សូចិមុខីសូត្រ (សមណសក្យបុត្រតែងឆាន់បិណ្ឌបាតប្រកបដោយធម៌) សម័យមួយ ព្រះសារីបុត្តមានអាយុ គង់នៅក្នុងវត្តវេឡុវ័ន ជាកលន្ទកនិវាបស្ថាន ជិតក្រុងរាជគ្រឹះ ។ លំដាប់នោះ ព្រះសារីបុត្តមានអាយុ ស្លៀកស្បង់ ប្រដាប់បាត្រនិងចីវរ ក្នុងបុព្វណ្ហសម័យ ហើយចូលទៅចូលកាន់ក្រុងរាជគ្រឹះ ដើម្បីបិណ្ខបាត លុះចូលទៅបិណ្ខបាតតាមលំដាប់ច្រកក្នុងរាជគ្រឹះហើយ បានទៅគង់អាស្រ័យក្បែរជើងជញ្ចាំងមួយ ឆាន់ចង្ហាន់បិណ្ខបាតនោះ ។ គ្រានោះ បរិព្វាជិកាឈ្មោះសូចិមុខី បានចូលទៅរកព្រះសារីបុត្តមានអាយុ លុះចូលទៅដល់ហើយ បាននិយាយនឹងព្រះសារីបុត្តមានអាយុដូច្នេះថា បពិត្រសមណៈ លោកឱនមុខឆាន់ឬអ្វី ។ នែប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនឱនមុខ ឆាន់ទេ ។ បពិត្រសមណៈ បើដូច្នោះ លោកងើយមុខឆាន់ឬ ។ ម្នាលប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនងើយមុខឆាន់ទេ ។ បពិត្រសមណៈ បើដូច្នោះ លោកបែរមុខទៅកាន់ទិសធំ (ទាំងបួន) ឆាន់ឬអ្វី ។ ម្នាលប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនបែរមុខទៅកាន់ទិសធំឆាន់ទេ ។ បពិត្រសមណៈ បើដូច្នោះ លោកងាកមុខទៅកាន់ទិសតូច (ទាំងបួន) ឆាន់ឬអ្វី ។ ម្នាលប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនងាកមុខទៅកាន់ទិសតូចឆាន់ទេ ។ ចុះព្រោះហេតុដូចម្តេច កាលដែលខ្ញុំសួរលោកថា បពិត្រសមណៈ លោកឱនមុខឆាន់ឬអ្វី លោកឆ្លើយថា នែប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនឱនមុខ ឆាន់ទេ កាលដែលខ្ញុំសួរលោកថា បពិត្រសមណៈ បើដូច្នោះ លោកងើយមុខឆាន់ឬអ្វី លោកឆ្លើយថា នែប្អូនស្រី អាត្មាមិន​មែន​ងើយមុខឆាន់ទេ កាលដែលខ្ញុំសួរលោកថា បពិត្រសមណៈ បើដូច្នោះ លោកបែរមុខទៅកាន់ទិសធំឆាន់ឬអ្វី លោកឆ្លើយថា នែប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនបែរមុខទៅកាន់ទិសធំឆាន់ទេ កាលដែលខ្ញុំសួរលោកថា បពិត្រសមណៈ បើដូច្នោះ លោកងាកមុខកាន់ទិសតូចឆាន់ឬអ្វី លោកឆ្លើយថា នែប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនងាកមុខទៅកាន់ទិសតូចឆាន់ទេ បពិត្រសមណៈ ចុះលោកឆាន់ដូម្តេចវិញ ។ នែប្អូនស្រី ពួកសមណព្រាហ្មណ៍ណានីមួយ ចិញ្ចឹមជីវិតដោយមិច្ឆាជីវៈ ព្រោះតិរច្ឆានវិជ្ជា គឺវិជ្ជាមើល​ទាយ​ចម្ការ​ទីដី ម្នាលប្អូនស្រី សមណព្រាហ្មណ៍ពួកនេះ ហៅថា អ្នកឱនមុខឆាន់ ។ ម្នាលប្អូនស្រី ពួក​សមណ​ព្រាហ្មណ៍​ណានីមួយចិញ្ចឹមជីវិតដោយមិច្ឆាជីវៈ ព្រោះតិរច្ឆានវិជ្ជា គឺវិជ្ជាមើលខាងនក្ខត្តឫក្ស នែប្អូនស្រី សមណព្រាហ្មណ៍ពួកនេះ ហៅថា អ្នកងើយមុខឆាន់ ។ នែប្អូនស្រី ពួកសមណព្រាហ្មណ៍ណានីមួយ ចិញ្ចឹមជីវិតដោយមិច្ឆាជីវៈ ព្រោះការប្រកបរឿយ ៗ នូវទូតកម្ម និងការបញ្ជូនដំណឹង នែប្អូនស្រី សមណព្រាហ្មណ៍ពួកនេះ ហៅថា បែរមុខទៅកាន់ទិសធំឆាន់ ។ នែប្អូនស្រី ពួកសមណព្រាហ្មណ៍ណានីមួយ ចិញ្ចឹមជីវិតដោយមិច្ឆាជីវៈ ព្រោះតិរច្ឆានវិជ្ជា គឺវិជ្ជាមើលខាងអង្គសម្បត្តិ (ទាយលក្ខណៈ) នែប្អូនស្រី សមណព្រាហ្មណ៍ពួកនេះ ហៅថា បែរមុខទៅកាន់ទិសតូចឆាន់ ។ នែប្អូនស្រី អាត្មាមិនមែនចិញ្ចឹមជីវិតដោយ មិច្ឆាជីវៈ ព្រោះតិរច្ឆានវិជ្ជា គឺវិជ្ជាមើលទាយចម្ការទេ អាត្មាមិនមែនចិញ្ចឹមដោយមិច្ឆាជីវៈ ព្រោះតិរច្ឆានវិជ្ជា គឺវិជ្ជាមើលទាយនក្ខត្តឫក្ស អាត្មាមិនមែនចិញ្ចឹមដោយមិច្ឆាជីវៈ ព្រោះការប្រកបរឿយ ៗ នូវទូតកម្មនិងការបញ្ជូនដំណឹងទេ អាត្មាមិនមែនចិញ្ចឹមដោយមិច្ឆាជីវៈ ព្រោះតិរច្ឆានវិជ្ជា គឺវិជ្ជាទាយអង្គសម្បត្តិទេ អាត្មាតែងស្វែងរកភិក្ខាដោយធម៌ លុះស្វែងរកភិក្ខាបានដោយធម៌ហើយ ទើបឆាន់ ។ គ្រានោះ សូចិមុខីបរិព្វាជិកា ចេញអំពីច្រកចូលទៅកាន់ច្រកចេញពីផ្លូវត្រឡែងកែង ចូលទៅកាន់ផ្លូវត្រឡែងកែង ក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះ បា្រប់គេយ៉ាងនេះថា សមណសក្យបុត្រទាំងឡាយ តែងឆាន់អាហារប្រកបដោយធម៌ សមណសក្យបុត្រ ទាំងឡាយ តែងឆាន់អាហារ ដែលមិនមានទោស អ្នកទាំងឡាយ ចូលប្រគេនដុំបាយដល់ពួក សមណសក្យបុត្រផងចុះ ។ ចប់ សូចិមុខីសូត្រ ៕ (សុត្តន្តបិដក សំយុត្តនិកាយ ខន្ធវគ្គ សារិបុត្តសំយុត្ត បិដកលេខ ៣៤ ទំព័រ ១៨៩) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

មនុស្សល្អ គឺបុគ្គលណាដែលប្រព្រឹត្តអំពើល្អដោយកាយ វាចា ចិត្ត មានសីលធម៌ មានគុណធម៌ខ្ពងខ្ពស់។ ឃ្មុំតែងហើរទៅក្រេបផ្កា ប្រៀបដូចជា អ្នកប្រាថ្នាចង់បានសេចក្ដីចម្រើន តែងជួបប្រាស្រ័យនឹងមនុស្សល្អ ដូច្នោះឯង។ អ្នកណាខ្លះជាមនុស្សល្អ? អ្នកណាក៏ដោយ ឲ្យតែធ្លាប់ជួយយើង ដោយហោចទៅសូម្បីឲ្យទឹកមួយកែវ ឲ្យបាយមួយវែក ក៏ចាត់ទុកថាជាមនុស្សល្អចំពោះយើងដែរ។ អ្នកមានបំណងល្អ ចំពោះយើងមានដូចខាងក្រោម៖ ១ មាតាបិតា ២ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ រៀមច្បងក្នុងគ្រួសារ ៣ គ្រូឧបជ្ឈាចារ្យ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ៤ ព្រះសង្ឃដែលបានសង្រួមកាយវាចាល្អត្រឹមត្រូវ ៥ ព្រះពុទ្ធ បុគ្គលខាងលើនេះ សុទ្ធតែមានបំណងចង់ឲ្យយើងបានសេចក្ដីចម្រើន ទោះបីពេលខ្លះគាត់ស្ដីបន្ទោស ឬមានពាក្យសម្ដីធ្ងន់ស្រាលលើយើងក៏ដោយ ក៏យើងមិនត្រូវខឹងស្អប់គាត់ឡើយ។ មូលហេតុធ្វើអោយស្អប់មនុស្សល្អ ១ មច្ឆាទិដ្ឋិ ៈ យល់ខុស មិនជឿថា មានបាប មានបុណ្យ មិនជឿថា ធ្វើបាបបានផលជាទុក្ខ ធ្វើបុណ្យបានផលជាសុខទេ។ ២ មិច្ឆាសង្កប្បៈ ត្រិះរិះខុស គឺកិតរកការសប្បាយតាមផ្លូវអបាយមុខ ឬតាមការជិះជាន់ កេងប្រវ័ញ្ច ធ្វើបាបអ្នកដទៃ។ ៣ មិច្ឆាវាចាៈ និយាយពាក្យខុស គឺនិយាយពាក្យភូតកុហក ញុះញង់ ស៊កសៀត បំបែកបំបាក់ ជេរប្រទេចផ្ដាសារអ្នកដទៃ។ ៤ មិច្ឆាកម្មន្តៈ ធ្វើការងារខុស គឺធ្វើការងារដោយខ្វះសតិស្មារតីមិនដឹងថា ការងារណាគួរធ្វើ ការងារណាមិនគួរធ្វើ ការងារណាគួរធ្វើមុន ការងារណាគួរធ្វើក្រោយ។ ៥ មច្ឆាអាជីវៈ ចិញ្ចឹមជីវិតខុស គឺប្រកបមុខរបររកស៊ីខុសច្បាប់ ខុសសីលធម៌ ខុសប្រពៃណី។ ៦ មិច្ឆាវាយាមៈ ព្យាយាមខុស គឺប្រឹងប្រែងព្យាយាមធ្វើកិច្ចការងារណាដែលមិនត្រឹមត្រូវ ខុសឆ្គាំឆ្គង គ្មានសីលធម៌។ ៧ មិច្ឆាសតិៈ រលឹកខុស គឺនឹកតែរឿងបាប រឿងអកុសល រឿងខុស ហើយសប្បាយរីករាយក្នុងរឿងខុសនោះ។ ៨ មច្ឆាសមាធិៈ តម្កល់ចិត្តខុស គឺមុះមុត ក្លាហានក្នុងរឿងខុសមិនត្រូវទំនង។ កាលបើអ្នកសន្សំគំនិតមិនល្អច្រើននៅក្នុងខ្លួន វាធ្វើឲ្យយើងមិនមានជំហរឹងមាំ មានគំនិតរវើរវាយ ធ្វើអ្វីៗមិនបានសម្រេចល្អឡើយ។ ការយល់ត្រូវ ការយល់ត្រឹមត្រូវ គឺចំណុចផ្ដើមដំបូងនាំឲ្យមនុស្សធ្វើត្រូវ និយាយត្រូវ។ ការយល់ត្រូវកើតឡើងអាស្រ័យហេតុពីរយ៉ាង ១ ស្ដាប់អ្នកដទៃ គឺស្ដាប់ឪពុកម្ដាយ លោកគ្រូអ្នកគ្រូ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ព្រះសង្ឃ។ ២ ការពិចារណា ការស្ដាប់តែម្យ៉ាង នៅមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ទេ ត្រូវអាស្រ័យការពិចារណាបន្ថែមទៀតតើគេនិយាយនោះត្រឹមត្រូវទេ ត្រូវអាស្រ័យការពិចារណាបន្ថែមទៀតតើគេនិយាយនោះត្រឹមត្រូវឬទេ សមហេតុផលឬទេ មិនត្រូវជឿទាំងអស់ទេ។ កាលបើមនុស្សយល់ត្រូវ សកម្មភាពសម្ដែងចេញមកក៏ល្អ កាលបើមនុស្សធ្វើល្អ សេចក្ដីសុខរមែងកើតឡើង។ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

អ្វីៗក្នុងលោកនេះ វាយ៉ាងដូច្នោះឯង ជាការពិតដោយបរមត្ថមានហេតុ មានផលត្រឹមត្រូវ អ្វីដែលត្រូវកើត រមែងកើត អ្វីដែលត្រូវរលត់ រមែងរលត់ គឺគ្រប់រឿងទាំងអស់ សុទ្ធតែមានការពិតឲ្យសុខចិត្ត កាលណាបើមានបញ្ញាចូលដល់ការពិតនោះៗ ប៉ុន្តែព្រោះមិនបានសិក្សាការពិត រវល់តែចង់បានអ្វីៗតាមតណ្ហា ទីបំផុតក៏បានជួបការខកចិត្ត ដូច្នោះទើបពុទ្ធបរិស័ទគួរសិក្សាការពិតដែលជាបរមត្ថសច្ច ។ ក្នុងអរហន្តវគ្គ (វគ្គទី ៧ នៃព្រះគាថាធម្មបទ)ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ត្រាស់ថា៖ ឧយ្យុញ្ជន្តិ សតីមន្តោ ន និកេតេ រមន្តិ តេហំសាវ បល្លលំ ហិត្វា ឱកមោកំ ជហន្តិ តេ។ បុគ្គលដែលមានស្មារតី រមែងខ្វល់ខ្វាយ (គឺខ្វល់ខ្វាយក្នុងគុណដែលខ្លួនឯងបានចាក់ធ្លុះហើយ មានឈាននិងវិបស្សនាជាដើមហើយនឹកដល់ ពិចារណាដល់ ក្នុងការចូលសមាបត្តិនោះៗ) លោកមិនត្រេកអរក្នុងទីនៅអាស្រ័យ (គឺមិនមានទីអាល័យហួងហែង) លោកលះបង់ចោលស្រឡះនូវអាល័យទាំងអស់ដូចហ្វូងហង្សលះបង់ភក់ ហើយហើរទៅ ដូច្នោះឯង។ សិក្សាព្រះសូត្រ ភាគទី ១១ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

បឋព្យា សាលិយវកំ គវាស្សំ ទាសបោរិសំ ទត្វាបិ នាលមេកស្ស ឥតិ វិទ្ធា សមំ ចរេ ។ ទោះបីគេឱ្យស្រូវខ្សាយ ដំណើប គោ សេះ បុរសជាទាសៈ ពេញទាំងផែនដី ( អដ្ឋកថា ប្រាប់ថា ទ្រព្យសម្បត្តិមានវិញ្ញាណក្ដី អត់វិញ្ញាណក្ដី ពេញទាំងផែនដី ថែមទាំងរតនបុរី ) ក៏មិនល្មមដល់បុគ្គលម្នាក់ឡើយ បណ្ឌិតដឹងដូច្នេះហើយ គប្បីប្រព្រឹត្តឱ្យស្មើ ( អដ្ឋកថា ប្រាប់ថា មិនគប្បីលុះក្នុងអំណាចនៃតណ្ហាឡើយ ត្រូវបំពេញកាយសុចរិត ជាដើមឱ្យបិរបូណ៌ គប្បីប្រព្រឹត្តឱ្យស្មោះស្មើ ) ។ កុំលុះក្នុងតណ្ហា ទម្លាយសីលរបស់ខ្លួនឱ្យសោះ ៕៚ ខ្លឹមសារនៅក្នុង កាមជាតក ( បិដក ៥៩ ទំព័រ ២៤៦ ) ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ការ​យក​ឈ្នះ​អំណាច​បាប​ធម៌ ការ​ដែល នឹង​អាច​យក​ឈ្មះ​អំណាច​នៃ​បាន​ធម៌​បាន​នោះ កម្លាំង​ដែល​សំខាន់​បំផុត​គឺ​កម្លាំង​ចិត្ត បើ​មាន​កម្លាំង​ចិត្ត​រឹងប៉ឹង​ពិត​ប្រាកដ នឹង​អាច​ឈ្មះ​បាន​គ្រប់​យ៉ាង។ កាល​ដែល​មនុស្ស​យើង ព្យាយាម​ឈប់​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​អំពើ​អាក្រក់ ឬ​ព្យាយាម​លះ​បង់​នូវ​គ្រឿង​ញៀន​អ្វី​មួយ តែង​ឈប់​មិន​បាន​ លះ​បង់​មិន​ដាច់​នោះ វា​ជា​ការ​គួរ​ឲ្យ​អាណិត​ស្រណោះ​ណាស់

បាបធម៌(សំ.), (បា.) (បាប៉ៈធ័រ) (បាបធម្ម) ធម៌លាមក, អាក្រក់ គឺសភាវៈដែលជាជំនួយចិត្ត នាំចិត្តឲ្យហ៊ានធ្វើអំពើអាក្រក់ ដូចយ៉ាងសេចក្ដីច្រណែនឈ្នានីស, ឥតអៀនខ្មាស ឥតរាងរអាទៅរកអំពើអាក្រក់ ជាដើម ។ បាបធម៌ ៥ នោះគឺ ៖ 1. កុហនា ការកុហកដោយឫកពា ។ 2. លបនា ការនិយាយរាក់ទាក់ដោយវាចា ។ 3. នេមិត្តិកតា ការធ្វើនិមិត្ដ គឺប្រើឧបាយកល ដោយកាយខ្លះ ដោយវាចារខ្លះ ។ 4. និប្បេសិកតា ការពោលគំរាម ឬសង្កត់ប្រើសំដីជាខ្នោសសំរាប់កោសកាវយកលាភ ។ 5. លាភេន លាភំ និជិគីសនតា ការរកលាភដោយលាភ គឺការយកលាភទៅទាក់លាភ ។ (វិសុទ្ធិមគ្គ សីលនិទ្ទេស សីលប្បភេទកថា ចតុត្ថចតុក្ក) ខេមរ អភិធម្មាវតារ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

នៅ​ក្នុង​ជី​វិត​គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​ មិន​មាន​ធម៌​អ្វី​ នៅ​ពេល​ណា​ កន្លែង​ណា​ ដែល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ទ្រង់​មិន​បាន​ត្រាស់​ក្នុង​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​នោះ​ទេ​ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​ឲ្យ​ដឹង​នូវ​ធម៌​ទាំង​ពួង​ដោយ​ពាក្យ​ថា​ បជា​នា​តិ​ ។ នៅ​ក្រុង​ញូ​ដេ​លី​ នៃ​ប្រ​ទេស​ឥ​ណ្ឌា​សព្វ​ថ្ងៃ​ មាន​កន្លែង​ដែល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​សម្តែង​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​សូត្រ​ ពុទ្ធ​បរិ​ស័ទ​តែង​ថ្វាយ​បង្គំ​នម​ស្ការ​ ឯ​ចំណែក​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​គឺ កាយ វេ​ទនា​ ចិត្ត​ ធម៌​ ដែ​ល​ជា​ទី​តាំង​នៃ​សតិ​រលឹក​សិក្សា​ មាន​គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​ គ្រប់​ពេល​វេ​លា​ គ្រប់​កន្លែង​ ។​ សតិ​រលឹក​ដឹង​ ស្គាល់​ធម៌​ដែល​កំពុង​ប្រាដក​ គឺ​ជា​ការ​នម​ស្ការ​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ដ៏​សំខាន់​ក្រៃ​លែង​ ជា​ង​ការ​សូត្រ​ធម៌​នមស្ការ​និង​ការ​ថ្វាយ​បង្គំ​ដោយ​កាយ​ទៅ​ទៀត​ ។ " អ្នក​ចម្រើន​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ " ពាក្យ​នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​វោ​ហារ​ប៉ុណ្ណោះ​ ដោយ​បរមត្ថ​ គឺ​សតិ​ថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ កើត​ឡើង​ដោយ​មាន​បច្ច័យ​គ្រប់​គ្រាន់​ ។ បច្ច័យ​យ៉ាង​សំខាន់​នៃសតិ​​ថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​មាន​ ២​ ចំណុច​ដូច​តទៅ​ : ១- ក្នុង​ជីវិត​ប្រ​ក្រ​តី​ មាន​ធម៌​បរមត្ថ​ គឺ​រូប​ធម៌​ និង​នាម​ធម៌​ ស្រេច​ស្រាប់​ដែល​ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់​ប្រាប់​ឲ្យ​សិក្សា​ ឲ្យ​ឃើ​ញ​ ឲ្យ​ដឹង​ថា​ជា​តួ​ធម៌​ ពោល​គឺ​មិន​មែន​ដឹង​ធម៌​អ្វី​ដទៃ​ទៀត​ឡើយ ។ ធម៌​ដែល​ត្រូវ​ដឹង​ គឺ​ធម៌​ពួក​កាយ​ ពួក​វេ​ទនា​ ពួក​ចិត្ត​ ពួ​ក​ធម៌​ គ្រប់​ព្រះ​អង្គ​ គ្រប់​គ្នា​មាន​ហើយ​ គ្រប់​ទ្វារ​ទាំង​ ៦ មាន​ទ្វារ​ភ្នែក​ជា​ដើម​ ។​ ត្រូវ​ស្តាប់​ឲ្យ​រឿយ​ៗ​ ស្តាប់​ហើយ​ស្តាប់​ទៀត​ យល់​ឡើង​ៗ​ ធម៌​ដែល​គប្បី​ដឹង​គឺ​ខណៈ​នេះ​ឯង​ ។ ២- សិក្សា​សង្កេត​ពិ​និត្យ​ចំពោះ​តួ​ធម៌​ពិត​ៗ​ កុំ​ឲ្យ​មាន​តែ​បញ្ហា​បរិយត្តិ​ គឺ​ត្រូវ​ឃើញ​លក្ខ​ណៈ​នៃ​សភា​វធម៌​ដោយ​បញ្ញា​ដ៏​ប្រ​ពៃ​ ។ តាម​ពិត​ ចំណុច​មួយ​នេះ​ក៏​នៅ​លើ​បច្ច័យ​ដូច​គ្នា​ដែរ​ ព្រោះ​យោ​និ​សោ​មន​សិ​ការ​ ដែល​ជា​តួ​សិក្សា​សង្កេត​ពិនិត្យ​ ត្រូវ​តាក់​តែង​ដោយ​ការ​សន្សំ​បុណ្យ​ ។​ ស្តាប់​ធម៌​ជា​មួយ​គ្នា​ តែ​ផល​សម្រេច​ខុស​គ្នា​ ត្រង់​នេះ​គឺ​ យើង​ត្រូវ​យល់​ដល់​តួ​យោ​និសោម​នសិការ​ មា​ន​តិច​ មា​ន​ច្រើន​ មាន​ខ្លាំង​ មាន​ខ្សោយ​ តាម​ឧ​បនិស្ស័យ​បុណ្យ​បារមី​រៀង​ៗ​ខ្លួន​ ។ ដោយ​បរមត្ថ​ អ្នក​ចម្រើន​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​អត់​មាន​ទេ​ ដូច្នេះ​ទើប​អត់​មាន​ចាប់​ផ្តើម​អ្វី​ទាំង​អស់​ក្រៅ​ពី​ស្តាប់​ព្រះ​ធម៌​ឲ្យ​យល់​ថា​ ធម៌​ទាំង​ពួង​គឺ​នាម​រូប​ មិន​គួរ​ប្រ​កាន់​ថា​ជា​ខ្លួន​និង​ថា​ជា​របស់​ខ្លួន​ឡើយ​ ។​ ការ​ដែល​បាន​ស្តាប់​យល់​ហើយ​ ក៏​ជា​បច្ច័យ​ឲ្យ​សតិថ្នាក់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​កើត​ឡើង​ បញ្ញា​ដឹង​ច្បាស់​ជា​តួ​បរិញ្ញា​ ប្រ​ព្រឹត្ត​ទៅ​ក្នុង​ការ​កំណត់ដឹង​នូវ​រូប​ធម៌​ នាម​ធម៌​តាម​សេច​ក្តី​ពិត​ ។ ទាំង​ពីរ​ចំណុច​នេះ​ ទី​ ១ ហៅថា​ បរតោ​ឃោសៈ គឺ​ជា​បរតោ​ឃោសៈ​ ដ៏​ល្អ​និង​កម្រ​បំផុត​ ព្រោះទាក់​ទង​នឹង​ការ​ត្រាស់​ដឹង​នៃ​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ , ទី​ ២​ ហៅ​ថា​ យោ​និ​សោមនសិការ​ ។ កា​ល​ណា​​បើ​ទាំង​ពីរ​ចំណុច​នេះ​បាន​ជា​បច្ច័យ​នៃ​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ហើយ ទើប​បាន​ជា​ឧ​បការ​ដល់​សតិ​ប្ប​ដ្ឋាន​ប្បដិ​បត្តិ​នោះ​ៗ​ សូម្បី​រូបជ្ឈាន​ ដែល​បាន​បទដ្ឋាន​នៃ​វិបស្សនា​ ក៏​ត្រូវ​តែ​មាន​ចំណុច​ពីរ​នេះ​ជា​ដាច់​ខាត​ ។ យោ​និ​សោ​មន​សិការ​ មា​ន​តាំង​ពី​កុសល​ថ្នាក់​ស្តាប់​រហូត​ដល់​កុសល​ថ្នាក់​វិបស្ស​នា​និង​អរិយ​មគ្គ​ ។​ យោ​និ​សោ​មន​សិការ​នេះ​ ដែល​អា​ច​សម្រេច​ដល់​ថ្នាក់​វិបស្សនា​ទៅ​បាន​ ក៏​ត្រូវ​អាស្រ័យ​បរតោ​ឃោសៈ​ ដ៏​អស្ចារ្យ​គឺ​ព្រះ​ធម៌​ទេស​នា​របស់​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​នោះ​ឯង​ ។ ក្នុង​មិគ​ជា​លសូត្រ​ គម្ពីរ​ឧ​ទាន​ បដិក​លេខ​ ៥២ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ប្រ​កាស​ថា​ កល្យាណ​មិត្ត​ជា​ប្រធាន​ដ៏​សំខាន់​ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​សីល​ មាន​កថា​វត្ថុ​ មាន​ព្យា​យាម​ និង​មាន​បញ្ញា​ចាក់​ធ្លុះ​ ។​ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ជា​កំពូល​កល្យា​ណ​មិត្ត​នៃ​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​ ព្រោះ​ព្រះ​អង្គ​បាន​ប្រ​កាស​ឲ្យ​សត្វ​លោក​បាន​ស្តាប់​ថា​នេះ​ជា​ទុក្ខ​ នេះ​ជា​ការ​រលត់​ទុក្ខ​ ។ កាយ​ វេ​ទនា​ ចិត្ត​ធម៌​ ដែល​មិន​ទៀង​គឺ​ជា​ទុក្ខ​ សត្វ​បុគ្គល​ជា​អ្នក​មាន​ទុក្ខ​ដទៃ​ទៀត​មិន​មាន​ឡើយ​ ការ​កំណត់​ដឹង​ទុក្ខ​មិន​មែន​ជា​សត្វ​ គ្រាន់​តែ​ជា​សង្ខារ​ធម៌​ នេះ​គឺ​បរិ​ញ្ញា​ជា​តួ​កំណត់​ដឹង​ ។ បរិញ្ញា​នេះ​ ហៅ​ថា​ បហាន​បរិញ្ញា​ ។ អវិជ្ជា​រលត់​អស់​ ទុក្ខ​រមែង​មិន​មាន​ ការ​មិន​កើត​ឡើង​នៃ​ទុក្ខ​ គឺ​ព្រះ​និ​ព្វាន​ ។​ ​ការ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និ​ព្វាន​រៀង​ៗ​ខ្លួន​ ដោយ​បច្ច​វេក្ខ​ណ​ញ្ញាណ​ ។ ស្រង់​ចាក​ពី​សៀ​វភៅ​ " ព្រះ​ថេរី​គា​ថា​ ភាគ​២ " រៀប​រៀង​ដោយ លោក​គ្រូ​អគ្គ​បណ្ឌិត​ ប៊ុត-សាវង្ស​ ។ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

បាបា និវារេតិ ហាម​ឃាត់​មិត្ត​កុំ​ឲ្យ​ប្រព្រឹត្ត​ធ្វើនូវ​អំពើ​អាក្រក់ ប្រៀប​ដូច​ជាជួយ​ឃាត់​ផ្លូវ​កុំ​ឲ្យ​ទៅ​តំបន់​ខ្មាំង​សត្រូវ​ ឬ​ទៅ​កាន់​ចំការ​មីន ដូច្នោះ​ដែរ ។បុគ្គល​គប្បី​លះ​បង់​នូវ​អំពើ​អាក្រក់​ទាំង​ឡាយ​ ដូច​ជា​ពួក​ឈ្មួញ​ដែល​មាន​ទ្រព្យច្រើន មាន​គ្នា​តិច គេចវាង​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​អំពី​ផ្លូវ​ដែលមាន​ចោរ​ប្លន់ ឬ​ក៏​ដូច​ជា​បុគ្គល​ដែល​ស្រលាញ់​ការ​រស់ចៀស​វាង​នូវ​ថ្នាំ​ពិស យ៉ាង​នោះ​ឯង។ បុគ្គល​អ្នក​ចម្រើន​បញ្ញា បាន​ឃើញ​នូវ​ភព​បី ដូច​ជា​ព្រៃ​ដែល​មាន​ចោរ​ប្លន់ ក៏​ប្រញាប់​រូត​រះ​ជំរះ​ផ្លូវ​ទៅ​កាន់​ព្រះនិព្វាន ដែល​ជាផ្លូវ​គេច​ចេញ​អំពី​ភព​បី ។ការ​យក​ឈ្នះ​លើ​ខ្លួន​ឯង​ ដែល​ជា​អ្នក​ធ្វើ​អាក្រក់ សៅហ្មង​ដោយ​កិលេស មាយាពុតត្បុត​ ក្រេវក្រោធឃោរឃៅ ទើប​ជា​ការ​ប្រសើរ ចំណែក​ការ​ឈ្នះ​លើ​អ្នក​ដទៃ មាន​អ្វី​នឹង​ប្រសើរ​ទៅ​បាន​នុះព្រោះ​ថា កាល​បើ​បុគ្គល​អប់រំ​ខ្លួន​បាន​ល្អ​ហើយ មាន​ប្រក្រតី​សង្រួម​ជាប់​ជានិច្ច ដូច្នេះ សូម្បី​ទេវតា គន្ធព្វ មារ ព្រម​ទាំង​ព្រហ្ម ក៏​មិន​អាច​ធ្វើ​នូវ​ជ័យ​ជំនះ​នៃ​បុគ្គល​នោះ ឲ្យ​ត្រឡប់​ទៅ​ជា​បរាជ័យ​វិញ​បាន​ឡើយ។ អ្នក​ស្រែ​ អាច​ធ្វើ​ប្រឡាយ​ទឹក​បង្ហូរ​ទឹក អំពី​ទី​ទួល​មក​ទី​ទាប​តាម​ការ​ពេញ​ចិត្ត អ្នក​ធ្វើ​ព្រួញ រមែង​ពត់​ព្រួញ​ឲ្យ​ត្រង់ ជាង​ឈើ​ធ្វើ​រទេះ រមែង​ដាប់​ចាំង​អារ​ឈូស​នូវ​ឈើ​នោះៗ ឲ្យ​ត្រង់​ឬ​ឲ្យ​កោងតាម​ដោយ​ទព្វសម្ភារៈ​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ បណ្ឌិត​កាន់​យក​និមិត្ត​ទាំង​អស់​នេះ មក​ជា​អារម្មណ៍​​ក្នុង​ការ​ពិចារណា ក៏​ធ្វើ​ការ​ទូន្មាន​ចិត្ត​ឲ្យ​សម្រេច​បាន ព្រោះ​ថា​ ទឹក​ក្ដី ឈើ​ធ្វើ​ព្រួញ​ក្ដី ឈើ​ធ្វើរទេះ​ក្ដី សុទ្ធ​តែ​មិន​មាន​ចិត្ត ប៉ុន្តែ​គេ​អាច​បង្ហូរ ពត់​ឲ្យ​ត្រង់ និង​ចាំ​ដាប់​នូវ​វត្ថុ​នោះៗ បាន​តាម​ប្រាថ្នា ឯ​ចំណែក​មនុស្ស​មាន​ទាំង​កាយ មាន​ទាំង​ចិត្ត​ដោយ​ពិត ដូច​ម្តេច​មិន​អាច​ធ្វើ​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន ឲ្យ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅក្នុង​អំណាច ហើយ​បំពេញ​នូវ​ធម៌ស្ងប់​បាន​នោះ ព្រោះ​ហេតុដូច្នេះ​ទើប​បណ្ឌិត​អាច​ទូន្មាន​ខ្លួន​ឯង​បាន ការ​ទូន្មាន​ខ្លួន​ឯង​បាន​ ទើប​ជា​មនុស្ស​ប្រសើរ គឺ​ប្រសើរ​ក្រៃ​លែង។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ មនុស្សនិងការងារ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​