សម្តេច ព្រះឧត្តមមុនី ហេង លាងហោ អគ្គាធិការនៃពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាជីវប្រវត្តិសង្ខេប សម្តេច ព្រះឧត្តមមុនី ហេង លាងហោ អគ្គាធិការនៃពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ សម្តេច ព្រះឧត្តមមុនី ហេង លាងហោ ប្រសូត្រនៅថ្ងៃច័ន្ទ ‌‌១៣កើត ខែផល្គុណ ឆ្នាំកុរ ព.ស. ២៤៦៦ គ.ស. ១៩២២ ក្នុងភូមិតាណាល ឃុំក្តឿងរាយស្រុកកញ្ជៀច ខេត្តព្រៃវែង ក្នុងត្រកូលកសិករ ។ បិតានាម ហេង គឹម និងមាតានាម ងួន ស៊ាង ជាកសិក ។ សម្តេចមានបងប្អូនពីរនាក់គឺៈ ទី១- សម្តេចផ្ទាល់នាម ហេង លាងហោ (សុគត) ទី២- ប្អូនស្រីនាម ហេង យ៉េន (ស្លាប់) អំពីកុមារភាពៈ កាលពីនៅកុមារភាព, កុមារ ហេង លាងហោ ជាក្មេងកំព្រាបិតា តាំងពីអាយុបាន ២ ឆ្នាំ ។ លុះអាយុបាន ១៤ ឆ្នាំ ត្រូវបានជីដូនជីតា និងមាតាបង្កើត ជូនទៅឧបាសិកានាម រស់ ត្រូវជាជីដូនមីង ឱ្យនាំយកទៅនៅវត្តក្តឿងរាយ ឃុំស្រុកខេត្តជាមួយគ្នា ក្នុងសំណាក់ព្រះតេជគុណចៅអធិការ ព្រះនាម ពេជ្រ សុខ ដើម្បីសិក្សាអក្សរសាស្ត្រ តាមសម័យនិយម មានរៀនសរសេរលើក្តារគ មើលសាស្ត្រស្លឹករឹតជាដើម ។ អំពីផ្នួសនិងការសិក្សាៈ អាយុ ១៥ ឆ្នាំ បានបួសជាសាមណេរ ក្នុងសំណាក់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ព្រះនាម ឡុក ក្នុងវត្តក្តឿងរាយ បានមួយវស្សា ។ អាយុ ១៦ ឆ្នាំ បានសុំលាលោកគ្រូដើមមកគង់នៅវត្តកែវព្រះភ្លើង សង្កាត់លេខ៦ ក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីរៀនព្រះបរិយត្តិធម៌ (ភាសាបាលី) ក្នុងសំណាក់ ឧទ្ទេសាចារ្យ៤អង្គគឺៈ ឧទ្ទេសាចារ្យ ទូច ឡេង, ឧទ្ទេសាចារ្យ គូ គិត, ឧទ្ទេសាចារ្យ រស់ កោ និង ឧទ្ទេសាចារ្យ កែវ ឈួន ។ ឆ្នាំ១៩៤៦ ប្រឡងចូលរៀនសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ ឆ្នាំ១៩៥០ ប្រឡងជាប់សញ្ញាបត្រ័សាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ (ឌីប្លូម) ឆ្នាំ១៩៧៥ ប៉នប្រលយ័ពូជសាសន៍ ប៉ុល ពត បង្ខំឱ្យលាចាកសិក្ខាបទ និងបង្ខំឱ្យធ្វើការងារគ្មានពេលសម្រាក ។ ឆ្នាំ១៩៨៩ បានបួសជាភិក្ខុភាវៈ សាជាថ្មីឡើងវិញ ក្នុងពទ្ធសីមាវត្តលង្កា ជាមួយព្រះឧបជ្ឈាយ៍ សម្តេចព្រះមង្គលទេព្វាចារ្យ អ៊ុម ស៊ុម ដោយមានព្រះអង្គ ប្រាក់ ឌិត និង ព្រះវនរ័ត ស មៀង ជាឧបសម្បទាចារ្យ ។ អំពីចំណេះដឹងទូទៅៈ – ជាប់សញ្ញាបត្រឌីប្លូមសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ – ចេះភាសាបារាំងអាចសរសេរនិងអានបាន – មានឯកទ្ទេសគរុកោសល្យលើការគ្រប់គ្រង – ចេះចាំបាតិមោក្ខយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ – ទទួលបានសញ្ញាបត្រធម្មវិន័យថ្នាក់ត្រី-ទោ-ឯក អំពីការងារនិងឋានន្តរស័ក្តិៈ ឆ្នាំ១៩៤៣ ធ្វើជាអាចារ្យបង្រៀនព្រះបរិយត្តិធម៌ (បាលី) នៅសាលាពុទ្ធិកបឋមសិក្សាវត្តបឹងគ្រុំ ហៅវត្តជ្រៃ ស្រុកល្វាឯម ខេត្តកណ្តាល។ ឆ្នាំ១៩៥០ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៨ ធ្វើជាអាចារ្យបង្រៀននៅពុទ្ធិកបឋមសិក្សាវត្តកែវព្រះភ្លើង។ ឆ្នាំ១៩៥៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ធ្វើជាចៅអធិការវត្តកែវព្រះភ្លើង។ ឆ្នាំ១៩៦៤ ទទួលងារ ជារាជាគណៈថ្នាក់ចត្វា ឆ្នាំ១៩៦៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ធ្វើជាសមាជិកថេរសភា ។ ឆ្នាំ១៩៦៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ធ្វើជាក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដក ។ ឆ្នាំ១៩៧២ សម្តេចព្រះពោធិវ័ង្ស ហួត តាត ជាអគ្គាធិការសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ និងជាអធិបតីក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដក បានតាំងជាសមាជិកក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដក និង សុំឱ្យឡើងឋានៈជា ព្រះឧបាលិវង្ស រាជាគណៈថ្នាក់ត្រី ។ ឆ្នាំ១៩៥៨ ដល់១៩៧៥ ធ្វើជាចៅអធិការវត្តកែវព្រះភ្លើង ឆ្នាំ១៩៨០ ធ្វើការក្នុងមន្ទីរ រណៈសិរ្សសាមគ្គីសង្រ្គោះជាតិកម្ពុជា ក្រោមអធិបតីភាពសម្តេចអគ្គធម្មពោធិសាល ជា ស៊ីម ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ឆ្នាំ១៩៩០ ធ្វើជាចៅអធិការវត្តព្រះពុទ្ធមានបុណ្យ ឆ្នាំ១៩៩១ ធ្វើជាព្រះគ្រូអនុគណខណ្ឌ័ ៧ មករា ឆ្នាំ១៩៩៣ ធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យ នៅពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹត វត្តលង្កា ក្រោយមកក៏ផ្លាស់ទីកន្លែងនោះ មកនៅក្នុងពុទ្ធិកសកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជវិញ ។ ឆ្នាំ១៩៩៤ ធ្វើជានាយកពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹត ក្រុងភ្នំពេញ ឆ្នាំ១៩៩៥ ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុ ទ្រង់បានឡាយព្រះហស្ថលេខា តែងតាំងជា ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ព្រះរាជា- គណៈ ថ្នាក់ទោ ។ ឆ្នាំ២០០៣ ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុ ទ្រង់បានឡាយព្រះហស្ថលេខា តែងតាំងជាសម្តេច ព្រះឧត្តមមុនី ។ ឆ្នាំ២០០៣ បានទទួលមេដាយការងារមុនីសារភ័ណ្ឌ និងទទួលបានមេដាយ ព្រះរាជាចក្រកម្ពុជា ថ្នាក់មហាសិរីវឌ្ឈន៍ ។ ឆ្នាំ២០០៦ សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន បានចុះហត្ថលេខា តែងតាំងសម្តេចព្រះឧត្តមមុនី ហេង លាងហោ ជាអធិការរងនៃពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ ។ ឆ្នាំ២០០៦ សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន បានចុះហត្ថលេខា តែងតាំងសម្តេចព្រះឧត្តមមុនី ហេង លាងហោ ជាអនុប្រធានទី១ នៃថេរសភា ។ អំពីស្នាព្រះហស្តៈ ចាប់តាំងពីពេលសម្តេចបានទ្រង់ព្រះផ្នួសរហូតមក សម្តេចតែងតែយកព្រះទ័យទុកដាក់ ក្នុងការកសាងគុណប្រយោជន៍ផ្សេងៗ ចំពោះ ព្រះពុទ្ធសាសនា និង សង្គមជាតិ ដូចខាងក្រោមៈ ១- វត្តកែវព្រះភ្លើង (១៩៥៨-១៩៧៥) – ជួសជុលដំបូលព្រះវិហារដែលលិចទឹក – កសាងរបងវត្តព័ទ្ធជុំវិញវត្ត – កសាងដំបូលសាលាបាលីរង ១ ខ្នង – កសាងកុដិថ្មី ១ ខ្នង – រៀបចំបរិស្ថានក្នុងវត្តឱ្យបានសមរម្យ – កសាងសាលារៀន ២ ខ្នង ជូនក្រសួងអប់រំជាតិ ២- វត្តព្រះពុទ្ធមានបុណ្យ (១៩៩០-២០០៨) – កសាងព្រះវិហារ ១ ដែលមានកំពស់ពីរជាន់ – កសាងឧបដ្ឋានសាលា និងសាលាពុទ្ធិកបឋមសិក្សា ១ ខ្នង – កសាងដំបូលកុដិ ១ ខ្នង – កសាងដំបូលឈាបនដ្ឋាន – កសាងរោងភ្លើងសម្រាប់ព្រះសង្ឃ ១ – កសាងកុដិ ១ ខ្នង ដែលមានកំពស់ ២ ជាន់ – កសាងខ្លោងទា្វរ ៣ – កសាងដងទង់ ១ គូ – កសាងរបងវត្ត ១ ជុំ ៣- វត្តពោពិព្រឹក្ស ហៅ វត្តតាណាល (វត្តកំណើត) (១៩៩០-២០០៨) – កសាងព្រះវិហារ ១ – កសាងឧបដ្ឋានសាលា ១ – កសាងរបងវត្ត ១ ជុំ – កសាងខ្លោងទា្វរ ៤ – កសាងកុដិ ១ ខ្នង ដែលមានកំពស់ ២ ជាន់ – កសាងបន្ទប់ទឹក អំពីទស្សនៈកិច្ច និង កិច្ចការក្រៅប្រទេសៈ ធ្លាប់និមន្តទៅទស្សនកិច្ច និង និមន្តចូលរួមប្រជុំកិច្ចការសាសនា នៅក្រៅប្រទេសមានដូចជាៈ – ប្រទេស មង្គោលី – ប្រទេស រុស្សី – ប្រទេស ជប៉ុន – ប្រទេស ថៃឡង់ សូមថ្លែងអំណរព្រះគុណយ៉ាងជ្រាលជ្រៅចំពោះ ព្រះមហា ភេ សាវន ព្រឹទ្ធបុរសរង​មហា​វិទ្យា​ល័យ ភាសាបាលី និងសំស្ក្រឹត នៃពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ រាជធានីភ្នំពេញ, ដែលបានជួយស្វែងរក និងស្កែនជីវប្រវត្តិ របស់សម្តេច ព្រះឧត្តមមុនី ហេង លាងហោ ផ្ញើមកឱ្យយើងខ្ញុំព្រះករុណា មានលទ្ធភាពបង្កើតទំព័រជីវប្រវត្តិនេះឡើងវត្តខេមររតនារាម, ថ្ងៃទី២២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១០ ។ ប្រភពhttps://watkhmers.org/ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

ការធ្វើបុណ្យផ្លូវចិត្ត ការ​មិន​គយគន់ រំពៃ​សម្លឹង​ចង់​បាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​អ្នក​ដទៃ មិន​ចង​ចិត្ត​គុំ​គួន​ព្យាបាទ ប្រទូស​រ៉ាយ​អ្នក​ដទៃ, មិន​យល់​ខុស​ចាក​គន្លង​ធម៌ ដោយ​សេចក្តី​មិន​លោភ មិន​ក្រោធ​ខឹង ភ្លេច​វង្វេង​ចចា​ហេតុ នេះ​ហៅ​ថា ធ្វើ​បុណ្យ​ផ្លូវ​ចិត្ត ។ ចិត្តំ គុត្តំ សុខាវហំ ចិត្ត​ដែល​បុគ្គល​ទូន្មាន​បាន​ល្អ​ហើយ រមែង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង និង​អ្នក​ដទៃ ទទួល​បាន​សេចក្តី​សុខ ព្រោះ​ថា​ចិត្ត​អាច​ផ្តិត​ជាប់​ទាំង​

ការ​​ឈប់​​បៀត​​បៀន ធ្វើ​​មនុស្ស​​សត្វ​​ឲ្យ​​បាន​​ទទួល​ទុក្ខ​លំបាក​កាយ លំបាក​ចិត្ត ឈប់​ផ្តាច់​បង់​ជីវិត​មនុស្ស សត្វ ឲ្យ​ឈ្លាត​ការ​រស់​នៅ ដើម្បី​តែ​សេចក្តី​សុខ​ខ្លួន​ឯង ឬ អ្នក​ដទៃ, ឈប់​ឆបោក លួច​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​អ្នក​ដទៃ មិន​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​នឹង​ប្រពន្ធ​កូន​អ្នក​ដទៃ រៀន​រក​វិធី​អប់រំ​កាយ បើ​ចិត្ត និង​វាចា​ចង់ កាយ​ថា​កុំ​ចង់ នេះ​ហៅ​ថា ធ្វើ​បុណ្យ​ផ្លូវ​កាយ ថ្នាក់​សីល ។ សូម្បី​ការអប់រំ សាង​ខ្លួនឲ្យ​ជា​មនុស្ស​មាន​កិរិយា​មារយាទ ថ្លៃថ្នូរ មាន​សេចក្តី​ចេះ​ដឹង ក៏​ហៅ​ថា ធ្វើ​បុញ្ញកម្ម ។ ការ​ជួយ​ទំនុក​បម្រុង​មាតា​បិតា ដោយ​វិធី​ជួយ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង ឲ្យ​លោក​បាន​ស្រួល​ផ្លូវ​កាយ ផ្លូវ​ចិត្ត ឬ​បង្អោន​ខ្លួន​ជា​ពុទ្ធ​បរិស័ទ ជួយ​ទំនុក​បម្រុង​ចិញ្ចឹម​ព្រះសង្ឃ អ្នក​ទ្រទ្រង់​គុណ​ធម៌ ដោយ​ប្រតិបត្តិ​ធម៌​វិន័យ តាម​ពុទ្ធោវាទ ជួយ​មនុស្ស​កម្សត់ ឥត​ទីពឹង គោរព​ប្រតិបត្តិ​ចំពោះ​ត្រកូល​រៀម​ច្បង ចាស់​ព្រឹទ្ធាចារ្យធ្វើ​អ្នក​ដទៃទទួល​បាន​សេចក្តី​សុខ ចេះ​ទំនុក​បម្រុង​ចិញ្ចឹម​ខ្លួនឯង និង​ប្រពន្ធ​កូន ឲ្យ​បាន​សេច​ក្តី សុខ ដោយ​សេចក្តី​មិន​លោភ មិន​ក្រោធ មិន​វង្វេង​ជាហេតុ នេះ​ហៅ​ថា ធ្វើ​បុណ្យ​ផ្លូវ​កាយ​ថ្នាក់​ទាន ។ ការ​បង្អោន​កាយ ជួយ​ធ្វើ​កិច្ច​ធុរៈ​អ្នក​ដទៃ គ្រួសារ ភូមិ​ស្រុក សង្គម​ជា​មួយ​គ្នា ដោយ​មេត្តា​ករុណា ។ បើ​ជន​ប្រុស​ស្រី​ណា​មាន​កិច្ច​ធុរៈ ឬ មាន​ទុក្ខ​ធុរៈ​អ្វី​មួយ​កើត​ឡើង ដូច​ជា​ឈឺ​ចាប់ ឬ អគ្គិភ័យ ឆេះ​ផ្ទះ​ជា​ដើម បាន​ខ្វល់​ខ្វាយ​ជួយ​មើល​ថែទាំ ដោយ​រក​ឱសថ ( ថ្នាំ​កែ​ជម្ងឺ ) រក​គ្រូពេទ្យ​ជួយ​ព្យាបាល​បំបាត់​ជម្ងឺ​ទាំង​នោះ និង​ដោះ​ស្រាយ​ទុក្ខ សម្តែង​កាយ​សាមគ្គី ស្មោះ​សរ​ចំពោះ​គ្នា​ទាំង​ទី​ចំពោះ​មុខ ទាំង​ទី​កំបាំងមុខ នេះ​ក៏​​ហៅ​ថា ធ្វើ​បុណ្យ​ផ្លូវ​កាយ​ថ្នាក់​សីលផង ថ្នាក់​ទាន​ផង ។ កាល​បើ​នឿយ​ណាយ​ធុញ​ទ្រាន់ ចំពោះ​កាម​ដែល​ជា​គ្រឿង​ចង​សត្វ ឲ្យ​នៅ​ច្រឡូក​ច្រឡំ នៅ​វឹកវរ​ក្នុង​ពួក​ក្រុម ហើយ​គេច​ចៀស​ចេញ​ចាក​ពួក​ទៅ​រក​ទី​ស្ងាត់ នៅ​អប់រំ​កាយ​អប់រំ​ចិត្ត​ដោយ​ឥរិយាបថ​ទាំង ៤ ណា​មួយ មាន​ការ​ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ តាំង​ស្មារតី​ចម្រើន​សមាធិ ដោយ​ការ​ធ្វើ​សមថៈ​ក្តី វិបស្សនា​ក្តី​ ដើម្បី​ឲ្យ​ស្ងប់ចិត្ត នោះ​ហៅ​ថា ធ្វើ​បុណ្យ​ផ្លូវ​កាយ​ថ្នាក់​ភាវនា ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ បុញ្ញបទីប រៀបរៀងដោយៈ ព្រះសង្ឃវត្តរាជនិវេសនារាព្រះពន្លា វាយអត្ថបទដោយៈ ឧបាសក សូត្រ តុលា ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

រឿង សេះឈ្មោះបណ្ឌវៈ ក្នុងអតីតកាល បានមានព្រះរាជា​ទ្រង់​ព្រះនាម​ថា សាមៈ ក្នុងក្រុងពារាណសី។ ព្រះពោធិសត្វបានជាអមាត្យ​អ្នក​បង្រៀន​អត្ថនិងធម៌​របស់ព្រះរាជាអង្គ​នោះ។ ក៏​ព្រះរាជា​ទ្រង់មានសេះ​មង្គល ឈ្មោះបណ្ឌវៈ។ អ្នកគង្វាល​សេះ​របស់​ព្រះអង្គ​ឈ្មោះ គិរិទត្ត ជាមនុស្សខ្ចក។ សេះឃើញ​អ្នក​គង្វាល​សេះ​នោះ​ចាប់​ខ្សែបង្ហៀរ (ដឹក) នាំមុខ​ហើយ ក៏សម្គាល់​ថា "អ្នកគង្វាល​សេះនេះ

សម្បទា​ ៤ យ៉ាង​ សម្រាប់​គ្រ​ហស្ថ​អ្នកគ្រប់​គ្រង់​ផ្ទះ ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រ​តិ​បត្តិ ដើម្បី​សុខ​ចម្រើន​កើត​សុភមង្គល​ក្នុង​គ្រួសារ​គឺ៖ ១​ - ឧដ្ឋាន​សម្បទា មានន័យ​ថា ខ្លួន​យើង​ត្រូវ​ព្យាយាម​រក​ស៊ី​ទាំង​យប់ ទាំង​ថ្ងៃ​មិន​ខ្ជិល​ច្រ​អូស ប្រ​កប​ដោយ​ឧបាយ​ជា​គ្រឿង​ពិ​ចារណា​ក្នុង​ការងា​ទាំង​នោះ ហើយ​គួរ​ធ្វើ​ គួរចាត់​ចែង ។ កាល​បើ​យើង​ខ្ជិល​រក​ស៊ី គិត​តែ​ពី​ដើរ​លែង​គ្មាន​ស្គាល់​ថ្ងៃ​យប់​នេះ ជា​ប្រ​ធាន​នៃ​សេចក្តីវិ​នាស សុភ​មង្គល​

សតិប្បដ្ឋានមាន ៤ ១- កាយានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន ការតម្កល់​ស្មារតី​ពិចារណា​នូវកាយ។ ២- វេទនានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន ការ​តម្កល់​ស្មារតី ពិចារណានូវវេទនា។ ៣- ចិត្តានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន ការតម្កល់​ស្មារតី​ពិចារណា​នូវចិត្ត។ ៤- ធម្មានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន ការតម្កល់​ស្មារតី​ពិចារណា​នូវធម៌។ នៅក្នុងសម្មោហវិនោទនីអដ្ឋកថា សតិប្បដ្ឋាន​វិភង្គលោកមានការសម្ដែង​ជាសំនួរ

ព្រះសាស្ដាកាលស្ដេចគង់នៅវត្តជេតពន ទ្រង់ប្រារព្ធការរួចផុតពីអហិវាតករោគ (រោគកើតអំពីខ្យល់មានពិសដូចជាពិសនៃពស់) មួយ បានត្រាស់ព្រះធម្មទេសនានេះ មានពាក្យថា ជនិត្តំ មេ ភវិត្តំ មេ ដូច្នេះជាដើម ។ បានឮមកថា ក្នុងក្រុងសាវត្ថី មានអហិវាតករោគកើតឡើងក្នុងត្រកូលមួយ ។ មាតាបិតាពោលនឹងបុត្រថា នែកូន អ្នកកុំនៅក្នុងផ្ទះនេះអី ចូរទម្លាយជញ្ជាំង ហើយរត់ទៅកាន់ទីណាមួយ រក្សាជីវិត ក្នុងកាលជាខាងក្រោយ សឹមមកចុះ កំណប់ដ៏ធំមានក្នុងទីនេះឯង ចូរគាស់កំណប់នោះ រក្សាទុកដាក់ទ្រព្យ រស់នៅដោយសេចក្ដីសុខចុះ ។ បុត្រទទួលពាក្យរបស់មាតាបិតាហើយ ក៏ទម្លាយជញ្ជាំង រត់ទៅ កាលរោគស្ងប់ហើយ ទើបមកវិញ គាស់កំណប់ធំ ទុកដាក់រក្សាទ្រព្យ រស់នៅគ្រប់គ្រងផ្ទះ ។ ថ្ងៃមួយ បុរសនោះឲ្យគេកាន់សប្បិ ប្រេងជាដើម និងសំពត់ជាដើម ទៅកាន់វត្តជេតពន ថ្វាយបង្គំព្រះសាស្ដា ហើយអង្គុយ ។ ព្រះសាស្ដាធ្វើបដិសណ្ឋារៈ ហើយត្រាស់សួរថា បានឮថា អហិវាតករោគកើតឡើងក្នុងផ្ទះរបស់អ្នកឬ អ្នកធ្វើដូចម្ដេច ទើបរួចផុត ? បុរសនោះក៏ប្រាប់រឿងនោះ ។ ព្រះសាស្ដាត្រាស់ថា ម្នាលឧបាសក សូម្បីកាលមុន ពេលភ័យកើតឡើង សត្វដែលធ្វើសេចក្ដីអាល័យក្នុងទីនៅរបស់ខ្លួន មិនទៅកាន់ទីដទៃ ក៏បានដល់ការអស់ជីវិត សត្វដែលមិនធ្វើសេចក្ដីអាល័យ បានទៅកាន់ទីដទៃ ក៏បានជីវិត ដូច្នេះហើយ កាលបុរសនោះទូលអារាធនា ទើបព្រះអង្គនាំអតីតនិទានមកថា ៖ ក្នុងអតីតកាល កាលព្រះបាទព្រហ្មទត្តសោយរាជសម្បត្តិក្នុងនគរពារាណសី ព្រះពោធិសត្វកើតក្នុងត្រកូលស្មូនឆ្នាំង ក្នុងស្រុកកាសី ធ្វើឆ្នាំងចិញ្ចឹមកូននិងប្រពន្ធ ។ គ្រានោះមានស្រះដ៏ធំមួយជាស្រះកើតឯង ជាប់នឹងមហាទន្លេ ក្នុងក្រុងពារាណសី ។ ក្នុងកាលដែលមានទឹកច្រើន ស្រះនោះជាផ្លូវទឹកតែមួយជាមួយនឹងទន្លេ ដល់ពេលមានទឹកតិច ក៏ដាច់ផ្សេងពីគ្នា ។ ពួកត្រីនិងអណ្ដើកដឹងថា ក្នុងឆ្នាំនេះ នឹងមានភ្លៀងបរិបូណ៌ ក្នុងឆ្នាំនេះនឹងមានភ្លៀងដាច់ ។ ពេលនោះ ពួកត្រីនិងអណ្ដើកដែលកើតក្នុងស្រះនោះដឹងថា ក្នុងឆ្នាំនេះនឹងមានភ្លៀងមិនបរិបូណ៌ ហើយក៏ចេញអំពីស្រះនោះទៅកាន់ទន្លេ ក្នុងពេលដែលទឹកនៅជាប់គ្នា ។ មានអណ្ដើកមួយមិនបានទៅទន្លេនឹងគេទេ ព្រោះគិតថា ទីនេះជាភូមិកំណើតរបស់យើង ជាទីចម្រុងចម្រើនរបស់យើង ជាទីដែលមេបាយើងធ្លាប់នៅ យើងមិនអាចលះបង់ទីនេះទេ ។ លំដាប់នោះ ក្នុងនិទាឃសម័យ (រដូវក្ដៅ) ទឹកស្រះនោះក៏រីងស្ងួត ។ អណ្ដើកនោះវារចូលទៅក្រាំងក្នុងដី ត្រង់ទីដែលពោធិសត្វជីកយកដីស្អិត ។ ពោធិសត្វគិតថា យើងនឹងយកដីស្អិត ហើយក៏ទៅកាន់ទីនោះ រួចជីកដីដោយចបធំ ទម្លាយស្នូកអណ្ដើក គាស់អណ្ដើកនោះដោយចប ហាក់ដូចជាគាស់ដុំដីស្អិត ហើយដាក់លើគោក ។ អណ្ដើកនោះរងទុក្ខវេទនា ពោលថា កាលយើងមិនលះសេចក្ដីអាល័យក្នុងទីនៅ បានជាដល់សេចក្ដីវិនាសយ៉ាងនេះ ថាហើយ កាលខ្សឹកខ្សួលបរិទេវនាការ ទើបពោលគាថាទាំងនេះថា ជនិត្តំ មេ ភវិត្តំ មេ, ឥតិ បង្កេ អវស្សយិំ; តំ មំ បង្កោ អជ្ឈភវិ, យថា ទុព្ពលកំ តថា; តំ តំ វទាមិ ភគ្គវ, សុណោហិ វចនំ មម។ ខ្ញុំនៅក្នុងភក់ដោយគិតថា ខ្ញុំកើតហើយ ខ្ញុំចម្រើនហើយ (ក្នុងទីនេះ) ភក់បានកប់សង្កត់ខ្ញុំនោះធ្វើឲ្យទុព្វលភាព បពិត្រភគ្គវៈ ខ្ញុំសូមពោលនូវហេតុនោះនឹងអ្នក អ្នកចូរស្ដាប់នូវពាក្យខ្ញុំចុះ ។ គាមេ វា យទិ វារញ្ញេ, សុខំ យត្រាធិគច្ឆតិ; តំ ជនិត្តំ ភវិត្តញ្ច, បុរិសស្ស បជានតោ; យម្ហិ ជីវេ តម្ហិ គច្ឆេ, ន និកេតហតោ សិយា។ បុគ្គលបានសេក្ដីសុខក្នុងទីណា ទោះក្នុងស្រុក ឬក្នុងព្រៃ ទីនោះហើយ ជាទីកើត ជាទីចម្រើន របស់បុរសជាអ្នកដឹង (នូវប្រយោជន៍និងមិនមែនប្រយោជន៍) បុគ្គលគប្បីរស់នៅក្នុងទីណា គប្បីទៅក្នុងទីនោះចុះ កុំគប្បីឲ្យទីដែលធ្លាប់នៅ សម្លាប់ខ្លួនបានឡើយ ។ អណ្ដើកកាលនិយាយជាមួយព្រះពោធិសត្វយ៉ាងនេះហើយ ក៏ស្លាប់ទៅ ។ ព្រះពោធិសត្វកាន់យកអណ្ដើកនោះ ហើយឲ្យអ្នកស្រុកទាំងអស់ប្រជុំគ្នា ពោលទូន្មានមនុស្សទាំងនោះយ៉ាងនេះថា អ្នកទាំងឡាយចូរមើលអណ្ដើកនេះ អណ្ដើកនេះ កាលពួកត្រីនិងអណ្ដើកដទៃទៅកាន់មហាទន្លេ មិនអាចកាត់សេចក្ដីអាល័យក្នុងទីនៅរបស់ខ្លួន មិនទៅជាមួយនឹងគេ បានវារចូលទៅដេកក្នុងទីដែលខ្ញុំយកដីស្អិត លំដាប់នោះ ខ្ញុំកាលយកដីស្អិត បានទម្លាយស្នូកវាដោយចបធំ ដាក់វានៅលើគោក ហាក់ដូចជាទម្លាក់ដុំដីស្អិត អណ្ដើកនេះរលឹកអំពើដែលខ្លួនធ្វើ រួចខ្សឹកខ្សួលដោយគាថា ២ ហើយស្លាប់ទៅ អណ្ដើកនេះធ្វើសេចក្ដីអាល័យក្នុងទីនៅ របស់ខ្លួន ក៏បានដល់សេចក្ដីស្លាប់ សូម្បីអ្នកទាំងឡាយសោត ក៏កុំដូចអណ្ដើកនេះ ចាប់តាំងអំពីពេលនេះទៅ អ្នកទាំងឡាយកុំប្រកាន់ដោយអំណាចតណ្ហា និងដោយអំណាចគ្រឿងឧបភោគថា រូបរបស់អញ សំឡេងរបស់អញ ក្លិនរបស់អញ រសរបស់អញ ផោដ្ឋព្វៈរបស់អញ បុត្ររបស់អញ ធីតារបស់អញ ពួកទាសាទាសីរបស់អញ មាសប្រាក់របស់អញ សត្វតែមួយៗ ប៉ុណ្ណោះ វិលវល់ក្នុងភពបី ។ ព្រះពោធិសត្វឲ្យឱវាទដល់មហាជនដោយទំនងដូចជាពុទ្ធលីលាយ៉ាងនេះហើយ ឱវាទនោះសាយភាយទៅក្នុងសកលជម្ពូទ្វីប តាំងនៅអស់កាល ៦០០០០ ឆ្នាំ ។ មហាជនតាំងនៅក្នុងឱវាទរបស់ព្រះពោធិសត្វ ធ្វើបុណ្យមានទានជាដើម កាលអស់អាយុ ក៏បានបំពេញក្នុងសគ្គបុរី ។ ចំណែកព្រះពោធិសត្វធ្វើបុណ្យដូចគ្នាហើយ ក៏បានបំពេញក្នុងសគ្គបុរីដែរ ។ ព្រះសាស្ដានាំព្រះធម្មទេសនានេះមកហើយ ទ្រង់ប្រកាសសច្ចធម៌ និងប្រជុំជាតក ក្នុងកាលចប់សច្ចធម៌ កុលបុត្រនោះបានតាំងនៅក្នុងសោតាបត្តិផល ។ តទា កច្ឆបោ អានន្ទោ អហោសិ អណ្ដើកក្នុងកាលនោះ បានមកជាអានន្ទកុម្ភការោ បន អហមេវ អហោសិំ អ្នកធ្វើឆ្នាំង គឺតថាគតនេះឯង ។ ចប់ កច្ឆបជាតក ៕ (ជាតកដ្ឋកថា សុត្តន្តបិដក ខុទ្ទកនិកាយ ជាតក ទុកនិបាត កល្យាណវគ្គ បិដកលេខ ៥៨ ទំព័រ ៨៥) ថ្ងៃសៅរ៍ ១១ កើត ខែអស្សុជ ឆ្នាំច សំរិទ្ធិស័ក ច.ស. ១៣៨០ ម.ស. ១៩៤០ ថ្ងៃទី ២០ ខែ តុលា ព.ស. ២៥៦២ គ.ស.២០១៨ ដោយស.ដ.វ.ថ. ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

បុគ្គលដែលជាអ្នកប្រាជ្ញ គប្បីជាអ្នកមាននូវសច្ច (សច្ចបានដល់ វចីសច្ច)។ ត្រូវនិយាយអ្វី ត្រូវនិយាយការពិត រក្សាការពិតដែលយេីងនិយាយ។ (ព្រះអង្គសំដែងថា បុគ្គលត្រូវរក្សានូវសច្ច) ការរក្សានូវសច្ចទេីបអាចត្រាស់ដឹងនូវសច្ចបាន ហេីយការត្រាស់ដឹងនូវសច្ចហេីយមិនមែនគ្រប់គ្រាន់ទៀត ជួនកាលបានតែការត្រាស់ដឹងនូវសច្ចក៏ប៉ុន្តែ មិនអាចញាុំងនូវសច្ចឲ្យកេីតឡេីងបានទេ។ ចឹងបានជាព្រះអរិយបុគ្គលខ្លះ បានពាល់ត្រូវនូវព្រះនិព្វានមែន ក៏ប៉ុន្តែលេាកអត់ដឹងទេ ទៅសួរលេាកយ៉ាងមិចៗលេាកអត់ដឹងទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែលេាកបានពាល់នូវសម្ជស្សនៃព្រះនិពា្វន ហេីយទៅសួរលេាកៗអត់ដឹងទេ ពីព្រេាះលេាកគ្រាន់តែបានត្រាស់ដឹងនូវសច្ច មិនបានឃេីញនូវការកេីតឡេីងនៃសច្ច ។ ចឹងបានជាយេីងត្រូវសិក្សានេះឲ្យបានល្អិតល្អន់ណាស់ហ្នឹង មិនមែនអ្នកដែលត្រាស់ដឹងៗហ្នឹងសុទ្ធតែអាចពន្យល់យេីងទាំងអស់គ្នាបានទេ អត់មែនទេ។ ដូចជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះបច្ចេកពុទ្ធចឹង ព្រះបច្ចេកពុទ្ធអាចពន្យល់ដូចជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានដែរ គឺអត់បានទេ គ្រាន់តែបានសម្តែងបន្តិចបន្តួចហ្នឹង បានចឹង អត់ដឹងថាយ៉ាងមិចៗ អត់ដឹងៗក្រសែរនៃក្បួននៃការបដិបត្តិរំលត់កិលេស សមុច្ឆេទកិលេស យ៉ាងមិចៗលេាកអត់ដឹង។ ប៉ុន្តែលេាកបានសមុច្ឆេទកិលេសហេីយនៅ ថាបានហេីយ ក៏ប៉ុន្តែការពន្យល់អត់ដឹង ដូចចាបចេះធ្វេីសំបុកចឹង តេីយេីងចេះធ្វេីសំបុកដូចចាបដែរ ឲ្យចាបវាពន្យល់ឲ្យយេីងធ្វេីសំបុកដូចចេះមួយៗ វាពន្យល់មិចបាន បេីវាពាំតែ១សសៃទាញហូតចុះហូតឡេីងអូសចុះអូសឡេីង ក៏ប៉ុន្តែយេីងឃេីញហូតចុះហូតឡេីងមួយសន្ទុះ១អាទិត្យមកចេញជាសំបុកល្មមវាពង កូនវានៅម៉ាស្រួលចឹងទៅ។ ចឹងយេីងត្រូវសិក្សាព្រះឱសព្រះអង្គហ្នឹងឲ្យទូលំទូលាយឲ្យទាស់តែមែនទែន ។ បុគ្គលដែលជាអ្នកប្រាជ្ញគប្បីជាអ្នកមាននូវសច្ច បានដល់វចីសច្ច មានវចីសច្ចហេីយ ត្រូវមានញ្ញាណសច្ចៗ សំដៅយកវិបស្សនា សំដៅយកសតិប្បដ្ឋាន សតិទល់ជាមួយនឹងសភាវៈ ។ ហេីយបន្តមកទៀតមគ្គសច្ច សំដៅយកសោតាបដិមគ្គ ជាដេីមហ្នឹងឯង ។ ចឹងបុគ្គលជាអ្នកប្រាជ្ញគប្បីជាអ្នកមាននូវសច្ច គឺបានសេចក្តីថា គឺជាអ្នកបដិបត្តិតែម្តង ត្រូវបដិបត្តិឲ្យឃេីញនូវសច្ចធម៌តាមសេចក្តីពិត ដែលមិនមែនជាយេីង ។ លេីកមុនយេីងច្រឡំថាជាយេីង ប្រកាន់ថាជាយេីង ឥឡូវវាអត់មែនយេីង ។ ចំពេាះអ្នកប្រាជ្ញ មុនី ហ្នឹង គឺជាអ្នកមាននូវសច្ច ហេីយមាននូវសច្ចហេីយ នូវមានអ្វីទៀត គឺជាអ្នកមិនឃ្នេីសឃ្នង់ៗគឺដេាយអំណាចនៃមានៈហ្នឹងឯង ជាអ្នកមិនពុតត្បុត លះបង់នូវពាក្យ ញុះ ញុង មិនក្រេវក្រេាធ (មុនីបេីយេីងតាំងចិត្តចេញហេីយ តេីយេីងនៅតាំងចិត្តខឹងជាមួយនណាទៀត) បេីយេីងនៅក្រេាធឈ្មេាះថា តេីយេីងចេញឬក៏នៅ គឺយេីងនៅ ។ ចឹងបេីយេីងជាមុនី គឺត្រូវកុំក្រេវក្រេាធ ពាក្យសេាកសៀតចាក់ដេាត ញុះញុង ហេីយកុំមានសេចក្តីទ្វេសប្រហែសទ្វេស ឆ្លងឲ្យផុតនៅលេាភៈដ៏លាមក និងមច្ឆរិយៈ ។ នេះសុទ្ធតែយកកិលេស ហ្នឹងសុទ្ធតែកាត់ហេីយណា កុំក្រេវក្រេាធ កាត់សេចក្តីក្រេាធ ដេាយអទេាសៈ ដេាយខន្តី នេះសុទ្ធតែកាត់ហេីយ ។ ហេីយកាលណាកាត់ទៅរសាត់ទៅដែរ រសាត់ទៅហេីយហ្នឹង។ ក៏ប៉ុន្តែកាត់ហ្នឹងសុទ្ធតែទៅដេាយអំណាចនៃបញ្ញា ថ្នាក់វិបស្សនា។ បន្តមកទៀត នរជនដែលជាអ្នកមានចិត្តបង្អេានទៅកាន់ព្រះនិព្វានៗដែលយេីងបានស្តាប់ពីព្រះអង្គគឺឲ្យផុតពីខន្ធបព្ចាកៈ អ្វីដែល ឲ្យតែបង្អេាន កុំទាក់ទិនជាមួយខន្ធបពា្ចកៈ គឺព្រះនិព្វាន មិនចឹង ព្រះនិព្វានគឺជាអ្វី ព្រះនិពា្វនគឺជាការផុតចាកខន្ធមិនចឹង ។ ខណៈដែលយេីងមិនបង្អេានទៅរកខន្ធនេាះ ខណៈហ្នឹងតេីយេីងបង្អេានទៅរកទីណា ការមិនបង្អេានទៅរកខន្ធនេះឯងគឺជាការបង្អេានទៅរកព្រះនិព្វាន ។ តែបេីយេីងបង្អេានទៅរកខន្ធ ខណៈដែលកំពង់ឃេីញ ជាខន្ធឬក៏ព្រះនិព្វាន គឺជាខន្ធ ចឹងយេីងកុំបង្អេានទៅរកវា ខណៈដែលឃេីញនូវរូបអាហ្នឹងមិនជាខន្ធ បេីយេីងមិនបង្អេានទៅរករូប កំណត់ដឹងរូបតាមសេចក្តីពិត ហេីយមិនជាប់ជំពាក់មានការរលាស់ចេញអំពីរូប ហ្នឹងចេញទៅរកនិព្វានដែរ គឺទៅរកព្រះនិព្វាន គឺត្រង់ព្យពា្ជនៈដែលយេីងបានស្តាប់ អំពីព្រះអង្គចឹងការឃេីញនូវទេាសខន្ធបពា្ចកៈហ្នឹង ហេីយកាន់យកនូវសន្តិបទៗ សំដៅទៅលេីអ្វី គឺព្រះនិព្វាន ។ ខន្ធបពា្ចកៈហ្នឹងវាមានការប្រព្រឹត្តទៅគឺជាសុខ ឬក៏ជាទុក្ខ វាគឺជាទុក្ខ ចឹងអ្វីដែលអត់មានខន្ធ គឺជាសុខ ឬក៏ជាទុក្ខ គឺជាសុខ ដូចជាអ្នកកំពង់នៅកណ្តាលភ្លេីងចឹង កំពង់នៅកណ្តាលភ្លេីងក្តៅឬក៏ត្រជាក់ ក្តៅ ។ ចឹងកំពង់ដែលនៅផុតភ្លេីង ដឹងថាត្រជាក់ដែរ ដឹងតេីស ។ បង្អេានសភាពទាំងអស់ហ្នឹងទៅរកព្រះនិព្វាន ត្រង់ដែលដាច់អំពីខន្ធនេះឯង។ រៀនចឹងទៅទេីបយេីងបានស្ងប់ ។ ដកស្រងពី MP3 សំដែងព្រះធម៌ដេាយ៖ លេាកគ្រូ រស់ សុផាត ដោយ៥០០០ឆ្នាំ