ព្រះរាជជីវប្រវត្តិសង្ខេប នៃ សម្ដេច​ព្រះសុធម្មាធិបតី ព្រះសង្ឃរាជថ្នាក់ទី២ នៃគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ ព្រះនាម ឥន្ទញ្ញាណោ ភុល ទេស ព.ស ២៤៩៨~២៥០៩ សម្ដេច​ទ្រង់​សម្ភព​នៅ​ថ្ងៃ​អាទិត្យ ទី១៥កើត ខែ​ស្រាពណ៍ ឆ្នាំថោះ ត្រីស័ក ព.ស ២៤៣៤ (គ.ស ១៨៩១)ក្នុង​ភូមិ កោះរះ សង្កាត់​កោះរះ ស្រុក​ល្វាឯម ខេត្តកណ្ដាល​។ បិតា​នាម ភុល មាតា​នាម ទៃ។

ការ​សូមស្មាលា​ទោស​នឹង​ព្រះអរិយៈ បើ​មាន​ភិក្ខុ​ដទៃ​ណា​មួយ ពោល​តិះដៀល​ព្រះអរិយបុគ្គល, ភិក្ខុ​នោះ ត្រូវ​ទៅ​សូម​ស្មាលា​ទោស​នឹង​លោក, បើ​ខ្លួន​ចាស់​ជាង​កុំ​បាច់​សំពះ គ្រាន់តែ​និយាយ​សូម​ស្មាលា​ទោស​ដោយ​ពាក្យ​ថា " ខ្ញុំ​បាន​ពោលពាក្យ​ដដូច្នេះ​ខ្លះ ដូច្នេះខ្លះ ចំពោះ​លោក​ដ៏​មាន​អាយុ​ សូម​លោក​ម្ចាស់​អត់ទោស​ឲ្យ​ខ្ញុំ " ។ បើ​ខ្លួន​ខ្ចី​ជាង ត្រូវ​ក្រាប​បង្គំ​ហើយ​អង្គុយ​ច្រហោង​ប្រណម្យ​អញ្ជលី

ការ​សង្រួម​ក្នុង​បាតិមោក្ខ ធម៌​ដែល​ជា​ដើម ជា​ប្រធាន​ របស់​ភិក្ខុ ជា​គ្រឿង​ហាម​ឃាត់ គ្រឿង​ការពារ នូវ​មារយាទ​អាក្រក់ ដែល​កើត​ឡើងដោយ​កាយ ឬ​វាចា, អាចញ៉ាំង​បុគ្គល​អ្នក​រក្សា​ឲ្យ​រួច​ចាក​អបាយ​ទុក្ខ​បាន ហៅ​ថា បាតិមោក្ខ សេចក្ដី​សង្រួម, សេចក្ដី​រវាំង, សេចក្ដី​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន មិន​ហ៊ាន​កន្លង​ល្មើស​នូវ​អាបត្តិ​ទាំង​ ៧ កង​ ហៅ​ថា សំវរៈ រួម​ពាក្យ​ទាំង​ ២ ម៉ាត់​ចូល​គ្នា​ជា បាតិមោក្ខសំវរៈ ប្រែ​ថា ការ​សង្រួម​ក្នុង​ បាតិមោក្ខ ។

រឿង​នាង​អសិតាភូ (ការ​ប្រាថ្នា​ហួស​ហេតុ នាំ​ឲ្យ​អន្តរាយ) កាល​កន្លង​ទៅ​ហើយ មាន​ព្រះរាជ​បុត្រ​ព្រះចៅពារាណសី មួយ​ព្រះអង្គ ព្រះរាជ​បិតា​មិន​គាប់​ព្រះរាជហឬទ័យ​ទ្រង់​បំបរបង់​ចាក​ព្រះរាជនិវេសន៍ បាន​នាំ​ព្រះរាជទេពី​របស់​ទ្រង់ ព្រះនាម​ អសិតាភូ ចូល​ទៅ​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ហេមពាន្ត សោយ​ត្រីសាច់​និង​ផ្លែឈើ មើម​ឈើ ជា​អាហារ។ ព្រះនាង​អសិតាភូ ជា​ព្រះទេពី ខំគោរព​ប្រតិបត្តិ​បំរើ​ដោយ​ឥត​មាន​ធ្វេស ប្រហែស​ឡើយ។

ផ្ទាំង​ជីវិត​គឺ​ជា​ជញ្ជាំង​ផ្ទះ​មួយ​ដែល​គ្មាន​ដំបូល ហើយ​គ្មាន​កំពស់​ពិត​ប្រាកដ​ផង។ មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ​ប្រៀប​បាន​នឹង​ជាង​សង់​ផ្ទះ​ដែល​រៀប​ជញ្ជាំង​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​រៀប​ឥដ្ឋ​មួយ​ដុំ។ ជីវិត​ចេះ​តែ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​មុខ រី​ឯ​ជញ្ជាំង​ផ្ទះ​ក៏​ចេះ​តែ​ខ្ពស់​ឡើង​ៗ​ទៅ​លើ​ដែរ។ នៅ​ពេល​ដែល​គេ​ឡើង​ទៅ​ដល់​ខ្ពស់ ទើប​មនសិកា​រ​ សីល​ធម៌ និង​ការ​ចេះ​ដឹង​របស់​គេ​បើក​ទស្សនវិស័យ​ទៅ​រក​ទុទិដ្ឋិនិយម ឬ​ សុទិដ្ឋិនិយម​តាម​ទស្សនៈ​រៀង​ៗ​ខ្លួន ។ កាល​បើ​គេ​ត្រេច​ចរ​ទៅ​តាម​ស្នាម​ដាន​ជីវិត​ដល់​កំផែង​ខ្ពស់​ហើយ​គេ​មិន​ត្រូវ​សំងំ​ក្រាប​ក្បាល​សុខសាន្ត​ម្នាក់​ឯង ធ្វើ​គ​ធ្វើ​ថ្លង់​បិទ​ប្រស្រី​ភ្នែក​មិន​សម្លឹង​ ​មក​មើល​អ្វីៗ​ខាង​ក្រោម​នោះ​ទេ។ ការ​ពិសោធន៍ដ៏​យូរ​អង្វែង​តាម​ស្នាម​ជឹប​ជល់​ ប៉ះ​ពាល់​ លើ​គន្លង​ផ្ទាំង​ជីវិត បាន​ធ្វើ​អោយ​មនុស្ស​មាន​ស្មារតី រឹង​ប៉ឹង​មោះ​មុត តស៊ូ និង​ក្លាហាន ។ ឡើង​ដល់​ទី​ខ្ពស់​នោះ គេ​នឹង​ងាក​មក​ក្រោម​ឃើញ​ឈូង​សមុទ្រ​កម្ម​ពៀរ​កោះ​សប្បាយ ភ្នំភ្លើង​នៃ​ការ​ជម្លោះ​​ចាក់​ដោត ទី​វាល​វិយោគ​សង្រេង កម្ពោត​​ព្រៃ​សុទ្ធសាធ​ ព្រៃ​ល្បាត​បន្លា​មួរ​ហ្មង ត្រពាំង​ទឹក​ភ្នែក ថ្លុក​ស្ដាយ​ក្រោយ ព្រែក​បុណ្យ ស្ទឹង​បាប ខ្ពង់រាប​រមណីយ៍ និង​ដែន​ដី​សណ្ដរ​នៃ​ទន្លេ​ស្នេហា។ កាល​បើ​ឡើង​អោយ​ខ្ពស់​ៗ​ទៅ​ទៀត​គេ​នឹង​ចោល​នេត្រា​បាន​ឆ្ងាយ​ជាង​នេះ ហើយ​គេ​នឹង​ឃើញ​ភ្នំ​ធំៗ​ឯ​នាយ​ឆ្ងាយ​សន្លឹម​មាន​ជួរ​វែង​ៗ​ជាប់​គ្នា ដែល​នៅ​ពី​ក្រោយ​ភ្នំ​នោះ​គេ​នឹង​ឃើញ​មាន​អាថ៌​កំបាំង​គួរ​អោយព្រឺក្បាល​មិន​ខាន។ តើ​យើង​ធ្វើ​ដូចម្ដេច​ទើប​មើល​ឃើញ​អាថ៌កំបាំង​នៅ​ខាង​ក្រោម​ភ្នំនោះ។ តើ​នរណា​អាច​ឆ្លើយ​ត្រូវ​ថា អាថ៌កំបាំង​នោះ​មាន​អ្វី​ខ្លះ? តើ​ជួរ​ភ្នំ​ព្រំ​ប្រទល់​ដែន​ភ្នំ​នោះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា​អ្វី​ទៅ​វិញ? កាល​បើ​គ្មាន​នរណា​ដឹង​ ឬ​ការ​ដឹង​នោះ​មិន​សូវ​មាន​តម្លៃ​សម្រាប់​យើង នាទី​សុជីវធម៌​របស់​យើង​តម្រូវ​ឲ្យ​យើង​រង់​ចាំ ជញ្ជាំង​របស់​យើង​ផ្ទាល់​សង់​ដល់​កំពស់​ដែល​អាច​មើល​ឃើញ ហើយ​ថា​ត្រូវ​ពិត​ប្រាកដ​នោះ​ចុះ។ ត្រដោកកម្ម​ដែល​ព្យួរ​ជាប់​នៅ​នឹង​មនុស្ស​គ្រប់​រូប ជួន​ក៏​ជំរុញ​ឲ្យ​សង់ជញ្ជាំង​បាន​ខ្ពស់ ជួន​ក៏​សង់​បាន​ទាប ហើយ​ទី​បំផុត​ក្រាល​ផ្ទុក​ជីវិត ដែល​យើង​មិនដឹង​នៅទីណា បាន​ចុច​កណ្ដឹង​រោទិ៍​ហៅ​អោយ​ជីវិត​វិល​ទៅទីនោះ​វិញ ដោយ​ទុក​អោយ​រូប​កាយ​ទៅ​ជា​ចំណី​នៃ​អគ្គី ឬ​សត្វ​ធាតុ​នានា ។ អ្វីទៅជីវិត​នេះ?។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ សុជីវធម៌ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

ខ្លឹមសារនៃជីវិត​ ជីវិតរបស់​មនុស្សយើង រមែងតែង​តែមាននូវបញ្ហា​ជារឿយៗ បន្តិច​រឿង​នេះ បន្តិច​រឿងនោះ ដោយច្រើនគឺ បញ្ហាតាមផ្លូវចិត្តហ្នឹងឯង បើយើង​​មិន​មាន​ធម៌​សម្រាប់ ដោះ​ស្រាយ​​ទេ វារមែងមានការ​លំបាក​តាន​តឹងក្នុង​ចិត្ត​ជា ពិត​ប្រាកដ​ ហើយ​វា​​អាច​​គ្រប​សង្កត់ចិត្ត​បានយូរទៀតផង។ ប្រៀបបី​ដូចអ្នក​បើករថយន្ត​ទៅ​ផ្លូវឆ្ងាយ បើមិន មាន​នូវ​គ្រឿង​ឧបករណ៍​សម្រាប់​​ជួស​ជុល កែខៃ​​នៅពេល

សីល​សម្បទា ដល់ព្រម​ដោយ​ការ​រក្សា​សីល។ ពាក្យ​ថា " សីល " បាន​ដល់​វិធី​សម្រាប់​សិក្សា​ហាត់​ទូន្មាន​នូវ​កាយ​និង​វាចា ឲ្យ​មាន​របៀប​រៀប​រយ​ល្អ ឬ​ថា ជា​ធម៌ប្រតិបត្តិ​ដើម្បី​ការពារ​នូវ​ទោស​មិន​ឲ្យ​កើត​ឡើង​តាម​ផ្លូវ​កាយ និង​ផ្លូវ​វាចា។ សីល ដែល​ចាត់​ចូល​ក្នុង​សីល​សម្បទា នេះ​សំដៅ​យក​និច្ចសីល​ដែល​មាន​សិក្ខា​បទ ៥ គឺ ក- មិនសម្លាប់​សត្វ ការ​មិន​សម្លាប់​សត្វ​គឺ​

ជំនះ​នូវ​អំពើ​អាក្រក់ តើ​យើង​អាច​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា ដើម្បី​ជំនះ​នូវ​កម្ម​អាក្រក់​ដែលយើង​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ? យោង​តាម​ច្បាប់​កម្ម​ផល កុសល​កម្ម​មិន​អាច​កំចាត់​ចោល​នូវ​អកុសល​កម្ម​បាន​ដោយ​ងារៗ​ទេ។ ប៉ុន្តែ​គ្រប់​សកម្មភាព​ដែល​យើង​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ នឹង​មាន​ផល​របស់​វា ទោះ​ឆាប់ៗ​ ឬ​យូរ។ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​បាន​យក​អំបិល​នៅ​ក្នុង​ទន្លេ មក​ធ្វើ​ការ​ប្រៀប​ធៀប ពេល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ផ្ដល់នូវ​ឱវាទ​ដល់​បរិស័ទ​របស់​ព្រះអង្គ​