កាយ​របស់​ខ្លួន​នេះ​គឺ​អ្វី កាល​បុថុជ្ជន​មិន​ដឹង​កាយ​របស់​ខ្លួន​នោះ តាម​សេចក្តី​ពិត ការ​សម្គាល់​(ខុស)​គ្រប់​យ៉ាង​រមែង​កើត​ឡើង ក្នុង​កាយ​របស់​ខ្លួន កាយ​របស់​ខ្លួន​នេះ គួរ​ខ្ពើម​មាន​ការ​បែក​ធ្លាយ​ទៅ​ជា​ធម្មតា ជាទី​កើត​ឡើង​នៃ​ទុក្ខ មិន​មាន​អ្នក​ដឹក​នាំ។ បុគ្គល​ពាល កាល​ប្រកាន់​កាយ​នោះ ដោយ​ភាព​ជា​សត្រូវ (ដល់​សេចក្តី​ពិត) ឈ្មោះ​ថា រមែង​ប្រកាន់​ការ​សម្គាល់​(ខុស) កាល​បុថុជ្ជន​ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​របស់​ខ្លួន ថា​ជា​របស់​ស្អាត​និង​ជា​សុខ រមែង​មាន​ការ​សម្គាល់​ខុស​ដោយ​អំណាច​នៃ​តណ្ហា ដូច​ជា​ការ​សម្គាល់​ខុស​ក្នុង​ភ្លើង របស់​សត្វ​មមាច​ដូច្នោះ កាល​បុថុជ្ជន ប្រកាន់​និច្ចសញ្ញា ឃើញ​សម្បត្តិ​របស់​កាយ​នៃ​ខ្លួន​នោះ គេ​រមែង​មាន​ការ​សម្គាល់​ខុស​ដោយ​អំណាច​មានៈ ដូច​សុខន​ឃើញ​លាមក ហើយ​កើត​សុភសញ្ញា​ក្នុង​លាមក ដូច្នោះ​កាល​បុថុជ្ជន​ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​របស់​ខ្លួន​នោះ​ថា ជា​អត្តា នៅ​ក្នុង​អត្តា មិន​យល់​តាម​សេចក្តី​ពិត​រមែង​មាន​ការ​សម្គាល់​ខុស​ដោយ​ទិដ្ឋិ ដូច​បុគ្គល​សម្គាល់​រូបក្នុង​កញ្ចក់​ដូច្នោះ​ក៏​ពាក្យថា​ កាល​សម្គាល់​នេះ​ជា​ពាក្យ​ល្អិត ជា​គ្រឿង​ចង​របស់​មារ ធូរ​ប៉ុន្តែ​ស្រាយ​បាន​ដោយ​លំបាក ព្រោះ​ជា​គ្រឿង​ដែល​ចង​បុថុជ្ជន​ទុក បុថុជ្ជន សូម្បី​ព្យាយាម​រើ​បម្រះដោយ​វិធី​ផ្សេងៗ ច្រើន​យ៉ាង​ក៏​មិន​កន្លង​ផុត​កាយ​របស់​ខ្លួន​ទៅ​បាន រមែង​ត្រូវ​កាយ​របស់​ខ្លួន​នោះ​ចង​រឹត​ទុក​យ៉ាង​ណែន ដូច​សុខន​ដែល​ត្រូវ​ចង​ទុក​ជាប់​នឹង​បង្គោល​ដែល​គេ​បោះ​ទុក​យ៉ាង​ល្អ បុគ្គល​ដ៏​សេស​រមែង ស្រវឹង​វិលវល់​នៅ​ក្នុង​កាយ​របស់​ខ្លួន រមែង​ក្តៅ​ក្រហាយ​ជានិច្ច ដោយ​ជាតិ ជរា និងទុក្ខ មាន​រោគ​ជា​ដើម ដូច​ត្រី​ជាប់​សន្ទូច​ដូច្នោះ ទើប​យើង​សូម​ពោល​នឹង​អ្នក​ដ៏​ចម្រើន​ទំាង​ឡាយ​ថា អ្នក​ទាំង​ឡាយ​ពិចារណាកាយ​របស់​ខ្លួន ដែល​ល្អ​ស្អាត ឲ្យ​ឃើញ​ថា មិន​គួរ​ពេញចិត្ត មិនស្អាត មាន​ការ​បែក​ធ្លាយ​ទៅ (ជាធម្មតា) និង​មិន​មែន​ជា​អត្តា ព្រោះ​កាយ​របស់​ខ្លួន​នោះ​មាន​សភាព​យ៉ាង​នេះ បណ្ឌិត​ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​នេះ យ៉ាង​នេះ​ហើយ​លះ​បង់​សេចក្តី​សម្គាល់​ខុស​ទាំង​អស់ ចេញ​បាន​រមែង រលាស់​ផុត​ចាក​ទុក្ខ​ទាំង​ពួង ដូច្នេះ។ អានសៀវភៅ ដកស្រង់ចេញពី អដ្ឋកថា មូលបរិយាយសូត្រ ទំព័រ១១៣ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ក្នុង​បិដក​លេខ ៣៧ ទំព័រ ៦៣ នៅ​ក្នុង បឋម​កល្យាណ​មិត្ត​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែង​ថា “ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ ជា​បុព្វនិមិត្ត​នៃ​អរិយមគ្គ” មាន​សេចក្តី​ផ្តើម​ដូច​ត​ទៅ​ ៖ សាវត្ថី​និទាន ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ការ​រះ​ឡើង​នៃ​អរុណ នេះ​ជា​ប្រធាន នេះ​ជា​បុព្វនិមិត្ត ( គ្រឿង​កំណត់​មុន ) ​នៃ​ព្រះអាទិត្យ​ដែល​រះ​ឡើង ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ នេះ​ជាប្រធាន នេះ​ជា​បុព្វ​និមិត្ត ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី​ញ៉ាំង​អរិយមគ្គ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ឲ្យ​កើត​ឡើង​ដល់​ភិក្ខុ​ ដោយ​ប្រការ​យ៉ាង​នេះ​ដែរ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ដំណើរ​នេះ​ជាទី​សង្ឃឹម​របស់​ភិក្ខុ​ដែល​មាន​មិត្ត​ល្អ ភិក្ខុ​នោះ​នឹង​ចម្រើន​អរិយមគ្គ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ និង​ធ្វើ​អរិយ-មគ្គ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ឲ្យ​ច្រើន​ឡើង ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៣៧ ទំព័រ ៣ ឧបឌ្ឍសូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​អំពី​ភាព​នៃ​បុគ្គល ដែល​មាន​មិត្ត​ល្អ ចាត់​ជា​​ព្រហ្មចរិយ​ធម៌​ទាំង​មូល មិន​មែន​ពាក់​កណ្តាល​ដូច​ព្រះអានន្ទ​បាន​ពោល​នោះ​ឡើយ សេចក្តី​នេះ​មាន​ដូច​ត​ទៅ ៖ ខ្ញុំ​បាន​ស្តាប់​មក​យ៉ាង​នេះ ។ សម័យ​មួយ ព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគ​ទ្រង់​គង់​នៅ​ក្នុង​សក្ករនិគម​របស់​ពួក​សក្យៈ ក្នុង​ដែន​​សក្យៈ ។ គ្រា​នោះ ព្រះអានន្ទ​ដ៏​មាន​អាយុ​ចូល​ទៅ​គាល់​ព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគ លុះ​ចូល​ទៅ​ដល់ ក្រាប​ថ្វាយ​បង្គំ​ព្រះដ៏​មាន​ព្រះភាគ ហើយ​អង្គុយ​ក្នុង​ទី​សមគួរ ។ លុះ​ព្រះអានន្ទ​ដ៏​មាន​អាយុ​អង្គុយ​ក្នុង​ទី​សម​គួរ​ហើយ ក៏​ក្រាប​បង្គំ​ទូល​​ព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគ​ដូច្នេះ​ថា បពិត្រ​ព្រះអង្គ​ដ៏​ចម្រើន គុណ​ជាតឯណា គឺ​ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ ការ​មាន​សម្លាញ់​ល្អ និង​​ការ​មាន​ក្លើ​ល្អ គុណ​ជា​ត​នេះ ចាត់​ជា​ពាក់​កណ្តាល​នៃ​ព្រហ្មចរិយធម៌ ។ ម្នាល​អានន្ទ អ្នក​កុំពោល​យ៉ាង​នេះ​ឡើយ ម្នាល​អានន្ទ អ្នក​កុំ​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ឡើយ ម្នាល​អានន្ទ គុណ​ជាតឯណា គឺ​​ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ ការ​មាន​សម្លាញ់​ល្អ និង​ការ​មាន​ក្លើ​ល្អ គុណ​ជា​ត​នេះ​ឯង ចាត់​ជា​ព្រហ្មចរិយធម៌​ទាំង​មូល ។ ម្នាល​​អានន្ទ ព្រហ្មចរិយធម៌​នេះ​ឯង ប្រាកដ​ដល់​ភិក្ខុ​មាន​មិត្ត​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ មាន​ក្លើ​ល្អ និង​ចម្រើន​នូវ​មគ្គ​ដ៏​ប្រសើរ​​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ និង​ធ្វើ​ឲ្យ​ច្រើន​នូវ​មគ្គ​ដ៏​ប្រសើរ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ។ ម្នាល​អានន្ទ ចុះ​ភិក្ខុ​មាន​មិត្ត​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ មាន​ក្លើ​ល្អ ចម្រើន​នូវ​មគ្គ​ដ៏​ប្រសើរ ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ធ្វើ​ឲ្យ​ច្រើន​​នូវ​មគ្គ​ដ៏​ប្រសើរ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ តើ​ដូច​ម្តេច ។ ម្នាល​អានន្ទ ភិក្ខុ​ក្នុង​សាសនា​នេះ ចម្រើន​នូវ​សម្មាទិដ្ឋិ ដែល​​អាស្រ័យ​នូវ​សេច​ក្តី​ស្ងប់​ស្ងាត់ អាស្រ័យ​នូវ​សេចក្តី​នឿយ​ណាយ អាស្រ័យ​នូវ​សេចក្តី​រលត់ មាន​កិរិយា​បង្អោន​ទៅ​​ដើម្បី​លះ​បង់ ចម្រើន​នូវ​សម្មាសង្កប្បៈ​ដែល​អាស្រ័យ​នូវ​សេចក្តី​ស្ងប់​ស្ងាត់ ។ល។ ចម្រើន​នូវ​សម្មាវាចា ។ល។ ចម្រើន​នូវ​សម្មាកម្មន្តៈ ។ល។ ចម្រើន​នូវ​សម្មាអាជីវៈ ។ល។ ចម្រើន​នូវ​សម្មាវាយាមៈ ។ល។ ចម្រើន​នូវ​សមា្ម-សតិ ។ល។ ចម្រើន​នូវ​សម្មាសមាធិ ដែល​អាស្រ័យ​នូវ​សេចក្តី​ស្ងប់​ស្ងាត់ អាស្រ័យ​នូវ​សេចក្តី​នឿយ​ណាយ អាស្រ័យ​នូវសេចក្តី​រលត់ មាន​កិរិយាបង្អោន​ទៅ​ដើម្បី​លះ​បង់ ។ ម្នាល​អានន្ទ ភិក្ខុ​មាន​មិត្ត​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ មាន​​ក្លើ​ល្អ ចម្រើន​នូវ​មគ្គ​ដ៏​ប្រសើរ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ធ្វើ​ឲ្យ​ច្រើន​នូវ​មគ្គ​ដ៏​ប្រសើរ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ យ៉ាង​នេះ​ឯង ។ ម្នាល​អានន្ទ អ្នក​គប្បី​ដឹង​សេចក្តី​នោះ​ដោយ​បរិយាយ​នេះ​ចុះ​ថា នេះ​ជា​ព្រហ្មចរិយធម៌​ទាំង​មូល គឺ​ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ ការ​មាន​សម្លាញ់​ល្អ និង​ការ​មាន​ក្លើ​ល្អ​ ។ ម្នាល​អានន្ទ ព្រោះ​អាស្រ័យ​តថាគត​ដែល​ជា​មិត្ត​ល្អ បាន​ជា​ពួក​សត្វ​ដែល​​មាន​ជាតិ​ជា​ធម្មតា រួច​ស្រឡះ​ចាក​ជាតិ​ទៅ​បាន ពួក​សត្វ​ដែល​មាន​ជរាជា​ធម្មតា រួច​ស្រឡះ​ចាក​ជរា​ទៅ​បាន ពួក​​សត្វ​ដែល​មាន​មរណៈ​ជា​ធម្មតា រួច​ស្រឡះ​ចាក​មរណៈ​ទៅ​បាន ពួក​សត្វ​ដែល​មាន​សោក ខ្សឹក​ខ្សួល លំបាក​កាយ​ លំបាក​ចិត្ត និង​សេចក្តី​ចង្អៀត​ចង្អល់​ចិត្ត​ជា​ធម្មតា រួច​ស្រឡះ​ចាក​សោក ខ្សឹក​ខ្សួល លំបាក​កាយ លំបាក​ចិត្ត និង​​សេចក្តី​ចង្អៀត​ចង្អល់​ទៅ​បាន ។ ម្នាល​អានន្ទ អ្នក​គប្បី​ដឹង​សេចក្តី​នុ៎ះ ដោយ​បរិយាយ​នេះ​ចុះ​ថា នេះ​ជា​ព្រហ្មចរិយ​ធម៌​ទាំង​មូល គឺការ​មាន​មិត្ត​ល្អ ការ​មាន​សម្លាញ់​ល្អ និង​ការ​មាន​ក្លើ​ល្អ ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៣៧ ទំព័រ ២០៣ នៅ​ក្នុង បឋម​សូរិយូបម​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​ថា “ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ ជា​បុព្វនិមិត្ត​នៃ​ពោជ្ឈង្គ ៧” មាន​សេចក្តី​ផ្តើម​ដូច​ត​ទៅ ៖ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ការ​រះឡើង​នៃ​អរុណ​នុ៎ះ​ឯង​ជា​ប្រធាន ​ជា​បុព្វ​និមិត្ត នៃ​ព្រះអាទិត្យ​ដែល​រះ​ឡើង ( យ៉ាង​ណា​ ) ភាវៈ​នៃ​កល្យាណ​មិត្ត​នុ៎ះ​ឯង ជា​ប្រធាន ជា​បុព្វនិមិត្ត​នៃ​ការ​ញ៉ាំង​ពោជ្ឈង្គ​ទាំង​ ៧ ឲ្យ​កើត​ឡើង​ដល់​ភិក្ខុ ក៏​យ៉ាង​​នោះដែរ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ហេតុ​នេះ ភិក្ខុ​ដែល​នឹង​ចម្រើន​នូវ​ពោជ្ឈង្គ​ទាំង ៧ ធ្វើ​ឲ្យ​រឿយ​ៗ នូវ​ពោជ្ឈង្គ​ទាំង ៧ ( នោះ ) គួរ​ប្រាថ្នា​នូវ​ភិក្ខុ​ដែល​ជាកល្យាណ​មិត្ត ( កុំខាន ) ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤០ ទំព័រ ២៦ នៅ​ក្នុង កល្យាណ​មិត្តតាទិ​វគ្គ​ទី ៨ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​អំពី​ប្រយោជន៍​ដ៏​​សំខាន់ ព្រោះ​មក​អំពី​មាន​កល្យាណមិត្ត មាន​សេចក្តី​ផ្តើម​ដូច​ត​ទៅ ៖ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ តថាគត​រំពឹង​រក​មិន​ឃើញ​សភាវៈ​ដទៃ សូម្បី​តែ​សភាវៈ ១ ដែល​ញ៉ាំង​ពួក​កុសល​ធម៌ មិន​ទាន់​​កើត​ឡើង​ឲ្យ​កើត​ឡើង​បាន​ក្តី ពួក​អកុសល​ធម៌ ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ ឲ្យ​សាបសូន្យ​ទៅ​ក្តី ដូច​ការ​មាន​កល្យាណ​​មិត្ត​នេះសោះ​ឡើយ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ កាល​បើ​បុគ្គល​មាន​កល្យាណ​មិត្ត ពួក​កុសលធម៌​ដែល​មិន​ទាន់​កើត​ឡើង ក៏​រមែង​កើត​ឡើង​បាន​ផង ពួក​អកុសល​ធម៌ ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ រមែង​សាប​សូន្យ​ទៅ​ផង ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤០ ទំព័រ ៣៣ នៅក្នុង បមាទាទិ​វគ្គ​ទី ៩ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង អំពី​ប្រយោជន៍​ដ៏​ច្រើន ព្រោះ​មក​អំពី​មាន​កល្យាណ​មិត្ត មាន​ដូច​តទៅ​ ៖ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ តថាគត​រំពឹង​រក​មិន​ឃើញ​សភាវៈ​ដទៃ សូម្បី​តែ​សភាវៈ ១ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ ដើម្បី​ប្រយោជន៍​​ច្រើន ដូច​ការ​មាន​កល្យាណ​មិត្ត​នេះ​សោះ​ឡើយ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ មាន​តែ​ការ​មាន​នូវ​កល្យាណ​មិត្ត​នេះ​ឯង ទើប​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ច្រើន ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤០ ទំព័រ ៤២ ក្នុង វគ្គទី ១០ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​ថា ៖ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ តថាគត​រំពឹង​រក​មិន​ឃើញ​សភាវៈ​ដទៃ សូម្បី​តែ ១ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ ដើម្បី​ឋិត​នៅ មិន​វិនាស មិន​អន្តរធាន​នូវ​ព្រះសទ្ធម្ម ដូច​ការ​មាន​កល្យាណ​មិត្ត​នេះ​សោះ​ឡើយ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ មាន​តែ​ការ​មាន​នូវ​​កល្យាណមិត្ត​នេះ​ឯង ទើប​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ ដើម្បី​ឋិត​នៅ មិន​វិនាស​ មិន​អន្តរធាន​នូវ​ព្រះសទ្ធម្ម ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤០ ទំព័រ ៣៧ ក្នុង វគ្គទី ១០ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​ថា ៖ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ តថាគត​រំពឹង​រក​មិន​ឃើញ​នូវ​អង្គ​ដទៃ ដែល​ជា​អង្គ​ខាង​ក្រៅ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​​ច្រើន ដូច​ការមាន​កល្យាណ​មិត្ត​នេះ​សោះ​ឡើយ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ មាន​តែ​ការ​មាន​នូវ​កល្យាណ​មិត្ត​នេះ​ឯង ទើប ( ជា​អង្គ​ខាង​ក្រៅ ) ប្រព្រឹត្ត​ទៅ ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ច្រើន ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៥៣ ទំព័រ ១៥ ទុតិយសេក្ខ​សូត្រ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​អំពី​ព្រះ​សេក្ខៈ ជា​អ្នក​មាន​សេចក្តី​​ចម្រើន​ព្រោះ​មាន​កល្យាណ​មិត្ត ខ្លឹម​សារ​មាន​ទាំង​ស្រុង​ដូច​ត​ទៅ ៖ ខ្ញុំ​បាន​ស្តាប់​មក​ថា ព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគ​ទ្រង់​ត្រាស់​ហើយ ព្រះ​អរហន្ត​សម្តែង​ហើយ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ កាល​បើ​​ភិក្ខុ​ជា​សេក្ខៈ មិន​ទាន់​សម្រេច​អរហត្តផល​នៅ​ឡើយ ហើយ​ប្រាថ្នា​ធម៌​ជាទី​ក្សេម​ចាក​យោគៈដ៏​ប្រសើរ ម្នាល​ភិក្ខុ​​ទាំង​ឡាយ តថាគត​ធ្វើ​បច្ច័យ​ខាង​ក្រៅ​ឲ្យ​ជា​ហេតុ​ហើយ មិន​ឃើញ​ហេតុ​ដទៃ សូម្បី​តែហេតុ​មួយ​ដែល​មាន​ឧបការៈ ច្រើន​យ៉ាង​នេះ ឲ្យ​ដូច​ជា​ភាព​នៃ​បុគ្គល​មាន​កល្យាណមិត្ត​នេះ​ឡើយ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​មាន​កល្យាណមិត្ត ទើប​លះ​បង់​អកុសល ចម្រើន​កុសល​បាន ។ លុះ​ព្រះមាន​ព្រះភាគ ទ្រង់​សម្តែង​សេចក្តី​នុ៎ះ​ហើយ ។ ទ្រង់​ត្រាស់​​គាថា​ព័ន្ធនេះ ក្នុង​ព្រះសូត្រ​នោះ​ថា ៖ កល្យាណមិត្តោ យោ ភិក្ខុ សប្បតិស្សោ សគារវោ ករំ មិត្តានំ វចនំ សម្បជានោ បតិស្សវោ បាបុណេ អនុបុព្វេន សព្វសំយោជនក្ខយន្តិ ។ ភិក្ខុ​ណា មាន​កល្យាណ​មិត្ត មាន​សេចក្តី​កោត​ក្រែង​ប្រកប​ដោយ​សេចក្តី​គោរព ធ្វើ​តាម​ពាក្យ​របស់​កល្យាណមិត្ត​​ទាំង​ឡាយ ជា​អ្នក​មាន​សេចក្តី​ដឹង​ខ្លួន មាន​ស្មារតី ភិក្ខុ​នោះ ទើប​គួរ​ដល់​នូវ​កិរិយា​អស់​សំយោជនៈ​ទាំង​ពួង ដោយ​​លំដាប់​បាន ។ សេចក្តី​នេះ ព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគ បាន​ត្រាស់​ទុក​ហើយ ខ្ញុំ​បាន​ស្តាប់​មក​ហើយ​ដូច្នេះ​ឯង ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤៩ ទំព័រ ៤ នៅ​ក្នុង សម្ពោធិ​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែង​អំពី​ពួក​ធម៌​ជា​ចំណែក​នៃ​ការ​​ត្រាស់​ដឹង ៥ យ៉ាង រួច​ហើយ​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​អំពី​អានិសង្ស​នៃ​ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ ៤ យ៉ាង​ជា​បន្ត ៖ ១. ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ហេតុ​នេះ​រមែង​កើត​ប្រាកដ​ដល់​ភិក្ខុ​អ្នក​មាន​មិត្ត​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ សម​គប់​នឹង​មិត្ត​ល្អ គឺ ភិក្ខុ​នោះ​នឹង​បាន​ជា​អ្នក​មាន​សីល សង្រួម​ក្នុង​បាតិមោក្ខសំវរៈ បរិបូណ៌​ដោយ​អាចារៈ និង​គោចរៈ ជា​អ្នក​ឃើញ​ភ័យ​​ក្នុង​ទោស​ទាំង​ឡាយ សូម្បី​បន្តិច​បន្តួច សមាទាន​សិក្សា​ក្នុង​សិក្ខា​បទ​ទាំង​ឡាយ ។ ២. ម្នាលភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ហេតុ​នេះ​រមែង​កើត​ប្រាកដ​ដល់​ភិក្ខុ​អ្នក​មាន​មិត្ត​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ សម​គប់​នឹង​មិត្ត​ល្អ គឺ​​ភិក្ខុ​នោះ​នឹង​បាន​ជា​អ្នក​បាន​តាម​ប្រាថ្នា បាន​ដោយ​មិន​លំបាក បាន​ដោយ​ងាយ នូវ​កថាមាន​សភាព​យ៉ាង​នេះ ដែល​​ជា​កថា​ផូរ​ផង់ ជាទី​សប្បាយ​ទូលាយ​ចិត្ត គឺ​អប្បិច្ឆកថា សន្តុដ្ឋិកថា បវិវេកកថា អសំសគ្គកថា វីរិយារម្ភកថា សីលកថា សមាធិកថា បញ្ញាកថា វិមុត្តិកថា វិមុត្តិញ្ញាណ​ទស្សនកថា ។ ៣. ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ហេតុ​នេះ​រមែង​កើត​ប្រាកដ​ដល់​ភិក្ខុ​អ្នក​មាន​មិត្ត​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ សម​គប់​នឹង​មិត្ត​ល្អ គឺ​ភិក្ខុ​នោះ​នឹង​បាន​ជា​អ្នក​ប្រារព្ធ​នូវ​សេចក្តី​ព្យាយាម ដើម្បី​លះ​បង់​នូវ​ពួក​អកុសលធម៌​ចេញ ដើម្បី​ញ៉ាំង​ពួក​កុសល​ធម៌​ឲ្យ​កើត​ឡើង ជា​អ្នក​មាន​កម្លាំង​មាន​សេចក្តី​ប្រឹង​ប្រែង ខ្ជាប់​ខ្ជួន មិន​ដាក់​ធុរៈចោល ក្នុង​កុសល​ធម៌​ទាំង​ឡាយ។ ៤. ម្នាលភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ហេតុ​នេះ​រមែង​កើត​ប្រាកដ​ដល់​ភិក្ខុ​អ្នក​មាន​មិត្ត​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ សម​គប់​នឹង​មិត្ត​ល្អ គឺ​​ភិក្ខុ​នោះ​នឹង​បាន​ជា​អ្នក​មាន​បញ្ញា ប្រកប​ដោយ​បញ្ញា ដែល​អាច​កំណត់​នូវ​ការ​កើត​ឡើង និង​ការ​វិនាស​ទៅ ( នៃ​​ខន្ធ​បញ្ចកៈ ) ជា​គ្រឿង​ទម្លាយ​នូវ​កិលេស​ដ៏​ប្រសើរ ជា​ធម្មជាតិ​កម្ចាត់​បង់​នូវ​កិរិយា​អស់​ទៅ​នៃ​ទុក្ខ​ដោយ​ប្រពៃ ។ អានិសង្ស​នៃ​ការ​មាន​មិត្ត​ល្អ​ទាំង ៤ យ៉ាង​នេះ សុទ្ធ​តែ​ជា​ពួក​ធម៌​ជា​ចំណែក​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង រួម​នឹង​ការ​មាន​មិត្ត​​ល្អ មាន​សម្លាញ់​ល្អ សម​គប់​នឹង​មិត្ត​ល្អ មួយ​ទៀត ដែល​ជា​ប្រធាន ទើប​បាន​ពួក​ធម៌​ជា​ចំណែក​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​ត្រូវ​​ជា ៥ ។ ជា​ចុង​បញ្ចប់​នៃ​ព្រះសូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែង​ថា ៖ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ មួយ​ទៀត ភិក្ខុ​នោះ​តាំង​នៅ​ក្នុង​ធម៌​ទាំង ៥ នេះ​ហើយ គប្បី​ចម្រើន នូវ​ធម៌ ៤ យ៉ាង​ត​ទៅ​​ទៀត គឺ ១. ចម្រើន​អសុភ ដើម្បី​លះរាគៈ ២. ចម្រើន​មេត្តា ដើម្បី​លះ​ព្យាបាទ ៣. ចម្រើន​អានាបានស្សតិ ដើម្បី​ផ្តាច់​ផ្តិល​នូវ​វិតក្ក ៤. ចម្រើន​អនិច្ចសញ្ញា ដើម្បី​ដក​ចោល​នូវ​អស្មិមានះ ។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ សេចក្តី​សំគាល់​ថា​ មិន​មែន​ខ្លួន រមែង​ប្រាកដ​ដល់​ភិក្ខុ​អ្នក​មាន​សេចក្តី​សំគាល់​ថា​មិន​ទៀង ។ ភិក្ខុ​អ្នក​មាន​សេចក្តី​សំគាល់​ថា​មិន​មែន​ខ្លួន រមែង​ដល់​នូវ​ព្រះនិព្វាន​ជា​គ្រឿង​ដក​ចោល​នូវ​អស្មិមានះ​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤៨ ទំព័រ ២៤៤ នៅ​ក្នុង ទីឃជាណុ​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែង​ការ​មាន​មិត្តល្អ គឺ​បាន​​សន្ទនា​ធម៌​ជា​មួយ​នឹង​អ្នក​មាន​បញ្ញា សីល ចាគៈ បញ្ញា នាំ​ឲ្យ​បាន​សម្រេច​នូវ​ប្រយោជន៍​បច្ចុប្បន្ន ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ១៩ ទំព័រ ៧២ នៅ​ក្នុង សិង្គាលក​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​សម្តែង​អំពី​អបាយ​មុខ គឺ​ប្រធាន​នៃ​សេចក្តី​​វិនាស ក្នុង​នោះ​មាន​ការ​សេពគប់​បាប​មិត្ត​មួយ​ផង​ដែរ ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤៨ ទំព័រ ២៤៧ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​​សម្តែង​អំពី​បាប​មិត្ត​នាំ​ឲ្យ​មាន​នូវ​សេចក្តី​វិនាស​ដូច​គ្នា ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ១៩ ទំព័រ ៧៨ នៅ​ក្នុង សិង្គាលក​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែង​ឲ្យ​ចេះ​ជ្រើស​រើស​មនុស្ស​​ដើម្បី​សេពគប់ គឺ​មិត្ត​ដូចម្តេច​ជា​មិត្ត​ពិត មិត្ត​ដូច​ម្តេច​ជា​មិត្ត​ប្លម ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ១៩ ទំព័រ ២៦៣ នៅ​ក្នុង ទសុត្តរសូត្រ ពួក ៤ មាន​ធម៌សម្តែង​អំពី​ការ​សេពគប់​នឹង​សប្បុរស គឺ​ជា​ធម៌​មួយ​ក្នុង​ចក្កធម៌ ៤ ប្រការ ។ ចក្កធម៌ គឺ​ជាធម៌​ដែល​នាំ​ជីវិតឆ្ពោះ​ទៅ​រក​សេចក្តី​ចម្រើន​រុងរឿង ដូច​កង់​នាំ​រថ​ទៅ​កាន់ទិស​ដៅ និង​ម្យ៉ាង​ទៀត ចក្កធម៌ ៤ ប្រការ​នេះ​មាន​ឧបការ​គុណ​ដ៏​ក្រៃលែង ។ ចក្កធម៌ ៤ ប្រការ គឺ ​ ១.ការ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ដ៏​សម​គួរ ២. ការ​សេពគប់​នឹង​សប្បុរស ៣. ការ​តម្កល់​ខ្លួន​ដោយ​ប្រពៃ ៤. ភាព​ជា​អ្នក​បាន​​ធ្វើ​បុណ្យ​ទុក​ក្នុង​កាល​មុន ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤២ ទំព័រ ៧៩ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែង ចក្កសូត្រ មាន​ធម៌ ៤ យ៉ាង​នេះ​ឯង ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៤៣ ទំព័រ ២៦២ និង ២៦៣ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​នូវ​ធម៌ ៤ គឺ ១. ការ​សេព​គប់​នឹង​សប្បុរស ២. ការ​ស្តាប់​ធម៌​របស់​សប្បុរស ៣. ការ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​ដោយ​ឧបាយ ៤. ប្រតិបត្តិ​ធម៌​ដ៏​សម​គួរ​តាម​ធម៌ ។ ធម៌​ទាំង ៤ ប្រការ​នេះ គឺ​នៅ​ក្នុង បញ្ញាវុឌ្ឍិសូត្រ ទ្រង់ត្រាស់​ថា​ជា​ធម៌​នាំ​ឲ្យ​ចម្រើន​នូវ​បញ្ញា និង​នៅ​ក្នុង ពហុការ-សូត្រ ទ្រង់​ត្រាស់​ថា ជា​ធម៌​មាន​ឧបការៈ​ច្រើន​ដល់​មនុស្ស ។ ក្នុង​បិដកលេខ ៣៩ ទំព័រ ៧៣ នៅ​ក្នុង ទុតិយសារីបុត្ត​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែង​ថា ការ​សេព​គប់​នឹង​​សប្បុរស ជា សោតាបត្តិយង្គ ១ ។ សោតាបត្តិយង្គ គឺ​ជា​គុណ​សម្បត្តិ​ដែល​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​បាន​ជា​សោតាបន្នបុគ្គល មាន ៤ យ៉ាង បាន​ដល់​បញ្ញា​វុឌ្ឍិធម៌ ឬ​ឧបការ​ធម៌​ហ្នឹង​ឯង ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៥០ ទំព័រ ៥១ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​នូវ នាថករណធម៌ ១០ យ៉ាង ក្នុង ១០ យ៉ាង​នោះ មាន​​ការ​មាន​នូវ​កល្យាណ​មិត្ត​មួយ​ផងដែរ ជា​ធម៌​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ពឹង​ខ្លួន​ឯង​បាន ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ១៩ នៅ​ក្នុង សង្គីតិសូត្រ និង​នៅ​ក្នុង ទសុត្តរសូត្រ ពួក ១០ មាន​នាថករណ​ធម៌​ដូច​គ្នា​ដែរ ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៥៤ ទំព័រ ៨៥ នៅ​ក្នុង មង្គល​សូត្រ ព្រះអង្គ​ទ្រង់ត្រាស់​សម្តែងថា ៖ អសេវនា ច ពាលានំ បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា បូជា ច បូជនីយានំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ ។ ការ​មិន​សេពគប់​បុគ្គល​ពាល​ទាំងឡាយ ១ ការ​សេព​គប់​បណ្ឌិត​ទាំង​ឡាយ ១ ការ​បូជា​ដល់​បុគ្គល​ដែល​គួរ​បូជា​ទាំង​​ឡាយ ១ នេះ​ជាមង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ ក្នុង​បិដក​លេខ ៥២ ទំព័រ ៤ ​ក៏​មាន មង្គល​សូ្តត្រ នេះ​ដែរ ។ ដោយ ៥០០០ឆ្នាំ

ចិត្តបរមត្ថ ពាក្យថា ចិត្ត មាន​សេចក្តី​ថាៈ . ធម្មជាតិ​ណា​រមែង​គិត គឺ ដឹង​អារម្មណ៍ ធម្មជាតិ​នោះ ឈ្មោះថា​ ចិត្ត។ .​ ធម្មជាតិ​ដែល​ឈ្មោះ​ថា ចិត្ត ព្រោះ​អត្ថថា ជា​ហេតុ​ឲ្យ​សម្បយុត្តធម៌​នឹង​នូវអារម្មណ៍។ . ធម្មជាតិ​ដែល​គ្រាន់​តែ​គិត គឺ ដឹង ឈ្មោះថា ចិត្ត។ ក្នុងអដ្ឋសាលិនី ពោលទុកថាៈ យំ ចិត្តំ មនោ ហទយំ មានសំ បណ្ឌរំ មនាយតនំ មនិន្ទ្រិយំ វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ តជ្ជា មនោវិញ្ញាណធាតុ ឥទំ ចិត្តំ។ ប្រែថាៈ ១. ធម្មជាតិ​ណា រមែង​គិត ធម្មជាតិ​នោះ ឈ្មោះ​ថា ចិត្ត ២. ធម្មជាតិ​ណា តែង​បង្អោន​ទៅ ធម្មជាតិ​នោះ ឈ្មោះថា មនោ ៣. ធម្មជាតិណា ដែល​ដឹង​អារម្មណ៍ ទុក​នៅ​ខាងក្នុង ធម្មជាតិ​នោះ ឈ្មោះថា ហទយៈ ៤. ចិត្ត នោះ​ឯង​មាន​ឆន្ទៈ គឺ ការ​ពេញ​ចិត្ត ឈ្មោះ​ថា មានសៈ។ ៥. ចិត្ត នោះ​ជា​ធម្មជាតិ​បរិសុទ្ធ ឈ្មោះ​ថា បណ្ឌរៈ ៦. មនៈ ដែល​ជា​អាយតនៈខាងក្នុង ឈ្មោះថា មនាយតនៈ ៧. មនៈ ដែល​ជាឥន្ទ្រីយ៍ ឈ្មោះថា មនិន្ទ្រីយ៍ ៨. ធម្មជាតិ ដែល​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​អារម្មណ៍ ឈ្មោះថា វិញ្ញាណ ៩. ខន្ធ គឺ កង​នៃ​វិញ្ញាណ ឈ្មោះ​ថា វិញ្ញាណ​ក្ខន្ធ ១០. មនៈ ដែល​ជា​ធាតុ​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​អារម្មណ៍ ឈ្មោះថា មនោវិញ្ញាណធាតុ ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​ត្រង់​ទំព័រ​ទី ១២ នៃ​សៀវភៅ ព្រះអភិធម្មសង្គហ បរិច្ឆេទទី១​ របស់​លោកគ្រូ​ រស់ សុផាត ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

រឿង​ប្តី​ប្រពន្ធ ជារឿងធម្មតារបស់អ្នកគ្រប់គ្រងផ្ទះ ។ ព្រះអរិយបុគ្គល ២ ពួក គឺ​ព្រះសោតាបន្ន និងព្រះ​សក​ទា​គាមីដែលមិនបានបួស ក៏នៅ​គ្រប់​គ្រង​ផ្ទះ​ដែរ ។ បើប្តីប្រពន្ធ​ជាទូទៅ មានកល្យាណសីល និង​កល្យាណ​ធម៌ហើយ គ្រួសារ​នោះ​ឯង ក៏រមែង​មាននូវ​សេចក្តីសុខតាម​លោកិយវិស័យ ។ ជាធម្មតារបស់បុថុជ្ជន តែងមានល្អផង មិនល្អផង ព្រោះហេតុដូច្នេះ ទើប​មាន​ការអាក់អន់ចិត្តនឹងគ្នា ឬប៉ះខ្ទប់គ្នា​ដូចអណ្តាតនិងធ្មេញ ។ ប្តី​ប្រពន្ធ​ដែលនៅជាមួយគ្នា មានសេចក្តីសុខ ឬមានទុក្ខនោះ វា​អាស្រ័យ​​ហេតុ គឺស្នេហ៍ និង ស្នៀត ។ -ស្នេហ៍ គឺជាជ័រស្អិតធ្វើឲ្យប្តីប្រពន្ធស្រឡាញ់ ដូចជាពាក្យពីរោះ ពាក្យពិត និយាយក្នុងរឿងដែលគួរនិយាយ ស្លៀកពាក់តែងខ្លួនស្អាតបាត រៀប​រយ​ជា​និច្ច ព្យាយាមក្នុងការងារដែលជាតួនាទីរបស់ខ្លួនជាដើម ។ ជាប្តីប្រពន្ធត្រូវធ្វើការដាំស្ល បោកគក់ខោអាវ បោសផ្ទះសម្បែង សម្អាតបន្ទប់ មិនហួង​ហែង​ហួសហេតុ មិនមាន​ចិត្តចង្អៀតពេក មិន​ទាស់​ទែង​ជា​មួយ​ញាតិ​មិត្ត​របស់ប្តី គោរពប្រណិប័តន៍ចំពោះឪពុកម្តាយក្មេក និងប្តីជានិច្ច ចេះ​ក្រែង​ចិត្ត​អ្នកដទៃ ស្មោះត្រង់ចំពោះប្តី ដាច់​ខាត​គឺ​កុំ​លេង​ល្បែង​ស៊ី​សង​ និង​ត្រូវ​ចេះ​ដឹង​ក្នុងការចាយវាយជាដើម ។ ជាប្តីវិញ ត្រូវព្យាយាមធ្វើការរកទ្រព្យសម្បត្តិ វៀរចាកគ្រឿងញៀន អបាយមុខ​សព្វគ្រប់ ធ្វើខ្លួនឲ្យជាប្តីល្អ និងជា​ឪពុកល្អ ស្មោះ​ត្រង់​ព្រម​ដោយ​ក្តី​អាណិត​ចំពោះភរិយាខ្លួនរហូត យ៉ាងនេះជាដើមដែរ ។ ប្តីប្រពន្ធ ត្រូវសិក្សាឲ្យយល់ដល់ចិត្តគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយ​ព្យាយាម​ថ្នម​ចិត្ត​គ្នា ជាមនុស្សយល់ហេតុផង កុំចេះ​តែតាមចិត្តរបស់ខ្លួន ជា​ពិសេស​ត្រូវ​ចេះ​នឹករលឹកដល់គុណ គឺ សេចក្តីល្អរវាងគ្នានឹងគ្នា ។ -ស្នៀត គឺជាល្បិចកិច្ចកល មាយាលាក់ពុត នាំឲ្យមាននូវអពមង្គល រហូត​ដល់​ពេលជួបគ្នាមានតែជេរ ឬមុខ​ក្រញូវ រអ៊ូរទាំដាក់គ្នា គេច​មុខ​មិន​ចង់​ជួប​គ្នា មិនចង់ចូលផ្ទះ … ។ វិធីបដិបត្តិ ជាដំបូង ត្រូវសង្កេតពិនិត្យខ្លួនឯងជាមុនថា ហេតុដែលកើតឡើងនេះ កើត​មក​ពីអ្វី ? អ្នកណា​ជាអ្នក​បង្កឡើង ? បើឃើញថាមកពីយើង ក៏ត្រូវ​ព្រម​ទទួល​និងប្រញាប់​សម្រេច​ចិត្តកែ​ខៃឲ្យ​បានទាន់ពេល ។ បើបញ្ហានោះ ទាក់ទងនឹងម្ខាងទៀត ក៏សូមឲ្យប្រឹក្សារកការដោះស្រាយ ម្នាក់ៗ​ ជាមនុស្ស គឺត្រូវតែ​ជាអ្នក​យល់​ហេតុយល់ផល តែ​បើ​ដោះ​ស្រាយ​មិន​បាន គឺអាចប្រឹក្សាជាមួយអ្នកចេះដឹងតទៅទៀត ។ ឧបសគ្គសំខាន់ ដែលធ្វើឲ្យប្តីប្រពន្ធបែកបាក់គ្នា ឬនៅជាមួយគ្នាមិនបានសុខ ក៏គឺទិដ្ឋិមានះ រឹងរូស ឃើញតែពីខ្លួន​ឯងពេករហូតដល់ខ្វះមេត្តា ខ្វះ​ការ​ប្រាថ្នា​ល្អដល់គ្នា ។ ម្យ៉ាងទៀត គឺការមិនចេះទទួលកំហុស ចេះទទួលត្រូវតែម្យ៉ាង ហើយ​ច្រើន​តែ​បន្ទោសអ្នក​ដទៃដែល​ខុស​នោះមិន​ដា់ច់ពីមាត់ និយាយដដែលៗ បើ​ខ្លួន​ឯងធ្វើខុសវិញមិនព្រមទទួលឡើយ ហើយបិទ​បាំងទៀតផង ។ ចំពោះបុថុជ្ជន ថាឲ្យធ្វើអ្វីមិនចេះខុសនោះគ្មានឡើយ លើក​លែង​តែ​មិន​ធ្វើ​អ្វី​សោះ ឯការមិនធ្វើអ្វីសោះនោះ វាជា​កំហុសមួយដោយឡែកផ្សេងទៀត ។វិស័យមនុស្សល្អ កាលបើធ្វើខុសហើយ រមែងទទួលកំហុស និង​ព្រមកែប្រែ មិនឲ្យខុសដដែលៗ ឡើយ ។ មនុស្សដែលធ្វើខុសហើយ ​មិនព្រមទទួលកំហុស ជា​មនុស្ស​ខូច​សុខភាព​ផ្លូវ​ចិត្ត នៅទីណា ជាមួយអ្នកណា ក៏ក្តៅ​ក្រហាយទីនោះ ព្រោះ​បើ​មាន​កំហុស​អ្វី​មួយកើតឡើង ចេះតែបន្ទោសអ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ លុះដល់​មាន​ត្រូវ មានល្អ​វិញ ក៏ប្រញាប់ទទួលខ្លួនឯង មនុស្សប្រភេទនេះ មាននៅក្នុងគ្រួសារណា គ្រួសារ​នោះ​ រកសន្តិ​សុខ​បានដោយ​លំបាក ។ ព្រោះហេតុដូច្នោះ គូ​ប្តី​ប្រពន្ធ​ណា​ត្រូវ​ការ​សេចក្តី​សុខ​ក្នុង​ការ​គ្រប់​គ្រង​ផ្ទះ​រួម​គ្នា​ ត្រូវបណ្តុះ​គុណធម៌​ក្នុងការ​គ្រប់​គ្រងផ្ទះ ឲ្យមានទៅវិញទៅមក យ៉ាងនេះ ជីវិតគូស្នេហ៍រមែងដើរទៅតាមផ្លូវ ដែលរោយ​ទៅដោយ​ត្របក​ផ្កាកុលាប ពោល​គឺមង្គលជីវិតជាពិតប្រាកដហោង ។ គោលធម៌បដិបត្តិ ត្រូវបដិបត្តិគោលធម៌ ៣ គឺត្រូវមានសីល ៥ ព្រមដោយកល្យាណធម៌ ត្រូវ​វៀរចាកអបាយមុខ ៦ យ៉ាង និង​ត្រូវ​មាននូវឃរាវាសធម៌ ៤ យ៉ាង ។ ក្រុមទី ១ សីល ៥ ព្រមដោយកល្យាណធម៌ ក្រុមទី ១ ត្រូវហ្វឹកហាត់ឲ្យបាន ៖ ១. មិនសម្លាប់សត្វគ្រប់ជីវិតទាំងអស់ ហើយ​ចម្រើន​នូវ​មេត្តា​ករុណា​ឲ្យ​ដល់​ព្រម ។ ២. មិនធ្វើចោរកម្មគ្រប់យ៉ាង ហើយ​ដល់​ព្រម​ដោយ​ការ​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ដោយ​ប្រពៃ ។ ៣. មិនប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម ដល់ព្រមដោយក្តីសន្តោស គឺ​ព្រម​ល្មម​ចិត្ត​តែ​ជា​មួយ​នឹងគូគ្រង​របស់ខ្លួន​ប៉ុណ្ណោះ មាននូវកាមសំវរ គឺការ​សង្រួម​ក្នុង​កាមគុណ​ទាំងឡាយ ។ ៤. មិននិយាយកុហក ព្រមទាំងមាននូវសច្ចៈ ។ ៥.​មិនបរិភោគទឹកស្រវឹងគ្រឿងញៀន អប់រំ​ស្មារតី​សេចក្តី​មិន​ប្រមាទ​ឲ្យ​ដល់​ព្រម ។ ក្រុមទី ២ អបាយមុខ ៦ យ៉ាង ក្រុមទី ២ នេះ ត្រូវវៀរឲ្យបានជាដាច់ខាត ៖ ១. សេពគ្រឿងញៀនស្រវឹងបំផ្លាញស្មារតី ។ ២. ការប្រព្រឹត្តអនាចារក្នុងរឿងមេថុនធម្ម ។ ៣. លេងល្បែងភ្នាល់ ។ ៤. ដើរលេងមិនស្គាល់ពេលវេលា ។ ៥. សេពគប់មនុស្សអាក្រក់ជាមិត្ត ។ ៦. ខ្ជិលច្រអូសក្នុងការងារ ។ ក្រុមទី ៣ ឃរាវាសធម៌ ៤ យ៉ាង ក្រុមទី ៣ នេះ គួរឲ្យមានជាប្រចាំចិត្ត ៖ ១. សច្ចៈ ស្មោះត្រង់ពិតប្រាកដដល់គ្នា ។ ២. ទមៈ ហ្នឹកហាត់ទូន្មានចិត្តរាល់ថ្ងៃ ។ ៣. ខន្តិ ចេះអត់ធន់ តស៊ូមិនខ្លាចលំបាក ។ ៤. ចាគៈ ចេះឲ្យទាន និងចេះលះបង់ ។ បើគ្រួសារណា ទាំងប្តី ទាំងប្រពន្ធបដិបត្តិបាននូវធម៌ ៣ ក្រុមនេះ គឺក្រុមទី ១ ហ្វឹកហាត់សម្រេចបាន ក្រុមទី ២ វៀរចាកបាន និងក្រុមទី ៣ កើត​មាន​ជា​ប្រចាំ​ចិត្ត ជីវិតពិតជាមាននូវសេចក្តីសុខ តាមវិស័យ​របស់​បុថុជ្ជន​ដែលជា​មនុស្សល្អ ។ សូមត្រួតត្រាពិនិត្យមើល តើអាត្មាអញបដិបត្តិមានការខ្វះខាតក្នុងធម៌៣ក្រុម​នេះដែរឬទេ ឬក៏សង្កេត​ឃើញ​មាន​បញ្ហាចេញពីប្រភពផ្សេងទៀតដូចជា ៖ -ការរអ៊ូរទាំ និយាយច្រើន ចំណុចនេះដោយច្រើនគឺមាននៅលើស្ត្រីជាភរិយា ឬជាមាតា ចំណែក​បុរស​ជា​ស្វាមី ឬជាបិតាក៏មានដែរ តែ​តិច​តួចទេ ។ ដើម​ហេតុព្រោះមនុស្សក្នុងផ្ទះមិនរួមដៃជួយ អ្វីៗ ត្រូវធ្លាក់មករកតែម្នាក់ ទាំង​ការ​ក្រៅ ការ​ក្នុង ដោះ​ស្រាយមិនចេញកើតរោគសរសៃប្រសាទ ។ ដំណោះស្រាយ ទាំងម៉ែទាំងឪទាំងកូន ត្រូវរួមដៃគ្នា អ្វីគួរជួយបានធ្វើបាន ក៏ជួយទៅធ្វើទៅ​ ។ មេផ្ទះដែលឆ្លាត មិនត្រូវ​ចង​ការ​ងារ​ក្នុងផ្ទះសម្រាប់តែខ្លួនឯង អ្នកណាៗ ធ្វើមិនត្រូវចិត្តនោះទេ គួរបង្រៀនកូនៗ ឲ្យចេះដឹង ហើយ​ឲ្យ​កូន​ធ្វើនូវកិច្ច​ការនោះជំនួសខ្លួន ។ គ្រប់គ្នាត្រូវយល់ដឹងថា ការងារអ្វីក៏ដោយ បើ​យើង​ធ្វើ​ទៅ​ហើយ​មាន​ផល​ឲ្យ​បាន​សុខទាំងអស់គ្នា ការងារនោះយើង​ត្រូវរីករាយនឹងធ្វើ ព្រោះ​ជា​បុណ្យ​ក្នុង​ជីវិតប្រចាំថ្ងៃ ។ -ការធ្វើអ្វីស្រេចតែចិត្តខ្លួនឯងចំណុចនេះ គឺចូលចិត្តធ្វើអ្វីផ្តាច់ការ មិនប្រឹក្សាគ្នាជាមុន ។ ប្តីប្រពន្ធ ទោះ​បី​ថា​មានរូបរាង​ផ្សេងគ្នា​តែគួរ​មាន​បេះ​ដូង​ជា​មួយ​គ្នា​ទើប​ក្នុង​ផ្ទះ​មាន​សន្តិសុខ​។ ប្តីប្រពន្ធត្រូវតែជាមនុស្សយកហេតុផលជាសំខាន់ កុំ​ធ្វើ​អ្វីៗ ស្រេចតែ​ចិត្ត​ចង់ កុំអាងខ្លួនឯងឲ្យជ្រុល ពិតមែនតែមិនបានធ្វើឲ្យគ្រួសារបែកបាក់គ្នា តែ​ត្រូវ​​ដេក​បែរខ្នងដាក់គ្នា ព្រោះ​ហេតុមិនសប្បាយចិត្ត ។ ដំណោះស្រាយ ត្រូវគ្រប់គ្រងចំណង់ មុនធ្វើឬនិយាយ ត្រូវ​មាន​សតិ​និង​បញ្ញា​គ្រប់​គ្រង​ជានិច្ច ត្រូវចេះក្រែងចិត្ត ក្រែងរឿង អ្វី​ដែលរង្កៀសហើយត្រូវកុំធ្វើកុំនិយាយ ត្រូវ​​លះ​ទិដ្ឋិមានះ និងឧបានទានចេញពីចិត្ត ដោយយកហេតុផល និង​ភាព​ត្រឹម​​ត្រូវ​ជា​គោលបដិបត្តិ ។ ( មេរៀន​ជីវិត ) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ធម្មោ ហវេ រក្ខតិ ធ ម្មចារឹ ធម្មោ សុចិណ្ណោ សុខមាវហាតិ ឯសានិសំសោ ធម្មេ១ សុចិណ្ណេ ន ទុគ្គតឹ គច្ឆតិ ធម្មថារី ។ សុចរិតធម៌ តែង​រក្សា​នូវ​អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​សុចរិតធម៌(នោះ​ឯង), សុចរិតធម៌​ដែល​គេ​បាន​សន្សំ​ល្អ​ហើយ តែង​នាំ​យក​សេចក្ដី​សុខ​មក​ផ្ដល់​ផល​ឲ្យ​, នេះ​ជា​អានិសង្ស​នៃ១ធម៌​ដែល​គេ​បាន​អប់រំ​សន្សំ​ហើយ​, អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​ធម៌ រមែង​តែង​មិន​ទៅ​កាន់​ទុគ្គតិ​ឡើយ។ ពាក្យ​កាព្យ​ឲ្យ​ងាយ​ចាំ (ពាក្យ​៩) ធម៌​សុចរិត តាម​ការណ៍​ពិត តែង​រក្សា, នូវ​ជន​ណា ដែល​ប្រព្រឹត្ត នូវ​ធម៌​នោះ, ធម៌​សុចរិត ដែល​បណ្ឌិត សន្សំ​ស្មោះ, ពុំ​ដែល​ផ្សោះ តែង​នាំ​សុខ មក​ផ្ដល់​ឲ្យ។ នេះ​គឺ​ជា អានិសង្ស ការ​ផ្ចង់​ចិត្ត, ខំ​ប្រព្រឹត្ត សន្សំ​ធម៌ ពុំ​ដែល​ធ្លោយ, រី​បុគ្គល អ្នក​ប្រព្រឹត្ត_ ធម៌​ពុំ​ខ្សោយ, លុះ​ជាតិ​ក្រោយ តែង​បាន​សោយ សុខ​សួគ៌ា, រឿង​ពី​ព្រេង ព្រះ​សម្ដែង ប្រាប់​បញ្ជាក់, ថា​មាន​អ្នក ប្រព្រឹត្ត​ធម៌ សុចរិតា, ពូជ​ធម្មបាល ឥត​មាន​សល់ រូប​ជន​ណា, ទាំង​អស់​គ្នា សុទ្ធ​តែ​មាន អាយុ​វែង។ ជន​ណា​បាន_ ប្រព្រឹត្ត​ធម៌ នេះ​ទៀង​ទាត់, ពុំ​ដែល​ភ្លាត់ តែង​រស់​នៅ យូរ​អង្វែង, ដូច​ភាសិត ដែល​ព្រះ​ពុទ្ធ ទ្រង់​សម្ដែង, ជន​នោះ​ឯង តែង​បាន​សុខ ប្រសើរ​ហោង៕៚ វត្ត​ឧណ្ណាលោម ក្រុង​ភ្នំពេញ, ថ្ងៃ​ពុធ ទី​២៤ កក្កដា ២៥១២ (១៩៦៨) សម្ដេច​ព្រះសង្ឃរាជ ជ.ណ. ជោតញ្ញាណោ ប.អ.ស. – អ.ម.រ. ស្រង់​ពី​​សៀវភៅ​ស្នា​ព្រះហស្ត​ក្រោយ​បង្អស់​នៃ​សម្ដេច ព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

កណ្តកោ បន្លា មាន ១០ យ៉ាង គឺ ១. បវិវេការាមស្ស សង្គណិការាមតា កណ្តកោ សភាពជាអ្នក​ត្រេក​អរ​ក្នុង​ពួកគណៈ ជាបន្លា​របស់បុគ្គលដែលមាន​សេចក្តី​ស្ងប់​ស្ងាត់​ជា​ទីត្រេកអរ ២. អសុភនិមិត្តានុយោគំ អនុយុត្តស្ស សុភនិមិត្តានុយោគោ ​កណ្តកោ​ ការប្រកបរឿយៗ នូវ​សុភនិមិត្ត ជាបន្លារបស់​បុគ្គល​ដែល​ប្រកប​រឿយៗ​ នូវ​អសុភនិមិត្ត ៣. ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារស្ស វិសូកទស្សនំ កណ្តកោ ការ​មើល​នូវ​សត្រូវ​ គឺ​ល្បែង​ផ្សេងៗ ជាបន្លា​របស់បុគ្គល មានទ្វារគ្រប់គ្រងហើយ ក្នុង​ឥន្ទ្រិយទាំងឡាយ ៤. ព្រហ្មចរិយស្ស មាតុគ្គាមុបចារោ កណ្តកោ ការត្រាច់ទៅជិត​មាតុគ្រាម ជា​បន្លារបស់ព្រហ្មចរិយៈ ៥. បឋមស្ស ឈានស្ស សទ្ទោ កណ្តកោ សំឡេង ជាបន្លារបស់​បឋមជ្ឈាន ៦. ទុតិយស្ស ឈានស្ស វិតក្កវិចារា កណ្តកា វិតក្ក និងវិចារ ជា​បន្លា​របស់​ទុតិយជ្ឈាន ៧. តតិយស្ស ឈានស្ស បីតិ កណ្តកោ បីតិ ជាបន្លារបស់​តតិយជ្ឈាន ៨. ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស អស្សាសប្បស្សាសា កណ្តកា អស្សាសប្បស្សាសៈ​ ( ខ្យល់ដកដង្ហើម​ចេញ និងខ្យល់ដកដង្ហើមចូល ) ជាបន្លារបស់ចតុត្ថជ្ឈាន ៩. សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា សញ្ញា ច វេទនា ច កណ្តកា​ សញ្ញា និងវេទនា ជាបន្លា​របស់សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិ ១០. រាគោ កណ្តកោ ទោសោ កណ្តកោ មោហោ កណ្តកោ រាគៈ​ ជា​បន្លា ទោសៈ ជាបន្លា មោហៈ ជាបន្លា ( ស្រង់ចាកអង្គុត្តរនិកាយ ទសកនិបាត លេខ ៥០ ទំព័រ ២៩៤-២៩៥ ) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ហេតុ​ដូច​ម្ដេច​បាន​ជា​អង្គ​ប្រជុំ ចាស់ទុំ ព្រឹទ្ធាចារ្យ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ សិល្បករ​បាន​សម្រេច​យក​ប្រភេទ​សិល្បៈ​ទេវៈ​ទី​៣ គឺ​សំដៅ​យក​គុណ​ធម៌​៧ យ៉ាង​គឺ វិសុទ្ធិទាំង ៧ ? វិសុទ្ធិ​ទាំង​ ៧ នេះ​អាច​នាំ​មនុស្ស​លោក​ឲ្យ​ទៅ​ដល់​ត្រើយ​នាយ​ព្រះមហា​បរិនិព្វាន​បាន ឬ​ក៏​យ៉ាង​ហោច​ណាស់ គឺ​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​បន្ថយ​នូវ​កិលេស គ្រឿង​សៅ​ហ្មង បន្ថយ​ភាព​ភាន់​ច្រឡំ ភាព​សង្ស័យ​ មើល​ឃើញ​វត្ថុ និង​បាតុភូត​តាម​សភាវៈ​ពិត សភាវៈ​មែន​។ ឧទាហរណ៍ : លោកិយ​បញ្ញា​របស់​មនុស្ស ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភព​លោក​រីក​ចម្រើន​សំបូរ​បែប ដោយ​សម្ភារៈ​ផ្សេង​ៗ ធ្វើ​ឲ្យ​ជីវិត​រស់​នៅ​ប្រកប​ដោយ​ប្រណីត​ភាព ធ្វើ​ឲ្យ​សន្មតិ​សច្ចៈ ឬ (បញ្ញ​ត្តិ​សច្ចៈ) មាន​កម្លាំង​ខ្ឡាំង​ក្លា ។ លោកុត្តរ​សច្ចៈ (ធម្ម​បញ្ញា) គឺ​បញ្ញា​ផ្លូវ​ធម៌ ជា​បញ្ញា​ខ្ពស់​បំផុត​សម្រាប់​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង សភាវ​ធម៌​ពិត សភាវ​ធម៌​មែន​របស់​វា អាច​បន្ថយ​បាន​នូវ អំណាច​កិលេស លោភៈ ទោសៈ មោហៈ កម្ចាត់​នូវ​ចំណង់​លោកិយ​ជា​បណ្ដើរ​ៗ ​។ ១- សីលវិសុទ្ធិ : ការរក្សាសីលមានភាពបរិសុទ្ធប្រពៃនេះ ជាគ្រឹះ ជា​មូល​ដ្ឋាន​ដ៏​រឹង​មាំ​បំផុត​សម្រាប់​ធ្វើ​ឲ្យ​សមាធិ​បាន​សម្រេច​។ សីល គឺ​ជា​ការ​គ្រប់​គ្រង​កាយ និង​វាចាឲ្យ​មាន​វិន័យ មាន​សណ្ដាប​ធ្នាប់ មាន​របៀប​រៀប​រយ សម្រាប់​អប់​រំចិត្ត ប្រដៅចិត្ត ត្រួតចិត្ត បញ្ជា​លើ​ចិត្ត​បាន​គ្រប់​ពេល​វេលា ។ ២- ចិត្តវិសុទ្ធិ: ការ​ធ្វើ​ចិត្ត​ឲ្យ​ស្ងប់ ក្នុង​អប្បនាសមាធិ (បាន​ឈាន) ឬ​ក្នុង​ឧប្ប​ចារៈ (ជិត​បាន​ឈាន) ទាប​បំផុត​ជា​ខណិ​ក​សមាធិ (ស្ងប់​ជា​ខណៈៗ ) សុទ្ធ​តែ​ជា​គ្រឹះ​សម្រាប់​ឈាន​ទៅ​ធ្វើ​វិបស្សនា​បញ្ញា វិបស្សនា​ញាណ​។ ៣- ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ: សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ​ដោយ​ការ​ឃើញ ។ គឺ​ឃើញ​នូវ​ឃើញ​ដោយ​បរិសុទ្ធ ឃើញ​ហួស​ពី​អ្វី​ៗ ដោយ​សន្មត ពីអ្វី​ៗ​ដោយ​​ឡែក ពី​អ្វី​ជា​ខាង​ក្រៅ ។ តាម​ធម្មតា​មនុស្ស​យើង តែង​មើល​ឃើញ​អ្វី​​ៗ ទៅ​តាម​បញ្ញត្តិ ឬ​តាម​សន្មត ដូច​ជា​គេ​សន្មត​ថា នេះ​ជា​មនុស្ស ជា​សត្វ ឈ្មោល ញី ស ខ្មៅ ធាត់ ស្គម​ ស្រី​ ប្រុស​ ក្មេង ចាស់ មាន ក្រ ធំ តូច ខ្មែរ យួន ចិន ចាម ជាដើម សុទ្ធតែជាសន្មតិសច្ចៈ ។ ដូច្នេះ គេ​ស្គាល់​ពិត ដឹង​ពិត ត្រឹម​តែ​ការ​ស​ន្មតិប៉ុណ្ណោះ ព្រោះ​គេ​ថា​បុថុជ្ជន គេ​ប្រើ​ត្រឹម​តែ​បញ្ញា​លោកិយ​។ ការ​ពិត​សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​រួម​ផ្សំ​គ្នា ប្រមូល​បញ្ចូល​គ្នា ផ្ដុំគ្នា ជា​សង្ខារ​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​គ្រាន់​តែ​ជា​រូប​ៗ រូប​បូក​នឹង​រូប រូប​បូក​នឹង​នាម នាម​បូក​នឹង​នាម ហើយ​ទាំង​អស់​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អំណាច​ក្រិត្យ​ក្រម​ធម្មជាតិ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ចំណែក​អ្នក​ចម្រើន​វិបស្សនា គេ​ស្គាល់​តាម​ការ​សន្មតិ​នោះ​ដែរ តែ​គេ​យក​បញ្ញា​ពិចារណា​ទៅ​ឆ្លុះ​វែក​ញែក មើល​សភាវ​ធម៌​ពិត ដែល​ស្ថិត​នៅ​កប់​ជ្រៅ​ក្នុង​សន្មតិ​នោះថែម​ទៀត ។ ការ​វែក​ញែក ពិចារណា​ល្អិត​ល្អន់​នេះ នាំ​ឲ្យ​អ្នក​វិបស្សនា​ឃើញ​ច្បាស់​ថា មិន​មែន​ជាមនុស្ស ជាសត្វ ឈ្មោល ញី ស ខ្មៅ ជា​ដើម​ទេ គឺ​បែរ​ជា​ឃើញ​ថា ជា​ធាតុ ៤ ជា​ខន្ធ ៥ គឺ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ឬ​ជា​រូប និង​នាម​ប៉ុណ្ណោះ ។ មុន​ពុទ្ធ​កាល អ្នក​ចម្រើន​វិបស្សនា​យល់​ច្បាស់​ថា​រូប និង​នាម ជា​របស់​ផ្សេង​គ្នា​ផង រួម​គ្នា​ផង ។ ការ​យល់​យ៉ាង​នេះ លោក​ហៅ​​ថា ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ គឺ​បរិសុទ្ធដោយ​ការ​ពិចារ​ណា​ឃើញ​ថា មិន​មែន​សត្វ បុគ្គលឬមនុស្ស ប្រុសស្រី​ជា​​​​​ដើម​ឡើយ គឺ​គ្រាន់​តែ​ជា​ធាតុ ជា​ខន្ធឬ​ជា​រូបនិង​នាមដែល​ផ្សេង​គ្នា​ផង និង​រួម​គ្នា​ផង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ៤- កង្ខាវិ​តរណ​វិសុទ្ធិៈ សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ​ដោយ​ញណ ជា​គ្រឿង​ឆ្លង​ផុត​សេចក្ដី​សង្ស័យ ។ សង្ស័យ​អំពី​អ្វី ? សង្ស័យ​អំ​ពី​ខន្ធ​៥ ឬ​នាម​រូប ដោយ​ឆ្ងល់​ថា : តើ​ខន្ធ​៥ ឬ នាម​រូប​កើត​មក​ពី​ណា? មាន​អ្វី​ជា​ហេតុ​បច្ច័យ ? មុន​ពុទ្ធ​កាល គេ​យល់​ថា នាម​រូប​កើត​ពី​អាទិ​ទេព ដូច​ជា​ព្រះ​ព្រហ្ម ព្រះ​ឥសូរ ជា​ដើម ជា​អ្នក​បង្កើត​ ។ ក្នុង​ពុទ្ធកាល​ដោយ​ការ​ខិត​ខំ​ពិចារណា​របស់​អ្នក​ចម្រើន​វិបស្សនា បាន​យល់​ច្បាស់​ថា នាម​រូប​គឺ​កើត​មក​ពី : +អវិជ្ជា : ការ​មិន​ដឹង​សច្ច​ធម៌ ។ +តណ្ហា : ការ​ចង់​ជួប​ស្និទ្ធ​ស្នាល នឹង​កាម​គុណ ៥ គឺ រូប សម្លេង ក្លិន រស សម្ផស្ស ។ +ឧបាទាន : ការ​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​នូវ​កាម​គុណ ៥ ថា​ជា​របស់​ខ្លួន ។ +កម្ម : ការ​បញ្ចេញ​សកម្មភាព កាយ វាចា ចិត្ត ប្រព្រឹត្ត​ធ្វើ អំពើ​កុសល និង អកុសល +អាហារ : ឱ​ជា​រស ដែល​សម្រាប់​ទ្រ​ទ្រង់​ជីវិត ។ ការ​យល់​ដឹង​អំពី​ដើម​កំណើត ឬ​ហេតុ​បច្ច័យ នៃ​នាម​រូប ទាំង​អតីត អនាគត បច្ចុប្បន្ន​យ៉ាង​នេះ លោក​ហោ​ថា : កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ គឺ​សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ ដោយ​រក​ឆ្លង​ផុត​នូវ​សេចក្ដី​សង្ស័យ ​។ ៥- មគ្គា​មគ្គ​ញ្ញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ : សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ​ដោយ​ញាណ ជា​គ្រឿង​ពិចារណា នេះ​ជា​ផ្លូវ នេះ​មិន​មែន​ជា​ផ្លូវ ។ ការ​ពិចារណា​នាម​រូប ឬ​បញ្ចក្ខ​ន្ធ​គឺ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ឯ​ណា​នី​មួយ​ជា​អតីត​ក្ដី អនាគត​ក្ដី បច្ចុប្បន្នក្ដី ឲ្យ​ឃើញ​សុទ្ធ​តែ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ចិត្ត ក៏​ចុះ​ស៊ប់​តាំង​នៅ​ក្នុង​ការ​ពិចារ​ណា អារម្មណ៍​របស់​វិបស្សនា ហើយ​ពេល​នោះស្រាប់​តែ​ឧបកិលេស​ទាំង ១០ ណា​មួយ​កើត​ឡើង ហើយ​រីករាយ​សប្បាយ ដោយ​សម្គាល់​ថា ខ្លួន​បាន​សម្រេច​ធម៌​វិសេស​ហើយ បណ្ដោយ​ឲ្យ​ទិដ្ឋិ មានៈ តណ្ហា កើតឡើង មិនប្រឹងបដិបត្តិ ពិចារណាតទៅទៀតក៏ឈប់ផ្អាកត្រឹមប៉ុណ្ណោះ ។ ការ​បណ្ដោយ​ចិត្ត​ឲ្យ​រីក​រាយ​សប្បាយ ស្និទ្ធស្នាល​និង​ឧបកិលេស​ទាំង ១០ ណា​មួយ​នេះ មិន​មែន​ជា​មគ្គ​ទេ ។ ឯ​មគ្គ​នោះ លុះ​ត្រា​តែ​អ្នក​ចម្រើន​វិបស្សនា លើក​យក​ឧបកិលេស​ទាំង​នោះ​មក​ពិចារណា​ឲ្យ​ឃើញ​ថា សុទ្ធ​តែ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា មួយ​ជាន់​ទៀត ទើប​អាច​ឃើញ​មគ្គ​ទៅ​កាន់​និព្វាន ​។ ការ​យល់​ច្បាស់ ដឹងច្បាស់ ឃើញ​ច្បាស់​បែប​ណេះ លោក​ហៅ​ថា មគ្គា​មគ្គ​ញ្ញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ ឬ​សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ​ដោយ​ញាណ ពិចារណា​ឃើញ​ថា ឧបកិ​លេស ជា​ឧបសគ្គ​រាំង​រា​វិបស្សនា មិន​ឲ្យ​ឆ្លង​ទៅ​ដល់​មគ្គ ។ ៦- បដិប​ទា​ញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ : សេចក្ដី​​បរិសុទ្ធ​​ដោយ​​ញាណ ជា​គ្រឿង​ឃើញ​បដិបទា ។ វិសុទ្ធិ​នេះ កើត​ឡើង​បន្ទាប់​ពី​ឧប​កិលេស រលត់​បាត់​អស់​ទៅ​ហើយ​ញាណ​ពិចារណា​ស្គាល់​មគ្គ និង​មិន​មែន​មគ្គ​កើត​ឡើង​ប្រាកដ ។ បដិបទា ក្នុង​ទី​នេះ សំដៅ​យក​ការ​ឃើញ​អរិយ​សច្ចៈ ៤ ហើយ​ដំណើរ​ចិត្ត​ពិចារណា បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​តាម​លំដាប់​វិបស្សនា​ញាណ​៩ ចាប់​តាំង​ពី​ឧទយព្វយញ្ញាណ ​ត​រៀង​ទៅ​​ដរាប​​ដល់​​បាន​​សម្រេច មគ្គផល​ជា​ព្រះ​អរិយ​បុគ្គល ៤ ពួក​ថ្នាក់​ណា​មួយ​តាម​ឧប​និស្ស័យ ។ អ្នក​វិបស្សនា​ខ្លះ សម្រេច​ត្រឹម​ថ្នាក់ សោតា ខ្លះ​ថ្នាក់ សកទា​គា​មី ខ្លះ​បាន​សម្រេច​ដល់​ថ្នាក់​អរហន្ត ។ ការ​ខិត​ខំ​ពិចារណា​រហូត​ដល់​បាន​សម្រេច​មគ្គ​ផល​និព្វាន​បែប​នេះ លោក​ហៅ​ថា បដិបទា​ញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ ។ ៧- ញាណ​ទស្សនវិសុទ្ធិ : សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ​ដោយ​ញាណ​ទស្សនៈ ។ វិសុទ្ធិ​នេះ​កើត​បន្ទាប់​អ្នក​ចម្រើន​វិបស្សនា បាន​សម្រេច​មគ្គផល​ជា​ព្រះអរិយ​បុគ្គល​ថ្នាក់​ណា​មួយ​ហើយ ។ លោក​ដឹង​ច្បាស់​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ដោយ​បច្ចវេក្ខណ​ញាណថា អាត្មា អញ​បាន​សម្រេច​ត្រឹម​ថ្នាក់​សោតា ថ្នាក់​សក​ទាគាមី អនាគាមី ឬ​ថ្នាក់​អហរន្ត ។ ថ្នាក់​សោតា សកទាគាមី អនាគាមី មាន​បច្ចវេក្ខណញាណ​ ៥ សម្រាប់​ពិចារណា​គឺ : ១- បហីនកិលេស បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណា​កិលេស​ដែល​លះ​បង់​អស់​ហើយ ។ ២- អវសិដ្ឋ​កិលេសំ បច្ច​វេក្ខតិ ពិចារណា​កិលេស​ដែល​សេស​សល់ ។ ៣- មគ្គំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណា​មគ្គ ។ ៤- ផលំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារ​ណា​ផល ។ ៥- និព្វានំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណា​ព្រះ​និព្វាន ។ ឯព្រះអរហន្ត មានបច្ចវេក្ខតិញាណ ៤ គឺ ១- បហីនកិលេស បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណា​កិលេស ដែល​លះ​បង់​អស់​ហើយ ។ ២- មគ្គំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណាមគ្គ ។ ៣- ផលំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណាផល ។ ៤- និព្វានំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណា​ព្រះ​និព្វាន ។ ព្រោះ​លោក​មិន​មាន​កិលេស​នៅ​សេស​សល់​ទេ​។ បញ្ញា​ដែល​ពិចារណា​ដឹង​ច្បាស់ ឃើញ​ច្បាស់ នូវ​មគ្គផល និព្វាន ដោយ​បច្ចវេក្ខណញាណ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ឯង​បែប​នេះ ជា​លោកុត្តរប្បញ្ញា ជា​បញ្ញា​កម្ទេច​នាម​រូប​លែង​ឲ្យ​មាន​ជាតិ ជរា ព្យាធិ មរណៈ​ទៀត​ហើយ ។ នេះ​ហើយ​ដែល​លោក​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា និព្វាន ។ «ពាលោ ពាលាខ្លាំង បានធម្មំ ហើយចោលទៅ អ្នកប្រាជ្ញប្រែជាខ្លៅ ព្រោះកម្លៅ ពុំជឿបុណ្យ ។» ព្រះមហាសុមេធាធិបតី សង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ ចន្ទត្ថេរោ ប្រាក់ ហ៊ិន ——————— រៀបរៀងដោយ : ព្រឹទ្ធាចារ្យ ឆេង ផុន ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

បើ​ទុក​ជា​ព្រះ​ពុទ្ធ​មិន​ត្រាស់​ដឹង​ក្នុង​លោក ក៏​ព្រះ​ធម៌​នៅ​តែ​មាន​ក្នុង​លោក​ ព្រោះ​ព្រះ​ធម៌​គឺ​ជា​ច្បាប់​ធម្ម​ជាតិ ដែល​តាំង​នៅ​ជា​និច្ចលើ​លោក​សន្និវាស​នេះ ប៉ុន្តែបើគ្មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​ទេ ក៏មិន​អាច​មាន​ជន​ណា​ម្នាក់​អាច​រក​ឃើញ​​សច្ច​ធម៌​មក​សំ​ដែង​ដល់​សត្វ​លោក​បាន​ឡើយ។បើ​ព្រះ​ធម៌​ត្រូវ​បាន​សំ​ដែង​ហើយ​ ប៉ុន្តែ​សត្វ​លោក​មិន​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​សិក្សា បដិបត្តិ​ទេ ក៏​មិន​បានមគ្គ​ផល ឬ​ប្រយោ​ជន៍​តាម​ធម៌​ដែល​គួរ​បាន​នោះ​ដែរ។ ហេតុនេះ​ហើយ​ទើប​មាន​ពុទ្ធ​គាថា​ទ្រង់​រំលឹក​ដាស់​តឿន​ដូច​ត​ទៅ​នេះ៖​ ពហូនិ វត អត្ថាយ ឧប្បជ្ជន្តិ តថាគតា, ឥត្ថីនំ បរិសានញ្ច យេ តេ សាសនការកា ។ ព្រះ​តថាគត​ទាំង​ឡាយ​កើត​ឡើង​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ដល់​ជន​ច្រើន​គ្នា​ គឺ​ស្ត្រី​ និង បុរស ដែល​ជា​អ្នក​ធ្វើ​តាម​ពាក្យ​ប្រៀន​ប្រដៅ​របស់​ព្រះ​អង្គ​។ ខុ.ថេរ (ខុទ្ទកនិកាយ ថេរគាថា) យោ ច អប្បម្បិ សុត្វាន ធម្មំ កាយេន បស្សតិ, ស វេ ធម្មធរោ ហោតិ យោ​ ធម្មំ ន បមជ្ជតិ ។ អ្នកណា​ស្តាប់​នូវ​ធម៌​សូម្បី​បន្តិចបន្តួច​ តែ​ឃើញ​ធម៌​ដោយ​នាមកាយ ពុំ​នោះ​សោត​អ្នក​ណា​មិន​ប្រមាទ​ក្នុង​ធម៌ អ្នក​នោះ​ឯង​ទើប​ឈ្មោះ​ថា​ជា​អ្នក​ទ្រទ្រង់​ធម៌។ ខុ.ធ (ខុទ្ទកនិកាយ ធម្មបទ) យេ​ ច​ ខោ សម្មទក្ខា តេ ធម្មេ ធម្មានុវត្ថិនោ, តេ ជនា បារមេស្សន្តិ មច្ចុធេយ្យ សុទុត្តរំ។ ពួក​ជន​ណា​ប្រព្រឹត្ត​តាម​ធម៌​ដែល​ព្រះ​តថាគត​សំដែង​ល្អ​ហើយ​ ពួក​ជន​នោះ​នឹង​ឆ្លង​លំនៅ​នៃ​មច្ចុ ដែល​គេ​លំបាក​ឆ្លង​ក្រៃ​ពេក​ ហើយ​ដល់​នូវ​ត្រើយ​គឺ​ព្រះ​និព្វាន។ ខុ.ធ (ខុទ្ធកនិកាយ ធម្មបទ) ប្រភព ដោយ៥០០០ឆ្នាំ