សម្រេចមគ្គផលពេលជិតមរណៈ សម័យ​មួយនោះ ព្រះសរកានិសក្យរាជ ទ្រង់​ទិវង្គត​ទៅ ព្រះអង្គ​ជា​បុគ្គល​ដែល​ព្រះ​ដ៏មាន​ព្រះភាគ​ទ្រង់ព្យាករ​ហើយថា ជា សោ​តា​បន្ន​បុគ្គល មាន​ស​ភាព​​មិន​ធ្លាក់​ទៅក្នុង​អបាយ ជាបុគ្គល ទៀង មានការ​ត្រាស់​ដឹង​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ក្នុង​ខាងមុខ ។ ក្នុងកាល​នោះ ពួកសក្យរាជ​ជាច្រើន​អង្គមក​ប្រជុំ​គ្នាក្នុង​ទីនោះហើយ ពោល​ទោស តិះ​ដៀល បន្តុះ​​បង្អាប់​ថា អើ​ហ្ន៎ អស្ចារ្យ​ណាស់តើ

បុគ្គលដែលមាន​ការទាក់ទងជាមួយនឹង​យើង ឬហេតុ​ការណ៍​ដែល​កើតឡើង​ដល់យើង គឺ​យើង​គួរព្យាយាម​សម្លឹង មើលដោយកា​រ​​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​ដល់​បុគ្គល​​នោះ និង​ហេតុការណ៍​​ផ្សេង​ៗ​នោះ ក្នុង​ផ្នែក​ល្អតាមសមគួរ ។បើ​យើង​ចេះសម្លឹង​​មើលនិង​ចេះ​ស្រាវ​ជ្រាវ​រក​ផ្នែក​​ល្អ​របស់​​បុគ្គល​នោះ ឬ ហេតុការណ៍​នោះ យើង​​នឹង​​បាននូវប្រយោជន៍ជាពិតប្រាកដ។បុគ្គលខ្លះទោះបីមាន​ចំណែកអា​ក្រក់ ខូចកាច​ដ៏​ច្រើន​ក៏ពិតមែន​ហើយ ប៉ុន្តែ​ក៏​គង់​មាន​នូវ​ចំណែកល្អខ្លះ បើយើងចេះជ្រើសរើសយក​ដោយ​ការ​ត្រួត​ត្រាពិនិត្យ ប្រកបដោយសុភនិច្ឆ័យ ។ ដើមឈើដោយទូទៅ រមែងមាន​ប្រយោជន៍​មិន​ដូច​គ្នា ហើយអ្នកណាដឹងនូវ​ប្រយោជន៍នៃ​ដើម​ឈើនោះ ត្រង់ចំណែកណា ក៏នាំយក​នូវចំណែក​ត្រង់​នោះឯងមកធ្វើជាប្រយោជន៍ទៅ។ ដើម​ឈើខ្លះ​មាន​ប្រយោជន៍​គ្រប់​ចំណែក​ទាំងអស់ ទាំងឫស ទាំងដើម ទាំងសំបក ទាំងស្រាយ ទាំង​​ខ្លឹម ទាំងផ្កា ទាំងស្លឹក និងទាំងផ្លែ ហើយសុទ្ធតែជាប្រយោជន៍សំខាន់ៗទៀតផង ប៉ុន្តែ​ចំណែក​ណាត្រូវ​បាន​ជា​ប្រយោជន៍​ក្នុង​ផ្នែក​​ណា​នោះ គឺ ស្រេចហើយ​​តែ​​ការ​ចេះ​​ដឹង​​និង​ការ​យល់​​របស់​យើង ។ មនុស្សខ្លះ ពិតហើយថាគេជាមនុស្សអាក្រក់សឹងតែទាំងអស់ គឺទាំងកាយទាំងវាចាចិត្ត តែគេ​ក៏បាន​មកជាតួយ៉ាង សម្រាប់ឱ្យយើងឃើញទៅតាមសេចក្តីពិតថា ធ្វើយ៉ាងហ្នឹងវាមិនល្អ វាជា​ការអាក្រក់ ដូច្នេះបើយើងមិនចង់ឱ្យខ្លួនយើងទៅ ជាមនុស្សអាក្រក់ទេ យើងមិន​ត្រូវធ្វើ​ដូច្នោះ​ឡើយ ។ នេះជាប្រយោជន៍ដែលយើងត្រូវបានទទួល ពីសភាពនៃអំពើអាក្រក់ ដែលបាន​ប្រាកដ​​ឱ្យយើង​មើល​ឃើញ​ច្បាស់ ទាំង​ដែលយើងក៏ជា​មនុស្សចេះសម្លឹងមើលផងទៀត ។ ហេតុការណ៍ខ្លះដែលបានកើតឡើងដល់យើង ក្នុងពេលដំបូង យើងអាចឃើញ​ថាជារឿង​អាក្រក់ ជា​រឿងគ្រោះកាចដ៏ក្រៃលែង តែលុះដល់ពេលដែលយើងបានអាស្រ័យនូវ បញ្ញា ពិចារណា​​រក​ផ្លូវ​ដោះ​ស្រាយ ព្រមដោយការបាននូវកម្លាំងចិត្តដ៏មាំមួនសម្រាប់ប្រឹងប្រែង ព្យាយាម​​ក្នុងការ​ដោះស្រាយ​ផងទៀតនោះ ហេតុ​ការណ៍​ដែលថាអាក្រក់ហ្នឹងឯង ក៏បានធ្វើ​ឱ្យយើង​សម្រេច​នូវ​ប្រយោជន៍​ដ៏​ច្រើន ។ ព្រោះហេតុដូច្នោះហើយ ដើម្បីសេចក្តី​ស្ងប់សុខ​នៃ​ចិត្ត​សន្តានរបស់យើង គឺយើងត្រូវចេះសម្លឹងមើលហេតុការណ៍​ផ្សេងៗ នៅក្នុង​ផ្នែក​ល្អ​​ជាមុន​សិន ឬ​ត្រូវ​ចេះ​​បរិកម្ម​ភាវនា​ឱ្យ​បានរឿយៗ ដូច្នេះថា ឱ!ល្អដូចៗគ្នា ឱ! នេះបើយើងធ្វើ​ទុកក្នុង​ចិត្ត​ដោយ ឧបាយ​ត្រូវ​ទំនង​ទៅតាម​ហេតុ​ផល​ហើយនោះ (យោនិសោមនសិការ ) ។ ការខកចិត្ត ការអស់សង្ឃឹម មិនអាចញាំញីនូវបេះដូងរបស់យើងបានឡើយ បើយើងមាន​នូវ​យោនិ​សោមនសិការ រឿយៗជានិច្ចនោះ ។ យើងនឹងសម្លឹងមើលឃើញបានច្បាស់ ពិត​ប្រាកដ នូវគុណ​តម្លៃដ៏ថ្លៃថ្លា ដែលសម្រេចបានពីយោនិ​សោមនសិការរបស់យើង ។ គុណតម្លៃដែលយើងទទួលបាន ពីយោនិសោមនសិការនោះ គឺល្អជាងនិងខ្ពស់ជាងនូវអ្វីៗ ដែលយើងធ្លាប់ឱ្យតម្លៃ ទាំងអ្វីៗនោះឯងដែលបានធ្វើឱ្យយើងអស់​​សង្ឃឹម ។ អ្វីៗ​នៅក្នុងលោកនេះ សុទ្ធតែប្រែប្រួលទាំងអស់ រកសង្ឃឹមមិនបានឡើយ ហើយម៉្យាងទៀត សម្បត្តិក្នុងលោកនេះ មិនមានសម្បត្តិណាដែលធ្វើឱ្យយើងចេះឆ្អែតគ្រប់គ្រាន់ បានឡើយ ដូច្នេះតើឱ្យយើងសង្ឃឹមទៅលើរបស់អ្វីនៅក្នុងលោកនេះ ។ ផ្លូវដែលល្អក៏គឺ កុំប្រមាទ កុំទុក​ចិត្តអ្វីៗឱ្យជ្រុលហួស ត្រូវចេះរក្សាខ្លួនដោយខ្លួនឯង ។ចិត្តរបស់អ្នកដទៃប្តូរផ្លាស់ជានិច្ច សូម្បី​ចិត្តរបស់យើងក៏មិនខុសអ្វីពីចិត្តអ្នកដទៃដែរ ប្រសិនបើ​បណ្តោយឱ្យអារម្មណ៍​អូស​ទាញអារម្មណ៍នឹង បន្សាត់ចិត្តរបស់យើង ឱ្យហូរទៅ​តាមខ្សែ​តណ្ហា​ជា​ប្រាកដ ។ មនុស្សជាច្រើនដែលធ្លាប់ស្រឡាញ់គោរពរាប់អានយើងនោះ គេអាចខឹង​ក្រោធ​នឹង​យើង ស្អប់យើង ឈប់គោរពរាប់អាន ចំពោះយើងពេលណាក៏បានដែរ ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងលោក និងដំណឹងផ្សេងៗក្នុងលោក ដែលមានការផ្សព្វផ្សាយតាមវិទ្យុ និង​ទូរទស្សន៍រាល់ថ្ងៃនេះ មានឡើងប្រាកដ ដើម្បីសេចក្តីស្លុតសង្វេគ និងដើម្បីមិនឱ្យយើង​មាន​ក្តីសង្ឃឹមទៅលើអ្វីៗនោះឯង ។ ឃើញមនុស្សក្រីក្រតោកយ៉ាកលំបាកហើយ ក៏អស់នូវ ចំណង់​ដែល​ចង់មាន ។ ឃើញមនុស្សចាស់ជរាហើយ ក៏បាត់បង់អស់នូវភាពរីករាយនៃចិត្ត ដែលប្រព្រឹត្តទៅក្នុង​ភាព​ជា កំលោះ​ក្រមុំ ព្រោះទោះជាយ៉ាងណាៗក៏ដោយ យើងក៏ត្រូវចាស់​យ៉ាង​​នោះ ទាំងអ្នក​ដទៃ ដែល​ឋិត​នៅក្នុង​វ័យ​ក្មេងដែលយើង​កំពុងតែ​​ស្រឡាញ់​ណាស់ ​ក៏មុខ​​តែ​ចាស់ដែរ ប្រសិនបើមិន​បាន​ស្លាប់ពីក្មេងទេនោះ ។ ឃើញមនុស្ស​ដណ្តើមនូវផល​ប្រយោជន៍​ពីគ្នា គំរាមកំហែងគ្នា ទម្លាយសេចក្តីសុខគ្នា ព្យាបាទគ្នាដោយវិធីផ្សេងៗ ហើយក៏មិនចង់​ចូលទៅឱ្យ​ប៉ះពាល់​ដល់​សង្គម​ណាៗឡើយ។ មានតែព្រះធម៌ប៉ុណ្ណោះ ដែលធ្វើឱ្យកក់ក្តៅក្នុងជីវិត ព្រោះព្រះធម៌​បានស្ថាបនាមនុស្ស ដែល​ធ្លាប់តែ​អន់ថយទន់ ទាប ដោយត្រកូល ឬដោយទ្រព្យជាដើម ឱ្យបានជាមនុស្ស ប្រសើរ​ខ្ពង់​ខ្ពស់ រហូតដល់ថ្នាក់ទេវតាឥន្ទ្រព្រហ្មប្រណម្យ អញ្ជលីសំពះថ្វាយបង្គំទៀតផង ។​ ព្រះធម៌​មិន​បាន​​ឃ្លាតចាកពីលោកនេះទៅឡើយ មានតែសត្វលោកប៉ុណ្ណោះទេ ដែលចេះតែ​លះបង់​ព្រះ​ធម៌ចោល។ ព្រះធម៌មានអានុភាពរកអ្វីប្រៀបពុំបានឡើយ សូមឱ្យមានការ ទុកចិត្តចំពោះ​ព្រះ​ធម៌​ចុះ គឺល្អជាងការទុកចិត្តក្នុងអ្វីៗទៀតទាំងអស់ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានទូន្មានឱ្យពុទ្ធបរិស័ទ តម្កល់ខ្លួនដោយប្រពៃ គឺតម្កល់​ខ្លួនក្នុង​គុណ​ធម៌ ឬឱ្យព្រះធម៌មាន នៅក្នុងខ្លួនហ្នឹងឯង ទោះបីជួបប្រសព្វនូវសេចក្តីទុក្ខលំបាក យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ក៏កុំឱ្យចោលព្រះធម៌ ។ ការដែលយើងមាននូវព្រះធម៌ តាំងនៅក្នុងខ្លួនបាន មាំមួនល្អហើយនោះ យើងរឹងរឹត​តែចេះ​សម្លឹង​មើលបុគ្គល និងហេតុការណ៍ផ្សេងៗបានល្អឡើង ព្រោះនៅក្នុងខ្លួនយើង សម្បូណ៌​ទៅដោយ​យោនិសោមនសិការ នេះជាវិធីដ៏សំខាន់ មួយក្នុងការធ្វើចិត្តឱ្យបានស្ងប់ មិនញាប់​ញ័រ​ចំពោះ​លោកធម៌ ដែលជាវិធីនាំទៅរកសភាពសុខចិត្ត កាន់តែប្រណីតសុខុម ឡើងជា​និច្ច​និរន្តរ៍ ។ ដកស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ សុខចិត្ត រៀប​រៀង​​ដោយ​ អគ្គ​បណ្ឌិត ធម្មាចារ្យ​ ប៊ុត-សាវង្ស​ ។ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

សតិសូត្រ សតិវគ្គ (សំយុត្តនិកាយ សគាថវគ្គ) (៥៧) ទេវតា​នោះ ឈរ​ក្នុង​ទី​ដ៏​សម​គួរ​ហើយ បាន ពោល​គាថានេះ ក្នុង​សំណាក់​នៃព្រះ​ដ៏មាន​ព្រះ​ភាគ​ថា ៖ ភិក្ខុអ្នក​​មាន​ស្មារតី គប្បី​ប្រញាប់វៀរ ដើម្បីលះ បង់នូវកាមរាគៈ ដូចជាបុរស​ដែលគេ​ប្រហារ​ដោយ លំពែង ឬដូច​ជា​បុគ្គល​ដែលភ្លើងឆេះលើក្បាល សារត្ថប្បកា​សិនី​អត្ថ​កថា អត្ថ​កថា​សតិសូត្រ សួរថា ក្នុងគាថានេះ ទេវតាពោលយ៉ាងណា?

បុគ្គលល្ងង់ខ្លៅជាប់អន្ទាក់មច្ចុរាជ ឯថ បស្សថិមំ លោកំ ចិត្តំ រាជរថូបមំ យត្ថ ពាលា វិសីទន្តិ នត្ថិ សង្គោ វិជានតំ។ អ្នកទាំងឡាយ ចូរមកមើលនូវលោក គឺ អត្តភាពនេះ ដែលមាន​ការ​វិចិត្រ​យ៉ាង ស្រស់ត្រកាល ប្រៀប​បីដូចជា​រាជ​រថ វា​ជា​ទី លិច​ចុះនៃ​ពួក​ជន​​ល្ងង់​ខ្លៅ​ទាំង​​ឡាយ តែមិន​ជា​ទី​ជាប់​ជំពាក់​នៃជ​ន​អ្នក​ចេះដឹង​ឡើយ។ ព្រះអង្គ​ទ្រង់គង់ប្រថាប់នៅជេតវនារាម

សម្នាក់​បដិបត្តិ​ធម៌ នៅក្នុង​ព្រះត្រៃបិដក​មិនមាន​សម្នាក់​បដិបត្តិធម៌​ទេ មាន​តែ វត្ត​ព្រះ​សង្ឃ និង កន្លែង​ផ្សេងៗទៀត​ដែល​ព្រះ​សង្ឃគង់​ចាំ​វស្សា ។ឧបា​សក ឧបា​សិកា​សុទ្ធ​តែ​នៅ​ផ្ទះ​ទាំង​អស់ ដោយ​ច្រើន​ជា ព្រះ​អរិយ​បុគ្គល ដូចជា​នៅ​នគរ​មគធៈ អង្គៈ សាវត្ថី ពារាណសី ជាដើម ។ គ្រហស្ថ​ទាំង​នោះ ទៅវត្តថ្វាយទាន​ដល់សង្ឃ និង ស្តាប់​ព្រះធម៌​ទេសនា​តាម​​កាល បើថ្ងៃឧបោសថសីល

បទពិសោធន៍ឪពុក ពេល​វេលា​ដែល​កន្លង​ទៅ​និង​ជីវិត​ឪពុក​ដែល​បាន​កន្លង​មកនេះ ជា​រយះ​ពេល​យូរ​ដែរ​ហើយ ជីវិត​ឪពុក​បាន​ឆ្លង​កាត់​រឿង​រ៉ាវ​នៃ​ជីវិត​ ឆ្លងកាត់​លោក​ធម៌​ផ្សេងៗ ទៀត​ដ៏​ច្រើន​សន្ធឹក​សន្ធាប់ ។ កូន​ស្ងួត​មាស​ឪពុក​អើយ ជីវិត​របស់​មនុស្ស​គ្រប់​រូប​គ្រប់​នាម មិន​ថា​មាន​ក្រល្អ​អាក្រក់​ឡើយ ជា​ទី​បំផុត​នៃ​ជីវិត​ទាំងអស់ ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ចូល​ក្នុង​ការចាស់ ការ​ឈឺ និង​សេចក្តី​ស្លាប់​ជា​ពិត​ប្រាកដ ។

កូន​ចូរ​សម្តែង​ការ​រីក​រាយ​ដល់​អ្នក​ដែល​ឈ្នះ​កូន​គ្រប់​ករណី ដើម្បី​ដល់​ថ្ងៃ​ក្រោយ​ត​ទៅ នៅ​ពេល​ដែល​កូន​ឈ្នះ​គេ​វិញ គេ​នឹង​សម្តែង​ថ្ងៃ​ក្រោយ​ត​ទៅ នៅ​ពេល​ដែល​កូន​ឈ្នះ​គេ​វិញ​គេ​នឹង​សម្តែង​ការ​រី​ក​រាយ​មក​រក​កូន​ដូច​គ្នា​ដែរ ប៉ុន្តែ​បើ​គេ​មិន​បាន​សម្តែង​ការ​រីក​រាយ​មករក​កូន​ទេ​នោះ កូន​ក៏​គួរ​សម្តែង​នូវ​ការ​យល់​ដល់​ចិត្ត​របស់​គេ និង​អាណិត​គេ​ផង​ព្រោះ​គេ​បាន​ចាញ់​តាំង​តែ​ពី​គ្រា​ដំបូង​ដែល​គេ​បាន​ឈ្នះ​កូន​ម្ល៉េះ គឺ​ចាញ់​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន​គេ​ហ្នឹង​ឯង​ចំណែក​កូន​វិញ គឺ​ឈ្នះ​ចិត្ត​របស់​កូន ដែល​ជាការ​ឈ្នះ​ដ៏​ប្រសើរ ។ មិនមាន​ការ​តស៊ូ​ណា ឲ្យ​ក្រៃ​លែង​ជាង​ ការ​តស៊ូ​យក​ឈ្នះ​ចិត្ត​អាក្រក់​របស់​ខ្លួន​ឡើយ អត្ថបទ​នេះ​ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅៈ កូន​មាស​ឪពុក រៀបរៀង​ដោយៈ អគ្គបណ្ឌិត ធម្មាចារ្យ ប៊ុត សាវង្ស វាយ​អត្ថបទ​ដោយៈ កញ្ញា ជា ម៉ានិត ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

បើកូន​ស្រឡាញ់​ម៉ែ​ឪ និង​កាល​កូន​ពិចារណា​ទៅ​ហើយ បាន​ដឹង​ថា ខ្លួន​ជា​ទី​ស្រឡាញ់​នៃ​ខ្លួន​ឯង​ដ៏​ក្រៃ​លែង​នោះ​កូន​ត្រូវ​រក្សា​ខ្លួន​ឲ្យ​ជា​ការ​រក្សា​ដ៏​ល្អ ឪពុក​សូម​ប្រគល់​ពាក្យ​ទាំង​នេះ​ដល់​កូនៈ កូន​ចូរ​ចាំ​ទុក​ថាៈ ការ​មិន​តស៊ូ​ក្នុង​ករណី​ខ្លះ​គឺ​ ជា​វីវភាព​ដ៏​ធំធេង ក្រៃ​លែង​ជាង​ការ​តស៊ូ​យក​ស្លាប់​រស់​ទៅ​ទៀត ។កូន​ចូរ​កុំ​រើស​យកនូវ​របស់​ដែល​ពេញ​ចិត្ត ដោយ​អំណាច​នៃ​ចំណង់​របស់​ខ្លួនតែ​កូន​ត្រូវ​រើស​យក​នូវរបស់​នោះ​ៗ​ដោយ​សតិបញ្ញា កូនត្រូវ​ពិចារណា​ដល់​ប្រយោជន៍​និង ទោស​នៃ​របស់​នោះ​ឯង​មុន​នឹង​សម្រេច​ចិត្ត​ថា​យក ។ កូន​ត្រូវ​កុំ​ក្រោធ​ខឹង ជា​មួយ​នឹង​មនុស្ស​ដែល​ធ្វើ​មិន​ល្អ​ឲ្យ​សោះ តាម​ពិត គេ​នោះ​ក៏​ចង់ល្អ​ដែរ គ្រាន់​តែ​គេ​មិន​បាន​យល់​ច្បាស់​ថា អី្វ​ជា​សេចក្តី​ល្អ អ្វី​ជា​សេចក្តី​អាក្រក់​ឲ្យ​ពិត​ប្រាកដ​ប៉ុណ្ណោះ ។កូន​ត្រូវ​ដឹង​ថាៈ ក្នុង​លោក​នេះ​កម្ររក​អ្នក​ដែល​ចេះ​ត្រេកអរ និង​ពាក្យ​បន្ទោស​ណាស់ ដូច្នេះ​កូន​កុំ​ចូល​ចិត្ត​បន្ទោស​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ ម្យ៉ាង​ទៀត បើកូន​ចង់​តិះ​ដៀល​ឲ្យ​អ្នក​ណា កូន​ត្រូវ​សម្លឹង​មើល​ខ្លួន​ឯង​ជាមុន កុំ​ឲ្យ​គេ​ស្តី​បក​មករក​វិញ ។ មាស​ប្រាក់​ដែល​កូន​មាន បើ​ចាយ​ណាស់​រឹត​តែ​អស់​ណាស់ ចំណែក​វិជ្ជា​វិញ​នោះ រឹត​តែ​ប្រើ​រឹត​តែ​ចម្រើន ។កូន​ចូរ​ចាំ​ទុក​ថាៈ​ មាស​ប្រាក់​ជា​របស់​ក្រៅ​ខ្លួន មាតា​បិតា​សប្បាយ​ចិត្ត​ព្រោះ​កូន​ចេះ​ស្រឡាញ់​គ្នា​រវាង​បង​ប្អូន ។កូន​ធ្វើ​គ្រប់​យ៉ាង​ដោយ​សុចរិត កាល​បើ​មិន​សុចរិត​ចិត្ត​រមែង​ស្អាត តែ​បើ​មាន​នូវ​ទុច្ច​រិត​វិញ​ចិត្ត​រមែង​សៅ​ហ្មង ។ ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​មិន​មែន​ជា​របស់​ចាំ​បាច់ ក្នុង​ការ​ដែល​ឪពុក​ម្តាយ​ប្រគល់​ឲ្យ​កូន​នោះ​ទេ ចំណេះ​ដឹង​និង​ការ​ប្រព្រឹត្ត​ល្អ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​គួរ​ជាទី​បំផុត​ក្នុង​ការ​ដែល​ម៉ែ​ឪ​ត្រូវ​ប្រគល់​ឲ្យ​ដល់​កូន​សម្លាញ់ ។ចុង​បំផុត​ផ្លូវ​នៃ​សេចក្តី​លោភ​លន់ មិន​ចេះ​គ្រប់​គ្រាន់ គឺ​សេចក្តី​ទុក្ខ ។ អ្នក​ដែល​មិន​ធ្លាប់​ឲ្យ​អភ័យ​ដល់​អ្នក​ដទៃ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​ទន់​ខ្សោយ​ដោយ​គុណ​ធម៌ ការ​ឲ្យ​អភ័យ​ដល់​សត្រូវ​គឺ​ជា​ការ​សាង​មិត្ត រមែង​រុង​រឿង​ដូច​ជា​ព្រះ​មហោសថ ។បើ​អ្នក​ដទៃ​បោក​បញ្ឆោត​ យើង​អាច​ដឹង​ងាយ និង​ដោះ​ស្រាយ​បាន​ដោយ​ងាយ​ជាង តែ​បើ​កូន​បញ្ឆោត​ខ្លួន​ឯង​វិញ គឺ​ដឹង​បាន​ដោយ​លំបាក ដោះ​ស្រាយ​ក៏​បាន​ដោយ​លំបាក​ដែរ ។ កូន​គួរ​ចាំ​នូវ​អ្វី​ដែល​គួរ​ចាំ គួរ​ភ្លេចនូវ​អ្វី​ដែល​គួរ​ភ្លេច​គួរ​ធ្វើ​នូវ​អ្វី​ដែល​គួរធ្វើ និង​ត្រូវ​ដឹង​ថា ការងារ​ណា​ដែល​គួរ​ធ្វើ​មុន ការងារ​ណា​ដែល​គួរ​ធ្វើ​ក្រោយ ។ប្រសិន​បើ​កូន​ដួល​ព្រោះ​ការ​ឈាន​ដើរ​ទៅ​ខាង​មុខ​វា​ប្រសើរ​ជាង​កូន​នៅ​ឈរ​ទ្រឹង​មួយ​កន្លែង ព្រោះ​បើកូន​ឈរ​ទ្រឹង​មួយ​កន្លែង កូន​នឹង​ដួល​នៅ​ត្រង់​កន្លែង​នោះ​ហើយ​កូន​នឹង​មាន​ឈ្មោះ​ថា​ជា​មនុស្ស​កំសាក...កូនត្រូវ​ព្យាយាម​ក្នុង​កិច្ចការ​ដែល​ជា​តួនាទី កូន​ត្រូវ​ចាំ​ទុក​ថា ជីវិត​កើត​មក​ដើម្បី​ទ្រាំ គឺ​ការ​អត់​ធន់​តស៊ូ ។ មិន​ថា​មនុស្ស ឬ​សត្វ​តិរច្ឆាន សុទ្ធ​តែ​ត្រូវ​ការ​ស្តាប់​ពាក្យ​ផ្អែម​ល្ហែម ពាក្យ​ទន់​ភ្លន់ កូន​មាស​ឪពុក​ក៏​ដូច​គ្នា​គួរ​និយាយ​ពាក្យ​ទន់​ភ្លន់ ផ្អែម​ល្ហែម​ដល់​អ្នក​ដទៃ កាល​បើកូន​និយាយ​ពាក្យ​ពិរោះ​ចំពោះ​អ្នក​ដទៃ​ កូន​នឹង​បាន​ទទួល​នូវ​ពាក្យ​ពិរោះ​ពី​អ្នក​ដទៃ​វិញ កាល​បើ​កូន​ទន់​ភ្លន់​ដាក់​អ្នក​ដទៃ​អ្នក​ដទៃ​ក៏​ទន់​ភ្លន់​ដាក់កូន​វិញដែរ ។ ភ្លេច​អ្វី​អាច​ភ្លេច​បាន តែ​កុំ​ភ្លេច​ខ្លួន ខូច​អ្វី​ដទៃ​ក៏​ខូច​ចុះ ! តែ​ត្រូវ​ប្រយ័ត្នកុំ​ឲ្យ​ខ្លួន​ជា​មនុស្ស​ខូច ។ការ​ធ្វើ​របស់​កូន​ពេល​ខ្លះ មិន​ទាំង​ពេញ​ចិត្ត​ខ្លួន​ឯង​ផង តើ​នឹង​ឲ្យ​អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​នូវ​អ្វី​ៗ​ត្រូវ​ចិត្ត​របស់​កូន​បាន​រហូតនោះ​យ៉ាង​ដូចម្តេច​ទៅ កាល​កូន​គិត​ឃើញ​ដូច្នេះ​ហើយ​កូន​នឹង​មិន​ខឹង​ក្រោធ​ជា​មួយ​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ ។ កូន​មាស​ឪពុក ធម្មជាតិ​មិន​ដែល​ឲ្យ​អភ័យ​ដល់​អ្នក​ណា​ឡើយ អ្នក​ណា​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​ត្រូវ​បាន​ទទួល​យ៉ាង​នោះ​តែ​ធម្មជាតិ​បាន​ឲ្យ​ឳកាស​ដល់​មនុស្ស​យើង​គ្រប់​គ្នា​គ្រាន់​តែ​ថា ដោយ​ច្រើន​មនុស្ស​យើង​មិន​ចេះ​ទទួល​យក​នូវ​ឱកាស​នោះ​មក​កសាង​ខ្លួន ឬ​យក​មក​កែ​ខ្លួន​ប៉ុណ្ណោះ​ឯង ។ កូន​ចោល​អ្វី​ផ្សេង​បាន តែ​កូន​កុំ​បោះ​បង់​ខ្លួន​ឯង​ចោល​ឲ្យ​សោះ​ ព្រោះ​ក្នុង​លោក​នេះ មិន​មាន​អ្នក​ណា​ជា​ទី​ពឹង​របស់​កូន​ក្រៅ​អំពី​ខ្លួន​កូន​ឯង​ឡើយ ។កូន​ត្រូវ​ដឹង​ថាៈ អ្នក​ក្លាហាន គឺ​អ្នក​ដែល​អាច​បង្គាប់​ខ្លួន​ឯង​បាន ជា​ចៅ​ហ្វាយ​នាយ​លើ​ខ្លួន​ឯង មិន​មែន​មាន​តណ្ហា ឬ​សេចក្តី​ក្រោធ​ខឹង​ជា​ចៅ​ហា្វយ​នាយ​ឡើយ ។ កូន​កើត​មក​ជាមនុស្ស​ហើយ ត្រូវ​ព្យាយាម​បំពេញ​សេចក្តី​ល្អ​ឲ្យ​ខ្លាំង​ក្លា​ជា​ទី​បំផុត ព្រោះ​កូន​មិន​ងាយ​បាន​ជួប​នូវ​ឱ​កាស​ល្អ​ដូច​នេះ​ឡើយ ។កូន​ដាំ​ដំណាំ​បម្រុង​ឬស តែ​បើ​ដាំ​មនុស្ស​បម្រុង​សីល​ចង់​ឆ្លង​ចាក​ទុក្ខ​ត្រូវ​កុំ​ខ្ជិល ខូច​ខិល​ដឹង​ខុស​ត្រូវ​កែ​ខ្លួន ។ មាន​តែ​មនុស្ស​ដែល​ចេះ​ប្រយ័ត្ន​ប៉ុណ្ណោះ​ឯង ដែល​អាច​រក្សា​ខ្លួន​ទុក​ឲ្យ​ប្រពៃ​បាន កូន​ឪពុក​ត្រូវ​រក្សា​ខ្លួន​ដោយ​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង​ជាទី​បំផុត ព្រោះ​មិន​មាន​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​រក្សា​ឲ្យ​ក្រៃលែង​ជាង​ការ​រក្សា​ខ្លួន​នេះ​ឡើយ ។ កូន​ត្រូវ​ដឹង​ថាៈ ក្នុង​លោក​នេះ​រមែង​មាន​រឿង​ដែល​សម្រាប់​ឲ្យ​យើង​មាន​សេចក្តី​អត់​ធន់ កាល​បើ​កូន​អត់​ធន់បាន កូន​នឹង​សម្រេច​ផល​ល្អ​ប្រៀប​ដូច​ថ្នាំ​គ្រុន នៅ​ពេល​ញ៉ាំ​វារមែង​ល្វីង ប៉ុន្តែ​ផល​របស់​វា​គឺ​ត្រជាក់​ខ្លួន​បាត់​គ្រុន ។ ភ្លេច​អ្វី​ភ្លេច​បាន តែ​បើ​ភ្លេច​ប្រាណ ឈាន​ធ្លាក់​រណ្តៅ​ បើ​បាន​ជា​ភ្លាត់ មិន​ទាន់​ធ្លាក់​ជ្រៅ ប្រឹង​ឡើង​ណា​ពៅ កុំ​នៅ​នាំ​ជ្រុល ។ ខូច​អ្វី​មិន​គ្រោះ តែ​បើ​ខូច​ឈ្មោះ មិន​ងាយ​ជួស​ជុល កូន​ត្រូវ​ប្រយ័ត្ន កុំ​ងប់​ងងុល កាម​ជា​គ្រឿង​ពុល ខូច​អស់​ទាំង​ខ្លួន ។ ខូច​ខ្លួន​ខូច​ឈ្មោះ ខូច​នេះ​ពេញ​គ្រោះ រស់​លែង​ស៊ប់​សួន តែ​ទោះ​យ៉ាង​ណា កុំ​ឲ្យ​ខូច​ផ្ទួន ត្រូវ​ប្រឹង​កែ​ខ្លួន កុំ​ចោល​អាត្មា ។ ចោល​អ្វី​ចោល​បាន តែ​កុំ​ចោល​ប្រាណ ក្នុង​វដ្ត​សង្សារ ព្រោះ​ក្នុង​លោក​នេះ ឥត​មាន​នរណា ជួយ​ស្រង់​អាត្មា ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ឡើយ ។ កូន​ត្រូវ​រក្សា ការ​ពារ​អាត្មា ឲ្យ​បាន​ដល់​ត្រើយ​ ដោយ​ការ​ប្រយ័ត្ន និង​មិន​កន្តើយ ប្រយ័ត្ន​ហ្នឹង​ហើយ ជា​ព្រះ​ក្នុង​ខ្លួន ។ ប្រយ័ត្ន​ជា​ម្តាយ ញ៉ាំង​គុណ​ទាំង​ឡាយ ឲ្យកើត​មាំ​មួន អត់​ធន់​ជា​ឪ រក្សា​គ្រង​ស្ងួន គុណ​ធម៌​ក្នុង​ខ្លួន ដូច​ខែ​ខាង​ខ្នើត ។ ខន្តី​ដូច​ថ្នាំ លេប​ជា​ប្រចាំ រស​ជាតិ​ល្វីង​ឆើត​ លំបាក​ទ្រាំ​ណាស់ លុះ​ដល់​ផល​កើត រសជាតិ​ល្វីង​ឆើត​ មាន​គុន​គាប់​ហោង ។ បុរាណ​បាន​ពោល​ថាៈ ចោរ​លួច​ប្លន់​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​មិន​ស្មើ​នឹង​ភ្លើង​ឆេះ​ផ្ទះ ភ្លើង​ឆេះ​ផ្ទះ​មិន​ស្មើ​នឹង​ចាញ់​ល្បែង​ភ្នាល់​ចាញ់​ល្បែង​ភ្នាល់​ស្មើ​នឹង​ជាប់​គ្រឿង​ញៀន ។ ចោរ​ប្លន់​នៅ​សល់​ផ្ទះ អស់​ប្រាក់​មាស​មិន​ជាអ្វី ឆេះ​ផ្ទះ​នៅ​សល់​ដី អត់​បាយ​ឆី​ដីលក់​បាន ។ ចាញ់​ល្បែង​នៅ​ជីវិត បើ​ចេះ​គិត​វិញថ្កាន ញៀន​ថ្នាំ​ប្រចាំ​ប្រាណ តែ​លែង​បាន​ស្លាប់​ទាំង​រស់ ។ អត្ថបទ​នេះ​ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅៈ កូន​មាស​ឪពុក រៀបរៀង​ដោយៈ អគ្គបណ្ឌិត ធម្មាចារ្យ ប៊ុត សាវង្ស វាយ​អត្ថតបទ​ដោយៈ កញ្ញា ជា ម៉ានិត ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ