សម័យមួយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់នៅក្នុងវត្តជេតពន របស់អនាថបិណ្ឌិតសេដ្ឋី ជិតក្រុងសាវត្ថី។ សម័យនោះ ព្រះមាលុង្ក្យបុត្តដ៏មានអាយុ បានចូលគាល់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ក្រាបទូលសូមឲ្យព្រះអង្គទ្រង់ប្រកាសសម្ដែងនូវមិច្ឆាទិដ្ឋិ គំនិត យល់ឃើញខុសផ្សេងៗ ១០ យ៉ាង ដែលពួកមនុស្សក្រៅព្រះពុទ្ធ សាសនាកាន់យកទីបំផុតរៀងៗខ្លួន ឈ្លោះប្រកែកគ្នាថាខ្លួនឯង យល់ត្រូវ អ្នកដទៃយល់ខុស ដូច្នេះតើព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ ជ្រាបទិដ្ឋិមួយណាក្នុងទិដ្ឋិទាំង ១០ នោះ សូមព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ សម្ដែងឲ្យទាន។ មិច្ឆាទិដ្ឋិ ១០ យ៉ាង ១ លោកទៀង (សស្សតោ លោកោ) ២ លោកមិនទៀង (អស្សស្សតោ លោកោ) ៣ លោកមានទីបំផុត (អន្តវា លោកោ) ៤ លោកមិនមានទីបំផុត (អនន្តវា លោកោ) ៥ ជីវៈនោះគឺសរីរៈនោះ (តំ ជីវំ សរីរំ) ៦ ជីវៈដទៃ សរីរៈដទៃ (អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ) ៧ សត្វស្លាប់ហើយកើតទៀត ៨ សត្វស្លាប់ហើយមិនកើតទៀត ៩ សត្វស្លាប់ហើយកើតទៀតក៏មាន មិនកើតទៀតក៏មាន ១០ សត្វស្លាប់ហើយកើតទៀតក៏មិនមែន មិនកើតទៀតក៏ មិនមែន។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់មិនត្រាស់ព្យាករនូវចំណុចមួយក្នុង មិច្ឆាទិដ្ឋិទាំង ១០ នេះឡើយ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ថា កាលបើ មានការយល់ឃើញទៅតាមមិច្ឆាទិដ្ឋិទាំង ១០ នេះ ណាមួយ ការអប់រំព្រហ្មចរិយធម៌មិនមានឡើយ ប៉ុន្តែគឺជាការប្រព្រឹត្តទៅ នាំឲ្យមានជាតិ ជរា មរណៈ សោកខ្សឹកខ្សួល លំបាកកាយ លំបាកចិត្ត និងសេចក្ដីចង្អៀតចង្អល់ចិត្តដោយពិត ព្រះតថាគត ទ្រង់បញ្ញត្តការកម្ចាត់បង់នូវកងទុក្ខទាំងអស់នេះ ដែលត្រូវបាន ឃើញច្បាស់ក្នុងបច្ចុប្បន្ន គឺថាព្រះអរិយសាវ័កទាំងឡាយ នឿយ ណាយក្នុងជរានិងមរណៈ ជាដើមហើយ ទើបសម្រេចនូវ ព្រះនិព្វានក្នុងព្រះសាសនានេះឯង។ ព្រោះហេតុទិដ្ឋិទាំង ១០ យ៉ាងនេះ មិនប្រកបដោយប្រយោជន៍ មិនមែនជាខាងដើមនៃព្រហ្មចរិយធម៌ មិនប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីរួច ផុតចាកទុក្ខ ទើបព្រះអង្គទ្រង់មិនព្យាករ ប៉ុន្តែអ្វីដែលព្រះអង្គ ទ្រង់ត្រាស់ព្យាករសម្ដែងគឺអរិយសច្ចធម៌ ព្រោះការព្យាករសម្ដែង នូវអរិយសច្ចធម៌ ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីប្រយោជន៍ ជាខាងដើមនៃ ព្រហ្មចរិយធម៌ ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វានជា អសង្ខតធាតុ។ ស្រង់ពីសៀវភៅ ជំនួយសតិភាគ ២១ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

សូម្បីតែគំនិតយល់ខុស (គឺយល់ខុសពីការពិត) ក៏ជាសភាវ ធម៌កើតពីបច្ច័យដែរ ជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ពួកអ្នកយល់ ខុសទាំងនោះមានការប្រកាន់ក្នុងទិដ្ឋិរបស់ខ្លួន ឈ្មោះថាលិច ចុះក្នុងទុក្ខ។ មិនលិចចុះក្នុងទុក្ខ សភាវធម៌ទាំងអស់ កើតពីបច្ច័យ មានបច្ច័យតាក់តែងឲ្យ កើតឡើងហើយ សុទ្ធតែមិនទៀង មានការអស់ទៅ សូន្យទៅ។ របស់ណាមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ របស់ណាមិនទៀងជាទុក្ខ មានការប្រែប្រួល វិបស្សនាឃើញថា របស់នោះមិនមែនជា របស់យើង មិនមែនជាយើង មិនមែនជាខ្លួនរបស់យើងទេ។ ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងឡាយ មិនប្រកាន់ក្នុងបញ្ចក្ខន្ធ ដឹងពីការ រលាស់ចោលនូវបញ្ចក្ខន្ធ រមែងមិនលិចចុះក្នុងទុក្ខឡើយ។ ដូចក្មេងមិនចូលសាលារៀន ពិតមែនតែអ្វីៗនោះមិនគាប់ចិត្តយើង ប៉ុន្តែយើងត្រូវឆាប់មាន ស្មារតីរលឹកដឹងថា អ្វីៗនោះសុទ្ធតែជាសភាវៈយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ក្នុងការកើតឡើង គឺត្រឹមត្រូវតាមបច្ច័យ មិនថាកុសល អកុសល ឬអព្យាក្រឹតឡើយ។ ការដែលចេះតែចង់ឲ្យអ្វីៗផ្គាប់ចិត្តយើង វាជារឿងក្មេងៗទេ ពោលគឺក្មេងខ្ចីបញ្ញា កាលបើអ្វីៗជាបរមត្ថ សុទ្ធតែត្រឹមត្រូវ ម៉េចក៏មិនព្យាយាមសិក្សាចូលទៅដឹងថការពិត អប់រំបញ្ញាទទួលយករសនៃសច្ចធម៌ ស្ងប់ចិត្តរលត់តណ្ហា​ ការ ដែលចង់ឲ្យអ្វីៗត្រូវតាមចំណង់ គឺចង់ផ្គាប់កិលេសខ្លួនឯងតែ ប៉ុណ្ណោះ ដូចក្មេងដែលមិនចូលសាលារៀនអ៊ីចឹងឯង។ បៀតបៀនចិត្តខ្លួនឯង ដឹងថាខ្លួនឯងកើតទុក្ខសោកសៅមកពីអ្វីទេ? មកពីហួងហែង របស់មិនទៀងថាជារបស់ខ្លួនឯង។ តាមពិត ការមិនទៀងនៃ សង្ខារធម៌ជាអារម្មណ៍នៃវិបស្សនាល្អណាស់ ប៉ុន្តែព្រោះហេតុ តែការមិនយល់ ទើបបៀតបៀនចិត្តខ្លួន។ មានសេចក្ដីស្ងប់ជាទីពឹង នៅពេលណា ដែលយើងសម្រេចបាននូវសេចក្ដីសុខស្ងប់ ខាងក្នុងខ្លួនយើង នៅពេលនោះ គឺយើងមិនបានឲ្យសេចក្ដី សំខាន់ចំពោះកាមសុខ ដោយការខំប្រឹងប្រែងស្វែងរកយក មកសេពសោយនោះឡើយ ទាំងសេចក្ដីទុក្ខដែលកើតមក ពីការពឹងពាក់អ្នកដទៃ របស់ដទៃ​ ហើយមិនបានដូចចិត្ត នោះ ក៏ថយចុះទៅដែរ នេះចូលក្នុងបទថា មានខ្លួនឯងជា ទីពឹង។ មានទ្រព្យហើយមិនឲ្យទានព្រោះមោហៈ មានទ្រព្យសម្បត្តិជាទីពេញចិត្តហើយ មិនឲ្យទាន ព្រោះហេតុ មិនដឹងថា សត្វលោកប្រព្រឹត្តទៅតាមកម្ម។ បានទ្រព្យហើយ ធ្វើនូវការសន្សំទ្រព្យនោះៗដោយការជាប់ជំពាក់ រឹងតែប្រាថ្នា នូវវត្ថុកាមគុណឡើងទៀត។ មិនមានអ្នកណាអស់កិលេស ព្រោះមានមាសប្រាក់ច្រើននោះឡើយ ហើយក៏មិនមានអ្នក ណាអស់ទុក្ខព្រោះនៅមានកិលេសនោះដែរ។ បានជួបព្រះធម៌ហើយ ទៅជាថាអត់ពេល បានជួបព្រះពុទ្ធដីកាហើយ មិនស្ដាប់ មិនរៀនឲ្យបានចេះដឹង ត្រូវចំណាយពេលវេលាដើម្បីនេះ ដើម្បីនោះ តើនេះនោះហ្នឹង ក្រណាស់ទៅឬក្នុងវដ្ដសង្សារ កាលបានមកហើយឲ្យយើងអស់ កិលេសដែរទេ សំខាន់ជាងព្រះពុទ្ធដីកាទៅទៀតឬ? គ្រាន់តែមិនសូវកើតទុក្ខ ប៉ុណ្ណឹងល្អហើយ មនុស្សយើង តែកាលណាខ្លាចទុក្ខទាំងដែលមិនស្គាល់ទុក្ខ (ទុក្ខេ អញ្ញាណំ) រមែងប្រាថ្នាសេចក្ដីសុខដោយតណ្ហា ពោលគឺ ខ្លាចទុក្ខ ប្រាថ្នាសុខ ប៉ុន្តែសាងហេតុនៃសេចក្ដីទុក្ខឲ្យខ្លួនឯង ព្រោះអវិជ្ជាមិនដឹងក្នុងអរិយសច្ច។ តាមពិត មនុស្សយើងសព្វ ថ្ងៃនេះគ្រាន់តែមិនសូវកើតទុក្ខប៉ុណ្ណឹងប្រសើរណាស់ហើយ មិនចាំបាច់បានសុខអ្វីពីរបស់ក្នុងលោកនេះច្រើនពេកទៅនោះ ទេ ព្រោះថា សូម្បីតែព្រះនិព្វានដែលបរមសុខ ក៏ព្រោះទុក្ខមិន កើតឡើងហ្នឹងឯង។ ស្រង់ពីសៀវភៅ ជំនួយសតិ ភាគ២១ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

មច្ចុរាជនឹងមិនមករកយើងនោះមិនមានឡើយ ត្រូវរៀនគិតឲ្យបានថា អ្នកណា ៗ ធ្វើអ្វី និយាយអ្វី ដាក់យើង ឬគ្រាន់តែអធ្យាស្រ័យរបស់គេយ៉ាងណា ៗ បើគេមិនបានមកសម្លាប់យើងទេនោះ គឺគេល្អចំពោះយើងហើយ ចំណែកយើងបានរស់នៅក្នុងថ្ងៃនេះ ត្រូវខំប្រឹងប្រែងយកជីវិតមកធ្វើល្អឲ្យខ្លួនឯងទៅ វាគួរឲ្យយើងគ្រប់គ្រាន់ហើយ ត្រូវចាំថា សេចក្ដីស្លាប់នឹងមិនមករកយើងពេលណានោះ គឺមិនមានឡើយ ៕៚ ប.ស.វ. ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

បាននៅរស់ហើយគួរចេះស្កប់ បាននៅរស់ហើយគួរចេះស្កប់ ជីវិតជាទ្រព្យជាដើមទុន ខំប្រឹងព្យាយាមសន្សំបុណ្យ ត្រៃរត្នមានគុណគួរបូជា ។ រឿងក្នុងជីវិតពិតយ៉ាងហ្នឹង សិក្សាឲ្យដឹងធម៌ធម្មា អត់ធន់ឱវាទព្រះភគវា ផុតកម្មវេរាដោយមេត្តា ។ រៀនយកគំនិតព្រះបុណ្ណៈ សុនាបរន្តៈមនុស្សយ៉ាងណា ទោះជាកាចកាប់វាយប្រហារ បុណ្ណៈគិតថាគួរគប្បី ។ គេគ្រាន់តែពោលពាក្យស្ដីថា អត់មានប្រហារដោយអ្វី ៗ ឬគេវាយគប់ដោយដុំដី ប៉ុណ្ណឹងមានស្អីគេល្អហើយ ។ ខន្តីមេត្តាគូគុណគាប់ បញ្ញាជាទ្រព្យទៅរកត្រើយ បាននៅជីវិតប៉ុណ្ណឹងហើយ កុំនៅកន្តើយប្រឹងសិក្សា ។ ជីវិតមានកម្មចាំឲ្យផល បាបអកុសលឬកុសលា មិនលុះអំណាចនៃអ្នកណា មិនឲ្យសុខាបានយូរឡើយ ។ សាមិសសុខជាអន្ទាក់ យើងត្រូវតែភ្ញាក់រត់រកត្រើយ ភពបីមិនមែនស្រុកយើងឡើយ សត្វកើតមកហើយតែងតែស្លាប់ ។ សត្វកើតមកហើយតែងមានទុក្ខ ដូចនៅក្នុងគុកគេចងចាប់ ត្រូវតែរត់ចេញជាប្រញាប់ ខំប្រឹងរកស្ដាប់ធម៌ទេសនា ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សច្ចធម៌ មគ្គសច្ចបវរលះតណ្ហា ទុក្ខនិរោធផុតទុក្ខា ស្ដាប់ធម៌ទេសនាទៅនិព្វាន ៕ ប. ស. វ. ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

មិនមានអ្វីទៀងទាត់ក្នុងជីវិតឡើយ ដូច្នេះហើយទើបមិនគប្បីអួតខ្លួនឯងក្នុងរឿងអ្វីៗនោះទេ ។ ធ្វើសេចក្តីល្អ ដើម្បីខ្លួនឯងជាមនុស្សល្អ មិនមែនគ្រាន់តែដើម្បីបង្អួតបង្អរអ្នកដទៃនោះឡើយ ។ នៅក្នុងធម្មដ្ឋវគ្គ ( វគ្គទី ១៩ នៃព្រះគាថាធម្មបទ ) ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ត្រាស់ថា៖ ន វាក្ករណមត្តេន វណ្ណបោក្ខរតាយ វា សាធុរូបោ នរោ ហោតិ ឥស្សុកី មច្ឆរី សឋោ ។ បុគ្គលមានសេចក្តីច្រណែន មានសេចក្តីកំណាញ់ ជាអ្នកអួតអាង ឈ្មោះថាជាមនុស្សល្អ ដោយហេតុត្រឹមតែចេះនិយាយឬ ដោយភាពជាអ្នកមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាតនោះ មិនទាន់បានឡើយ។ យស្ស ចេតំ សមុច្ឆិន្នំ មូលឃច្ឆំ សមូហតំ ស វន្តទោសោ មេធាវី សាធុរូបោតិ វុច្ចតិ ។ លុះត្រាតែអកុសលធម៌ មានឥស្សាជាដើមនេះ ដែលបុគ្គលណាបានផ្តាច់ផ្តិល ដកឡើង ធ្វើឲ្យមានឫសគល់ដាច់ហើយ បុគ្គលនោះ ជាអ្នកមានទោសៈខ្ជាក់ចោលហើយ ជាអ្នកមានប្រាជ្ញា ទើបហៅថា ជាមនុស្សល្អទៅបាន ។ ដកស្រង់ពីសៀវភៅ សិក្សាព្រះសូត្រភាគ១១ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

ក្រោកព្រឹកឡើង យើងមិនដែលកើតទុក្ខព្រោះមិនបានសោយរាជ្យនោះឡើយ នេះមកអំពីយើងមិនដែលនឹកចង់សោយរាជ្យម្តងណាហ្នឹងឯង នេះគឺជាឧទាហរណ៍សម្រាប់ឲ្យយើងយល់អំពីការមិនមានទុក្ខកង្វល់ គឺនៅត្រង់ដែលមិនត្រូវការ មិនប្រាថ្នា មិនហួងហែង ។ គួរសិក្សាអំពីនគរកាយ អប់រំបរិញ្ញា កាត់បន្ថយចំណង់ក្នុងការគ្រប់គ្រងហួងហែង រហូតដល់អស់ចំណង់ ដូចដែលយើងមិនចង់ធ្វើស្តេចសោយរាជ្យដូច្នោះឯង ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ត្រាស់ថា ការអស់តណ្ហាឈ្នះអស់ទុក្ខទាំងពួង ។ ប.ស.វ. ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

សុខណាស់ សប្បាយណាស់ កាមគុណ ! តែនេះ វាគឺជាការវង្វេងរបស់ចិត្ត បើយើងកំពុងឈឺដោយជំងឺធ្ងន់ដុនដាប ហើយមានគេមករាំឲ្យមើល លេងភ្លេងឲ្យស្តាប់ ល្អ​មើលប៉ុនណា ពីរោះប៉ុនណា ក៏យើងមិនបានភ្លើតភ្លើនទៅដែរ យ៉ាងណា បើនឹងយកមាសប្រាក់កែវកងមកចាក់គរឲ្យដូចភ្នំក៏ដោយ ក៏មិនមានសេចក្តីសុខផ្លូវចិត្តដែរ ព្រោះចិត្តមានជំងឺ មានសេចក្តីទុក្ខសោក អាស្រ័យការហួងហែងផ្សេងៗក្នុងជីវិត ។ អ្នកដែលមិនមានការអប់រំចិត្ត ចម្រើនបញ្ញា មិនមានសេចក្តីស្ងប់សុខផ្លូវចិត្ត ទោះជានៅទីណា ទៅកន្លែងណា ឮសូរតែរអ៊ូរទាំ រៀបរាប់ពីទុក្ខលំបាកយ៉ាងនេះ យ៉ាងនោះ ទាំងដែលសម្បូណ៌គ្រប់យ៉ាង ផ្ទះប៉ុនភ្នំ មាសប្រាក់ចាក់គរ ប៉ុន្តែឮសូរតែរៀបរាប់ខ្វះខាត កើតទុក្ខមិនសុខចិត្ត មុខក្រៀមក្រំ និងបន្លំបោកប្រាស់ខ្លួនឯង ស្វែងរកការសប្បាយក្នុងផ្លូវខុស ផ្លូវមារ ផ្លូវបិសាច នេះឯងដែលហៅថា ការវង្វេងរបស់ចិត្ត ។ ៚ប.ស.វ. ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

សាសនិក​នៅ​ក្នុងពាហិរសាសនា​ជាច្រើន វៀរ​តែព្រះពុទ្ធសាសនា​ពួក​គេ​បាន​ជឿ​ថា សាសនាទាំងអស់​មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ស្ថាន​សួគ៌មាន ព្រះឥន្ទ ព្រះព្រហ្ម ព្រះឥសូរ ព្រះសិវៈ ឬ​ព្រះជាម្ចាស់ ព្រះសួគ៌ និងព្រះដទៃៗ ជាច្រើនទៀត នៅឯស្ថានសួគ៌ជា​អ្នក​បង្កើត​ឡើង ព្រមទាំងបាន​ចុះ​មក​ផ្សព្វផ្សាយ ឬ​បង្រៀន​មនុស្ស​ឲ្យ​ដឹង​ពី​ត្រៃវេទ របស់​ខ្លួន​ដោយ​បង្កើត​ឡើង​ ជា​គម្ពីរ​ក្បួន​ខ្នាត​សម្រាប់​ឲ្យ​មនុស្ស​សូត្រ​សរសើរ ឬ​សូត្រ​បួងសួង​ក្នុងពិធី​ផ្សេងៗ​ជាដើម។ ឯសាសនា​ផ្សេង​ទៀត​ក៏​មាន​ការ​ជឿ​ថា ដើម្បី​ចូលកាន់​សាសនា​របស់​ពួក​គេ​បាននោះ លុះ​តែ​ជឿ​ឲ្យ​ស៊ប់​កុំ​សង្ស័យ​ចំពោះ​ព្រះ​របស់​ពយក​គេ​ជាដើម នោះ​ទើប​ព្រះជាម្ចាស់ ឬ​ព្រះសួគ៌​របស់​ពួក​គេ​ចុះ​មក​ជួយ​យឹងយោង​បាន ហើយ​ត្រូវ​មាន​ការ​ស្បថសច្ចា អធិដ្ឋានចំពោះ​ព្រះដ៏បរិសុទ្ធ​របស់​ពួក​គេ នោះ​ទើប​ព្រះអាច​ជួយ​ប្រោសបាន ឬ​ជួយ​លុបលាង​បាប​ឲ្យ​សាវក​នោះ​បាន...។ តាម​ការ​សង្កេត​ផ្ទាល់​របស់​ខ្ញុំ ចំពោះ​ពាហិរសាសនា​ទាំងអស់​ឃើញ​ថា គេ​និយម​យកភាព​អស្ចារ្យ សក្ដានុពល និង​ភាព​វិជ្ជាមាន​ផ្សេងៗ​របស់​ព្រះគេ​មក​បង្រៀន​ឲ្យ​មនុស្ស​សូត្រ ហើយ​បង្គាប់​ឲ្យ​មនុស្ស​ជឿថា​ពាក្យ​ទាំងឡាយ​ក្នុងព្រះគម្ពីរ​នោះៗ គឺ​ជា​ព្រះបន្ទូល​ផ្ទាល់​របស់​ព្រះគេ ព្រម​ទាំង​មាន​ការ​ធានារ៉ាប់រង​ថា អ្នកជឿ​ព្រះរបស់​ពួក​គេ​នឹង​បាន​រួចផុត​ចាកទុក្ខ​ត្រូវបានព្រះដ៏បរិសុទ្ធ​នាំ​ឲ្យ​ទៅ​កើត​ក្នុងស្ថាន​សួគ៌​ជាដើម។ តើ​ឯណា​ទៅស្ថាន​សួគ៌? តើព្រះតាំងនោះ ពិតជា​អាចជួយសង្គ្រោះ​មនុស្សលោក​ទាំងឡាយបាន ដោយគ្រាន់​តែ​ជឿ​តាមព្រះ​ទាំងនោះឬ? តើ​អ្នក​អាច​ជឿ​បាន​ទេ​ថា បាប​កម្ម​ដែល​អ្នក​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ដោយខ្លួន​ឯង ព្រះពិត​ជាចុះ​មក​ទទួល​រងទុក្ខ​ជំនួស​រូប​អ្នក​បាន? តើ​រឿង​ទាំង​នេះ ជាការ​គិត​ស្រមើស្រមៃ​របស់​អ្នក​ដូច​ក្នុងរឿងកុន រឿង​វីដេអូទេ? ឬ​មួយជាការ​ជឿតាម​ពាក្យ​ឃោសនា​របស់​សាវក​របស់​គេ ទាំង​ដែលរូប​អ្នក​នៅ​ស្រពេចស្រពិល​ទេ? តើ​អ្នក​ធ្លាប់​ឮ​ពាក្យ​ថា ធ្វើល្អបានល្អ ធ្វើ​អាក្រក់​បាន​អាក្រក់ ធ្វើ​បុណ្យបានបុណ្យ ធ្វើបាប​បាន​បាប ឬ​ពាក្យ​ថា ដាំពូជ​បែប​ណា​បាន​ផ្លែផ្កា​បែប​នេះ​ទេ? ហេតុ​ផល​វា​ជា​គូគ្នា​យ៉ាង​ណា ការ​ជឿ​លើ​សាសនា​ទាំង​ងងឹតងងល់​ក៏​ជា​គូ​នៃ​ការ​នៅ​ប្រាស​ចាកសតិ ក្នុងការ​យល់​ដឹង​ទ្រឹស្ដី​កម្មផល​ដែរ។ ព្រោះ​អ្វី? ព្រោះ​ថា​សាសនា​ជាច្រើនគេ​មិន​បាន​បង្រៀន​មនុស្ស​ឲ្យ​ចេះ​គិត​រក​ផ្លូវ​ត្រាស់ដឹង​នូវ​សច្ចៈឡើយ គឺ​ត្រូវ​ពឹងលើ​ព្រះតែម្យ៉ាង​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អាច​ជួយ​ដោះស្រាយ​នូវ​សេចក្ដី​ទុក្ខ​ទាំងពួងបាន បើ​ព្រះគេ​ថា​ឆ្វេង​គឺ​ត្រូវ​ថា​ឆ្វេង បើ​ថា​ស្ដាំ គឺ​ត្រូវ​ថាស្ដាំ ពួក​គេ​និយម​ប្រើ​ពាក្យ​ជឿ​ជំនួស​ឲ្យ​ពាក្យ​ថា យល់​ដឹង ស្រាវជ្រាវបន្ថែម ឬ​ដក​ពិសោធន​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ពួក​គេ​និយម​យក​ជំនឿ​តាំង​មុខ​ទាំង​ងងុល មិនព្រម​ពិចារណា​រក​ការ​ពិត​ទាល់តែសោះ ឱហ្ន៎! មនុស្ស​ភ្នែក​ភ្លឺ​សោះ​បែរ​ជា​ធ្វើ​ខ្វាក់ មនុស្ស​ដេក​សម្ងំ (ដេក​មិន​លក់) បែរ​ធ្វើ​ជាដេកលក់​នេះ ពិបាក​ដាស់​ឲ្យ​ភ្ញាក់​មែន​ទែន ហេតុ​ផល​តែង​មាន​ពិត​ដោយ​សារ​តែ​ជំនឿ​ផ្កាប់​មុខ ជាប់​ជំពាក់​ក្នុងលាភ​សក្ការៈ និង​អំណោយ​បន្តិចបន្តួច​បិទភ្នែក​ជឿ​ទាំង​អគតិ ធ្វើ​ឲ្យ​បាត់បង់​ស្មារតី ព្រម​ទាំងការ​ពិត​ក្នុង​ធម្មជាតិ​ទៅ​វិញ បែប​នេះ​គួរ​ហៅ​ថា មនុស្ស​ក្បត់​នឹង​ឧត្ដម​គតិ​ខ្លួន​ឯង ទើបសម​ជាង​ពាក្យ​ថា សាវក​របស់​ព្រះ (ទាំង​នោះ)។ ការ​ជឿ​ផ្កាប់​មុខ​ដោយ​មិន​ព្រម​ស្ដាប់​ហេតុ​ផល​នៃ​ធម្មជាតិ វា​មិន​មែន​ជាបដិបទា​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​សច្ចៈ​ក្នុងលោក​នេះ​ឡើយ លុះ​ត្រា​តែ​ដក​ជំនឿ​ចេញ បែរ​មក​សិក្សា ដក​ពិសោធ​តាម​សច្ចធម៌​វិញ​ទើប​ល្អ​ជាង។ គោលជំហនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺ​មាន​ដើម​ដំណើត​នៅ​លើភព​ផែន​ដី​នេះ​ហើយ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​បាន​ស្ថិត​ស្ថេរ​គង់​វង្ស ព្រម​ទាំង​មាន​ការ​តាំង​មាំ​ក្នុងចិត្ត​របស់​មនុស្ស​ទាំងឡាយ មិន​មែន​ព្រោះ​តែ​បង្រៀន​មនុស្ស​ឲ្យ​ជឿ​លើ​ការ​ឃោសនា​ ការ​សម្ដែងអួតសរសើរ ការ​អូសទាញ ឬ​ការ​បញ្ចុះ​បញ្ចូលមនុស្ស​ឲ្យ​ជឿទាំង​ខ្វះ​ហេតុ​ផល ឬ​ឲ្យ​ជឿ​ដោយ​បង្ខិតបង្ខំ​ដោយ​ការ​ឲ្យ​វត្ថុ​សម្ភារៈ លុយកាក់ ប្រាក់​កាស​បន្តិចបន្តួច​ហើយ កៀរ​គរ​បរិស័ទ​នោះ​ទេ។ តាម​ពិត​ទៅ​អ្នកដែល​គោរព​បូជា​ព្រះពុទ្ធសាសនា មិនមែន​បែប​ប្រមូល​បរិស័ទ​នោះ​ទេ ហើយ​ក៏​មិន​មែន​ជឿ​ព្រោះ​បានលាភសក្ការៈ​នោះ​ដែរ។ គ្រប់​មនុស្ស​ទាំងអស់​ដែល​ត្រូវ​បាន​ហៅ​ថា ពុទ្ធបរិស័ទ នោះ​គឺ​សុទ្ធ​តែ​បាន​ឆ្លង​កាត់​ការ​ឈ្វេងយល់​យ៉ាង​ច្បាស់ អំពី​គោល​ការណ៍​សំខាន់ៗ​នៃមាគ៌ា​ប្រតិបត្តិ​រួច​ទៅ​ហើយ ទើប​ពួក​គេ​មាន​ការ​ជឿជាក់​ជាខាងក្រោយ​មិនមែន​ជឿ​រួចហើយ​ទើប​ប្រតិបត្តិ​តាម​នោះ​ទេ វាស្រប​ទៅ​នឹង​ពាក្យ​ថា​ គិត​ហើយ​សឹមគូរ ទើប​ត្រឹម​ត្រូវ​ប្រាកដ​និយម មិនមែន​គូរ​រួចហើយ​ទើប​គិត​ជាខាងក្រោយ​នោះ​ទេ ឬ​មួយ​ក៏​ខ្ញុំ​គិត​ខុស​ម្នាក់​ឯង អាត្មានិយម​ទេដឹង? ចុះ​អស់​លោក​អ្នក​អាន​វិញ មានការ​យល់​យ៉ាង​ណា​ដែរ? ជាការ​ពិត​ណាស់ បើ​ទោះ​បី​ជា​ច្បាប់​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បានចែង​ថា ប្រជាជន​ទាំងពីរភេទ​មានសិទ្ធិគោរព និង​ជំនឿ​លើ​សាសនា​ដែល​ខ្លួន​ពេញ​ចិត្ត​ក៏​ដោយ តែ​ក៏​បាន​ប្ដេជ្ញា​យ៉ាង​មុតមាំ​ផងដែរថា ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺ​ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ ប្រជាជន​ជាង ៩៥ ភាគរយ​គោរព​បូជា​ព្រះពុទ្ធសាសនា និងគាំទ្រ​យ៉ាងមុតមាំ​មិន​ថា​តែ អ្នក​រស់​នៅ​ទីក្រុង ឬ​ជនបទស្រែចម្ការ​នោះ​ទេ ហើយមានពុទ្ធមណ្ឌល (វត្តអារាម) គ្រប់ទិស​ទី​ក្នុងប្រទេស​ផងដែរ។ វិសាលភាព​នៃ​ព្រះពុទ្ធសាសនា បើតាម​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​ក៏បាន​គូស​បញ្ជាក់​ផងដែរ​ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា​បានផ្សព្វផ្សាយ​មក​កាន់​ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ តាំងពី​ព្រះពុទ្ធសករាជ ២៣៤ មកម្ល៉េះ។ នៅ​ក្នុងចំណោម​ប្រទេស​ទាំងនោះ ក៏មានប្រទេស​កម្ពុជា​មួយ​ផងដែរ ដែល​ទទួល​បាន​នូវ​ឥទ្ធិពល​នៃ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ដ៏​ថ្លៃថ្លា​ជាអនេកអនគ្ឃរកថ្លែង​ពុំ​ត្រូវ​ទាល់​តែ​សោះនេះ ហើយ​ប្រជាជន​ទាំងអស់​ក៏បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា ជាសាសនា​មួយ​ដឹក​នាំ​សង្គម​មនុស្ស​ឲ្យ​មាន​សុខសន្តិភាព​វិបុលភាព ភាតរភាព សាមគ្គីភាព និង​វឌ្ឍនភាព​យ៉ាងទូលំទូលាយ ទូទាំង​ពិភពលោក​ផងដែរ។ សរុបសេចក្ដី​ទៅ​អាច​ហៅ​បាន​ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺ​ជាសាសនា​សន្តិភាព និងពោរពេញ​ដោយ​បញ្ញាញាណ ហេតុ​ដូច្នេះ ទើប​ពុទ្ធបរិស័ទ​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អ្នក​ប្រកប​ដោយ​សុទ្ធិដ្ឋិនិយម ហេតុ​ផល​និយម កម្មផលនិយម និងភាព​ប្រាកដ​និយម​ចំពោះ​ទស្សនៈ​ជីវិត​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ បើ​ទោះ​បី​ជា​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មាន​ភាព​ប្រាកដ​និយម ដែល​មនុស្ស​អាចសិក្សា​ឈ្វេងយល់ និង​ពិសោធ​បាន​ដោយខ្លួន​ឯង​ក៏ដោយ ក៏​គង់​នៅ​មានមនុស្ស​ជាច្រើន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​យកមក​ប្រតិបត្តិ​ដែរ ថែម​ទាំងនាំគ្នា​ពោលចំអក តិះដៀល មើលងាយ ពេបជ្រាយ ចំពោះ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ទៀត​ផងដូច​ជា​ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា​ដឹកនាំ​មនុស្ស​ឲ្យ​ក្រៃក្រ ដឹក​នាំ​មនុស្ស​ឲ្យទន់ខ្សោយ ដឹកនាំ​មនុស្ស​ឲ្យ​ខ្លាច​គេ ដឹក​នាំ​មនុស្ស​ឲ្យ​គិត​តែ​ពី​ផល​ប្រយោជន៍​ខ្លួន​ជាដើម។ ចុះពុទ្ធបរិស័ទ​ផ្ទាល់​យល់​ឃើញ​យ៉ាង​ណា​ដែរ? ទើប​បាន​ជា​យក​ចិត្ត​ទុកដាក់​ក្នុងការ​ប្រតិបត្តិ​តាម​ឱវាទ​របស់​ព្រះអង្គ? ព្រះពុទ្ធសាសនា​ក៏​មិន​អួតសរសើរ​ថា ខ្លួន​ល្អ​ឥត​ខ្ចោះ​នោះ​ដែរ គឺ​នៅ​រង់​ចាំ​អ្នកយក​ធម៌​ទៅ​ប្រើ​ប្រាស់​ដក​ពិសោធ​មើល​ដោយ​ខ្លួន​ឯង បើ​ទោះ​បី​ជា​ព្រះពុទ្ធ​សម្ដែង​ថាផ្លូវ​នេះ​ល្អ​គួរ​តែ​ដើរ តែ​អ្នក​មិន​ព្រម​ដើរ បែរ​ទៅ​ជា​ជ្រើស​រើស​ផ្លូវ​ផ្សេង ហើយ​ស្រាប់​តែ​មក​បន្ទោស​ផ្លូវ​វិញ​នោះ វា​ជា​រឿង​មិនត្រឹម​ត្រូវ​ទេ ប្រការ​សំខាន់ គឺ​ត្រូវ​អនុវត្ត​ដោយ​ខ្លួន​ឯង កុំ​ឲ្យ​ឮ​តែ​គេ​ថា ហើយ​តិះដៀល​ព្រះពុទ្ធសាសនា ទាំង​ដែលខ្លួន​នៅ​ក្នុងសង្គម​នៅមានព្រះពុទ្ធសាសនា​ស្ថិត​ស្ថេរ តាំង​នៅ​ឲ្យ​ត្រចះត្រចង់​គួរ​តែ​សាក​ល្បង ដក​ពិសោធ​មើល​មើល៍ កុំឲ្យ​ដូច​ជា​ពាក្យ​មួយ​ពោល​ថា កង្កែប​នៅជិត​គុម្ព​ឧប្បល មិនស្គាល់​ជាតិ​ឈូក​ក្លិន​គន្ធា កន្លង់​នៅ​ឆ្ងាយ​ត្រេចត្រង់​ផ្កា ជញ្ជក់​រសាកេសរបាន។ ធម៌ព្រះ​ល្អល្អះ​មិនខំរៀន ចេះ​ចាំ​នឹង​មាន​ពី​ថ្មើរ​ម៉ាន ខុស​ប្លង់​ភ្លាំងភ្លាត់​ទុក្ខសាមាន្យ ស្ដីញាតិ​សន្ដាន​ថា​មិន​ប្រាប់។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ទស្សនៈអប់រំ រៀប​រៀង​ដោយ សាមណេរ សា ចាន់រ៉ាត់ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

មិត្តាមិត្តជាតក ព្រះសាស្ដា កាលស្ដេច​ទ្រង់គង់នៅ​ក្នុង​វត្តជេតវ័ន​មហាវិហារ ទ្រង់​ប្រារព្ធ​អមាត្យ អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​ប្រយោជន៍ របស់​ព្រះបាទ​កោសល ត្រាស់​ព្រះធម៌​ទេសនា​នេះ មានពាក្យ​ចាប់​ផ្ដើម​ថា កានិ កម្មានិ កុព្វានំ ដូច្នេះ។ បានឮ​ថា អមាត្យ​នោះ បាន​មាន​ឧបការៈ​ចំពោះ​ព្រះរាជា​ជាច្រើន ព្រះរាជា​ក៏​បាន​ប្រទាន​សក្ការ​រាប់​រក​គេ​យ៉ាង​ក្រៃលែង ពួក​អមាត្យ​ដ៏សេស​អត់​ទ្រាំ​

មនុស្ស​យើង​គ្រប់​គ្នា តែង​ចង់​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​មាន​ជីវិត​រស់​នៅ​យូរ​អង្វែង ចង់​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ស្តុក​ស្តម្ភ មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​រោគ​ផ្សេង ៗ ចង់​រស់​នៅ​ជួប​ជុំ​ភរិ​យា​ស្វា​មី កូន​ចៅ​ប្រុស​ស្រី ចង់​ឲ្យ​គេ​មាន​ភក្តី​ស្មោះ​ត្រង់​នឹង​ខ្លួន​ឯង មិន​ចង់​ឲ្យ​គេ​និយាយ​ភូត​ភរ​កុ​ហក​ បោក​ប្រាស់ ចង់​ឲ្យ​និយាយ​តែ​ពាក្យ​សច្ចៈ ពិត​ទៀង​ត្រង់ ចង់​​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​បរិបូរ​ទៅ​ដោយ​បញ្ញា មិន​ចង់​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅ​ជា​មនុស្ស​ឆ្គួត​ វិ​កល់​ចរិក​ មាន​សតិ​វិប្ប​លាស បាត់​បង់​បញ្ញា​ស្មា​រតី ចង់​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​ពោរ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​សេចក្តី​សុខ​គ្រប់​យ៉ាង . . . ។ បេ ។ យើង​ដែល​និយាយ​ថា​ចង់​បាន​ ៗ ៗ គ្រប់​គ្នា​នេះ ចុះ​ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​យើង​មិ​នព្រម​នាំ​គ្នា​ធ្វើ​នូវ​ប្រ​យោជន៍ ដែល​នាំ​ឲ្យ​បាន​នូវ​របស់​ទាំង​អស់​នោះ ចេះ​តែ​ស្រែង​ក្តែង ៗ ថា ចង់​បាន​នេះ ចង់​បាន​នោះ ចង់​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​មាន​សេចក្តី​សុខ​ណាស់ តែ​មិន​ព្រម​នាំ​គ្នា​ធ្វើ​នូវ​ហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​នូវ​សេចក្តី​សុខ តើ​នឹង​មាន​សេចក្តី​សុខ​ពី​ណា​មក ? ដោយ​ហេតុ​តែ​ចង់​ឲ្យ​ជី​វិត​របស់​ខ្លួន​រស់​នៅ​យើន​យូរ តែ​បែរ​ជា​ទៅ​បៀត​បៀន​ជី​វិត​អ្នក​ដទៃ តើ​នេះ​ឈ្មោះ​ថា យើង​កំពុង​តែ​សាង​នូវ​ភាព​ជា​អ្នក​មាន​អាយុ​វែង​ឬ ? ចង់​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​តែ​បែរ​ជា​ទៅ​លួច​ទ្រព្យ​អ្នក​ដទៃ ដើម្បី​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​មាន ចង់​មាន​សេចក្តី​សុខ តែ​បែរ​ទៅ​ប្រព្រឹត្តិ​បំ​ពាន​លើ​សេចក្តី​សុខ​របស់​អ្នក​ដទៃ សួរ​ថា​តើ​អំពើ​ទាំង​អស់​នេះ​វា​សម​គួរ​ដែរ​ឬ ? ព្រះ​បរម​សា​ស្តា​ចារ្យ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​ថា បើ​យើង​ចង់បាន​អាយុ​វែង ចង់​បាន​ទ្រព្យ​ស្តុក​ស្តម្ភ ចង់​ឲ្យ​ឯង​មាន​សេចក្តី​សុខ​នៅ​ក្នុង​ក្រុម​គ្រួសារ ចង់​ឲ្យ​គេ​មាន​ភាព​ស្មោះ​ត្រង់​នឹង​ខ្លួន​ឯង និង​ចង់​មាន​បញ្ញា គឺ​ត្រូវ​វៀក​ចាក​បញ្ច​វេ​រា​ទាំង ៥ គឺ​សីល​ ៥ នឹង​ឯង ពីព្រោះ​អ្នកមាន​សីល​ ៥ រមែង​បាន​ទទួល​នូវ​គុណ​ធម៌​ដូច្នេះ​គឺ -សីល​ទី ១ មិន​បៀត​បៀន​ជី​វិត​អ្នក​ដទៃ​គឺ​មិន​សម្លាប់​សត្វ​នាំ​ឲ្យ​មាន​ធម៌ មេត្តា ។ -សីល​ទី ២ មិន​លួច​ទ្រព្យ​គេ នាំ​ឲ្យ​មាន​ធម៌ សម្មា​អាជីវៈ ។ -សីល​ទី ៣ មិន​ប្រ​ព្រឹត្ត​ខុស​ក្នុង​កាម នាំ​ឲ្យ​យើង​មាន​នូវ​ធម៌ សទារន្តោសៈ ។ -សីល​ទី ៤ មិន​និយាយ​កុហក នាំ​ឲ្យ​មាន​ធម៌ សច្ចៈ ។ -សីល​ទី ៥ មិន​ផឹក​នូវ​ទឹក​ស្រ​វឹង នាំ​ឲ្យ​មាន​ធម៌ សតិ​សម្បជញ្ជៈ ។ សីល​ទាំង ៥ នេះ​ដែល​មនុស្ស​គួរ​តែ​ខំ​ប្រឹង​ប្រែង​រក្សា​ឲ្យ​ដូច​ជា​យើង​រក្សា​នូវ​ជី​វិត​របស់​​ដូច្នោះ​ដែរ ដើម្បី​បាន​ជា​មាគ៌ា​សម្រាប់​ជីវិត​របស់​យើង ដែល​ធ្វើ​ដំ​ណើរ​ទៅ​លោក​ខាង​មុខ​នឹង​បាន​ជា​គ្រឿង​ប្រដាប់​ សម្រាប់​តម្រែ​ តម្រង់ និង​កែ​តម្រូវ​ផ្លូវ​នៃ​ជី​វិត​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ប្រ​កាន់​តែ​​ប្រ​សើរ​ ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅៈ សមាធិ​សម្រាប់​កុមារា កុ​មារី យុវជន យុវតី រៀបរៀងដោយៈ ព្រះ​បាឡាក់ សម្បត្តិ​ចន្ទ​សុវណ្ណោ ( ម៉ៅ សុរិន ភិក្ខុ ) វាយអត្ថបទដោយៈ ឧបាសក សូត្រ តុលា ដោយ៥០០០ឆ្នាំ