អធិប្បាយ​ចំពោះ​ខន្តី​ជា​តបធម៌ ពួក​ធម៌​ឯណា ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ​ដុត​បំផ្លាញ​បាប​ធម៌​ដ៏​ជា​សត្រូវ​ដល់​ខ្លួនបាន, ធម៌​អម្បាល​នោះ បានឈ្មោះ​ថា​ជា​តបធម៌​ទាំង​អស់, ដូច​កុសល​កម្មបថ ក៏​ជា​តបធម៌​របស់​អកុសល​កម្មបថ ព្រោះ​កាល​កុសល​កម្មបថ​កើត​ឡើង ក៏​កំ​ចាត់​បង់​អកុសល​កម្ម​បថ​អន្តរធាន​ទៅ​បាន, វីរិយៈ ( សេចក្ដី​ប្រឹង​ប្រែង ) ជា​តបធម៌​របស់​ កោសជ្ជៈ ( សេចក្ដី​ខ្ជិល​ច្រអូស ) ព្រោះ​សេចក្ដី​ប្រឹង​

សុភមង្គល​ក្នុង​គ្រួសារ គឺ​ជា​សន្តិសុខ​សង្គម -គោល​បដិបត្តិ​ទូទៅ មាន​មូល​ដ្ឋាន​ទូលំទូលាយ ផ្ដើម​ចេញ​អំពី ឪពុក​ម្ដាយ​ដែល​ជា​ប្រមុខ​គ្រួសារ។ ឪពុកម្ដាយ​ជា​អ្នក​នាំ​ផ្លូវ​ពន្លឺ​ភ្លឺ​ស្វាង​មក​ឲ្យ​កូន ដែល​លោក​លើក​ឪពុក​ម្ដាយ​ដូច​ជា​ទិស​ខាង​កើត គឺ​ជា​ទិស​ដែល​ព្រះអាទិត្យ​រះ​ឡើង ដែល​មាន​សេចក្ដី​សំខាន់​ជា​អនេក ដោយ​ព្រះ​អាទិត្យ​រះ​ឡើង​ ក៏​បញ្ចេញ​ពន្លឺ​រស្មី​បង្ហាញ​ផ្លូវ​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​របស់​មនុស្ស​សត្វ​ទាំង​ឡាយ។

ព្រះបោរាណាចារ្យ​លោក​សម្ដែង​ប្រាប់​ឧបាយ​គឺ យោបល់​ជា​គ្រឿង​រំលត់​សេចក្ដី​ក្រោធ​ខឹង​ថា ៖"ទុក្ខ​ជាមាន​ភ្នែក​ភ្លឺ​ក៏​ត្រូវ​ធ្វើ​ដូច​ជា​ងងឹត,មាន​ត្រចៀក​ស្ដាប់​ឮ​ក៏​ត្រូវ​ធ្វើ​ថ្លង់"ដូច្នេះទើប​អត់​ទ្រាំ​សេចក្ដី​ក្រោធ​ខឹង​នោះ​បាន។ បើ​ធ្វើ​ជា​មនុស្ស​ភ្នែក​ទិព្វ​ត្រចៀក​ទិព្វ នឹង​រក្សា​ខន្តី​សេចក្ដី​អត់អន់​នោះ​បានដោយកម្រ​ណាស់; ដូច​យ៉ាង​មនុស្ស​ដែល​មិន​ចេះ​អត់​ធន់​ចំពោះ​សេចក្ដី​ទុក្ខ​លំបាក​ដែល​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​កើត​ទោសៈ​នោះ ច្រើន​តែ​ធ្វើ​ការអ្វីៗ ដោយ​សេចក្ដី​ខឹង​តូង​តាង, អ្នក​ដែល​ធ្វើ​ដូច្នោះ ច្រើន​តែ​ប្រទះ​នឹង​សេចក្ដី​អន្តរាយ​ផ្សេងៗ; កាល​បើ​ជួប​ប្រទះ​នឹង​គ្រោះ​ថ្នាក់​ណា​មួយ ព្រោះ​តែ​សេចក្ដី​ខឹង​តូចតាង​នោះ​ហើយ ច្រើន​តែ​គិត​ស្ដាយ​ក្រោយ​ថា៖ " ឱ! អញ​ធ្វើ​នេះ​ខុស​ហើយ មិន​គួរ​សោះ" បណ្ដា​កិច្ចការ​អ្វីៗ ទោះបី​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ឲ្យ​តែ​ធ្វើ​ដោយ​សេចក្ដី​ក្រេវ​ក្រោធ​ហើយ, កិច្ចការ​នោះៗ សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មិន​ស្រួល​មិន​ល្អ​ទាំង​អស់។ ព្រោះ​ហេតុ​ដូច្នេះ​បាន​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​សម្បូណ៌​ដោយ​ប្រាជ្ញា គួរ​តែ​ពិចារណា​ឃើញ​ទោស​នៃសេចក្ដី​ក្រោធ​ខឹង ហើយ​ខំ​ប្រឹង​អត់ធន់ ដូច​សម្ដែង​មក​នេះ​ចុះ។ ឯ​សេចក្ដី​អត់ធន់​ចំពោះ​សេចក្ដី​ទុក្ខ ដែល​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​កើត មោហៈ នោះ បាន​ខាង​សេចក្ដី​អត់​ទ្រាំ​នឹង​ទុក្ខ​វេទនា​ផ្សេងៗ ដែល​កើត​ឡើង​ក្នុង​កាយ​និង​ចិត្ត មិន​លុះ​អំណាច​ទុក្ខវេទនា​ហើយ​ទៅ​ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិត​ឡើយ។ សូម្បី​ការ​ដែល​អត់ទ្រាំ​នឹង​ទុក្ខ​វេទនា​ក្នុង​វេលា​ឈឺថ្កាត់​នោះ​សោត ក៏​ជា​ហេតុ​ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ឲ្យ​មាន​សតិ​សម្បជញ្ញៈ គឺ​សេចក្ដី​រឭក​និង​សេចក្ដី​ដឹង​ខ្លួន​ដែល​ជា​គុណ​វិសេស​គួរ​ឲ្យ​មាន​ក្នុង​ចិត្ត​គ្រប់​កាយ​ទាំង​ពួង, ពុំ​នោះ​សោត​ក្នុង​វេលា​មាន​ព្យាធិដែល​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​ដល់​មរណៈ ក៏​ត្រូវ​តែ​មាន​ខន្តី​យ៉ាង​មាំមួន​ខាន​មិន​បាន​ឡើយ; ឧបាយ​ដែល​នឹង​ឲ្យ​កើត​ខន្តី​ក្នុងវេលានោះ គឺ​ត្រូវ​ឲ្យ​ឃើញ​តាម​សេចក្ដី​ពិត​ថា៖ "ព្យាធិ​និង​មរណៈ​នុះ ជា​ទុក្ខ​ដែល​សត្វ​ទាំង​ឡាយ​ត្រូវ​តែ​ជួប​ប្រទះ​រាល់ៗ គ្នា​គេច​មិន​រួច​ឡើយ"។ ក្នុង​អភិណ្ហបច្ចវេក្ខណៈ​ដែល​ព្រះបរមសាស្ដា​ទ្រង់​ប្រដៅ​ឲ្យ​នឹក​រំពឹង​ជា​រឿយៗ​ថា៖ ព្យាធិ​ធម្មោម្ហិ ព្យាធឹ អនតីតោ យើង​មាន​ជម្ងឺ​តម្កាត់​ជា​ធម្មតានឹង​ចៀស​វាង​ជម្ងឺ​តម្កាត់​មិន​បាន​ឡើយ ។ ដូច្នេះ​នោះ ក៏​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រុង​ខ្លួន​អំពី​កាល​ដែល​នៅ​ជា​នៅ​ឡើយ, បើ​ចាំ​ទៅ​នឹក​រំពឹង​ក្នុង​ពេល​ដែល​ជម្ងឺ​តម្កាត់​មក​ដល់​តែ​ម្ដង ក៏​មុខ​ជា​កម្រ​នឹង​បាន; ព្រោះ​វេលា​ដែល​ឈឺ​នោះ​ឯង​តែង​មាន​ទុក្ខ​ព្រួយ​លំបាក​ច្រើន​យ៉ាង​ណាស់; កាល​បើ​អត់​ទ្រាំ​ទុក្ខ​វេទនា​មិន​បាន, សតិសម្បជញ្ញៈ ក៏​នឹង​ទ្រេត​ទ្រោត​ទៅ​មិនតម្កល់​នៅ​ខ្ជាប់​ឡើយ; ដូច​ជន​ចំពូក​ខ្លះ​ដែល​មិន​បាន​ហាត់​ចិត្តទុក​អំពី​កាល​នៅ​ជា​នោះ លុះ​វេលា​ដែល​មាន​ជម្ងឺ​យ៉ាង​ធ្ងន់​មក​ដល់​ក៏​ច្រើន​តែ​មាន​ចិត្ត​រវើរវាយ​ផ្សេងៗ ដរាប​ដល់​ធ្វើ​អំពើ​ទុច្ចរិត​មាន​សម្លាប់​សត្វ​ជាដើម​ដើម្បី​បូជា​គ្រោះ ដោយ​ចង់​រស់​តែ​ខ្លួន​ឯង​មិន​គិត​អាណិត​ដល់​សត្វ​ដទៃ​ក៏មាន។ ទោស​ទាំង​នេះ មក​តែ​អំពី​មិន​បាន​ហ្វឹក​ហាត់​ស្មារតី​ទុក​អំពី​កាល​នៅ​ជា​ឲ្យ​ដឹង​ថា៖ " សត្វ​ដែល​កើត​មក​ក្នុង​លោក សុទ្ធ​តែ​ត្រូវ​ឈឺ​ថ្កាត់​រាល់ៗ រូប"ដូច្នេះ​ឯង​បាន​ជា​រវើរវាយ​យ៉ាង​នោះ; ពួក​បុគ្គល​ដែល​រវើរវាយ​ហើយ​ទៅ​ប្រព្រឹត្ត​ទុច្ចរិត​ដូច្នោះ លុះ​រំលាយ​ខន្ធ​ទៅ​ហើយ​តែង​ទៅ​កើត​ក្នុង​អបាយ។ ចំណែក​ពួក​បុគ្គល​ដែល​មាន​សតិសម្បជញ្ញៈ​បរិបូណ៌​រមែងទៅ​កើត​ឋាន​សួគ៌។ ព្រោះ​ហេតុ​ដូច្នោះ ការ​ដែល​បង្ហាត់​ចិត្ត​បង្ហាត់​ស្មារតី​ដើម្បី​ឲ្យ​កើត​ខន្តី​សេចក្ដី​អត់ធន់​នោះ ជា​របស់​ដែល​យើង​ត្រូវ​ការ​គ្រប់ៗ ប្រាណ​សម្រាប់​ត​យុទ្ធ​នឹង​សត្រូវ​គឺ​ព្យាធិ​ទុក្ខ ក្នុង​វេលា​ដែល​ជិត​នឹង​ដល់​មរណៈ​នោះ។ កាល​បើ​មាន​ប្រាជ្ញា​ពិចារណា​ឃើញ​ទោស​នៃ​សេចក្ដី​វង្វេង ឃើញ​គុណ​នៃ​សតិ​សម្បជញ្ញៈ និង​គុណ​នៃ​ខន្តីដូច​សម្ដែង​មក​នេះ​ហើយ, គួរ​ណាស់​តែ​ហាត់​ស្មារតី​ទុក​ជា​មុន​តាម​ពិធី​ដែល​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ជាបរមគ្រូ​ទ្រង់​ប្រដៅ​ឲ្យ​ហាត់ មាន​អភិណ្ហបច្ចវេក្ខណ​វិធី​ជាដើម ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​សេចក្ដី​វង្វេង​នោះ​កើត​ឡើង​បាន។ ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ឱវាទបាតិមោក្ខ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

សុភាថេរី នៅក្នុងជីវកម្ពវ័ន សុវណ្ណការបុត្ត ជាអ្នកលេង រារាំងភិក្ខុនីឈ្មោះ សុភា កំពុងដើរទៅកាន់ជីវកម្ពវ័ន ជាទីរីករាយ ភិក្ខន៉ី ឈ្មោះ សុភា ក៏បានពោល​នឹង​សុវណ្ណការបុត្ត​នោះថា កំហុស​ដូចម្តេចដែលអាត្មាប្រទូស្ត​ដល់អ្នក បានជា​អ្នកឈររាំង​អាត្មា នែអាវុសោ បុរសមិនគួរប៉ះពាល់​នូវស្ត្រី​ជាបព្វជិត​ទេ សិក្ខា​ទាំងឡាយ​ក្នុងសាសនា​របស់ព្រះសាស្តា

សំនួរចម្លើយ អំពី​ព្រះត្រៃសរណគមន៍ ១- ស. ត្រៃសរណគមន៍ មានន័យដូចម្ដេច? ចំ. ត្រៃសរណគមន៍ មានន័យ​ថា វត្ថុជាទីពឹង ទីរលឹក​បីយ៉ាង។ ២- ស. តើ​វត្ថុ​បី​យ៉ាង​ជាទី​ពឹង​ទីរឭក មាន​អ្វីខ្លះ? ច. វត្ថុ​បី​យ៉ាង​ជាទីពឹង​ទី​រឭក​នោះ​គឺ ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និង​ព្រះសង្ឃ។ ៣- ស. តើ​អ្នក​សូធ្យ​ដូចម្ដេច ពេល​ដល់​នូវ​ព្រះត្រៃសរណគមន៍​ជាទីពឹង​ទីរឭក? ច. សូធ្យ​ថា៖ ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មំ សរណំ គច្ឆាមិ សង្ឃំ សរណំ គច្ឆាមិ។

ឯ​លក្ខណៈ​​នៃ​បុគ្គល​ដែល​ប្រកប​ដោយ​សតិសម្បជញ្ញៈនោះ​ដូច្នេះ​គឺ៖ភិក្ខុដែល​ប្រកប​ដោយ​សតិ​សម្បជញ្ញៈ​នោះ កាល​ដែល​នឹង​ឈាន​ទៅ​ខាង​មុខ​ខាង​ក្រោយ ក៏​មាន​ស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា ៖ ឥឡូវ​នេះ អាត្មាអញ​កំពុង​ឈាន​ទៅ​ខាង​មុខ​ថយ​ទៅខាង​ក្រោយ ។កាល​នឹង​ឱន​កាយ​ទៅ​មុខ​ក្ដី ផ្ងារ​កាយ​ទៅ​ក្រោយ​ក្ដី ក្រឡេក​មើល​ទៅ​មុខ​ក្ដី ទៅ​ឆ្វេង​ក្ដី ទៅ​ស្ដាំ​ក្ដី​ ក៏​មាន​ស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា៖ឥឡូវ​នេះ អាត្មា​អញ​កំពុង​ឱន​កាយ​ទៅ​មុខ ផ្ងារ​កាយ​ទៅ​ក្រោយ ក្រឡេក​មើល​ទៅ​មុខ​ទៅ​ក្រោយ ឬ​ទៅ​ឆ្វេង ទៅស្ដាំ។ កាល​ដែល​នឹង​បត់​ដៃ​ទៅ​ឆ្វេង-ស្ដាំចូលក្ដី បត់​ជើងឆ្វេង-​ស្ដាំចូលក្ដី ក៏មាន​ស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា ៖ ឥឡូវ​នេះ អាត្មា​អញ​កំពុង​បត់​ដៃឆ្វេង-ស្ដាំចូល បត់​ជើង​ឆ្វេង-ស្ដាំ​ចូល។ កាល​ដែល​នឹង​លាដៃ​ឆ្វេង-ស្ដាំ​ចេញ​ក្ដី លាជើងឆ្វេង-ស្ដាំ​ចេញ​ក្ដី ក៏​មាន​ស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា៖ ឥឡូវ​នេះ អាត្មាអញ​កំពុងលា​ដៃឆ្វេង​-ស្ដាំចេញ លាជើងឆ្វេង​-ស្ដាំ​ចេញ។ កាល​ដែល​នឹង​ប្រើប្រាស់​សង្ឃាដី ឬ​បាត្រ ចីវរ ក៏​មាន​ស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា៖ ឥឡូវ​នេះ អាត្មា​អញ​កំពុង​ប្រើ​សង្ឃាដី បាត្រ ចីវរ។ កាល​ដែល​នឹង​ឆាន់​ចង្ហាន់​ឬ​ឆាន់​ទឹក​នឹង​ទំពា ឬ​ស្រូប ហិត លិទ្ធ ភ្លក្សរបស់​អ្វីៗ ក៏​មានស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា៖ ឥឡូវ​នេះ អាត្មាអញកំពុងឆាន់​ចង្ហាន់ ឆាន់​ទឹក ទំពា ស្រូប ហិត លិទ្ធ ភ្លក្ស​របស់​នោះៗ។ កាល​ដែល​បន្ទោបង់​ឧច្ចារៈ​​ បស្សាវៈ ក៏​មាន​ស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា៖ ឥឡូវ​នេះ​អាត្មាអញ​កំពុង​បន្ទោបង់​ឧច្ចារៈ បស្សាវៈ។ កាល​ដឹង​ដើរ​ ឈរ ដេក អង្គុយ ភ្ញាក់ និយាយស្ដី ស្ងៀម ក៏​មាន​ស្មារតី​ដឹង​ខ្លួន​ថា៖ ឥឡូវ​នេះ អាត្មាអញកំពុង​ដើរ ឈរ ដេក អង្គុយ ភ្ញាក់ និយាយស្ដី ស្ងៀម ។ភិក្ខុ​ដែល​ឃើញ​ភ័យ​ក្នុងវដ្ដសង្សារ រមែង​ជា​អ្នក​ប្រកប​ដោយ​សតិសម្បជញ្ញៈ ដូច​ថា​មក​នេះ។ ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ឱវាទបាតិមោក្ខ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

មិន​ប្រ​មាទ​ក្នុង​ទី ៤ ស្ថាន ព្រះសយម្ភូញាណ​ជាម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​ប្រដៅឲ្យលះ កាយទុច្ចរិត វចីទុច្ចរិត មនោទុច្ចរិត និង​កុំ​ឲ្យ​ប្រមាទ​ក្នុង​ការ​លះ​ទុច្ចរិត​ទាំង​នោះ ឲ្យ​ធ្វើកាយ​សុចរិត វចីសុចរិត មនោសុចរិត ឲ្យ​កើត​មាន​ឡើង និង​កុំ​ឲ្យ​ប្រមាទ​ក្នុង​ការ​ចម្រើន​សុចរិត​ទាំង​នោះ។ ក៏​ឯ​សេចក្ដី​មិន​ប្រមាទនេះ បើ​នឹងពោល​តាម​សេចក្ដី ក៏​គឺ​សតិ សតិនិងសេចក្ដី​មិន​ប្រមាទ​មាន​សេចក្ដី​ជា​មួយ​គ្នា ដ្បិត​ព្រះ​

អ្នក​ខ្មាសបាប ខ្លាចបាបសង្រួម​ក្នុង​ទ្វារ​អ្នក​ប្រាជ្ញ ហៅ​ថា​អ្នក​រក្សា​ខ្លួន​ពិត ពាក្យ​ថា ខ្មាស មាន​ន័យ​ថា សេចក្ដី​អៀន​អន់។ ពាក្យ​ថា បាប មានន័យ​ថា ដែល​លាកមក ពុំប្រសើរ អាក្រក់។ មួយ​ទៀត​ ពាក្យ​ថា ខ្លាច​មាន​ន័យ​ថា ដែល​មិន​ហ៊ាន មិន​អាច គឺ​ មិន​ធ្វើបាប មិន​ធ្វើ​អាក្រក់ ព្រោះ​អាក្រក់រមែងនាំ​សេចក្ដី​ទុក្ខ​មក​ឲ្យ។ ពាក្យ​ថា រក្សា មាន​ន័យ​ថា ថែ ថែទាំ បីបាច់ ចិញ្ចឹម កាន់ កាប់ ជាដើម។