក្យ​ថា​ ឋានកុសលតាគឺ​ បញ្ញា​ដែល​អាច​ក្នុង​ការ​កំណត់​ឋានៈ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “ចក្ខុ​ រូប​ ជា​ឋានៈ​ និង​ជា​ហេតុ​នៃ​ចក្ខុវិញ្ញាណ​ ដែល​កើត​ឡើង​ដោយ​ធ្វើ​ចក្ខុឲ្យ​ជា​ទី​តាំង​ និង​ធ្វើ​រូប​ឲ្យ​ជា​អារម្មណ៍​ លោក​ពោល​ទុក​ក្នុង​ព្រះ​អភិធម្ម​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “យេ យេ ធម្មា យេសំ យេសំ ធម្មានំ ហេតុបច្ចយា ឧប្បាទាយ តំ តំ ឋានន្តិ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា ការ​ដឹង​ ការ​យល់​ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ ថា​ជា​ហេតុ​ ជា​បច្ច័យ​ អាស្រ័យ​ទាំង​ឡាយ​ណាៗ​ ធម៌​នោះៗ​ ចាត់​ថា​ជា​ឋានៈ” ។​ ពាក្យ​ថា​ អដ្ឋានកុសលតា​ គឺ​ បញ្ញា​ដែល​អាច​ក្នុង​ការ​កំណត់​អដ្ឋានៈ​ យ៉ាង​នេះ​ថា​ “សោតវិញ្ញាណ​ជា​ដើម​ រមែង​មិន​កើត​ឡើង​ដោយ​ធ្វើ​ចក្ខុ​ឲ្យ​ជា​ទី​តាំង​ និង​ធ្វើ​រូប​ឲ្យ​ជា​អារម្មណ៍,​ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ​ ចក្ខុ​រូប​ទើប​មិន​ជា​ឋានៈ​​មិន​ជា​ហេតុ​នៃ​សោតវិញ្ញាណ​ជា​ដើម​ទាំង​នោះ​ លោក​ពោល​ទុក​ក្នុង​ព្រះ​អភិធម្ម​ថា​ “‘យេ យេ ធម្មា យេសំ យេសំ ធម្មានំ ន ហេតូ ន បច្ចយា ឧប្បាទាយ តំ តំ អដ្ឋានន្តិ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា ការ​ដឹង​ ការ​យល់​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​​ថា​ មិន​មែន​ជា​ហេតុ​ មិន​មែន​ជា​បច្ច័យ​ អាស្រ័យ​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ណាៗ​ ធម៌​នោះៗ​ ចាត់​ថា​ជាឋានៈ​” ។​ ន័យ​ម្យ៉ាង​ទៀត​ គប្បី​ជ្រាប​សេចក្តី​ក្នុង​ធម៌​ពួក​ ២​ នេះ​ ដោយ​សូត្រ​នេះ​ថា​ “កិត្តាវតា បន, ភន្តេ, ឋានាឋានកុសលោ ភិក្ខូតិ អលំ វចនាយាតិ ។ ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ អដ្ឋានមេតំ អនវ-កាសោ,​ យំ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ កញ្ចិ សង្ខារំ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតីតិ បជានាតិ ។​ ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ, យំ បុថុជ្ជនោ កញ្ចិ សង្ខារំ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យបពិត្រ​ព្រះ​អង្គ​ដ៏​ចម្រើន​ ដោយ​ហេតុ​ប៉ុន្មាន​ ទើប​គួរ​នឹង​ពោល​បាន​ថា​ ភិក្ខុ​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​ឋានៈ​ និង​អដ្ឋានៈ​?​​ ម្នាល​អានន្ទ​ ភិក្ខុ​ក្នុង​​ធម្មវិន័យ​នេះ​ រមែង​ដឹង​ច្បាស់​ថា​ ការ​ដែល​បុគ្គល​បរិបូណ៌​ដោយ​ទិដ្ឋិ​ គប្បី​ចាប់​ប្រកាន់​សង្ខារ​យ៉ាង​ណា​នី​មួយ​ ថា​ទៀង​ នុ៎ះ​មិន​មែន​ជា​ឋានៈ​ មិន​មែន​ជា​ឱកាស​ឡើយ,​ ចំណែក​ការ​ដែល​បុថុជ្ជន​នឹង​គប្បី​ចាប់​ប្រកាន់​សង្ខារ​ណា​នី​មួយ​ ថា​ទៀង​​ នុ៎ះ​ទើប​ជា​ឋានៈ” ។ ( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា ) ពាក្យ​ទាំង​ពីរ​នេះ​ ថា​ ហេតូ​ បច្ចយា​ ( ជា​ហេតុ​ ជា​បច្ច័យ )​ ជា​ពាក្យ​វេវចនៈ​នៃ​គ្នា​និង​គ្នា ។​ ពិត​មែន​ ចក្ខុបសាទ​ជា​ហេតុ​ និង​ជា​បច្ច័យ​ដល់​ចក្ខុវិញ្ញាណ​ ដែល​ធ្វើ​រូប​ឲ្យ​ជា​អារម្មណ៍​កើត​ឡើង ។​ មួយ​ទៀត​ សោតបសាទ​ជា​ដើម​ ក៏​ជា​ហេតុ​ និង​ជា​បច្ច័យ​ដល់​សោតវិញ្ញាណ​ជា​ដើម​ ពូជ​ទាំង​ឡាយ​មាន​ពូជ​ស្វាយ​ជា​ដើម​ ក៏​ជា​ហេតុ​ និង​ជា​បច្ច័យ​ដល់​ផ្លែ​ស្វាយ​ជា​ដើម ។ ក្នុង​ន័យ​ទី​ ២​ គប្បី​ជ្រាប​សេចក្តី​យ៉ាង​នេះ​ថា​ បទ​ថា​ យេ​ ធម្មា​ ( ពួក​ធម៌​ណា )​ ជា​ពាក្យ​សម្តែង​បច្ចយធម៌​ដែល​ជា​វិសភាគៈ​នឹង​គ្នា ។​ បទ​ថា​ យេសំ​ យេសំ​ ( នៃ​ពួក​ធម៌​ណាៗ ) ជា​ពាក្យ​សម្តែង​ដល់​បច្ចយសមុប្បន្នធម៌​ ដែល​ជា​វិសភាគៈ​នឹង​គ្នា ។​ បទ​ថា​ ន​ ហេតូ​ ន​ បច្ចយា​ ( មិន​មែន​ជា​ហេតុ​ មិន​មែន​ជា​បច្ច័យ )​ បាន​ដល់​ ចក្ខុបសាទ​ មិន​មែន​ជា​ហេតុ​ មិន​មែន​ជា​បច្ច័យ​ ដល់​សោតវិញ្ញាណ​ដែល​កើត​ឡើង​ ធ្វើ​សំឡេង​ឲ្យ​ជា​អារម្មណ៍ ។​ មួយ​ទៀត​ សោតបសាទ​ជា​ដើម​ មិន​មែន​ជា​ហេតុ​ មិន​មែន​ជា​បច្ច័យ​ដល់​វិញ្ញាណ​ដ៏​សេស​ក្រៅ​ពី​នេះ​ និង​ពូជ​ស្វាយ​ជា​ដើម​ ក៏​មិន​មែន​ជា​ហេតុ​ មិន​មែន​ជា​បច្ច័យ​ដល់​ការ​កើត​ឡើង​នៃ​ដើម​ត្នោត​ជា​ដើម​ ដូច្នោះ ។ ( អដ្ឋសាលិនី អដ្ឋកថា ) សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​អាយតនៈ​ និង​បដិច្ចសមុប្បាទធម៌ ។ អាយតនកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​អាយតនៈ បដិច្ចសមុប្បាទកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​បដិច្ចសមុប្បាទធម៌ ។ អធិប្បាយ៖ ពាក្យ​ថា​ អាយតនកុសលតា​ គឺ​ បញ្ញា​ក្នុង​ការ​រៀន​យក ការធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត​ ការ​យល់​ អាយតនៈ​ ១២​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “ទ្វាទសាយតនានិ ចក្ខាយតនំ … ធម្មាយតនំ ។ យា តេសំ អាយតនានំ អាយតន-កុសលតា បញ្ញា បជាននា ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​អាយតនៈ​ គឺ​ ការ​ដឹង​ ការ​យល់​ក្នុង​អាយតនៈ​ ១២​ គឺ​ ចក្ខាយតនៈ​ ។ល។​ ធម្មាយតនៈ” ។​ ន័យ​ម្យ៉ាង​ទៀត​ ទាំង​ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​ធាតុ​ ឈ្លាស​ក្នុង​មនសិការ​ ទាំង​ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​អាយតនៈ​ រមែង​គួរ​ ក្នុង​ការ​រៀន​យក​ ការ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត​ ការ​ស្តាប់​ ការ​ពិចារណា​ ការ​ដឹង​ច្បាស់​ និង​ការ​សម្លឹង​ពិនិត្យ ។​ ចំណែក​សេចក្តី​ផ្សេង​គ្នា​ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​នេះ​ មាន​ដូច្នេះ​ ការ​ស្តាប់​ ការ​រៀន​យក​ និង​ការ​សម្លឹង​ពិនិត្យ​ ជា​លោកិយ ។​ ការ​ដឹង​ច្បាស់​ ជា​លោកុត្តរ,​ ការ​ពិចារណា​ ការ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត​ ជា​លោកិយ​ និង​លោកុត្តរ​លាយ​គ្នា ។​ ពាក្យ​ថា​ បដិច្ចសមុប្បាទកុសលតា​ គឺ​ បញ្ញា​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​អំណាច​ជា​ដើម​ថា​ ការ​រៀន​យក​បច្ចយាការ​ ១២​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ ការ​ដឹង​ ការ​យល់​ ក្នុង​បច្ចយាការ​ដែល​ថា​ ព្រោះ​អវិជ្ជា​ជា​បច្ច័យ​ ទើប​មាន​សង្ខារ​ ។ល។​ ការ​កើត​ឡើង​នៃ​កង​ទុក្ខ​ទាំង​ពួង​នេះ​ រមែង​មាន​ ដោយ​ប្រការ​ដូច្នេះ” ។ ( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា ) បញ្ញា​ដែល​ដឹង​ កំណត់​ការ​រៀន​យក​ ការ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត​ ការ​ស្តាប់​ ការ​ទ្រទ្រង់​ នូវ​អាយតនៈ​ ១២​ ឈ្មោះ​ថា​ អាយតនកុសលតា​ ( សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​អាយតនៈ ) ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត​ បណ្តា​កុសលតា​ទាំង​នេះ​ សូម្បី​ទាំង​ ៣​ ( ធាតុកុសលតា​ មនសិការកុសលតា​ អាយតនកុសលតា )​ ការ​ដឹង​ទាំង​ពួង​ គឺ​ ការ​រៀន​យក​ មនសិការ​ ការ​ស្តាប់​ ការ​យល់​ ការ​ចាក់​ធ្លុះ ការ​ពិចារណា​ឃើញ​ រមែង​សម​គួរ ។​ ក្នុង​បណ្តា​ការ​ដឹង​ទាំង​ ៦​ នោះ​​ ការ​ស្តាប់​ ការ​រៀន​យក​ ការ​ពិចារណា​ឃើញ​ ជា​លោកិយ​ ការ​ចាក់​ធ្លុះ​ជា​លោកុត្តរ​ ការ​យល់​ និង​មនសិការ​ជា​មិស្សកៈ​ គឺ​ជា​លោកិយ​ក៏​មាន​ ជា​លោកុត្តរ​ក៏​មាន ។ បញ្ញា​ដែល​ដឹង​ថា​ ធម៌​នេះ​ជា​បច្ច័យ​ដល់​ធម៌​នេះ​ ដូច្នេះ​ ឈ្មោះ​ថា​ បដិច្ចសមុប្បាទកុសលតា ( សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​បដិច្ចសមុប្បាទ ) ។ [ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ​ មាន​សម្តែង​ដោយ​ពិស្តារ​ក្នុង​បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គ ] ។ ( អដ្ឋសាលិនី អដ្ឋកថា ) សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ធាតុ​ និង​ការ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត។ ធាតុកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ធាតុ មនសិការកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត ។ ( សង្គីតិសូត្រ​ ធម៌​ពួក​ ២ ) អធិប្បាយ៖ ពាក្យ​ថា​ ធាតុកុសលតា​ គឺ​ បញ្ញា​ក្នុង​ការ​ស្តាប់​ ការ​ទ្រទ្រង់​ ការ​ពិចារណា​ និង​ការ​ដឹង​ច្បាស់​ ដែល​ជា​គ្រឿង​កំណត់​សភាវៈ​នៃ​ធាតុ​ ១៨​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “អដ្ឋារស ធាតុយោ ចក្ខុធាតុ​ … មនោវិញ្ញាណធាតុ ។​ យា តាសំ ធាតូនំ កុសលតា បញ្ញា បជាននា ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​ធាតុ​ គឺ​ការ​ដឹង​ យល់​ ក្នុង​ធាតុ​ទាំង​ ១៨​ គឺ​ ចក្ខុធាតុ​ ។ល។​ មនោវិញ្ញាណធាតុ” ។ ពាក្យ​ថា​ មនសិការកុសលតា​ បាន​ដល់​ បញ្ញា​ក្នុង​ការ​ពិចារណា​ ដឹង​ច្បាស់​ ការ​សម្លឹង​ពិនិត្យ​ធាតុ​ទាំង​ឡាយ​នោះ​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “យា តាសំ ធាតូនំ មនសិការកុសលតា បញ្ញា បជាននា ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ ដឹង​ យល់​ក្នុង​ធាតុ​ទាំង​ឡាយ​នោះ” ។( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា ) បញ្ញា​ដែល​ដឹង​ការ​កំណត់​ការ​រៀន​យក​​ ការ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត​ ការ​ស្តាប់​ ការ​ទ្រទ្រង់​ទុក​ នូវ​ធាតុ​ ១៨​ ឈ្មោះ​ថា​ ធាតុ-កុសលតា​ ( សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ធាតុ )​ បញ្ញា​ដែល​ដឹង​ការ​រៀន​យក​ ការ​មនសិការ​នូវ​ធាតុ​ទាំង​នោះ​ ឈ្មោះ​ថា​ មនសិការកុសលតា​ ( សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត ) ។ ( អដ្ឋសាលិនី អដ្ឋកថា ) សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​សមាបត្តិ​ និង​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​សមាបត្តិ ។ សមាបត្តិកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​សមាបត្តិ សមាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​អាបត្តិ ។ ( សង្គីតិសូត្រ​ ធម៌​ពួក​ ២ ) អធិប្បាយ៖ ពាក្យ​ថា​ សមាបត្តិកុសលតា​ គឺ​ការ​ដឹង​ ការ​យល់​ក្នុង​រឿង​កំណត់​អប្បនា​ ព្រម​ទាំង​បរិកម្ម​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “អត្ថិ សវិតក្កសវិចារា សមាបត្តិ, អត្ថិ អវិតក្កវិចារមត្តា សមាបត្តិ, អត្ថិ អវិតក្កអវិចារា សមាបត្តិ ។ យា តាសំ សមាបត្តីនំ កុសលតា បញ្ញា បជាននា ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ ដឹង​ យល់​ក្នុង​រឿង​សមាបត្តិ​ ទាំង​នោះ​ មាន​ ទាំង​សមាបត្តិ​ដែល​មាន​វិតក្ក​វិចារ,​ សមាបត្តិ​ដែល​មិន​មាន​វិតក្ក​ មាន​ត្រឹម​តែ​វិចារ,​ សមាបត្តិ​ដែល​មិន​មាន​ទាំង​វិតក្ក​ ទាំង​វិចារ” ។ ពាក្យ​ថា​ សមាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា​ គឺ​បញ្ញា​ជា​គ្រឿង​កំណត់​វេលា​ដែល​នឹង​ចេញ​ចាក​សមាបត្តិ​ថា​ “ពេល​វេលា​ថ្មើ​នេះ​ យើង​នឹង​ចេញ”​ ដែល​ជា​បញ្ញា​ដែល​អាច​ចេញ​ចាក​សមាបត្តិ​បាន​ត្រូវ​តាម​ពេល​វេលា​ដែល​កំណត់​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “យា តាហិ សមាបត្តីហិ វុដ្ឋានកុសលតា បញ្ញា បជាននា ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ ដឹង​ យល់​ ក្នុង​រឿង​ចេញ​ចាក​សមាបត្តិ​ទាំង​នោះ” ។( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា ) ដែល​ឈ្មោះ​ថា​ សមាបត្តិ​ ព្រោះ​ព្រះ​យោគាវចរ​គប្បី​ចូល​ ចំណែក​បញ្ញា​ដែល​ដឹង​ការ​កំណត់​អប្បនា​ ព្រម​ទាំង​បរិកម្ម​ ឈ្មោះ​ថា​ សមាបត្តិកុសលតា​ ( សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​សមាបត្តិ )​ ឈ្មោះ​ថា​ សមាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា​ ( សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​សមាបត្តិ )​ ព្រោះ​កាល​តាំង​ចិត្ត​ថា​ កាល​ព្រះ​ចន្ទ្រ​ ព្រះ​អាទិត្យ​ ផ្កាយ​នក្ខត្តឫក្ស​គោចរមក​កាន់​ទី​នេះ​ហើយ​ យើង​នឹង​ចេញ​ចាក​សមាបត្តិ​ ដូច្នេះ​ មាន​ដោយ​បញ្ញា​ជា​គ្រឿង​កំណត់​ការ​ចេញ​ ក្នុង​សម័យ​នោះ​ មិន​ខុស​ភ្លាំង​ភ្លាត់ ។( អដ្ឋសាលិនី អដ្ឋកថា ) សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​អាបត្តិ​ និង​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​អាបត្តិ ។ អាបត្តិកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​អាបត្តិ អាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​អាបត្តិ ។ (​ សង្គីតិសូត្រ ធម៌​ពួក​ ២ ) អធិប្បាយ៖ ពាក្យ​ថា​ អាបត្តិកុសលតា​ គឺ​ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​អាបត្តិ​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “បញ្ចបិ អាបត្តិក្ខន្ធា អាបត្តិយោ, សត្តបិ អាបត្តិក្ខន្ធា អាបត្តិយោ ។ យា តាសំ អាបត្តីនំ អាបត្តិកុសលតា បញ្ញា បជាននា ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​អាបត្តិ​ គឺ​ការ​ដឹង​ ការ​យល់​ក្នុង​អាបត្តិ​ ៥​ កង​ អាបត្តិ​ ៧​ កង​នោះ” ។​ ពាក្យ​ថា​ អាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា​ គឺភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​អាបត្តិ​ ព្រម​ទាំង​កម្មវាចា​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “យា តាហិ អាបត្តីហិ វុដ្ឋានកុសលតា បញ្ញា បជាននា ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ ជា​អ្នក​យល់​ក្នុង​វិធី​នៃ​ការ​ចេញ​ចាក​អាបត្តិ​ទាំង​នោះ” ។( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា ) បទ​ថា​ បញ្ចបិ​ អាបត្តិក្ខន្ធា​ ( ពួក​អាបត្តិ​មាន​កង​នៃ​អាបត្តិ​ ៥ )​ បាន​ដល់​ អាបត្តិ​ទាំង​ ៥​ ពួក​នេះ​ តាម​និទ្ទេស​នៃ​មាតិកា​ គឺ​ បារាជិក​ សង្ឃាទិសេស​ បាចិត្តិយៈ​ បាដិទេសនីយៈ​ ទុក្កដ ។​ បទ​ថា​ សត្តបិ​ អាបត្តិក្ខន្ធា​ ( ពួក​អាបត្តិ​មាន​កង​នៃ​អាបត្តិ​ ៧ )​ បាន​ដល់​ អាបត្តិ​ ៧​ ពួក​នេះ​ តាម​និទ្ទេស​នៃ​វិន័យ​ គឺ​ បារាជិក​ សង្ឃាទិសេស​ ថុល្លច្ច័យ​ បាចិត្តិយៈ​ បាដិទេសនីយៈ​ ទុក្កដ​ ទុព្ភាសិត ។ បណ្តា​ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​អាបត្តិ​ទាំង​នោះ​ បញ្ញា​ដែល​ដឹង​ការ​កំណត់​នូវ​អាបត្តិ​ទាំង​នោះ​ ព្រម​ទាំង​វត្ថុ​ ឈ្មោះ​ថា​ អាបត្តិកុសលតា​ ( ភាព​ជា​អ្នក​ឈ្លាស​ក្នុង​អាបត្តិ )​ ចំណែក​បញ្ញា​ដែល​ដឹង​ការ​កំណត់​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​អាបត្តិ​ព្រម​ទាំង​កម្មវាចា​ ឈ្មោះ​ថា​ អាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា​ ( សេចក្តី​ឈ្លាស​ក្នុង​ការ​ចេញ​ចាក​អាបត្តិ ) ។( អដ្ឋសាលិនី អដ្ឋកថា ) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ខន្តិ​ និង​សោរច្ចៈ ខន្តិ សេចក្តី​អត់​ធ្មត់​ សោរច្ចំ ការ​ប្រព្រឹត្ត​ល្អ​ ឬ​ស្លូត​មិន​កោង​កាច​ អធិប្បាយ ពាក្យ​ថា​ ខន្តិ​ បាន​ដល់​ អធិវាសនខន្តិ​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា“តត្ថ កតមា ខន្តិ? យា ខន្តិ ខមនតា អធិវាសនតា អចណ្ឌិក្កំ អនស្សុរោបោ អត្តមនតា ចិត្តស្ស បណ្តា​ធម៌​ទាំង​នោះ​ ខន្តិ តើ​ដូច​ម្តេច​?​ គឺ​ ភាព​អត់​ធ្មត់​ ការ​អត់​សង្កត់​ ភាព​មិន​កាច​ មិន​ព្រហើន​ ភាព​នៃ​ចិត្ត​រីក​រាយ” ។ ពាក្យ​ថា​ សោរច្ចំ​ បាន​ដល់​ ភាព​ស្ងៀម​ស្ងាត់​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “តត្ថ កតមំ សោរច្ចំ? យោ កាយិកោ អវីតិក្កមោ, វាចសិកោ អវីតិក្កមោ, កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោ ។ ឥទំ វុច្ចតិ សោរច្ចំ ។ សព្ពោបិ សីលសំវរោ សោរច្ចំ បណ្តា​ធម៌​ទាំង​នោះ​ សោរច្ចៈ​ តើ​ដូច​ម្តេច?​ គឺ​ ការ​មិ​ន​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​តាម​ផ្លូវ​កាយ​ ការ​មិន​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​តាម​ផ្លូវ​វាចា​ ការ​មិន​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​តាម​ផ្លូវ​កាយ​និង​វាចា,​ នេះ​ហៅ​ថា​ សោរច្ចៈ,​ សូម្បី​ការ​សង្រួម​ក្នុង​សីល​ ( សីលសំវរៈ )​ ទាំង​អស់​ ក៏​ចាត់​ចូល​ក្នុង​សោរច្ចៈ” ។​ ( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា ) បទ​ថា​ កាយិកោ​ វីតិក្កមោ​ ( ការ​មិន​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​ ដោយ​កាយ ) បាន​ដល់​ កាយសុចរិត ៣ ។ បទ​ថា​ វាចសិកោ​ អវីតិក្កមោ​ ( ការ​មិន​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​ ដោយ​វាចា ) បាន​ដល់​ វចីសុចរិត ៤ ។​ បទ​ថា​ កាយិកវាចសិកោ​ ( ដោយ​កាយ​ និង​វាចា ) នេះ​ ទ្រង់​កំណត់​យក​អាជីវមដ្ឋកសីល ( សីល​មាន​អាជីវៈ​ជា​គម្រប់​ ៨ ) ដែល​តាំង​ឡើង​ដោយ​កាយ​ និង​វាចា ។​ បទថា​ សព្វោបិ​ សីលសំវរោ​ ( សូម្បីការ​សង្រួម​ក្នុង​សីល​ទាំង​អស់ )​ នេះ​ ព្រះ​មាន​ព្រះ​ភាគ​ត្រាស់​ទុក​ ដើម្បី​សម្តែង​ការ​កាន់​យក​នូវ​សីល​ ដោយ​ចិត្ត​ ព្រោះ​បុគ្គល​មិន​មែន​ប្រព្រឹត្ត​អនាចារ​ដោយ​កាយ​ និង​វាចា​ប៉ុណ្ណោះ​ សូម្បី​ដោយ​ចិត្ត​ ក៏​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ដូច​គ្នា ៕ ( អដ្ឋសាលិនី អដ្ឋកថា ) អាជ្ជវៈ​ និង​មទ្ទវៈ អាជ្ជវំ សេចក្តី​ស្លូត​ត្រង់ មទ្ទវំ ( លជ្ជវំ ) ចិត្ត​ទន់ ( ភាព​ជា​អ្នក​មាន​សេចក្តី​អៀន​ខ្មាស ) អធិប្បាយ ពាក្យ​ថា​ អាជ្ជវំ​ បាន​ដល់​ ភាព​មិន​ស្លូត​ត្រង់​ ៣​ ប្រភេទ​ គឺ​ គោមុត្តវង្កតា​ ចន្ទវង្កតា​ និង​ នង្គលកោដិវង្កតា ។​ អធិប្បាយ​ថា​ ភិក្ខុ​រូប​ខ្លះ​ ក្នុង​បឋមវ័យ​ ប្រព្រឹត្ត​អនេសនៈ​ ២១​ និង​អគោចរ​ ៦​ តែ​ក្នុង​មជ្ឈិមវ័យ​ និង​បច្ឆិមវ័យ​ ជា​អ្នក​មាន​សេចក្តី​ខ្មាស​អៀន​ ប្រាថ្នា​ការ​សិក្សា,​ នេះ​ឈ្មោះ​ថា​ គោមុត្តវង្កតា​ ( វៀចវេរ​ដូច​ទឹក​នោម​គោ ) ។ ភិក្ខុ​រូប​ខ្លះ​ក្នុង​បឋមវ័យ​ និង​បច្ឆិមវ័យ​ បំពេញ​ចាតុប្បារិសុទ្ធិសីល​ មាន​សេចក្តី​អៀន​ខ្មាស​ រង្កៀស​ ប្រាថ្នា​ចំពោះ​ការ​សិក្សា​តែ​ក្នុង​មជ្ឈិមវ័យ​ ដូច​គ្នា​នឹង​ភិក្ខុ​ក្នុង​ឧទាហរណ៍​ទី​មួយ,​ នេះ​ឈ្មោះ​ថា​ ចន្ទវង្កតា​ ( វៀច​វេរ​ដូច​វង់​ព្រះ​ចន្ទ្រ ) ។ ភិក្ខុ​រូប​ខ្លះ​ ទាំង​ក្នុង​បឋមវ័យ​ និង​មជ្ឈិមវ័យ​ បំពេញ​ចាតុប្បារិសុទ្ធិសីល​ មាន​សេចក្តី​អៀន​ខ្មាស​ រង្កៀស​ ប្រាថ្នា​ចំពោះ​ការ​សិក្សា​ តែ​ក្នុង​បច្ឆិមវ័យ​ ដួច​គ្នា​នឹង​ភិក្ខុ​រូប​មុន,​ នេះ​ឈ្មោះ​ថា​ នង្គលកោដិវង្កតា​ ( វៀច​វេរ​ដូច​ចុង​នង្គ័ល )​ ។​ ភិក្ខុមួយរូប​ លះ​បង់​ភាព​មិន​ត្រង់​ទាំង​ ៣​ ប្រភេទ​នោះ​ចោលហើយ​ មាន​សីល​ មាន​សេចក្តី​អៀន​ខ្មាស​ រង្កៀស​ ប្រាថ្នា​ចំពោះ​ការ​សិក្សា​ ក្នុង​វ័យ​ទាំង​ ៣​ ភាព​ស្លូតត្រង់​របស់​ភិក្ខុ​រូប​នោះ​ នេះឯង​ ឈ្មោះ​ថា​ អាជ្ជវំ ។​ សូម្បី​ក្នុង​ព្រះ​អភិធម្មក៏​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “តត្ថ កតមោ អជ្ជវោ។ យា អជ្ជវតា អជិម្ហតា អវង្កតា អកុដិលតា, អយំ វុច្ចតិ អជ្ជវោ បណ្តា​ធម៌​ទាំង​នោះ​ អជ្ជវៈ​ ( អាជ្ជវៈ )​ តើ​ដូច​ម្តេច​?​ អជ្ជវៈ​នោះ​គឺ​ សេចក្តី​ត្រង់​ មិន​វៀច​ មិន​វេរ​ មិន​កោង​ នេះ​លោក​ហៅ​ថា​ អជ្ជវៈ” ។ ពាក្យ​ថា​ លជ្ជវំ ( មទ្ទវំ ) បាន​ដល់​ ភាព​ជា​អ្នក​មាន​សេចក្តី​អៀន​ខ្មាស​ ដែល​លោក​ពោល​ទុក​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “តត្ថ កតមោ លជ្ជវោ? យោ ហិរីយតិ ហិរីយិតព្វេន ហិរីយតិ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា។ អយំ វុច្ចតិ លជ្ជវោ បណ្តា​ធម៌​ទាំង​នោះ​ លជ្ជវៈ​ តើដូច​ម្តេច​?​ គឺ​ អៀន​ខ្មាស​ចំពោះ​វត្ថុ​ដែល​គួរ​អៀន​ខ្មាស​ ខ្មាស​ចំពោះ​ការ​ប្រព្រឹត្តអកុសលធម៌​ ដ៏លាមក,​ នេះ​លោក​ហៅ​ថា​ លជ្ជវៈ” ៕ ប្រភព ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ ។ ក្នុងសាសនាព្រះពុទ្ធទ្រង់ព្រះនាមកស្សបៈ ព្រះថេរៈអង្គនេះ ជាឣ្នកមានប្រាជ្ញាច្រើន ពេលថ្ងៃមួយ លោកបានឃើញ នូវភិក្ខុមួយរូបដែលមានប្រាជ្ញាតិច ហើយក៏បានសើចចំឣកឲ្យ រហូតដល់ភិក្ខុរូបនោះ មាន សេចក្តីឣៀនខ្មាស ឈប់រវល់នឹងការរៀនធម៌ បន្តទៅទៀត... ព្រោះទោសនៃការសើចចំឣកនេះឯង ទើបមកដល់ជាតិនេះ បានមកកើតជាព្រះចូឡបន្ថកៈ ទន្ទេញធម៌មិនចេះចាំ ទាល់តែសោះ សូម្បីតែព្រះគាថាមួយបទ ដែលព្រះមហាបន្ថកៈជាបងប្រុសដាក់ឲ្យទន្ទេញ ឣស់រយៈពេល ៤ ខែ ក៏ទន្ទេញមិនចាំដែរ ។ ព្រះមហាបន្ថកត្ថេរ ជាបង បានជេរស្តីបន្ទោស នូវព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ ដោយប្រការផ្សេងៗ ធ្វើឲ្យព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ មានសេចក្តីឣាក់ឣន់ស្រពន់ចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះវាសនារបស់ខ្លួនឯង ហើយគិតនឹងលាចាកសិក្ខាបទ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ប្រទានព្រះកម្មដ្ឋាន និង ប្រទានឱវាទដល់លោក រហូតដល់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។ សម័យថ្ងៃមួយ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានប្រជុំព្រមគ្នា សន្ទនាពោលសរសើឣំពីសេចក្តីព្យាយាម របស់ព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖ ឧដ្ឋានេនប្បមាទេន សញ្ញោមន ទមេន ច ទីបំ កយិរាថ មេធាវី យំ ឱឃោ នាភិកីរតិ ។ ទឹកជំនន់គឺកិលេស ជន់ពន្លិចកោះ គឺឣរហត្តផល ណាពុំបាន, ឣ្នកប្រាជ្ញ គប្បីសាងកោះ គឺឣរហត្តផលនោះ ដោយសេចក្តីប្រឹងប្រែងផង ដោយសេចក្តីមិនប្រមាទផង ដោយការសង្រួមក្នុងចតុប្បារិសុទ្ធិសីលផង ដោយការទូន្មានឥន្ទ្រីយ៍ផង ។ ដកស្រង់ពីវិគិផីឌា ដោយ ៥០០០ឆ្នាំ

ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​គង់​ប្រថាប់​នៅ​វត្ត​ជេតវនារាម ទ្រង់​ប្រារព្ធ​បរាជ័យ​របស់​ព្រះ​បាទ​កោលស​ថា” ជយំ វេរំ បសវតិ, ទុក្ខំ សេតិ បរាជិតោ, ឧបសន្តោ សុខំ សេតិ, ហិត្វា ជយបរាជយំ។” ប្រែថា អ្នក​ឈ្នះ​រមែង​ជួប​ប្រទះ​នូវ​ពៀរ អ្នក​ចាញ់​តែង​ដេក​ជា​ទុក្ខ អ្នក​ដែល​ស្ងប់​រម្ងាប់​លះ​បង់​នូវ​ការ​ឈ្នះចាញ់​បាន​ហើយ​ រមែង​នៅ​ជា​សុខ​គ្រប់​ឥរិយា​បទ​ទាំង​៤។ ប្រភព ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ព្រះមហា ឆែ – វង្ស វត្តឧណ្ណាលោម ក្រុងភ្នំពេញ ទេសនា​ដាក់​វិទ្យុ​ឃោស​នសព្ទ នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា កាល​ពី​ថ្ងៃ ៨ រោច ខែភ​ទ្របទ ឆ្នាំ​ជូត​សំរឹទ្ធិ​ស័ក ព.ស. ២៤​៩១ (២៦​ ​– ៩ – ៤៨) នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ។ សូម​គោរ​ព​ចំពោះ​ព្រះ​រត្ន​ត្រ័យ​ដោយ​សង្ខេប ។ លំ​ដាប់​ត​ពី​នេះ សូម​សំដែង​ធម្ម​ទេសនា​ចែក​ជូន​ដល់​អស់​លោក​អ្នក​តាម​សម​គួរ​ដល់​កាល ។ ក្នុង​ឱកាស​នេះ នឹង​សំដែង​​អំពី​ពល​រដ្ឋ​ធម៌ ឬ​ហៅ​ថា វុឌ្ឍ​ទេស​ពល​ធម៌ ប្រែ​ថា ធម៌​ជា​កំឡាំង​ដល់​រដ្ឋ ឬ​ធម៌​ញ៉ាំង​សេចក្ដី​ចំរើន​ដល់​ប្រទេស​មាន ​៣ ប្រការ។​ ធម៌​នេះ​បើ​កើត​មាន​ក្នុង​ប្រទេស និគម​ជន​បទ​រដ្ឋ​ដែន​ណា ប្រទេស​និគម ជន​បទ ដែន​នោះ នឹង​ទៅ​ជា​ប្រទេស​ថ្លៃ​ថ្នូរ វិសេស​វិសាល​ជា​អារ្យ​ប្រទេស យ៉ាង​ឆាប់​ៗ ពុំ​ខា​ន​ឡើយ ។ តែ​លុះ​ត្រា​តែ​ប្រកប​គ្រប់​អង្គ​ទាំង​ ៣ ទើប​បាន​សម្រេច​យ៉ាង​នោះ​មែន ។ ធម៌ ៣ ប្រការ​នោះ​គឺ មុនិ​សម្បទា ប្រទេស​និគម​ឯ​ណា​បរិបូណ៌​ពេញ​លេញ​ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ អ្នក​ចេះ​ដឹង​មិន​ខុស​មុខ​វិជ្ជា ទោះ​បី​វិជ្ជា​ណា​ក៏​មាន​អ្នក​ចេះ​ដឹង​សព្វ​គ្រប់ ។ ចុះ​បុ​គ្គល​អ្នក​ចេះ​ដឹង​នេះ​កើត​ពី​ណា​មក ? ឆ្លើយ​ថា ពល​រដ្ឋ​គឺ​រាស្ត្រ ឲ្យ​បុត្រ​ប្រុស​ស្រី​រៀន​សូត្រ​គ្រប់​គ្នា មិន​មាន​រួញ​រា មិន​មាន​គិត​ចង់​បាន កំឡាំង​បួន​ប្រើ​ប្រាស់ ឲ្យ​មើល​ថែ​រក្សា​គោ​ក្របី សេះ​ដំរី ឬ​ឲ្យ​ភ្ជួរ​រាស់​ឡើយ ម្យ៉ាង​ទៀត​ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​បាន​សុខ​នឹង​ចំរើន​ដល់​ត្រកូល​នឹង​ប្រទេស​ជាតិ​មាតុភូមិ ក៏​ត្រូវ​ស្វះ​ស្វែង​ឲ្យ​បុត្រ​រៀន ។ ខ្មែរ​យើង​ឲ្យ​កូន​រៀន​ច្រើន​សំឡឹង​ប្រយោជន៍​ពី​វិជ្ជា​ណាស់ គឺ​វិជ្ជា​ណា​រៀន​ទៅ​ហើយ​កាន់​ក្រសួង​មិន​មាន​ប្រាក់​បំណាច់​ចូល​ក្រៅ មិន​ព្រម​ឲ្យ​រៀន​ទេ ដូច​វិជ្ជា​ទូរ​លេខ ទូរ​ស័​ព្ទ តិក​និក អាំង​ស៊ីញ័រ ជាង​ឈើ ជាង​កំបោរ ជាង​ខ្សែ​ភ្លើង វិជ្ជា​អស់​នេះ​ខ្មែរ​ស្ទើរ​គ្មាន​សោះ សព្វ​ថ្ងៃ​បើ​រាជ​ការ​សហរដ្ឋ​ឲ្យ​ក្រសួង​ទាំង​អស់​នេះ​មក ខ្មែរ​យើង​ស្ទើរ​តែ​ឱប​ដៃ​ឬ​មើល​ហើយ ព្រោះ​ខ្មែរ​មិន​មាន​ចេះ ហេតុ​មិន​ចេះ ព្រោះ​មិន​រៀន ហេតុ​អ្វី​មិន​រៀន ? ព្រោះ​រៀន​ទៅ​កាន់​ក្រសួង​មិន​មាន​កម្រៃ​ចូល​ក្រៅ ។ មាន​ខ្មែរ​ខ្លះ​ទៀត បើ​កូន​របស់​ខ្លួន​ឃើញ​កូន​គេ​ទៅ​រៀន វា​ចង់​ទៅ​រៀន​ដែរ បែរ​ជា​និយាយ​ប្រាប់​កូន​ថា អា​អើយ ! ឯង​មើល​អញ​មិន​ចេះ​ក​ខ​មួយ​ផង មាន​គោ​ក្របី​ពេញ​ក្រោល អញ​ចិញ្ចឹម​ទាំង​អា​ឯង​មួយ​សំបុក​រស់​បាន ឯង​ចាំ​ទៅ​រៀន​អី មើល​តែ​គោ​ក្របី​ប្រសើរ​ជាង ។ នែ ! មនុស្ស​បែប​នេះ​ចំ​ជា​ដេក​ផ្កាប់​មុខ ដេក​មិន​ងើប ងើប​មិន​បើក​ភ្នែក បើក​ភ្នែក​មិន​មើល​ប្រទេស​គេ​ជិត​ខាង ។ ប្រទេសណា​បើ​មាន​មនុស្ស​បែ​ប​នេះ ស្ទើរ​តែ​ឯករាជ្យ​ពុំ​កើត បើ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ណា នាំ​ឲ្យ​ធ្ងន់​ផែន​ដី​ប្រទេស​នោះ ព្រោះ​មនុស្ស​នោះ​យក​ខ្ជិល​ជា​ទី​អាង សម​ដូច​សុភាសិតថាៈ អលសស្ស កុតោ សិប្បំ អសិប្បស្ស កុតោ ធនំ អធនស្ស កុតោ មិត្តំ អមិត្តស្ស កុតោ សុខំ អសុខស្ស កុតោ បុញ្ញំ អបុញ្ញស្ស កុតោ សិវំ ប្រែ​ថា មនុស្ស​ខ្ជិល​មិន​មាន​វិជ្ជា បើ​មិន​មាន​វិជ្ជា​មិន​មាន​ទ្រព្យ បើ​មិន​មាន​ទ្រព្យ​មិន​មាន​មិត្រ បើ​មិន​មានមិត្រ​​មិន​មាន​សេចក្ដីសុខ បើ​គ្មាន​សុខ​មិន​មាន​ព្រះ​និព្វាន ប្រែ​សេចក្ដី​ថា ម៉េច​មិន​ទៅ​ព្រះ​និព្វាន​ទាំង​អស់​គ្នា​ទៅ ថា​ព្រោះ​មិន​មាន​បុណ្យ ហេតុ​អ្វី​មិន​មាន​បុណ្យ ព្រោះ​គ្មាន​សុខ ហេតុអ្វី​មិន​មាន​សុខ ព្រោះ​គ្មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ ហេតុ​អ្វី​មិន​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ ព្រោះ​គ្មាន​វិជ្ជា ហេតុ​អ្វី​គ្មាន​វិជ្ជា ព្រោះ​ខ្ជិល នែ ! នៅ​លើ​ខ្ជិល​ជា​ប្រធាន​សោះ សម​នឹង​សុភាសិត​បារាំង​ថា La presse est la mere detous les vie កំជិល​ជា​មេបាប​ធម៌​គ្រប់​យ៉ាង ខ្ជិល​បង្ហិន​លោក ខ្ជិល​បាន​ទុក្ខ​សោក ខ្ជិល​អប្ប​ប្រាជ្ញា ខ្ជិល​ធ្លាក់​នរក ខ្ជិល​ឥត​វិជ្ជា ខ្ជិល​ថោក​សាសនា ខ្ជិល​ជាតិ​លិច​លង់ ហេតុ​នេះ សូម​សប្បុ​រស​ឲ្យ​កុមារា​កុមារី​រៀន​សូត្រ​ឡើង ដើម្បី​បំពេញ​មុនិសម្ប​ទានេះ​ ។ កាល​បើ​ប្រទេស​សម្បូរណ៍​ដោយ​មនុស្ស​អ្នក​ចេះ​ដឹង ហើយ​នឹង​មិន​មាន​បរទេស​រឹប​ជាន់ ឈ្លេច​ឈ្លី​មើល​ងាយ​យើង​ទេ ដូច​ជា​ផ្ទះ​មាន​របង​យ៉ាង​ជិត​ស្និទ្ធ​ជា​ស្ថាពរ តែ​បើ​ប្រទេស​ពេញ​លេញ ដោយ​មនុស្ស​អ្នក​ចេះ​ដឹង ផ្លូវ​លោកធម៌​ស្ដុក​ស្ដម្ភ​ច្រើន​ហើយ បែរ​ជា​ខ្វះ​ភោគ​សម្បទា​វិញ ក៏​ពុំ​អាច​កសាង​ក្រឡៃ​ច្នៃ​ប្រជាជាតិ​យើង​ឲ្យ​ថ្លៃ​ថ្នូរ​ទៅ​កើត ។​ ហេតុ​នេះ ត្រូវ​បំពេញ​ភោ​គ​សម្បទា ១ ទៀត ឲ្យ​មាន​បរិបូណ៌​ឡើង ។ ភោគ​សម្ប​ទា ប្រែ​ថា សម្បុក​ទ្រ​យុក​ស្ដុកស្ដម្ភ​កុះ​ករ​ដោយ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ ។ បើ​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ ទើប​អាច​ច្នៃ​ក្រឡៃ​ប្រឌិត​ប្រទេស​​បាន ។ ចុះ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​កើត​ឡើង​ពី​ណា​មក ? ឆ្លើយ​ថា​កើត​មក​អំពី​កម្ម ២ យ៉ាង គឺ កសិកម្ម ១ ពាណិជ្ជកម្ម ១ ហើយ​នឹង​មាន​សម្បទា ៤ យ៉ាង ជា​គ្រឿង​អបស្ទប​ទៀត​ផង ។ កសិកម្ម គឺ​ប្រកប​ស្រែ​ចំការ​ច្បារ​ដំណាំ​សាប​ព្រោះ បើ​ទ្រព្យ​កើត​ឡើង​ដោយ​ខ្សត់​ខ្សោយ​ហើយ នឹង​កសាង​ប្រទេស​ជាតិ​ពុំ​កើត ស្រុក​ខ្មែរ​ច្រើន​តែ​ប្រកបកិច្ច​ការ​នេះ នៅ​ខ្វះ​ត្រង់​ពាណិជ្ជការ​ច្រើន ស្ទើរ​តែ​គ្មាន ។ ពាណិជ្ជការ​នោះ​ក្នុង​ផ្ទៃ​ពុទ្ធសាសនា សំដែង​ច្រើន​ណាស់​ដែរ ខ្មែរ​កាន់​ពុទ្ធសាសនា​ច្រើន​មែន ធ្លាប់​ដឹង​តាម​គោល​ដែល​ចារិក​មក​ថា​ធម៌ ៨៤០០០ ព្រះ​ធម្ម​ក្ខន្ធ តែ​ខ្មែរ​កាន់​ច្បោល​ៗ កាន់​ត្រង់​ណា​ស្រាល​ៗ ចោល​ត្រង់​ណា​មាន​ប្រយោជន៍​ថ្លៃ​ថ្នូរ ហើយ​ពោល​ថា​ខ្មែរ​ក្រ ខ្មែរ​ស្លូត ខ្មែរ​បរ​ជាតិ​ជិះ​ជាន់ ព្រោះ​ខ្មែរ​កាន់​ពុទ្ធសាសនា ។ ពោល​នេះ​មិន​សម​សោះ ចុះ​ជាតិ​ដទៃ​គេ​កាន់​ពុទ្ធសាសនា​ដែរ ម៉េច​ក៏​គេ​ថ្លៃ​ថ្លា នេះ​ឃើញ​ជា​ទាស់​ពី​កាន់​មែន ។ ដូច​យ៉ាង​ពាណិជ្ជ​ការ ក្នុង​ព្រះពុទ្ធសាសនា មាន​សំដែង​ពិស្ដារ​ណាស់ ក្នុង​ទី​នេះ​សូម​អធិប្បាយ​តែ ៤ យ៉ាង គឺ ជង្ឃពាណិជ ១ សកដពាណិជ ១ នាវាពាណិជ ១ ឃរពាណិជ ១ ។ ជង្ឃ​ពាណិជ គឺ​ជួញ​ដោយ​កំឡាំង​ស្មង ដូច​រែក​រុញ​ពុន​លី ឧទាហរណ៍​ដូច​យ៉ាង​រុញ​ធុង​គុយ​ទាវ ធុង​ទឹកកក​អស់​នេះ សុទ្ធ​តែ​ចូល​លុយ​រាប់​រយ​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​ៗ ប៉ុន្តែ​ខ្មែរ​ពុំ​ត្រូវ​ការ​ធ្វើ​សោះ ច្រើន​តែ​ខ្ពើម​ឆ្អើម​ខ្លាច​ថោក​ទាប តែ​របស់​នេះ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ការ​ទាំង​រាស្ត្រ​ទាំង​នា​ហ្មឺន មើល​ចុះ​អស់​លោក​អ្នក​ធ្វើ​ការ​សព្វ​ថ្ងៃ បើ​មិន​បាន​គុយ​ទាវ​ឬ​កាហ្វេ ក៏​មិន​ទាន់​ចូល​កាន់​ប៊ុយ​រ៉ូ​ទេ ។ បើ​ថ្ងៃ​ណា​មួយ​ចិន​យួន​វ៉ា​កង ឈប់​ធ្វើ​គុយ​ទាវ​ឬ​កា​ហ្វេ​បី​បួន​ថ្ងៃ​ហើយ មុខ​ជា​ខ្មែរ​ញៀន​ស្ងាប​មាត់ នេះ​ឃើញ​ថា​ប៉ិន​ខាង​ទទួល​ទាន​មែន​ ​។ បើ​ធ្វើ ជង្ឃ​ពាណិជ នឹង​គេ​វិញ មាន​តែ​ក្អម អំ​បោស ស្លឹក​ត្នោត កំ​ប្រោង ទ្រ​ទូង​ពី​ចម្ងាយ​ស្ទើរ​តែ​មើល​រូប​អ្នក​រែក​មិន​ឃើញ ដើរ​តាម​ផ្សារ​ទើស​គេ​ឯង បើ​ជិះ​ឡាន ជិះ​កប៉ាល់​វិញ ម្ចាស់​ឡាន – កប៉ាល់​នោះ សូម​អង្វរ​ព្រោះ​គ្មាន​កន្លែង​ដាក់​របស់​ទាំង​នោះ​ឲ្យ ដល់​លក់​អស់​របស់​ទាំង​នោះ​ទៅ បែរ​ចូល​ផ្ទះ​ចិន​រក​ទិញ​សំពត់ បាន​ចំនួន ៣ – ៤ ម៉ែត្រ​ប៉ុណ្ណោះ​យ៉ាង​ច្រើន នេះ​ជង្ឃ​ពាណិជ​ខ្មែរ​ ។ សកដពាណិជ ជួញ​ដោយ​រទេះ​ឡាន ឬ​រត់​ឈ្នួល​តាម​មគ្គ​វិ​ថី​ផ្សេង​ៗ ។ នាវាពាណិជ ជួញ​ដោយ​ទូក​ឬ​កប៉ាល់ ។ សព្វ​ថ្ងៃ​បើ​ត្រូវ​ការ​ទៅ​ណា​ហើយ​ចាំ​ឡាន – កប៉ាល់ ខ្មែរ​គ្មាន​សោះ​ទេ សុទ្ធ​តែ​របស់​​បរជាតិ ជាតិ​បញ្ញើ​ក្អែក​ទាំ​ង​អស់ ។​ ឃរពាណិជ ជំនួញ​ក្នុង​ផ្ទះ គឺ​ដាក់​ទំនិញ​ក្នុ​ង​ផ្ទះ​ហើយ​អង្គុយ​លក់​ដូច​ផ្ទះ​លក់​ក្នុង​ក្រុង​ភ្នំពេញ​សព្វ​ថ្ងៃ បរជាតិ​ឥត​បែក​ញើស​សោះ ប្រាក់​ខ្មែរ​ឡើង​ត្នោត មក​រក​ផ្ទះ​ឃើញ​ចូល​ហួស​ទូ​ដែក​ទៀត បរជាតិ​ដែល​មក​សំណាក់​អាស្រ័យ​នឹង​យើង ដូច​ជា​ជាតិ​បញ្ញើ​ក្អែក​ទំដើម​រាំង ឬ​ដើម​ជ្រៃ​ពិត​មែន​រុក្ខជាតិ​នេះ​គល់​ដល់​ដី បើ​ភ្លេច​ខ្លួន​មុខ​ជា​បញ្ញើ​ក្អែក​បឺត​យក​ឱ​ជា​រស​អស់ មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ឃើញ​សុទ្ធ​តែ​បញ្ញើ​ក្អែក​ព្រ​ងើយ ចំណែក​ស្លឹក​រាំង​ជ្រៃ​រេច​រឹល​អស់​នៅ​មាន​តែ​គល់ ខេមរៈ​យើង​សព្វ​ថ្ងៃ​មិន​ខុស​ពិរុក្ខជាតិ​នេះ​ប៉ុន្មាន រក​កល់​លើស​ផង ! ទី​ក្រុង​សព្វ​ថ្ងៃ​ផ្ទះ​ឥដ្ឋ​ផ្ទះ​ថ្ម ភ្លើង​អគ្គិស​នី​ភ្លឺ​ច្រាល ម៉ាស៊ីន​ទឹក ខ្មែរ​ទុក​ឲ្យ​បរជាតិ​នៅ​ប្រើ​ប្រាស់ ស៊ូ​យក​ខ្លួន​ទៅ​នៅ​បឹង​ជិត​ៗ វិញ នេះ​ពេញ​ជា​ប្រសប់​ទទួល​ភ្ញៀវ​មែន ស៊ូ​ឲ្យ​ភ្ញៀវ​ដេក​ពូក ខ្លួន​ចុះ​ដេក​រនាប ចំ​ជា​ចិត្ត​ល្អ ។ ខេមរៈ​ទាំង​ឡាយ កាល​បើ​បាន​ប្រកប​ពាណិជ​ទាំង ​៤ ប្រការ​នេះ​ដូច​បាន​អធិប្បាយ​ខាង​លើ​ដោយ​សព្វ​គ្រប់​ហើយ មុខ​ជា​ខេមរ​រដ្ឋ​ប្រទេស​យើង​ឡើង​កាន់​វឌ្ឍន​ធម៌​ខាង​ភោគ​សម្ប័ទ​យ៉ាង​ឆាប់​ៗ មិន​ខាន ព្រោះ​ខ្មែរ​សម័យ​នេះ​ប្រស្រ័យ​សេដ្ឋ​កិច្ច ប្រទេស​ថ្កើង ជាតិ​ថ្លៃ ប្រស្រ័យ​យើង ។ ពាណិជ្ជកម្ម​នឹង​កសិកម្ម ទាំងពីរ​យ៉ាង បើ​យើង​មាន​ប្រាថ្នា​ឲ្យ​ភោគ​ទ្រព្យ​កុះ​ករ​ស្ដុក​ស្ដម្ភ លុះ​តែ​យើង​ចេះ​ប្រកប​ពាណិជ្ជកម្ម​នោះ​ឆាប់​ៗ ចុះ​បើ​ប្រទេស​យើង​ពេញ​ចិត្ត​តែ​ត្រង់​កសិកម្ម​ប៉ុណ្ណោះ ដូច​ជា​គោ​ស៊ី​ចំបើង​ហើយ​មិន​ស្មើ​ស៊ី​ស្មៅ​ខ្ចី​ផង ធ្វើ​ម៉េច​នឹង​បាន​ធំធាត់​ឡើង ។ ខេមរជាតិ​ទាំង​ឡាយ ! សកល​លោក​ទាំង​មូល​កំពុង​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​ខ្លាំង​ណាស់​ ទ្រព្យ​នេះ​មាន​ពីរ​យ៉ាង​គឺ ទ្រព្យ​មាន​វិញ្ញាណ ១ ឥត​វិញ្ញាណ ១ ។ ទ្រព្យ​មាន​វិញ្ញាណ​បាន​ដល់​មនុស្ស – សត្វ​គ្រប់​យ៉ាង ទ្រព្យ​ឥត​វិញ្ញាណ​បាន​ដល់​ដែន​ទឹក​ដី​មាស​ប្រាក់ លោក​សន្និវាស​ទាំង​មូល​ច្របូក​ច្របល់ នឹង​រក​ទ្រព្យ​ទាំង​ពីរ​យ៉ាង​នេះ​ណាស់ ។ សព្វ​ថ្ងៃ​បើ​យើង​មិន​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​នឹង​រក្សា​ការ​ពារ​ទេ យើង​នឹង​ទៅ​ជា​ទា​សៈ របស់​របរ​ក្នុង​លោក​អសារ​ឥត​ការ ។ ទ្រព្យ​នោះ​មាន​មក​ហើយ​អាច​នឹង​ឋិត​ថេរ​ចិរ​កាល​ទៅ​បាន លុះ​ត្រា​តែ​ប្រក​ប​ដោយ​សម្បទា ៤ យ៉ាង​ទៀត​គឺ៖ ១-ឧដ្ឋាន​សម្បទា ប្រឹង​ប្រែង​រក បើ​រដ្ឋាភិបាល​វិញ​ប្រឹង​ប្រែង​រក​មន្ត​វិជ្ជា​ណា​ដែល​មាន​ខ្លឹម​សារ ដែល​រៀន​ទៅ​ហើយ​អាច​មាន​ប្រយោជន៍​ការ​ពារ ជាតិ​មាតុ​ភូ​មិ​បាន យក​មក​សាប​ព្រោះ​បណ្ដុះ​ផ្សាំ​ឲ្យ​ពល​រដ្ឋ​គឺ​រាស្រ្ត​រៀន​សូត្រ​ទាំង​ប្រុស​ទាំង​ស្រី​ឡើង។ ២- អារក្ខ​សម្បទា បើ​រៀន​ចេះ​ដឹង​ហើយ​ប្រឹង​ប្រែង​រក្សា​ការពារ​ជាតិ​មាតុ​ភូមិ នឹង​កេរ្តិ៍មត៌ក​របស់​ជាតិ​ទុក​ឲ្យ​មក​មិន​ឲ្យ​ចោរ​រុះ​រើ​រុក​រាន​ទន្ទ្រាន​ភូត​ភរ​ឆរបោក​បញ្ឆោត​ប្រវ័ញ្ចន៍​បាន ។ ៣​-​កល្យាណ​មិត្តតា សេព​គប់​នឹង​មិត្ត​ល្អ គឺ​មិត្ត​ណា​យើង​សេព​គប់​ទៅ​ហើយ មិន​សំឡឹង​រំពៃ​គយ​គន់​ចង់​បាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​របស់​យើង គឺ​ស៊ូ​ជួយ​ការ​ពារ​សត្រូវ​នឹង​ណែ​នាំ​ឲ្យ​បាន​សេចក្ដី​ចំរើន​ដល់​យើង ហើយ​ថែម​ទាំង​មិន​លាក់​ចំណេះ​នឹង​មិត្ត​ភក្តិ​ស៊ូ​ជួយ​បង្ហាត់​បង្រៀន​វិជ្ជា​ណា​ដែល​ក្រ​ ៗ ហើយ​ជា​អ្នក​មិន​និយាយ​ភូត​ភរ​បោក​ប្រាស​មិត្រ​ផង​គ្នា នេះ​ហៅ​ថា មិត្រ​ល្អ ឬ​មិត្រ​ដែល​យើង​គួរ​សេព​គប់ ឬ​កល្យាណ​មិត្រ។ ៤-​សម​ជីវិតា ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ស្មើ​ៗ គឺ​ឲ្យ​ដឹង​ប្រមាណ​ក្នុង​ទ្រព្យ​របស់​យើង​មាន​ក្នុង​ថវិកា​ជាតិ​នៃ​រដ្ឋ គឺ​ចាយ​វាយ​ស្គាល់​ប្រមាណ​មិន​ដល់​ទៅ​ខ្ចី​បុល​គេ​ប្រើ​ប្រាស់ គឺ​ដំរី​មិន​ចង់​ធំ​តាម​ដំរី បើ​មាន​ធម៌​ទាំង​ ៤ យ៉ាង​នោះ ទើប​អាច​ការ​ពារ​ផល​ប្រយោជន៍​របស់​មាតុ​ភូមិ​បាន បើ​ប្រាស់​ចាក​សម្បទា ៤ នេះ​ហើយ មិន​អាច​កុះ​ករ​ចំរើន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បាន​ឡើយ សូម្បី​សម្បត្តិ​ទ្រព្យ​ដែល​បុព្វ​បុរស ទុក​ឲ្យ​មិន​អាច​នឹង​ការ​ពារ​បាន​ដែរ ។ ចុះ​សម្បទា​ត្រង់​ទី ៤ គឺ​កល្យាណ​មិត្ត​តា ថា​សេព​គប់​នឹង​មិត្រ​ល្អ តើ​មិត្រ​បែប​ណា ? មាន​លក្ខណៈ​យ៉ាង​ណា​គួរ​យើង​សំគាល់​បាន ? បពិត្រ​សប្បុ​រស​ទាំង​ឡាយ ! មិត្រ​ដែល​យើង​គួរ​សេព​គប់ មាន​លក្ខណៈ ៣ យ៉ាង សម្រាប់​សំគាល់​ដើម្បី​ឲ្យ​យល់​ថា​ល្អ​ទៅ​បាន​នោះ គឺ ១ – អហិតេ បដិសេធោ មិត្រ​ណែ​នាំ​ហាម​ប្រាម​មិត្រ​ផង​គ្នា មិន​ឲ្យ​ធ្វើ​នូវ​អំ​ពើ​ណា មិន​មាន​ប្រយោជន៍​ប្រាប់​យ៉ាង​ណា​នេះ​យ៉ាង​ណោះ​ថា មិន​មែន​លទ្ធិ​ប្រព្រឹត្ត​ដើម្បី​សេចក្ដី​ចំរើន​ដល់​ប្រទេស​ជាតិ​មាតុ​ភូមិ​ទេ ។​ ២ – ហិតេ អនុវត្តនំ មិត្រ​ដឹក​នាំ​បង្ហាត់​បង្រៀន​មិន​លាក់​លៀម​ចំពោះ​វិជ្ជា បញ្ញា​ដែល​ខ្លួន​មាន​វិជ្ជា​ណា​រៀន​ទៅ​ហើយ​អាច​ការ​ពារ​ផល​ប្រយោជន៍​ប្រទេសជាតិ​មាតុភូមិ នឹង​សត្រូវ​បច្ចាមិត្រ​គ្រប់​យ៉ាង​បាន ទើប​បង្ហាត់​បង្រៀន​វិជ្ជា​នោះ ។ ៣ – ព្យសនេ អបរិច្ចាគោ មិត្រ​មិន​លះ​ប​​ង់មិត្រ​ក្នុង​ពេល​មាន​សេចក្ដី​វិនាស​អន្តរាយ អសន្តិ​សុ​ខ​មក​ប៉ះ​ពាល់ ស៊ូ​ស្លាប់​ជា​មួយ​គ្នា បើ​មាន​គ្រឿង​ការ​ពារ​វិសេស​វិសាល​ឆ្នើម ស៊ូ​ចែក​រំលែក​មិន​រិះ​គន់​លាក់​លៀម មិន​កំណាញ់​នឹង​មិត្រ​ផង​គ្នា ។ លក្ខណៈ ៣ យ៉ាង​នេះ​ហើយ​ជា​លក្ខណៈ​របស់​មិត្រ ឬ កល្យាណមិត្រ ដែល​យើង​គួរ​សេព​គប់ ។ កាល​បើ​ខេមរៈ ចេះ​ស្វែង​រក​មិត្រ​គួរ​សេព​គប់​ហើយ ចេះ​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ដោយ​ពាណិជ្ជកម្ម​ដែល​ជា​ផ្លូវ​នាំ​ឲ្យ​ចំរើន​ភោគ​ទ្រព្យ​យ៉ាង​ឆាប់​នោះ ហើយ​មាន​ធម៌​ជា​គ្រឿង​រក្សា​នូវ​ទ្រព្យ​ដែល​បាន​រក​បាន​មក មិន​ឲ្យ​ចោរ​លួច​ប្លន់​ឆបំបាត់​ប្រវ័ញ្ចន៍​បញ្ឆោត​បាន​ហៅ​ថា សម្បទា មាន​ឧដ្ឋាន​សម្បទា​ជា​ដើម កល្យាណ​មិត្តតា សេព​គប់​នឹង​មិត្រ​ល្អ ដូច​បាន​សំដែង​លក្ខណៈ​សព្វ​គ្រប់​ស្រាប់​ជា​ទី​បំផុត ឈ្មោះ​ថា​ខ្មែរ​យើង​មិន​ព្រងើយ​កន្តើយ​នឹង​ជោគ​វាសនា​ប្រទេស​ប៉ុន្មាន​ទេ ហើយ​មាន​ឈ្មោះ​ថា​វឌ្ឍន​ធម៌​ជឿន​ឡើង​ជា​លំដាប់​ដែរ ។ តែ​បើ​មាន​មុនី​សម្បទា​នឹង​ភោគសម្ប​ទា ពេញ​លេញ​ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ អ្នក​ចេះ​ដឹង​ហើយ ស្ដុក​ស្ដម្ភ​មាំ​មួន​ដោយ​ភោគ​ទ្រព្យ​ហើយ បើ​ខ្វះ​ធម៌ ១ ខាង​ចុង គឺ​សាមគ្គី​សម្បទា​មិន​បាន​បរិបូណ៌​ដោយ​ការ​ព្រម​ព្រៀង​គ្នា ក៏​មិន​អាច​នឹង​ច្នៃ​ក្រឡៃ​ប្រទេស​យ៉ាង​ណា​ទៅ​បាន ។ ហេតុ​នេះ ត្រូវ​ខេមរ​ជាតិ​មាន​ធម៌​នេះ​ផង​ទៀត គឺ​ព្រម​ព្រៀង​ស្រុះ​ស្រួល​មូល​មួយ​គ្នា នឹង​លើក​ដាក់​ឲ្យ​ព្រម​គ្នា ឧទាហរណ៍​ដូច​ទូក​ទូក​មួយ​ជិះ​គ្នា ១​២ នាក់ បើ​ម្នាក់​បើក​ក្ដោង ម្នាក់​ទាញ​ខ្សែ​ក្ដោង ម្នាក់​លើក​ចែវ ម្នាក់​កាន់​ចង្កូត​មិន​មើល​បំណាំ​គ្នា មិន​ត្រូវ​យក​ជើង​រា​ទឹក ហៅ​ថា​សាមគ្គីធម៌ កុំ​ថា​ឡើយ​មនុស្ស​ប្រតិបត្តិ សូម្បី​សត្វ​តិរច្ឆាន​ប្រតិបត្តិ​ក៏​បាន​សេចក្ដី​សុខ​ដែរ ​។ ដូច​ជំនាន់​ដើម​មាន​សត្វ​ចាប ៥០០ បាន​ទៅជា​ប់​លប់​របស់​ព្រាហ្មណ៍​ម្នាក់ សត្វ​ចាប​មាន​សេចក្ដី​តក់​ស្លុត​ភិត​ភ័យ​ហួស​ពេក នាំ​គ្នា​ស្ទុះ​ស្ទា​រ​ច្រាស​ប្រដាល់​ស្ទើរ​របោច​រោម​ក្បាល​អស់ គ្រា​នោះ​មាន​ចាប​មួយ​ស្រែក​ថា​ ថា​យើង​ធ្វើ​យ៉ាង​ហ្នឹង​មុខ​ជា​វិនាស​មិន​ខាន​ទេ ហេតុ​នេះ​អ្នក​ទាំង​អស់​គ្នា​ត្រូវ​ធ្វើ​តាម​ខ្ញុំ ព្រោះ​ខ្ញុំ​ធ្លាប់​ប្រតិបត្តិ​មក​បាន​សេចក្ដី​សុខ​ជា​ញយ​ណាស់ ទើប​ពពួក​ចាប​ឆ្លើយ​តប​ថា មាន​កល​ឧបាយ​ដូច​ម្ដេច ? ចូរ​ប្រាប់​ភ្លាម​ៗ មក​យើង កល់​នឹង​ទំពែក​ក្បាល​អស់​ហើយ មើល​សាមគ្គី​ធម៌​នោះ​តើ​រូប​រាង​យ៉ាង​ណា ? ។ ទើប​ចាប​នោះ​ឆ្លើយ​ឡើង​ថា សាមគ្គី​ធម៌​គ្មាន​រូប​រាង​អ្វី​ទេ គ្រាន់​តែ​ព្រម​ព្រៀង​ស្រុះ​គ្នា​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​យើង​ទាំ​ង​អស់​គ្នា​ត្រូវ​ស្រុះ​គ្នា​ហើរ​ឡើង​តែ​ម្ដង​ព្រម​គ្នា ចាប​ទាំង​អស់​ទើប​ប្រតិបត្តិ​តាម ស្ទុះ​ហើរ​ព្រម​គ្នារ​បើក​មាត់​លប​ទៅ សម​នឹង​សុភាសិត​បារាំង​ថា L’ union fait la force សាមគ្គី​ជា​កំ​ឡាំង កំឡាំង​បំផុត សាម​គ្គីមោះ​មុត ព្រម​ព្រៀង​មូល​មួយ កាយ​វា​ចា​ចិត្ត​ស្រុះ​ស្រួល ខំ​ជួយ​ចូក​ចែវ​រងួយ ស្ទួយ​ជាតិ​ដល់​ត្រើយ ។ ចាប​ទាំង​ឡាយ​បាន​រួច​ខ្លួន​ទៅ នេះ​កំឡាំង​សាម​គ្គី​ធម៌​យ៉ាង​ហ្នឹង ។ យើង​ខេមរ​ជាតិ​ក៏​ត្រូវ​មាន​សាមគ្គីធម៌​យ៉ាង​នេះ​ដែរ ។ ធម៌​ទាំង ៣ យ៉ាង​នេះ​គឺ ១ មុនិសម្បទា ២ ភោគសម្បទា ៣ សាមគ្គីសម្បទា បើ​ប្រទេស​និគមជន​បទ​រដ្ឋ​ដែន​ណា​មាន​ធម៌​ទាំង ៣ យ៉ាង​នេះ គ្រប់​គ្រាន់​មិន​ខ្វះ នឹង​ក្រឡៃប្រ​ទេសនិគម​នោះ​ថ្លៃ​ថ្នូរ​បាន​ឆាប់ គឺ​មាន​អ្នក​ចេះ​ដឹង​ច្រើន ១ មាន​ភោគ​សម្ប័​ទ ១ មាន​ការ​ព្រ​ម​ព្រៀង​ស្រុះ​ស្រួល​មូល​មាត់​គ្នា ១ ។ ធម៌​ទាំង ៣ នេះ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ពល​រដ្ឋ​ធម៌ ប្រែ​ថា​ធម៌​ជា​កំឡាំង​ដល់​ប្រទេស សំដែង​មក​ប៉ុណ្ណេះស​ន្មត​ថា​ចប់ ។ ទី​បំផុត​ធម៌​ទេសនា​នេះ សូម​ផ្សាយ​បុញ្ញ​រាសី គំនរ​បុណ្យ​នេះ​ ចែក​ជូន​ដល់​អស់​លោក អ្ន​ក​សប្បុរស​ទាំង​ឡាយ ទោះ​បី​ធ្វើ​មរណ​ភាព​ទៅ​ហើយ​ក្ដី នៅ​រស់​ក្ដី នៅ​ទី​ជិត​ឆ្ងាយ​ក្ដី ។ ពុទ្ធាទិអានុភាវេន ឧប្បន្នា ចេ ឧបទ្ទវា គា ចេវន្តរាយា ច វិនស្សន្តុ អសេសតោ ។ ដោយ​អានុភាព​នៃ​ព្រះ​រតន​ត្រៃ​ជា​ដើម​នេះ ឧបទ្រព​នឹង​រោគ​ន្តរាយ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​កើត​ហើយ សូម​ឲ្យ​វិនាស​ចេញ​ទៅ​កុំ​បី​មាន​សេស​សល់​ឡើយ ។ -ចប់- ប្រភពៈ ទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩៥២ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ទិដ្ឋធម្មិក​ធម៌ គឺ​ហេតុ​ឲ្យ​កើត​ផល​ប្រយោជន៍​ក្នុង​ពិភពលោក​នេះ​ មាន ៤ គឺ៖ ១. ការ​ប្រឹងប្រែង​ធ្វើ​ការងារ មិន​ខ្ជិល​ច្រអូស​ជានិច្ច ឈ្មោះថា ឧដ្ឋានសម្បទា។ ២. ការ​ថែរក្សា​ដោយ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​ជានិច្ច ឈ្មោះថា អារក្ខសម្បទា។ ៣. ភាព​ជា​អ្នកសេពគប់​មិត្ត​ល្អ ឈ្មោះថា កល្យាណមិត្តតា។ ៤. ភាព​នៃ​ការ​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​តាម​លទ្ធភាព ឈ្មោះ​ថា សមជីវីតា។ ធម៌​ទាំង​នេះ​ឯង ជាប្រភព និង​ជា​គ្រឹះ​យ៉ាង​មាំ​ សម្រាប់​បណ្ដុះ​បណ្ដាល និង​ ​ទ្រទ្រង់​នូវ​អង្គការ​ពិភព​លោក អង្គការរដ្ឋ និង​អង្គការ​គ្រួសារ​មួយៗ​ ឲ្យ​បាន​ប្រកប​ដោយ​វឌ្ឍនធម៌ ចម្រើន​រុងរឿង ។ បើ​ខ្វះ​ធម៌ណាមួយ អង្គការ​នោះ​ៗ​ ត្រូវ​មាន​វិបត្តិ​មិន​ខាន ។ ក្នុង​រដ្ឋមួយៗ​ មាន​អង្គការ​​ជាច្រើន​ ដូចជា សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និង​នយោបាយ ជាដើម។ ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ដូច​ខាង​ឧស្សាហកម្ម និង​ពាណិជ្ជកម្ម បើ​អ្នក​កាន់​ការ​ទាំងឡាយ​ ក្នុង​ពិភព​​លោក ខ្វះ​ធម៌ទី​ ១​ គឺ ឧដ្ឋានសម្បទា កម្ជិល​មិន​ប្រឹង​ប្រែង​ចំពោះ​ករណីយកិច្ច រវល់​តែ​ប្រចាំ​គ្នា ច្រណែន​គ្នា អំពី​​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន មិន​ខំ​រវៃ​ឧស្សាហកម្ម និង​ពាណិជ្ជកម្ម​ឲ្យ​ដើរ​ទាន់​សម័យ​ទេ សេដ្ឋកិច្ច​​មិន​​ត្រូវ​​អមតៈ​បាន​ឡើយ ព្រោះ​នៅ​មាន​ការ​កុហក​បោក​ប្រាស នៅ​មាន​អំពើ​ពុករលួយ លួច​ប្លន់​កេងកិប សូក​​ស៊ី​​សំណូក ច្របូកច្របល់​ក្នុង​ដំណើរ​ជីវិត ត្រូវ​សិក្សា​បង្កើត​​ថ្នាក់​ឲ្យ​ដល់​កម្រិត​សីលសិក្ខា​ បាន​ដល់​ការ​សិក្សា​តាមមគ្គសច្ចវិទ្យា ត្រង់ទី​ ៣ ទី​ ៤ និងទី​ ៥ គឺ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្គៈ សម្មាអាជីវៈ ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​ទៀត​ដរាប ដល់​អប់រំ​ចរិយាមារយាទ​ឲ្យ​បាន​ថ្លៃថ្នូរ ស្អាត​បរិសុទ្ធ​ ដែល​ហៅ​ថា អរិយចរិយា។ បើ​មាន​ឧដ្ឋានសម្បទា​ ហើយ​ខ្វះអារក្ខសម្បទា មាន​ការ​ខ្ជះខ្ជាយ មិន​ត្រួត​ពិនិត្យ​ឲ្យ​ដល់​ទី​កន្លែង ចេះ​​តែ​ប្រចាំ បណ្ដាក់គ្នា ម្នាក់​អាង​លើ​ម្នាក់ នៅ​តែ​ក្នុង​ការិយាល័យ រំពឹង​តែ​លើ​ក្រដាស លើ​បញ្ជី​នោះ ផល​​នៃ​ឧស្សាហកម្ម និង​ពាណិជ្ជកម្ម​ត្រូវ​ខូចខាត សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ។ បើ​មាន​ធម៌​ទាំង​ពីរ​នេះ​ហើយ ប៉ុន្តែ​ខ្វះ​ធម៌​ទី​ ៣ គឺ​កល្យាណមិត្ត​តា មាន​ការ​ទាក់ទង​ជា​មួយ​អ្នក​​លក់ អ្នក​​ទិញ ជា​មនុស្ស​ទុច្ចរិត មាន​ការ​គៃបន្លំ និង​នាំ​គៃបន្លំ​ដោយ​ហេតុ​ណា​មួយ ឬ​​ក៏​​មាន​សហការី​របស់​ខ្លួន​ ជាមនុស្សពុករលួយ ត្រូវ​ជើង​នឹង​អ្នក​ទិញ ឬ​អ្នក​លក់ ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចខាត​ផល​ឧស្សាហកម្ម ពាណិជ្ជកម្ម​​នោះ សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ។ បើ​មាន​ធម៌​ទី​ ១ ទី​ ២ ទី​ ៣ នេះ​គ្រប់គ្រាន់​ហើយ នៅ​ខ្វះធម៌​ទី​ ៤​ គឺ សមជីវិតា មាន​ការ​ចំណាយ​​ច្រើន​​ជាង​ចំណូល ដោយ​ការ​ខ្ជះខ្ជាយ ឬ​ដោយ​ប្រើ​បុគ្គលិក​ច្រើន​ហួស​ដែល​បណ្ដាល​មក​ពី​មិន​ចេះ​​ប្រើ គឺ​អំពើ​ដែល​គេ​ធ្វើ​តែ​ម្នាក់​កើត យើង​ធ្វើ​ ៤ ឬ​ ៥​ នាក់​ទើប​កើត ហើយ​មិន​ល្អ​ទៀត ឬ​ទិញ​​របស់​​មួយ​​មុខៗ​ ចូល​ច្រើនហួស ដើម្បី​បាន​ភាគរយ​អំពី​អ្នក​លក់ ឯ​របស់​ដទៃ​ទៀត​គ្មាន​លុយ​ទិញ​គ្រប់​​គ្រាន់ ដែល​​នាំ​​ឲ្យ​​រអាក់រអួល​ដំណើរ​ឧស្សាហកម្ម ពាណិជ្ជកម្ម​នោះ សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ។ កាល​បើ​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្លាក់​ចុះ​ ព្រោះ​ខ្លួន​ខ្វះ​សមត្ថភាព ឬ​ព្រោះ​ខ្លួន​ទុច្ចរិត​ហើយ ខំ​តម្លើង​តម្លៃ​ទំនិញ​​ដើម្បី​​​ទប់ទល់​នោះ រឹត​តែ​នាំ​ឲ្យ​ចង្រៃ​ធំ​ដល់​សង្គមជាតិ​ អ្នក​ប្រើប្រាស់​ថែម​ទៀត ។ទិដ្ឋធម្មិកធម៌​នេះ មាន​ន័យ​ធំ​ទូលាយ​គ្រប់​ករណីកិច្ច​ទាំង​អស់​របស់​អ្នក​ពិភពលោក ដូច​​បាន​​នាំ​កូន​ចំណុច​តូចមួយខាងលើ​នេះ​ជា​និទស្សនៈ​ស្រាប់។ ប្រភព ដោយ ៥០០០ឆ្នាំ

ជីវិត​មនុស្ស​ មាន​ការ​ទាក់​ទង​នឹង​សម្បត្តិ​ទ្រព្យ​ជាប់​ជា​និច្ច​ ជា​ពិសេស​អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ផ្ទះ​ ដូច្នេះ​ ទើប​ត្រូវ​សិក្សា​គោល​ធម៌​ក្នុង​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ ដើម្បី​ឲ្យ​ចេះ​ស្វែក​រក​ ចេះ​ចាយ​ ចេះ​ប្រើ​ប្រាស់​ និង​ចេះ​ចាត់​ចែងគឺ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​គ្រួសារ​ និង​ជំនាញ​ខាង​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ ចាត់​ចែង​ឲ្យ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ជា​ប្រយោជន៍​ មាន​គោលធម៌​បដិបត្តិ​ដូច​តទៅ​ ៖ ក.​ ការ​ស្វែង​រក​និង​ការ​រក្សា​ទ្រព្យ​ ត្រូវ​បដិបត្តិ​តាម​គោលធម៌​ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​ ៤​ យ៉ាង​គឺ៖ ១. ឧដ្ឋានសម្បទា​ ដល់​ព្រម​ដោយ​ការ​ប្រឹង​ប្រែង​ព្យាយាម​ គឺ​ការ​ក្រោក​ឈរ​ដោយ​ស្មារតី​តស៊ូ​ មិន​ខ្លាច​ការ​ហត់​នឿយ​ក្នុង​មុខ​របរ​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​ ដែល​ជា​មុខ​របរ​សុចរិត​ ( មុខ​របរ​សុចរិត​ ជា​មុខ​របរ​ថ្លៃ​ថ្នូរ )​ ហ្វឹក​ហាត់​ឲ្យ​មាន​ការ​ជំនាញ​ក្នុងវិជ្ជាជីវៈ​ និង​ចេះ​ចាត់​ចែង​ការ​ងារ​ឲ្យ​ស្រប​តាម​កាលៈ​ទេសៈ​បច្ចុប្បន្ន ។ ២. អារក្ខសម្បទា​ ដល់​ព្រម​ដោយ​ការ​រក្សា​ គឺ​ចេះ​គ្រប់​គ្រង​ថែ​ទាំ​សន្សំ​សំចៃ​ មិន​ខ្ជះ​ខ្ជាយ​នូវ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ដែល​ខ្លួន​ខំ​ប្រឹង​ប្រែង​ប្រមូល​មក​ដោយ​ការងារ​សុចរិត​ មិន​ឲ្យ​រាត់​រាយ​បាត់​បង់​ ព្រោះ​ហេតុ​មិន​រក្សា​នោះ​ឡើយ ។ ៣. កល្យាណមិត្តតា​ គប់​រក​មនុស្ស​ល្អ​ជា​មិត្ត​ គឺ​ចេះ​សេព​គប់​មនុស្ស​ មិន​គប់​មិន​ប្រព្រឹត្ត​តាម​ចំពោះ​បុគ្គល​ណា​ដែល​ដើរ​ក្នុង​ផ្លូវ​នៃ​អបាយមុខ​ ជ្រើស​រក​មនុស្ស​ណា​ដែល​ចេះ​ដឹង​ ទ្រទ្រង់​នូវ​គុណធម៌​ ជា​បុគ្គល​គួរ​គោរព​រាប់​អាន​ ជា​អ្នក​ណែ​នាំ​ក្នុង​ផ្លូវ​ល្អ​ ផ្លូវ​ចម្រើន​មក​ជា​មិត្ត​ ដើម្បី​ចម្រើន​ក្នុង​ការ​ងារ​ទាំង​ពួង ។ ៤. សមជីវិតា​ ចិញ្ចឹម​ជីវិត​មាន​តុល្យភាព​ គឺ​ចេះ​កំណត់​ដឹង​នូវ​ចំណូល​ និង​ចំណាយ​ រស់​នៅ​ឲ្យ​ល្មម​នឹង​ទ្រព្យ​ដែល​ជា​ចំណូល​ មិន​ចេះ​តែ​ចង់​ហ៊ឺ​ហា​ ហើយ​ទូលាយ​ដោយ​ការ​ចាយ​វាយ​នោះ​ឡើយ​ ប៉ុន្តែ​ក៏​មិន​ត្រូវ​កំណាញ់​ដែរ។ ( គោល​ធម៌​ស្រង់​ចាក​ ទីឃជាណុសូត្រ​ អង្គុត្តរនិកាយ​ អដ្ឋកនិបាត ) ខ.​ ការ​បែង​ចែក​ទ្រព្យ​ កាល​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​បាន​មក​ហើយ​ គប្បី​ចេះ​បែង​ចែក​ទ្រព្យ​នោះ​ជា​ ៤​ ចំណែក​ ហៅ​ថា​ ភោគវិភាគ​ គឺ៖ -ឯកេន​ ភោគេ​ ភុញ្ជេយ្យ​ បរិភោគ​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ខ្លួន​ឯង​ ចិញ្ចឹម​ជីវិត​អ្នក​ដទៃ​ដែល​គួរ​ចិញ្ចឹម​ និង​ប្រើ​ប្រាស់​ជា​ប្រយោជន៍​ផ្សេងៗ​ ទៀត​តាម​សម​គួរ​ មួយ​ចំណែក ។ -ទ្វីហិ​ កម្មំ​ បយោជយេ​ ប្រើ​ជា​ដើម​ទុន​ប្រកប​មុខ​របរ​ ពីរ​ចំណែក ។ -ចតុត្ថស្ស​ និធាបេយ្យ​ អាបទាសុ​ ភវិស្សតីតិ​ តម្កល់​ទុក​​នូវ​ចំណែក​ទី​ ៤​ ដោយ​ក្រែង​មាន​អន្តរាយ​ទាំង​ឡាយ​ឯណា​នី​មួយ​ នឹង​មាន​ទ្រព្យ​នៅ​សល់​មួយ​ចំណែក​ដែរ ។( ស្រង់​ចាក​ សិង្គាលកសូត្រ ) គ. ការ​បរិភោគ​ប្រើ​ប្រាស់​ចាយ​វាយ​នូវ​ទ្រព្យ​ គប្បី​រំពឹង​គិត​ឲ្យ​បាន​យល់​ច្បាស់​ថា​ ការ​ដែល​បាន​ស្វែង​រក​ និង​គ្រប់​គ្រង​រក្សា​នូវ​ទ្រព្យ​ ក៏​ដើម្បី​នឹង​ប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​បាន​ជា​ប្រយោជន៍​ដល់​ខ្លួន​ឯង​និង​អ្នក​ដទៃ​ បើ​មិន​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​កើត​ជា​គុណ​ប្រយោជន៍​ហើយ​ ការ​ស្វែង​រក​ និង​ការ​មាន​បាន​នូវ​សម្បត្តិទ្រព្យ​ ក៏​រមែង​ប្រាស​ចាក​នូវ​គុណតម្លៃ​ គ្មាន​ន័យ​ខ្លឹម​សារ​អ្វី​ឡើយ​ ដូច្នេះ​ ការ​ស្វែង​រក​នូវ​ទ្រព្យសម្បត្តិ​មាន​បាន​ច្រើន​ហើយ​​ គប្បី​បដិបត្តិ​ចំពោះ​ទ្រព្យ​មួយ​ចំណែក​ក្នុង​ចំណុច​ “ខ”​ គឺ​ ឯកេន​ ភោគេ​ ភុញ្ជេយ្យ​ ឲ្យ​ទៅ​ជា​ ៥​ ចំណែក​តាម​ព្រះ​ពុទ្ធដីកា​​ ដូច​ត​ទៅ៖ អរិយសាវ័ក​ក្នុង​ធម្មវិន័យ​នេះ​ មាន​នូវ​ភោគៈ​ទាំង​ឡាយ​ ដែល​ខ្លួន​បាន​មក​ដោយ​សេចក្តី​ខ្នះ​ខ្នែង​ ព្យាយាម​ដែល​ខ្លួន​សន្សំ​ដោយ​កម្លាំង​ដៃ​ មាន​ញើស​ហូរ​ចេញ​ ប្រកប​ដោយ​ធម៌​ហើយ​ រមែង​ប្រើ​ប្រាស់​ដូច​នេះ៖ ១.​ ញ៉ាំង​ខ្លួន​ឲ្យ​សុខ​ ឲ្យ​ឆ្អែត​ រក្សា​សេចក្តី​សុខ​ដោយ​ប្រពៃ​ ញ៉ាំង​មាតា​បិតា​ ឲ្យ​សុខ​ ឲ្យ​ឆ្អែត​ រក្សា​សេចក្តី​សុខ​ដោយ​ប្រពៃ​ ញ៉ាំង​បុត្រ​ ភរិយា​ ទាសកម្មករ​ និង​មនុស្ស​ទាំង​ឡាយ​ទៀត​ ឲ្យ​សុខ​ ឲ្យ​ឆ្អែត​ រក្សា​សេចក្តី​សុខ​ដោយ​ប្រពៃ ។ ២. ញ៉ាំង​មិត្ត​អាមាត្យ​ ឲ្យ​សុខ​ ឲ្យ​ឆ្អែត​ រក្សា​សេចក្តី​សុខ​ ដោយ​ប្រពៃ ។ ៣.​ ប្រើ​ប្រាស់​ការ​ពារ​នូវ​សេចក្តី​អន្តរាយ​ ដែល​កើត​អំពី​ភ្លើង​ អំពី​ទឹក​ អំពី​ចោរ​ជា​ដើម​ ហើយ​ធ្វើ​ខ្លួន​ឲ្យ​ដល់​នូវ​សួស្តី​ ព្រោះ​ភោគៈ​ទាំង​ឡាយ​នោះ ។ ៤.​ ជា​អ្នក​ធ្វើ​នូវ​ពលី​ ៥​ ប្រការ​ គឺ៖ ១-​ ញាតិពលី សង្គ្រោះ​ញាតិ ។ ២-​ អតិថិពលី​ ទទួល​ភ្ញៀវ ។ ៣-​ បុព្វបេតពលី​ ធ្វើ​ទាន​ ឧទ្ទិស​កុសល​ឲ្យ​ដល់​អ្នក​ចែក​ឋាន​ទៅ​ហើយ ។ ៤- រាជពលី​ ជួយ​ប្រទេស​ជាតិ​ ទំនុក​បម្រុង​រាជការ​ដោយ​ការ​បង់​ពន្ធ​ជា​ដើម ។ ៥-​ ទេវតាពលី ធ្វើ​បុណ្យ​ឧទ្ទិស​ឲ្យ​ដល់​ទេវតា​ ( ទេវតា​​ ក៏​ត្រូវ​ការ​អនុមោទនា​នូវ​បុណ្យ​ដែរ ) ។ ៥.​ តម្កល់​នូវ​ទក្ខិណាទាន​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​​ ជា​ធម្មជាតិ​អំណោយ​ផល​ដ៏​ល្អ​ មាន​វិបាក​ជា​សុខ​ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី​ស្ថាន​សួគ៌​ដល់​សមណព្រាហ្មណ៍​ដែល​ប្រាស​ចាក​សេចក្តី​ប្រមាទ​ មិន​ជា​បុគ្គល​ស្រវឹង​ តាំង​នៅ​ក្នុង​ខន្តិសោរច្ចៈ​ ជា​អ្នក​អប់​រំ​ទូន្មាន​ខ្លួន ។ ***កាល​ណា​បើ​ប្រើ​ប្រាស់​នូវ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ សម្រេច​បាន​ជា​ប្រយោជន៍​យ៉ាង​នេះ​ហើយ​ ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​អស់​ទៅ​ក៏​សប្បាយ​ចិត្ត​ ឈ្មោះ​ថា​អស់​ដោយ​ល្អ​ ព្រោះ​បាន​គិត​ឃើញ​ថា​ អាត្មា​អញ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ភោគៈ​នោះ​ឲ្យ​ជា​ប្រយោជន៍​ត្រឹម​ត្រូវ​តាម​ហេតុ​ផល បើ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​មាន​ការ​ចម្រើន​ ក៏​សប្បាយ​ចិត្ត​ ព្រោះ​បាន​មក​ដោយ​ការងារ​សុចរិត​ ពោល​គឺ​ មិន​មាន​សេចក្តី​ក្តៅ​ក្រហាយ​ចិត្ត​ ទាំង​ត្រូវ​អស់​ ទាំង​ត្រូវ​បាន ។( ស្រង់​ចាក​ អាទិយសូត្រ​ មុណ្ឌរាជវគ្គ​ អង្គុត្តរនិកាយ​ បញ្ចកនិបាត ) ។ ប្រភព ដោយ៥០០០ឆ្នាំ