ហេតុ​សំខាន់ៗ​ក្នុង​ព្រះពុទ្ធសាសនា ហេតុ​សំខាន់ៗ ដែលពុទ្ធបរិស័ទ​ជា​អ្នក​កាន់​សានា​ព្រះពុទ្ធ ត្រូវ​តែ​ដឹង​អំពី​កំណើត​នៃ​ការ​គោរព​បូជា​គុណ ដែល​ព្រះអង្គបាន​បន្សល់​ទុក​ជា​និមិត្ត​រូប សម្រាប់​ឲ្យ​អ្នក​ក្រោយ​ធ្វើ​តាម និង​ជា​ហេតុ​សំខាន់​បំផុត​ក្នុង​ថ្ងៃ​ដែល​ព្រះមុនី​បាន​ត្រាស់​ដឹង​ជាដើម។ ពុទ្ធបរិស័ទ​ភាគច្រើន នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​រដ្ឋ​ស្ទើរ​តែ​ទាំង​អស់ ជាអ្នក​កាន់​គោរព​បូជា ចំពោះ​គុណព្រះអង្គ គឺ​យក​ទំនៀមទម្លាប់​តាម​ប្រពៃណី

បច្ចុប្បន្ននេះដំណើរការធម្មទានផ្សព្វផ្សាយរបស់៥០០០ឆ្នាំ បានបែងចែកយ៉ាងទូលំទូលាយ ដោយអាស្រ័យការឧបត្ថម្ភគាំទ្រ របស់ពុទ្ធបរិស័ទគ្រប់ទីកន្លែង ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ដោយមាន​សេចក្តីសង្ឃឹម និងការមើលឃើញអំពីសំណាក់ពុទ្ធបរិស័ទ នឹងជួយបន្តគាំទ្រការងារផ្សាយរបស់៥០០០ឆ្នាំ តរៀងទៅ ។ សូមពុទ្ធបរិស័ទករុណាជួយទ្រទ្រង់ការផ្សាយធម៌៥០០០ឆ្នាំ ជាប្រចាំខែឬប្រចាំឆ្នាំ តាមសទ្ធាផង​​ចុះ ដើម្បី​គេហ​ទំព័រ​៥០០០ឆ្នាំ នឹងមានលទ្ធភាពធ្វើការកែសម្រួលបញ្ហាបច្ចេកទេសកុំព្យូទ័រនានានិងបន្តការផ្សាយបានដោយរលូនតទៅ ។សូម​​បរិច្ចាគ​ទាន​មក ឧបាសក ស្រុង ចាន់ណា ( 012 887 987 | 081 81 5000 ) ជាម្ចាស់គេហទំព័រ៥០០០ឆ្នាំ តាមរយ៖ ១. គណនី ABA 000 185 807($) 007 603 204 (រៀល) Acleda 0001 01 222 863 13 ឬ Acleda Unity 012 887 987 ២. ផ្ញើតាមវីងAcc:0012 6869 ឬមកលេខ 081 815 000 ៣. លោកអ្នកនៅក្រៅ​ប្រទេស​អាច​ផ្ញើ​តាម MoneyGram ឬ WESTERN UNION ឬផ្ញើតាម PayPal (Scan) ទំនាក់ទំនងលេខ ៖ 081 815 000 | 012 887 987 ឧបាសក ស្រុង ចាន់ណា ( SRONG CHANNA)

នរក ៤ រូប យើង​ជា​ពុទ្ធបរិស័ទ គួរ​តែ​មាន​សេចក្តី​សង្វេគ​តក់​ស្លុត​ក្នុង​ជីវិត​រស់​នៅ​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វា​មិន​មាន​អ្វី​ស្ថិត​ស្ថេរ​ឡើយ​ក្នុង​លោក​នេះ មាន​ការ​កើត​ឡើង​ហើយ​មាន​ការ​ស្ថិត​នៅ និង​ការ​បាត់​ទៅ​វិញ​ជា​ធម្មតា ។ សូម​ញាតិ​ញោម​ពិចារណា​នូវ​រឿង​ក្នុង​ព្រះពុទ្ធសាសនា ដើម្បី​ជា​បទ​ពិចារណា​ក្នុង​រឿង​រ៉ាវ​ជីវិត​ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​លោក​នេះ វា​មាន​ទាំង​វិបាក ទាំង​ល្អ​ដោយ​អំណាច​ក្នុង​ការ​ប្រព្រឹត្ត​របស់មនុស្ស ។

អ្នកមានសទ្ធាមិនកំព្រាបុណ្យឡើយ សទ្ធា​សេចក្ដីជឿបុណ្យ ជឿបាប ជឿកម្ម ជឿផលរបស់កម្ម ថាអ្នកណាធ្វើ អ្នកនោះទទួល​បានសទ្ធា​មុតមាំ​ប្រកប​ដោយ​បញ្ញា មិនភ្ញាក់ផ្អើល​ជាមួយនឹងមង្គល​ផ្សេងៗ ដែលគេ​និយាយ​តៗគ្នាថា យ៉ាង​នេះយ៉ាង​នោះ ប៉ុន្តែ​យើង​ជាអ្នក​ស្ដាំក្នុង​ការ​ជឿ សូមឲ្យ​ជឿ​មានហេតុផល​ផង ដើម្បី​ងាយ​ស្រួល​មិន​មានទោស​ជាដើម។ មនុស្ស​យើង​ភាគច្រើន តែងតែ​ជឿដោយគ្មានហេតុ​ផល

សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ភាសា​ខ្មែរ​នៅ​តែ​ជា​ប្រធាន​បទ​មួយ​ដ៏​ក្ដៅ​គគុក​សម្រាប់​ការ​ពិភាក្សា​នៅ​ស្ថាប័ន​មួយ​ចំនួន ក៏​ដូច​ជា​នៅ​លើ​ទំព័រ​កាសែត ។ មាន​មតិ​ច្រើន​​ត្រូវ​បាន​លើក​ឡើង ប៉ុន្តែ​ផ្លូវ​ដែល​ត្រូវ​ដើរ​រួម​គ្នា​មួយ​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​គេ​រក​ឃើញ​ជាក់​ច្បាស់​នៅ​ឡើយ ។ ដោយ​ផ្អែក​តាម​ស្ថាន​ភាព​បច្ចុប្បន្ន​ ដែល​ផ្ដល់​នូវ​ភាព​មិន​ច្បាស់លាស់​សម្រាប់​អ្នក​ប្រើប្រាស់​ភាសា​ខ្មែរ​ គណៈកម្មាធិការ​ជាតិ​ភាសា​ខ្មែរ សម្រេចឱ្យ​ប្រើប្រាស់​អក្ខរាវិរុទ្ធ​តាម​វចនានុក្រម​ខ្មែរ (សម្ដេច​ព្រះ​សង្ឃរាជ ជួន ណាត) ។ ​​ម៉្យាង​ដោយ​មើល​ឃើញ​ពី​ការ​រីកចម្រើន​ឥត​ឈប់​ឈរ​របស់​សម្ភារៈ​បច្ចេកវិទ្យា និង​ដើម្បី​ចូល​រួម​ចំណែក​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​តាម​ធនធាន​ដ៏​ស្ដួច​ស្ដើង​ដែល​ខ្លួន​មាន​​ផង​នោះ ​បាន​ធ្វើឱ្យ​វិទ្យាស្ថាន​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ​​ មាន លោក ងួន វ៉ាន់​ចន្ធី ជា​នាយក បាន​រៀបចំ​​ក្រុម​ការ​ងារ​មួយ នៅ​ថ្ងៃ​ទី ០៩ ខែ​តុលា​ ឆ្នាំ ២០០៥ ​ក្នុង​គោល​បំណង៖ ១. អនុវត្ត​តាម​គោល​នយោបាយ​របស់​រាជរដ្ឋាភិបាល​​ ដែល​មាន​សម្ដេច​អគ្គ​មហា​សេនា​បតី​តេជោ ហ៊ុន សែន ជា​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ នៃ​ព្រះ​រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​​ លើ​វិស័យ​ អក្សរសាស្ត្រ និង​ស្មារតី​នៃ​ការ​ណែនាំ​របស់​ ឯ.ឧ. សុខ អាន ប្រធាន​​ គណៈកម្មាធិការ​​ជាតិ​ភាសាខ្មែរ ដែល​មាន​គោលដៅ​ធ្វើឱ្យ​មាន​ស្ថិរភាព និង​អភិវឌ្ឍន៍​លើ​វិស័យ​អក្សរសាស្ត្រ​ រួម​ចំណែក​ជាមួយ​គោល​នយោបាយ​ចតុកោណ​​​ជំហាន​ទី ២ របស់​​​រាជរដ្ឋាភិបាល​សំដៅ​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​លើ​គ្រប់​វិស័យ ។ ២. ថែរក្សា និង​លើក​កម្ពស់​ស្នាដៃ​របស់​សម្ដេច​សង្ឃរាជ ជួន ណាត និង​បន្ត​និរន្តរភាព​ របស់​វិទ្យាស្ថាន​ពុទ្ធ​សាសន​បណ្ឌិត្យ​លើ​វិស័យ​អក្សរសាស្ត្រ ដោយ​ធ្វើឱ្យ​កាន់​តែ​ ប្រសើរ​ឡើង​ថែម​ទៀត​នូវ​វចនានុក្រម​នេះ​តាម​ជំហាន​ដូច​ខាង​ក្រោម៖​​ ក. រៀប​ចំ​ការ​កែ​សម្រួល​កំហុស​​អក្ខរា​វិរុទ្ធ ដែល​បណ្ដាល​មក​ពី​ការ​បោះ​ពុម្ព​លើក​ទី​ ៥ ខ. រៀប​ចំ​បញ្ជី​ពាក្យ​ (ក្នុង​វចនានុក្រម​ពាក្យ​មួយ​អាច​សរសេរ​បាន​ពីរ​ ឬ​បី​ បែប ដើម្បី​ ដាក់​ស្នើ​​ទៅ​គណៈកម្មាធិការ​ជាតិ​ភាសា​ខ្មែរ​អនុម័ត និង​សម្រេច​ក្នុង​ការ​​សរសេរ​ ឱ្យបាន​ ឯកភាព​គ្នា) គ. ​ជ្រើស​យក​ពាក្យ​ពី​និយមន័យ​ក្នុង​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​ដែល​បាន​បោះពុម្ព​លើក​ទី ៥​ ឱ្យក្លាយ​ជា​មេ​ពាក្យ​ឡើង ឃ. រៀប​ចំ​​បង្កើត​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​អេឡិចត្រូនិក និង​កែ​លំអ​រាល់​ឆ្នាំ ង. ក្រោយ​ពី​បាន​បន្ថែម​មេពាក្យ​ថ្មី រួម​ទាំង​និយមន័យ​មក វិទ្យាស្ថាន​មាន​គ្រោង​បោះពុម្ព​ វចនានុក្រម​ខ្មែរ​លើក​ទី ៦ បន្ត​ទៀត ៣. សហការ​ជាមួយ​ដៃ​គូ​សហប្រតិបត្តិការ​មួយ​ចំនួន​ដែល​មាន​ទស្សនវិស័យ​ដូច​គ្នា​ ដូចជា​ វិទ្យាស្ថាន​បើក​ទូលាយ (Open Institute), SEALang និង​បុគ្គល​ស្រាវជ្រាវ​ឯករាជ​ ជាដើម​ ដើម្បីឱ្យ​សម្រេច​គោលដៅ​ដែល​បាន​ពោល​ខាង​លើ ។ ៤.​ បន្ត​ការ​ធ្វើ​វចនានុក្រម​​ខ្មែរ​ទូទៅ​ជា​អេឡិចត្រូនិក ក្រោយ​ពី​បាន​ដក​ពិសោធន៍​ពី​ វចនានុក្រម​ខ្មែរ​ របស់​សម្ដេច​ព្រះ​សង្ឃរាជ​ ជួន ណាត ​រួច​មក (ករណី​មាន​លទ្ធ​ភាព​គ្រប់​ គ្រាន់) ខាង​ក្រោម​នេះ​ជា​សេចក្ដី​ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​និទាន​កថា​ដែល​បាន​ព្រះ​លិខិត​ចុះ​ថ្ងៃ​ទី​ ១០ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៦៧ (ព.ស. ២៥១១) ដោយ​អតីត​សម្ដេច​ព្រះ​សង្ឃរាជ​គណៈមហានិកាយ ជួន ណាត ជោតញ្ញាណោ ក្នុង​គ្រា​ដែល​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ​បាន​បោះ​ពុម្ព​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​លើក​ទី ៥ ។​ ‹ខ្ញុំ​ថ្លែង​សេចក្ដី​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​វចនានុក្រម​នេះ​ជា​សង្ខេប មិន​សព្វ​គ្រប់​តាម​ដំណើរ​ការណ៍​ដែល​កន្លង​ទៅ​ហើយ​នោះ​ទេ, ខ្ញុំ​ថ្លែង​ដោយ​អន្លើ​ៗ​ខ្លះ​គ្រាន់​តែឱ្យ​អស់​លោក​បាន​ជ្រាប​ សោះ​តែ​ខាន​ប៉ុណ្ណោះ​ហើយ​អស់​លោក​នឹង​បាន​ជួយ​​ឧបត្ថម្ភ​វចនានុក្រម​នេះឱ្យ​មាន​ការ​លូត​លាស់​ចម្រើន​តទៅ​តាម​សម័យ​និយម នា​អនាគត​កាល ។ វចនានុក្រម​ខ្មែរ​ទាំង ២ ភាគ​នេះ​ជា​សម្បត្តិ​របស់​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ​ក្រុង​ភ្នំពេញ គឺ​ជា​របស់​រាជ​រដ្ឋាភិបាល​តាំង​ពី​ចាប់​ផ្ដើម​បោះ​ពុម្ព​គ្រា​ទី ១ មក ពុំ​មែន​ជា​សម្បត្តិ​របស់​ឯក​ជន​ទេ ។ ព្រះ​រាជ​ប្រកាស​លេខ ៦៧ ចុះ​ថ្ងៃ​ទី ៤ ធ្នូ ១៩១៥ ឱ្យឈ្មោះ​ថា វចនានុក្រម​ខ្មែរ​របស់​រាជការ ប៉ុន្តែ​កាល​​ដែល​បោះពុម្ព​គ្រា​ទី ១ ជា​ដំបូង​បង្អស់​នោះ អស់​លោក​កុង្សីយ៍​សេនាបតី​ក្នុង​សម័យ​នោះ សុំ​ថាឱ្យ​ដាក់​ឈ្មោះ​ត្រឹម​តែ​ថា វចនានុក្រម​ខ្មែរ​ភាគ​ទី ១ ភាគ​ទី ២ (DICTIONNAIRE CAMBODGIEN Tome I Tome II ) កុំ​ដាក់​ពាក្យ​ថា របស់​រាជ​ការ ព្រោះ​បើ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា របស់​រាជ​ការ ក៏​ទៅ​ជា​បង្ខំឱ្យគេ​ប្រើ​តាម​ទាំង​អស់​គ្នា​ដោយ​ដាច់​​ខាត, ដោយ​ហេតុ​នេះ ត្រូវ​ទុក​ឱកាសឱ្យ​គេ​ទៅ​សិន​ចុះ បើ​អ្នក​ណា​គេ​មិន​ត្រូវ​ការ​ប្រើ​តាម​ក៏​ឥត​បើ​មាន​កំហុស​អ្វី​ឡើយ, យូរ​ៗ​ទៅ​គង់​តែ​នឹង​ប្រើ​តាម​ទាំង​អស់​គ្នា​ឯង​ៗ​ទៅ​ទេ ។ » ដល់​មក​កាល​ជា​ខាង​ចុង គ. ស. ១៩៦៧ លោក​នាយក​នៃ​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ​ក្រុង​ភ្នំ​ពេញ បាន​ចាត់​ការ​បោះ​ពុម្ព​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​នេះ​ជា​គ្រា​ទី ៥ ថែម​ឡើង​ទៀត ក៏​បាន​តាំង​គណៈ​កម្ម​ការ ៤ រូប​គឺ​៖ ១- ព្រះ​សាសនមុនី កិម -តូរ ចន្ទមង្គលោ ២- ព្រះ​បិដក​ធម្ម អ៊ុម ស៊ុម សង្ឃត្ថេរោ ទាំង​ ២ រូប​នេះ​ជា​សមាជិក​នៃ​គណៈ​កម្មការ​ប្រែ​ព្រះ​ត្រៃ​បិដក​ក្នុង​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ក្រុង​ភ្នំពេញ ៣-លោក ញូង សឿង នាយ​លេខាធិការដ្ឋាន​នៃ​សមាគម​អ្នក​និពន្ធ​ខ្មែរ​ក្រុង​ភ្នំពេញ (អតីត​អគ្គលេខាធិការ​រង​នៃ​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ) ៤- លោក ថោង សំអ៊ី អ្នក​និពន្ធ​តែង​សេចក្ដី​នៅ​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ​ គណៈ​កម្មការ​ទាំង ៤ រូប​នេះ​ជា​អ្នក​ស្ទាត់​ជំនាញ​ខាង​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ, ឱ្យជា​អ្នក​ពិនិត្យ​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​ដែល​បាន​បោះ​ពុម្ព​គ្រា​ទី ៤ នោះ​ជា​ថ្មី​ម្ដង​ទៀត​ ឱ្យបាន​ហ្មត់​ចត់​គ្រាន់​បើ​បន្តិច​ឡើង​ជាង​មុន ដ្បិត​វចនានុក្រម​ក្នុង​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ​អស់​ទៅ​ហើយ ឥត​មាន​សល់​សម្រាប់​អស់​លោក​អ្នក​ត្រូវ​ការ​ទេ, សុំឱ្យ​គណៈ​កម្មការ​ទាំង ៤ រូប​នេះ​ឆ្លៀត​ពេល​ធ្វើ​ការឱ្យ​បាន​សម្រេច​ឆាប់​បន្តិច ឱ្យបាន​ទាន់​ពេល​នៃ​អស់​លោក​អ្នក​ត្រូវ​ការ ។ លោក លាង​ ហ័ប​អាន ជា​នាយក​នៃ​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ បាន​មក​សូម​ឱ្យ​ខ្ញុំ​ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ក្នុង​ការ​បោះ​ពុម្ព​គ្រា​ទី ៥ នេះ​បាន​តម្រូវ​តាម​ការ​ងាយ​ស្រួល ឱ្យគណៈ​កម្មការ​ទាំង ៤ រូប​រៀបចំ​ការិយាល័យ​មួយ​ក្នុង​វត្ត​ឧណ្ណាលោម ដើម្បីឱ្យ​បាន​នៅ​ជិត​ខ្ញុំ​ជា​អ្នក​ជួយ​ឧបត្ថម្ភ ។ ខ្ញុំ​ក៏​បាន​ទទួល​ភារៈ​ជួយ ដោយ​តាំង​ចិត្ត​ថា ស៊ូ​ទ្រាំ​នឿយ​ចំពោះ​វចនានុក្រម​នេះ​ជា​ថ្មី​ម្ដង​ទៀត​ចុះ ទោះ​បី​ខ្ញុំ​មាន​វ័យ​ចាស់​ចូល​ក្នុង​ជន្មាយុ​គម្រប់ ៨៤ ឆ្នាំ​ហើយ ព្រម​ទាំង​មាន​កិច្ច​ការ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ច្រើន​ស្អេក​ស្កះ​ស្ទើរតែ​រើ​ខ្លួន​ពុំ​រួច​ផង​ក៏​ដោយ, ព្រោះ​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​នេះ​ជា​ការ​ស្នា​ដៃ​ថ្វី​គំនិត​ចាស់​របស់​ខ្ញុំ ខ្ញុំ​មិន​សូវ​ភ្លេច​យូរ​ៗ​ប៉ុន្មាន​​ចំពោះ​វចនានុក្រម​នេះ​ទេ កាល​បើ​សរសេរ​ការ​អ្វីៗ ខ្ញុំ​តែង​តែ​នឹកដល់​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​ទាំង​២ ភាគ​នេះ​ជា​ដរាប, ដោយ​ហេតុ​នេះ​ឯង បាន​ជា​ខ្ញុំ​មិន​ប្រកែក ។ ក្នុង​គ្រា​នេះ ខ្ញុំ​លៃ​ពេល​ម៉ោង​ឆ្លៀត​ជួយ​ពិនិត្យ​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់​កែសម្រួលឱ្យ​បាន​គ្រាន់​បើ​ជាង​ពី​មុន​ខ្លះ​ដោយ​អន្លើ​ៗ ខ្ញុំ​ខំ​ប្រឹង​ឆ្លៀត​ជ្រើស​រើស​យក​មេ​ពាក្យ​ដែល​ខ្វះ ព្រម​ទាំង​អត្ថ​ន័យ​ផង សរសេរ​ខ្លួន​ឯង​ចុះ​បន្ថែមឱ្យ​មាន​មេ​ពាក្យ​ក្រែល​ជាង​ពី​មុខ បាន​ដក​ស្រង់​យក​កាព្យ​ជា​ព្រះ​រាជ​និពន្ធ​នៃ​ព្រះ​ករុណា​ ព្រះ​បាទ​សម្ដេច​ព្រះ​ហរិរក្សរាមា ឥស្សរាធិបតី (ព្រះ​បរមកោដ្ឋ)ខ្លះ កាព្យ​សាស្ត្រា​ច្បាប់​រាជ​នេតិ​ជា​ព្រះ​និពន្ធ​នៃ ព្រះ​រាជ​សម្ភារ​ខ្លះ ល្បិច​ចៅ​ក្រម ដែល​កើត​មាន​ក្នុង​រជ្ជ​កាល​នៃ ព្រះ​បាទ​សម្ដេច​ព្រះ​ជ័យ​ចេស្ដា​ខ្លះ ចំពោះ​ត្រង់​អត្ថន័យ​នៃ​ពាក្យ មន្ទលេន សេន​បទ មណ្ឌុកដ​ សីហ​លោ, សុភា​សិត​និង​ភាសិត​បុរាណ​ខ្លះ, និង​កាព្យ​របស់​ខ្ញុំ​ខ្លះ តម្រូវឱ្យ​សម​តាម​អត្ថន័យ​របស់​មេ​ពាក្យ​នោះ​ៗ​ដោយ​អន្លើ​ៗ, ក៏​ឃើញ​ថា វចនានុក្រម​ខ្មែរ​ទាំង ២ ភាគ​ដែល​បោះ​ពុម្ព​គ្រា​ទី ៥ នេះ​ទូលំទូលាយ​គ្រាន់​បើ​បន្តិច​ជាង​មុខ, ប៉ុន្តែ​បើ​ធៀប​ប្រៀប​ទៅ​នឹង​ផ្លូវ ក៏​មាន​ឋានៈ​ត្រឹម​តែ​ប្រហែល​នឹង​ថ្នល់​លំ​ដែល​បាន​ចាក់​រាយ​ក្រួស​បាយ​ក្រៀម​ស្ដើង​ៗ​ប៉ុណ្ណោះ ពុំ​ទាន់​មាន​ឋានៈ​ស្មើ​នឹង​ថ្នល់​ដែល​ចាក់​ជ័រ​យ៉ាង​ក្រាស់​រលើប​រលង់​នៅ​ឡើយ​ទេ; ​ក្នុង​អនាគត​កាល​មិន​យូរ​ឆ្នាំ​ប៉ុន្មាន ទើប​អាច​នឹង​ឡើង​ឋានៈ​ស្មើ​នឹង​ថ្នល់​ចាក់​ជ័រ​រលង់​រលើប​ពុំ​ខាន​ឡើយ, គួរឱ្យ​ខ្ញុំ​នឹក​ស្ដាយ​ណាស់​ ដោយ​មិន​បាន​ឃើញ​ឋានៈ​ខ្ពង់​ខ្ពស់​របស់​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​នេះ! ការ​ពិនិត្យ​ក្រោយ​នេះ​, ខ្ញុំ​បាន​ថ្លែង​ការណ៍​យ៉ាង​ពិស្ដារ ឱ្យគណៈ​កម្មការ​ទាំង ៤ រូប​បាន​ដឹង​អំពី​​យោបល់​នៃ​គណៈ​កម្មការ​មុន​ដំបូង​ដែល​ខ្ញុំ​បាន​ពោល​ហើយ​ខាង​លើ, គណៈ​កម្មការ​ទាំង ៤ រូប​ក៏​មាន​​​​យោបល់​ព្រម​គ្នា​ជា​ឯកច្ឆន្ទ​ថា ត្រូវ​យើង​យក​យោបល់​របស់​គណៈ​កម្មការ​ដំបូង​នោះ​មក​អនុវត្ត កុំ​ទុក​វចនានុក្រម​នេះឱ្យ​នៅ​រសេមរសាម​ច្រើន​ពេក នាំឱ្យ​ពិបាក​ប្រើ ពិបាក​ដោះ​ស្រាយ​ណាស់ ប៉ុន្តែ​ត្រង់​សញ្ញា​ដែល​ហៅ​ថា អឌ្ឍចន្ទ នោះ​ត្រូវ​លើក​ទុក​ទៅ​ចុះ ព្រោះ​វិនាស​បាត់​រូប​បាត់​ឈ្មោះ​ទៅ​ហើយ បើ​ទុក​ជា​យើង​បង្កើត​ក្នុង​សម័យ​នេះឱ្យ​មាន​រូប​សណ្ឋាន​ផ្សេង​ជា​ជំនួស សម្រាប់​ប្រើ​ដាក់​លើ​ពាក្យ​កំញ្រ ទាំង​ប៉ុន្មាន​នោះ​ក៏​ពុំ​កើត​ដែរ ។ ឯ​យោបល់​ក្រៅ​ពី​នោះ យើង​ត្រូវ​អនុវត្ត​តាម​ខ្លះ ដើម្បី​បើក​ផ្លូវឱ្យ​មាន​ឱកាស​ច្រហ​ទូលំ​ទូលាយ ឱ្យអស់​លោក​អ្នក​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ​នា​អនាគត​ងាយ​ដើរ​ ដ្បិត​ក្នុង​សម័យ​សង្គម​រាស្ត្រ​និយម ដែល​មាន សម្តេច​ព្រះ​នរោត្តម សីហនុ ឧប​យុវរាជ ព្រះ​ប្រមុខរដ្ឋ ជា​ព្រះ​បិតា​អក្សរសាស្ត្រ​ជាតិ ព្រះ​អង្គ​សព្វ​ព្រះ​រាជ​ហ្ឫទ័យឱ្យ​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ​យើង​លូត​លាស់​ចម្រើន​នេះ ផ្ទុយ​គ្នា​ស្រឡះ​ពី​សម័យ​មុន ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ដាច់​ស្រយាល​ទៅ​ហើយ, យើង​គួរ​សម្រេច​តាម​យោបល់​របស់​គណៈ​កម្មការ​ដំបូង​បង្អស់​នោះ​បាន​ខ្លះ​ហើយ ព្រោះ​មិន​ដូច​សម័យ គ. ស. ១៩​១៥ នោះ​ទេ ។ ខ្ញុំ​និង​គណៈ​កម្មការ​ទាំង​ ៤ រូប​ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជា​ឯកច្ឆន្ទ តាម​យោបល់​របស់​គណៈ​កម្មការ​ដំបូង​បង្អស់​នោះ, មិន​ទាំង​អស់​ទេ គ្រាន់​តែ​អនុវត្ត​តាម​ខ្លះ​ទុកឱ្យ​គង់​តាម​ទម្លាប់​ខ្លះ​ដើម្បី​គោរព​អធ្យាស្រ័យ​នៃ​អស់​លោក​អ្នក​ធ្លាប់​សរសេរ​រត់​គំនិត​រត់​ដៃ​ទៅ​ហើយ ។ › អធិបតី ​និង​ក្រុម​ជំនុំ ដែល​តាំង​ដោយ​ព្រះ​រាជ​ប្រកាស​លេខ ៦៧ ចុះ​ថ្ងៃ​ទី ៤ ខែ​សេបតមប្រិ៍ ឆ្នាំ ១៩១៥ និង​ព្រះ​រាជ​ប្រកាស​តាម​លំដាប់​មុន​ក្រោយឱ្យ​បង្កើត​វចនានុក្រម​ខ្មែរ ។ អធិបតី សម្ដេច​ចក្រី​កុញ្ជរាធិបតី ពេជ្រ ប៉ុណ្ណ សេនាធិបតី​ក្រសួង​សិក្សាធិការ​និង​យុទ្ធនាធិការ (កាល​នៅ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា អ្នក​ឧកញ៉ា​ចក្រី​កុញ្ជរាធិបតី… ) ។ ក្រុម​ជំនុំ ១- សម្ដេច​ព្រះ​រាជ​អយ្យកោ វរចក្ររណឫទ្ធិ សុធារស (កាល​នៅ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ព្រះ​អង្គ​ម្ចាស់) ២- សម្ដេច​ក្រុម​ព្រះ​ ភាណុវង្ស (កាល​នៅ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ព្រះ​អង្គ​ម្ចាស់) ៣- ព្រះ​វន​រ័ត ចន្ទ (វត្ត​ឧណ្ណា​លោម​ ក្រុង​ភ្នំ​ពេញ) ៤- ព្រះ​មហាវិមល​ធម្ម ថោង ចាង​ហ្វាង​ទី ១ នៃ​សាលា​បាលី​ជាន់​ខ្ពស់ ក្រុង​ភ្នំ​ពេញ ៥- ព្រះ​មហារាជ​ធម្ម សួស ចៅ​អធិការ​វត្ត​ប្រយូរ​វង្ស ក្រុង​ភ្នំ​ពេញ ៦- អ្នក​ឧកញ៉ា​ធម្មានិករ គង់ (សេនាបតី​ទី​វាំង​វរ​វៀង​ជ័យ​ចាស់ រ៉ឺត្រែត ) ៧- អ្នក​ឧកញ៉ា​ពិភិតឦសូរ ម៉ី (សេនាបតី​ទី​ចក្រី​ចាស់ រ៉ឺត្រែត); ៨- អ្នក​ឧកញ៉ា​វិបុល​រាជ មាស (ឧបសេនាធបតីក្រសួង​ក្សេត្រា​ធិការ… ) ៩- អ្នក​ឧកញ៉ា​ស្រី​ធម្មា​ធិរាជ អ៊ុក (ឧបសេនាបតី​ក្រសួង​ព្រះ​បរម​រាជ​វាំង… ) ១០- ព្រះ​ពុទ្ធ​ឃោសាចារ្យ ជួន ណាត (កាល​នៅ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ព្រះ​គ្រូ​សង្ឃ​សត្ថា ជា​អាចារ្យ​សាលា​បាលី​ជាន់​ខ្ពស់ ជា​អ្នក​កាន់​ការ​ជាប់​រៀង​រាប​ដរាប​​មក​ដល់​សម័យ​បោះ​ពុម្ព​សម្រេច​កើត​បាន​ជា​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​នេះ) ១១- ឧកញ៉ា​សុត្តន្តប្រីជា អ៊ិន (អ្នក​បាត់​ដំបង , តាំង​ពី​កាល​នៅ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​អាចារ្យ អ៊ិន រហូត​ដល់​បាន​ឋានន្តរ​ជា​ទី​ឧកញ៉ា​នេះ) ១២- អ្នក​អាចារ្យ អ៊ិត ហាក់ អាចារ្យ​សាលា​បាលី​​ជាន់​ខ្ពស់ (តាំង​ពី​កាល​នៅ​ជា​បព្វជិត មាន​ឋាន​ន្តរ​ជា​ព្រះ​សីល​សំវរ​រាជា​គណៈ វត្ត​ឧណ្ណាលោម)​ ១៣- ឧញ៉ា​សុភាធិរាជ ស៊ូ (ចៅ​ក្រម​សាលា​ឧទ្ធរណ៍ ក្រុង​ភ្នំ​ពេញ) ១៤- ព្រះ​ញាណវីរិយៈ​ ឡុង (ចៅ​អធិការ​វត្ត​នួន​មណីរាម ក្រុង​ភ្នំពេញ) អាចារ្យ​សាលា​បាលី​ជាន់​ខ្ពស់ ១៥- ព្រះ​ឧត្តមមុនី អ៊ុម ស៊ូ (វត្ត​ឧណ្ណាលោម) អធិបតី​រង​នៃ​ក្រុម​ជំនុំ​ប្រែ​ព្រះ​ត្រៃ​បិដក (កាល​នៅ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ព្រះ​គ្រូ​វិមល​ប្បញ្ញា) ១៦- ព្រះ​សាក្យវង្ស ហួត តាត អាចារ្យ​បង្រៀន​សំស្ក្រឹត​នៅ​សាលា​បាលី​ជាន់​ខ្ពស់, អធិបតី​រង​នៃ​ក្រុម​ជំនុំ​ប្រែ​ព្រះ​ត្រៃ​បិដក (កាល​នៅ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ព្រះ​គ្រូ​សង្ឃវិជ្ជា) ១៧- ក្រម​ការ ជុំ ម៉ៅ (កាល​កំពុង​ទទួល​ភារៈ​ធ្វើ​ការ​នៅ​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ) ១៨- ឧញ៉ា​ទេពពិទូ ឈឹម ក្រសេម​គន្ថបណ្ឌិតនៅ​ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ។ បណ្ដា​ក្រុម​ជំនំ​ទាំងនេះ អស់​លោក​ខ្លះ​បាន​ជួយ​ធ្វើ​ការ​ដោយ​ពេញ​កម្លាំង, ខ្លះ​ជួយ​ធ្វើ​មួយ​ដង​មួយ​កាល, ខ្លះ​គ្រាន់​តែ​មាន​នាម​តាំង​ក្នុង​ព្រះ​រាជ​ប្រកាស​ប៉ុណ្ណោះ ។ លោក ហ៊្សក សេដែស ចាងហ្វាង​សាលា​បារាំងសែស​នៅ​ចុង​បូព៌ា​ប្រទេស (កាល​នៅ​ជា​ សមាជិក កម្មការ នៃ​សាលា​បារាំងសែស​នោះ​នៅ​ឡើយ, ក្នុង​ឱកាស​ដែល​លោក​នៅ​ធ្វើ​ការ​ក្នុង​កម្ពុជរដ្ឋ) ជា​អ្នក​ផ្ដួចផ្ដើមឱ្យ​កើត​ការ​នេះ​ឡើង ព្រម​ទាំង​ឆ្លៀត​ជួយ​ធ្វើ​ការ​នេះ​ជា​មួយ​នឹង​អស់​លោក​ក្រុម​ជំនុំ​ផង​ដែរ ។ លុះ​ដល់​មក​អវសាន​កាល ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ជួន ណាត បាន​រើ​កែ​ធ្វើ​ជា​ថ្មី​ឡើង​ម្ដង​ទៀត ដោយ​សេចក្ដី​ខំប្រឹង​ពេញ​កម្លាំង​តែ​មួយ​រូប​គត់​ឥត​មាន​លោក​ណា​ជាគម្រប់​ពីរ​ឡើយ ដរាប​ទាល់​តែ​ហើយ​ការ​ស្រេច​កើត​បាន​ជា​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​នោះ​ឡើង, ជា​ការ​កើត​ដំបូង​បំផុត​ក្នុង​កម្ពុជរដ្ឋ។ រៀបរៀងដោយៈ ព្រះតេជព្រះគុណ កោសលមុនី យិន-រតនសុធាវី (វប្បធម៌រលត់ ជាតិរលាយ វប្បធម៌ពណ្ណរាយ ជាតិថ្កើងថ្កាន អក្សរសាស្រ្តខ្មែរជាគោលរបស់ជាតិ វិន័យនៃលោកនាថ ជាគោលព្រះពុទ្ធសាសនា កាលបើអក្សរសាស្រ្តខ្មែរបាត់បង់ ជាតិក៏អាប់ឱនសាបសូន្យទៅជាលំដាប់លំដោយ) ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

មហា​វារ​សំយុត្ត​ខ្សែ ១៦ និង បដិសម្ភិទា​ខ្សែ ៩ ព្រះ​ញាណ​បវរ​វិជ្ជា អែម ចាងហ្វាង​សាលា​បាលី​ជាន់ខ្ពស់ អធិប្បាយ ទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩២៧ មហា​វារ​សំយុត្ត​ខ្សែ ១៦ សម្ដែង​ថា​មាន​ភិក្ខុ ១ អង្គមាន​នាម​និង​គោត្រ​មិន​ប្រាកដ ទូល​សួរ​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ កាល​ដែល​ព្រះ​អង្គ​គង់​នៅ​វិហារ​ព្រះ​ជេតពន នគរ​សាវត្ថី ដោយ​បាលី​ថា ៖ អវិជ្ជា​អវ‍ិជ្ជា​ភន្តេវុច្ចត‍ិ កតមានុខោភន្ដេអវ‍ិជ្ជា កិតាវតាចអវ‍ិជ្ជាគតោហោត‍ិ ។ ប្រែ​ថា បពិត្រ​ព្រះ​ដ៏​មាន​បុណ្យ​ដ៏​ចម្រើន កិរិយា​ល្ងង់​ខ្លៅ​មិន​ដឹង​ព្រះ​អង្គ​ពោល​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា​អវិជ្ជា បពិត្រ​ព្រះ​ដ៏​មាន​បុណ្យ​ដ៏​ចម្រើន​អវិជ្ជា​នោះ​តើ​ដូចម្ដេច ? បុគ្គល​ដែល​លុះ​ក្នុង​ចំណោម​នៃ​អវិជ្ជា មាន​ដោយ​ហេតុ​ប៉ុន្មាន​យ៉ាង ? ។ ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ព្រះ​អង្គ​សម្ដែង​វិសជ្ជនា​ថាៈ យំខោភិក្ខុទុក្ខេអញាណំ ទុក្ខសមុទយេអញាណំ ទុក្ខនិរោធេអញាណំ ទុក្ខនិរោធគាមិនិបដិបទាយអញាណំ អយំវុច្ចត‍ិកិក្ខុអវ‍ិជ្ជា ឯតាវតាចអវ‍ិជ្ជាគតោហោត‍ិ ។ ប្រែ​ថាៈ ម្នាល​ភិក្ខុ សេចក្ដី​ល្ងង់​ពុំ​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​កង​ទុក្ខ​ឯ​ណា​មែន​ពិត សេចក្ដី​ល្ងង់​ពុំ​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​សភាវៈ​​គឺ​តណ្ហា ជា​ទី​ប្រជុំ​បណ្ដាល​ឲ្យ​កើត​ឡើង​នូវ​កង​ទុក្ខ​ឯ​ណា​មែន​ពិត សេចក្ដី​ល្ងង់​ពុំ​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​ឧបាយ​ជា​ទី​រំលត់​នូវ​កង​ទុក្ខ​ឯ​ណា​មែន​ពិត ម្នាល​ភិក្ខុ​សេចក្ដី​ល្ងង់​ពុំ​ដឹង​ច្បាស់ ៤ យ៉ាង​នេះ ព្រះ​តថាគត​ពោល​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា​អវិជ្ជា បុគ្គល​ដែល​លុះ​អំណាច​នៃ​អវិជ្ជា​ដោយ​ហេតុ​មាន​ប្រមាណ​ប៉ុណ្ណេះ​​ឯង ។ ភិក្ខុ​នោះ ទូល​សួរ​នូវ​វិជ្ជា​តទៅ​ទៀត ដោយ​បាលី​ថា ៖​ វ‍ិជ្ជាវ‍ិជ្ជាត‍ិភន្តេវុច្ចត‍ិ កតមានុខោភន្តេវ‍ិជ្ជា កិតាវតាចវីជាគតោហោត‍ិ ។ ប្រែ​ថាៈ បពិត្រ​ព្រះ​ដ៏​មាន​បុណ្យ​ដ៏​ចម្រើន កិរិយា​ដែល​ចេះ​ដឹង​ច្បាស់ ព្រះ​អង្គ​ពោល​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា​វិជ្ជា បពិត្រ​ព្រះ​ដ៏​មាន​បុណ្យ​ដ៏​ចម្រើន វិជ្ជា​នោះ​តើ​ដូចម្ដេច ? បុគ្គល​ដែល​លុះ​ក្នុង​អំណាច​នៃ​វិជ្ជា កើត​បាន​​ដោយ​ហេតុ​ប៉ុន្មាន ? ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់សម្ដែង​វិសជ្ជនា​ថា ៖ យំខោភិក្ខុ ទុក្ខេញាណំ ទុក្ខសមុទយេញណំ ទុក្ខនិរោធញាណំ ទុក្ខនិរោគាមិនិបដិបទាយញាណំ អយំវុច្ចត‍ិភិក្ខុវ‍ិជ្ជា​ ឯតាវតាចវ‍ិជ្ជាគតោហោត‍ិ​។ ប្រែ​ថាៈ ម្នាល​ភិក្ខុ សេចក្ដី​ចេះ​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​កង​ទុក្ខ​ឯ​ណា​មែន​ពិត​សេចក្ដី​ចេះ​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​សភាវៈ គឺ​តណ្ហា​ជា​ទី​ប្រជុំ​បណ្ដាល​ឲ្យ​កើត​ឡើង​នូវ​កង​ទុក្ខ​ឯ​ណា​មែន​ពិត សេចក្ដី​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​ឧបាយ​ជា​ទី​រំលត់​នូវ​កង​ទុក្ខ​ឯ​ណា​មែន​ពិត សេចក្ដី​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​ផ្លូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​កាន់​ទី​រំលត់​ទុក្ខ​ឯ​ណា​មែន​ពិត ម្នាក​ភិក្ខុ សេចក្ដី​ចេះ​ដឹង​ច្បាស់​ទាំង ៤ យ៉ាង​នេះ ព្រះ​តថាគត​ពោល​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា​វិជ្ជា បុគ្គល​ដែល​ដល់​នូវ​វិជ្ជា កើត​មាន​ដោយ​ហេតុ​មាន​ប្រមាណ​ប៉ុណ្ណេះ​ឯង ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត ក្នុង​គម្ពីរ បដិសម្ភិទា ខ្សែ ៩ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ ព្រះ​អង្គ​សម្ដែង​នូវ​ទោស​នៃ​អវិជ្ជា​មាន ៥ ដោយ​បាលី​ថា ៖ បញ្ចហាការេហិ អវ‍ិជ្ជាយអាទីនវោហោត‍ិ ប្រែ​ថាៈ ទោស​របស់​អវិជ្ជា កើត​មាន​ដល់​​សត្វ ដោយ​អាការ​ទាំងឡាយ ៥ យ៉ាង ។ កតមេហិបញ្ចហាការេហិ អវ‍ិជ្ជាយអាទីនវោហោត‍ិ អនិច្ចត្ថេនអវ‍ិជ្ជាយអាទីនវោហោត‍ិ ទុក្ខ​ត្ថេនអវ‍ិជ្ជាយ-​អាទីនវោហោត‍ិ អនត្តត្ថេនអវ‍ិជ្ជាយអាទីនវោហោត‍ិ សន្តាបត្ថេនអវ‍ិជ្ជាយអាទីនវោហោត‍ិ វ‍ិបរិណាមណត្ថេន-អវ‍ិជ្ជាយអាទីនវោហោត‍ិ ឥមេហិបញ្ចហិអាការេហិ អវ‍ិជ្ជាយអាទីនវោហោត‍ិ ។ ប្រែ​ថាៈ ទោស​របស់​អវិជ្ជា​កើត​មាន​ដល់​សត្វ ដោយ​អាការ​ទាំងឡាយ ៥ យ៉ាង​ដូចម្ដេច​ខ្លះ ? វិសជ្ជនា​ថា ទោស​របស់​អវិជ្ជា​កើត​មាន​ដល់​សត្វ ដោយ​អត្ថ​ថា​ញ៉ាំង​សត្វ​មិន​ឲ្យ​តាំង​នៅ​ជានិច្ច​មួយ ទោស​របស់​អវិជ្ជា​កើត​មាន​ដល់​សត្វ ដោយ​អត្ថ​ថា ញ៉ាំង​សត្វ​ឲ្យ​ដល់​នូវ​សេចក្ដី​ទុក្ខ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ក្នុង​កាយ និង​ចិត្ត​មួយ ទោស​របស់​អវិជ្ជា​កើត​មាន​ដល់​សត្វ​ដោយ​អត្ថ​ថា ញ៉ាំង​សត្វ​ឲ្យ​មាន​តែ​ស្រាយ ៗ មិន​ឲ្យ​មាន​ខ្លឹមសារ​មួយ ទោស​របស់​អវិជ្ជា​កើត​មាន​ដល់​សត្វ ដោយ​អត្ថ​ថា ញ៉ាំង​សត្វ​ឲ្យ​ក្ដៅ​ក្រហាយ​សព្វ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ក្នុង​កាយ និង​ចិត្ត​ជានិច្ច​មួយ, ទោស​របស់​អវិជ្ជា​កើត​មាន​ដល់​សត្វ​ដោយ​អត្ថ​ថា ញ៉ាំង​សត្វ​ឲ្យ​ទ្រុឌទ្រោម​ចាស់​ជរា​គ្រាំគ្រា​ប្រែប្រួល​ទៅ​ជា​ប្រក្រតី​មួយ, ទោស​របស់​អវិជ្ជា​កើត​មាន​ដល់​សត្វ​ដោយ​អាការ​ទាំងឡាយ ៥ យ៉ាង​នេះ​ឯង ។ អវិជ្ជា​ដែល​នឹង​រលត់​សូន្យ​ទៅ​ដោយ​អាការ ៨ យ៉ាង​ដោយ​បាលី​ថា ៖ កតមេហិ អដ្ឋហិអាការេហិ អវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ និទាននិរោធេនអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ សមុទយនិវោធេនអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ ជាត‍ិនិរោធេនអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ ហេតុនិរោធេនអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ បច្ចយនិរោធេនអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ ញាណុប្បាទេនអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ និរោធុបដ្ឋានេនអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ ឥមេហិ អដ្ឋហិអាការេហិអវ‍ិជ្ជានិរុជ្ឈត‍ិ ។ ប្រែ​ថា អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ​ដោយ​អាការ​ទាំងឡាយ ៨ យ៉ាង​ដូចម្ដេច ? វិសជ្ជនា អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ ដោយ​កិរិយា​រលត់​នូវ​នាម និង​រូប​ដែល​ជា​ទីតាំង​កើត​ឡើង​នៃ​កង​ទុក្ខ ១ អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ ដោយ​កិរិយា​រលត់​នូវ​សភាវៈ​គឺ​តណ្ហា ដែល​ជា​ទី​ប្រជុំកើត​ឡើង​នៃ​កង​ទុក្ខ ១ អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ ដោយ​កិរិយា​រលត់​នូវ​ជាតិ ១ អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ ដោយ​កិរិយា​រលត់​នូវ​បច្ច័យ គឺ​អាហារ និង​ផស្ស និង​នាម​រូប ១ អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ ដោយ​កិរិយា​កើត​ឡើង​នៃ​ញាណ​គឺ​ប្រាជ្ញ​ដឹង​ច្បាស់ ១ អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ ដោយ​កិរិយា​បង្កើត​ឡើង​ប្រាកដ​នៃ​និរោធ ១ ថែម​អវិជ្ជា ១ ទៀត ដែល​ជា​មេ​ដើម​រលត់​សូន្យ​ទៅ​ដោយ​ធម៌​ទាំង ៧ ខាង​ដើម​នេះ​ត្រូវ​ជា ៨ អវិជ្ជា​រលត់​សូន្យ​ទៅ ដោយ​អាការ​ទាំងឡាយ ៨ នេះ ។សម្ដែង​អំពី​អវិជ្ជា និង វិជ្ជា​ចប់​សេចក្ដី​ជា​សង្ខេប​ប៉ុណ្ណេះ ៕ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

សុចរិត​ ៣ តីណិ​ សុចរិតានិ​ សុចរិត​ ៣​ យ៉ាង​ គឺ៖ ១.​ កាយសុចរិតំ​ សុចរិត​ដោយ​កាយ ២.​ វចីសុចរិតំ​ សុចរិត​ដោយ​វាចា ៣.​ មនោសុចរិតំ​ សុចរិត​ដោយ​ចិត្ត អធិប្បាយ ការ​ប្រព្រឹត្ត​ត្រឹម​ត្រូវ​ ឬ​ការប្រព្រឹត្ត​ល្អ ហេតុ​នោះ​ ទើប​ឈ្មោះ​ថា​ សុចរិត​ ( សុដ្ឋុ ចរិតានិ, សុន្ទរានិ វា ចរិតានីតិ សុចរិតានិ​ ) ។​ ធម៌​ទាំង​ ២​ ពួក​នេះ​ ( ទុច្ចរិត​ និង​សុចរិត )​ គួរ​ពោល​ដោយ​ន័យ​បញ្ញត្តិ​មួយ​ ដោយ​កម្មបថ​មួយ ។ ពោល​ដោយ​បញ្ញត្តិ​មុន​ ៖​ ការ​ប្រព្រឹត្ត​កន្លង​ល្មើស​សិក្ខាបទ​ដែល​បញ្ញត្ត​ទុក​ហើយ​ ក្នុង​កាយទ្វារ​ ឈ្មោះ​ថា​ កាយទុច្ចរិត,​ ការ​មិន​ប្រព្រឹត្ត​កន្លង​ល្មើស​ ឈ្មោះ​ថា​ កាយសុចរិត ។​​ ការប្រព្រឹត្ត​កន្លង​ល្មើស​សិក្ខាបទ​ដែល​បញ្ញត្ត​ទុក​ហើយ​ក្នុង​វចីទ្វារ​ ឈ្មោះ​ថា​ វចីទុច្ចរិត,​ ការ​មិន​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​ ឈ្មោះ​ថា​ វចីសុចរិត ។​ ការ​ប្រព្រឹត្ត​កន្លង​ល្មើស​សិក្ខាបទ​ដែល​ទ្រង់​បញ្ញត្ត​ទុក​ហើយ​ ក្នុង​ទ្វារ​ទាំង​ ២​ នុ៎ះ​ឯង​ ឈ្មោះ​ថា​ មនោទុច្ចរិត,​ ការ​មិន​ប្រព្រឹត្ត​កន្លង​ល្មើស​ ឈ្មោះ​ថា​ មនោសុចរិត ។​ នេះ​ពោល​ដោយ​បញ្ញត្តិ ។ ចំណែក​ចេតនា​ ៣​ មាន​បាណាតិបាត​ជា​ដើម​ ដែល​កើត​ឡើង​ ទាំង​ក្នុង​កាយទ្វារ​ ទាំង​ក្នុង​វចីទ្វារ​ ឈ្មោះ​ថា​ កាយទុច្ចរិត ។​ ចេតនា​ ៤​ មាន​មុសាវាទ​ជា​ដើម​ ឈ្មោះ​ថា​ វចីទុច្ចរិត ។​ ធម៌​ ៣​ ដែល​ប្រកប​ដោយ​ចេតនា​ គឺ​ អភិជ្ឈា​ (​ ការ​សម្លឹង​រំពៃ​ចង់​បាន​ទ្រព្យ​អ្នក​ដទៃ )​ ព្យាបាទ​( ប៉ុន​ប៉ង​អាក្រក់​លើ​អ្នក​ដទៃ )​ មិច្ឆាទិដ្ឋិ​ ( យល់​ខុស )​ ឈ្មោះ​ថា​ មនោទុច្ចរិត ។​ ចេតនា​ក្តី​ វិរតិ​ក្តី​ ទាំង​ ៣​ យ៉ាង​ ដែល​កើត​ឡើង​ដល់​អ្នក​ដែល​វៀរ​ចាក​បាណាតិបាត​ជា​ដើម​ ឈ្មោះ​ថា​ កាយសុចរិត​, ចេតនា​ក្តី​ វិរតិ​ក្តី​ ទាំង​ ៤​ យ៉ាង​ ដែល​កើត​ឡើង​ដល់​អ្នក​ដែល​វៀរ​ចាក​មុសាវាទ​ជា​ដើម​ ឈ្មោះ​ថា​ វចីសុចរិត ។​ ធម៌​ ៣​ យ៉ាង​ដែល​ប្រកប​ដោយ​ចេតនា​ គឺ​ អនភិជ្ឈា​ ( មិន​សម្លឹង​រំពៃ​ចង់​បាន​ទ្រព្យ​អ្នក​ដទៃ )​ អព្យាបាទ​ ( មិន​ប៉ុន​ប៉ង​អាក្រក់​លើ​អ្នក​ដទៃ )​ សម្មាទិដ្ឋិ​( យល់​ត្រូវ )​ ឈ្មោះ​ថា​ មនោសុចរិត​ នេះ​ពោល​ដោយ​កម្មបថ ។ ទុច្ចរិត​ ៣ តីណិ​ ទុច្ចរិតានិ ទុច្ចរិត​ ៣​ យ៉ាង​ គឺ៖ ១. កាយទុច្ចរិតំ​ ទុច្ចរិត​ដោយ​កាយ

សំវេគោ​ ច​ សំវេជនីយេសុ​ ឋានេសុ​ សេចក្តី​សង្វេគ​ក្នុង​ហេតុ​ទាំង​ឡាយ​គួរ​សង្វេគ​ [ បាន​ដល់​ជាតិទុក្ខ​ ជរាទុក្ខ​ មរណទុក្ខ​ និង​ព្យាធិទុក្ខ ] សំវិគ្គស្ស​ ច​ យោនិសោ​ បធានំ សេចក្តី​ព្យាយាម​ [ បាន​ដល់​សម្មប្បធាន​ ៤ ]​ ដោយ​ឧបាយ​របស់​បុគ្គល​អ្នក​មាន​ចិត្ត​សង្វេគ អធិប្បាយ ក្នុង​ពាក្យ​ថា​ សំវេគោ​ ច​ សំវេជនីយេសុ​ ឋានេសុ​ នេះ​ ដែល​ឈ្មោះ​ថា​ សំវេគ​ បាន​ដល់​ ញាណទស្សនៈ​ ដោយ​ការ​ឃើញ​ ការ​កើត​ជា​ដើម​ដោយ​ភាព​ជា​ភ័យ​ យ៉ាង​នេះ​ថា​ ជាតិភ័យ​ ( ការ​កើត​ជា​ភ័យ )​ ជរាភ័យ​ ( ការ​ចាស់​ជា​ភ័យ )​ ព្យាធិភ័យ​ ( ការ​ឈឺ​ជា​ភ័យ )​ មរណភ័យ​ ( ការ​ស្លាប់​ជា​ភ័យ ) ។​ ពាក្យ​ថា​ សំវេជនីយំ​ ឋានំ​ សំដៅ​ដល់​ ជាតិ​ ជរា​ ព្យាធិ​ និង​មរណៈ។​ ធម៌​ទាំង​ ៤​ ប្រការ​នេះ​ លោក​ហៅ​ថា​ ធម៌​ជា​ទី​តាំង​ ជា​ហេតុ​នៃ​សេចក្តី​សង្វេគ​តក់​ស្លុត​ ព្រោះ​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​កើត​សេចក្តី​សង្វេគ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ ជាតិទុក្ខ​ ជរាទុក្ខ​ ព្យាធិទុក្ខ​ មរណទុក្ខ ។ ពាក្យ​ថា​ សំវិគ្គស្ស​ ច​ យោនិសោ​ បធានំ​ គឺ​សេចក្តី​ព្យាយាម​ដោយ​ឧបាយ​ត្រូវ​ទំនង​ របស់​អ្នក​ដែល​កើត​សេចក្តី​សង្វេគ​យ៉ាង​នេះ ។​ ពាក្យ​នេះ​ជា​ឈ្មោះ​នៃ​សេចក្តី​ព្យាយាម​ដែល​មក​ហើយ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ “ឥធ ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ​ ភិក្ខុ​ក្នុង​សាសនា​នេះ​ រមែង​ញ៉ាំង​ឆន្ទៈ​ឲ្យ​កើត​ឡើង​ ដើម្បី​ការ​មិន​កើត​ឡើង​នៃ​អកុសល​ធម៌​ដ៏​លាមក​ ដែល​នៅ​មិន​ទាន់​កើត​ឡើង” ។ ( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា ) បទ​ថា​ ជាតិភយំ​ ( ជាតិភ័យ )​ បាន​ដល់​ ញាណ​ដែល​ឃើញ​ជាតិ​ ( ការ​កើត )​ ដោយ​ភាព​ជា​ភ័យ​តាំង​នៅ ។​ សូម្បី​ក្នុង​ញាណ​ ដែល​ឃើញ​ជរា​ និង​មរណៈ​ ដោយ​ភាព​ជា​ភ័យ​ជា​ដើម​ ក៏​មាន​ន័យ​នេះ​ឯង ។ បទ​ថា​ អនុប្បន្នានំ​ បាបកានំ​ ( ដើម្បី​ញ៉ាំង​អកុសលធម៌​ដ៏​លាមក​ដែល​មិន​ទាន់​កើត )​ ជា​ដើម​ ព្រះ​ដ៏​​មាន​ព្រះ​ភាគ​ត្រាស់​សេចក្តី​ព្យាយាម​ដែល​ជា​ហេតុ​របស់​ភិក្ខុ​អ្នក​ឃើញ​ជាតិ​ជា​ដើម​ ដោយ​ភាព​ជា​ភ័យ​ហើយ​ ប្រាថ្នា​ដើម្បី​នឹង​រួច​ផុត​ចាក​ជាតិ​ ជរា​ ព្យាធិ​ និង​មរណៈ ។​ ( អដ្ឋសាលិនី​ អដ្ឋកថា ) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ