ស្ទើរ​គ្រប់​សាសនា​ទាំង​អស់ បរម​ធម៌ (​summum bonum) អាច​សម្រេច​បាន​បន្ទាប់​ពី​ស្លាប់​ហើយ​ប៉ុណ្ណោះ ។​ ដោយ​ឡែក​និរវាណៈ បុគ្គល​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​សម្រេច​បាន​ ក្នុង​ខណៈ​ដែល​កំពុង​មាន​ជីវិត​រស់​នៅ​ ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​ថា​ត្រូវ​រង់​ចាំ​ឲ្យ​អ្នក​ស្លាប់​ជា​មុន​សិន ទើប​សម្រេច​បាន​នោះ​ឡើយ ។ អ្នក​ដែល​ដឹង​ច្បាស់​ឃើញ​ច្បាស់​ នូវ​សច្ចៈ​គឺ​និរវាណៈ​នេះ រមែង​ជា​បុគ្គល​ដែល​មាន​

ចេះ​ជួយ​ខ្លួន​ឯង​និង​ពឹង​ខ្លួន​ឯង​ជា​មុន មនុស្ស​យើង​ ត្រូវ​ពឹង​ពាក់​អាស្រ័យ​គ្នា​ជា​និច្ច ប៉ុន្តែ​មនុស្ស​ដែល​យើង​ពឹង​បាន​ច្រើន​បំផុត គឺ​ខ្លួន​យើង ។ ព្រះ​ពុទ្ធ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​ទូនា្មន​ថា " ខ្លួន​ជា​ទី​ពឹង​នៃ​ខ្លួន​ឯង " ។ នេះ ជា​ការពិត​ដែល​អាច​ពិសោធ​បាន​គ្រប់​ពេល​វេលា ។ ព្រះអង្គ ទ្រង់​ត្រាស់​បន្ត​មួយ​ឃ្លា​ទៀត​ថា " ខ្លួន​ដែល​ហ្វឹក​ហាត់​បាន​ល្អ ហើយ​ឈ្មោះ​ថា​បាន​នូវ​ទី​ពឹង​ដែល​គេ​បាន​ដោយ​កម្រ" នេះ ជា​ការ​សម្តែង​ឲ្យ​យល់​ឃើញ​ថា

ពិចារណា​ដោយ​វិធី​ចែក​ធាតុ ការ​ពិចារណា​បែប​នេះ ជា​ការ​បដិបត្តិ​កៀក​ជិត​នឹង​វិបស្សនា ឬ​យក​ការ​ចេះ​ដឹង​ខាង​វិបស្ស​វិជ្ជា​មក​ប្រើ​ជា​ប្រយោជន៍ បាន​ដល់​ការ​សម្លឹង​មើល​ជីវិត​នេះ សម្លឹង​មើល​សត្វ​បុគ្គល យើង គេ តាម​សេចក្តី​ពិត​ថា ត្រឹម​តែ​ជា​គ្រឿង​ប្រកប​ផ្សំ​ទាំង​ឡាយ ។ ដោយ​ធាតុ​ទាំង​ឡាយ​ផ្សេង​ៗ ប្រជុំ​ចូល​គ្នា​ហើយ ក៏​សន្មត់​ហៅ​គ្នា​ទៅ​ថា​មនុស្ស ហៅ​ថា​សត្វ​ជា​យើង ជា​គេ ជា​បុរស ជា​ស្រ្តី​ជាដើម​អីចឹង​ទៅ ។

ស្រុក​ ឬ ជន​បទ​មួយ​ដែល​គ្មាន​ទឹក​ភ្លៀង​ស្រុក​នោះ​ក៏ហួត​ហែង​ ក្រៀម​ស្រពោន​មិន​មាន​សម្រស់​ស្រស់​បំព្រង​គួរ​ជា​ទី​ពិច​ពិល​រមិល​មើល​ឡើយ​ មនុស្ស​សត្វ​ទាំង​ឡាយ នៅ​ក្នុង​ស្រុក​នោះ ក៏​ភៀស​ខ្លួន​ចេញ​ទៅ​ស្រុក​ដទៃ​ដែល​មាន​ភ្លៀង​ធ្លាក់ ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​របស់​ខ្លួន​បន្ត​ទៀត​នេះ​ជា​សេចក្តី​ប្រៀប​ធៀប​ឲ្យ​ឃើញ​ថា បើ​ក្នុងខ្លួន​យើង​គ្មាន​ចិត្ត​មេត្តា​ដល់​សត្វ​ទាំង​ឡាយ​ទេសត្វ​ទាំង​ឡាយ​មិន​អាច​នៅ​ជិត​ខ្លួន​ឬ នៅ​ជា​មួយ​ខ្លួន​បាន​ទេ ពួក​គេ​ទាំង​អស់​នឹង​ទៅ​ឲ្យ​ឆ្ងាយ​អំពី​ខ្លួន​យើង​ព្រោះ​យើង​ជា​មនុស្ស​ក្តៅ​ហួត​ហែង​គ្មាន​មេត្តា ។ ដូច្នេះ​មេត្តា​តាម​ផ្លូវ​កាយ​វាចា​ចិត្ត​របស់​យើង ដូច​ជា​ទឹក​ដ៏​ត្រជាក់​សម្រាប់​ស្រោច​ស្រព​លើ​ខ្លួន​ឯង និង​អ្នក​ដទៃ ឲ្យ​បាន​សេចក្តី​សុខ ឲ្យ​បាន​នូវ​ប្រយោជន៍ គ្រប់​បែប​យ៉ាង អំពី​ខ្លួន​ដែល​ជា​អ្នក​មាន​មេត្តា ។ -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត គឺ​មាន​សេចក្តី​សុខ​គ្រប់​ឥរិយាបថ​ទាំង​៤ -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត​ដូច​ជា​ស្រុក​ដែល​មិន​ខ្លះ​ដោយ​ទឹក -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត ត្រជាក់​ដូច​ជា​កូន​នៅ​ជិត​ម្តាយ -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត ដូច​ត្រី​ដែល​នៅ​ក្នុង​ទឹក​ត្រជាក់​ល្អ​ -អ្នក​មាន​មេត្តា​ក្រអូប​ដូច​ជា​ក្លិន​ផ្កា​ឈូក​ជា​ដើម -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត​ប្រសើរ​ជាង​មាស​ប្រាក់​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ -អ្នក​មាន​មេត្តាចិត្ត​ ដូច​ព្រះ​រាជា​ទ្រង់​គ្រឿង ដ៏​ល្អ​អស្ចារ្យ -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត ដូច​ជា​នាវា​ដ៏​ធំ​សម្រាប់​ចម្លង​សត្វ​ -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត ដូច​ស្រុក​គ្មាន​ចោរ ឬ សត្រូវ​បៀតបៀន -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត​អាច​គេច​រួច​ផុត អំពី​គ្រោះ​ថ្នាក់​ផ្សេងៗ -អ្នក​មាន​មេត្តា​ចិត្ត គឺ​នៅ​ជិត​ស្ថាន​សួគា និងព្រះ​និព្វាន ការ​ចម្រើន​មេត្តាចិត្ត គឺ​ជា​ការ​លះ​បង់​នូវ​សេចក្តី​ក្រោធ​ឲ្យ​បាន​រឿយៗ ។ អត្តបទ​នេះ​ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅៈ មេត្តាចិត្ត រៀបរៀង​ដោយៈ ធម្មាចារ្យ កែវ វិមុត្ត វាយ​អត្តបទ​ដោយៈ កញ្ញា ម៉ានិត ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

ពេល​ដែល​យើង​ធ្វើ​អ្វី​មួយ តែង​តែ​ចង់​បាន​នូវ​ផល​ប្រយោជន៍​ខ្លួន​ឯង​ក្នុង​ការ​ដែល​ខំប្រឹង​ប្រែងធ្វើ​នូវ​ការងារ​ទាំង​អស់​នោះ មិន​ថា​តិច​ឬ​ក៏​ច្រើន​ឡើយ ឲ្យ​តែ​ផល​ប្រយោជន៍​ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ។ចំណែក​ក្នុង​ផល​ប្រយោជន៍ ដែល​ខ្លួន​ប្រព្រឹត្ត​ទៀត​សោត វា​មាន​ផល​ ២ យ៉ាង គឺ​ផល​ល្អ និង​ផល​អាក្រក់ ទាំង​នេះ​ហើយ​ដែល​កូន​ត្រូវ​សិក្សា​អំពី​សេចក្ដី​ល្អ​របស់​ខ្លួន​ឯង​ឲ្យ​បាន​ច្រើន។ មួយ​ទៀត​មាន​មនុស្ស​មិន​តិច​នាក់​ទេ​កូន ដែល​ស្វែង​រក​នូវ​មង្គល​តែ​មិន​ដឹង​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​នោះ​ចេះ​តែ​ដើរ​រក​គ្រប់​ទី​កន្លែង រហូត​មាន​មនុស្ស​មួយ​ចំនួនទៀត ដោយ​អំណាច​ចង់​តែ​បាន​នូវ​សេចក្ដី​សុខ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ ត្រូវ​ចាញ់​បោក​គេ​ក៏​មាន​ដែរ។ តែ​មង្គល​ដែល​នាំ​ឲ្យ​យើង​មាន​សេចក្ដី​សុខ​ពិត​ប្រាកដ​នោះ គឺ​មិន​ចាំ​បាច់​រក​នៅ​ទី​ណា​នោះ​ទេ វា​ស្ថិត​នៅ​តែ​ជា​មួយ​ខ្លួន​យើង​ហ្នឹង​ឯង​ណា​កូន ម៉ែ​មាន​រឿង​មួយ​ទៀត​ឲ្យ​កូន​បាន​ដឹង​ នូវ​មង្គល​ទាំង ៣៨ ប្រការ​ដែល​នាំ​មក​នូវ​សេចក្ដី​សុខ​ពិត​ប្រាកដ និង​មាន​ផល​ច្រើន​ទៀត​ផង សូម​កូន​សិក្សា​មង្គលពិត​ប្រាកដ​ដូច​តទៅ..... ១- អសេវនា ច ពាលានំ កិរិយាមិន​សេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ពាល​ទាំង​ឡាយ ២- បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា កិរិយា​សេពគប់​នូវ​បុគ្គល​ជាបណ្ឌិត​ទាំង​ឡាយ ៣- បូជា ច បូជនីយានំ កិរិយា​បូជា​ដល់​បុគ្គល​ដែល​គួរ​បូជាទាំង​ឡាយ ៤- បដិរូបទេសវាសោ ច កិរិយា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ដ៏សមគួរ ៥- បុព្វេ កតបុញ្ញតា ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​បាន​ធ្វើ​បុណ្យ​ទុក​ហើយ​ក្នុង​កាល​មុន ៦- អត្តសម្មាបណីធិ ច កិរិយា​តម្កល់​ខ្លួន​ដោយ​ប្រពៃ ៧- ពាហុសច្ចព្ចា ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​បាន​ស្ដាប់ បាន​រៀន​ហើយ​ដោយ​ច្រើន ៨- សិប្បញ្ច សិល្ប៍​សាស្ត្រ គឺ​សេចក្ដី​ឆ្លៀវឈ្លាស​ក្នុង​ហត្ថកម្ម​របស់​អ្នក​បួស និង​គ្រហស្ថ ៩- វិនយោ ច សុសិក្ខិតោ វិន័យ​ដែល​បុគ្គល​សិក្សា​ដោយ​ប្រពៃ ១០- សុភាសិតា ច យា វាចា វាចា​ដែល​បុគ្គល​សិក្សា​ដោយ​ប្រពៃ ១១- មាតា ឧបដ្ឋានំ កិរិយា​បម្រើ​នូវ​មាតា ១២- បិតុ ឧបដ្ឋានំ កិរិយា​បម្រើ​នូវ​បិតា ១៣- បុត្តទារស្ស សង្គហោ សេចក្ដី​សង្គ្រោះ​ដល់​បុត្រ និង​ភរិយា ១៤- អនាកុលា ច កម្មន្តា ការងារ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មិន​ច្របូក​ច្របល់ ១៥- ទានញ្ច កិរិយា​បរិច្ចាគ​ទា ១៦- ធម្មចរិយា កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌ ១៧- ញាតកានញ្ច សង្គហោ សេចក្ដី​សង្គ្រោះ​ដល់​ញាតិទាំង​ឡាយ ១៨- អនវជ្ជា កម្មានិ ការងារ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មិន​មាន​ទោស ១៩- អារតី វិរតី បាបា កិរិយា​មិន​ត្រេកអរ​ក្នុង​បាប និង​កិរិយា​វៀរចាក​បាប ២០- មជ្ជបានា ច សញ្ញាមោ សេចក្ដី​សង្រួម​ចាក​កិរិយា​ផឹក​នូវ​ទឹក​ស្រវឹង ២១- អប្ប​មាទោ ច ធម្មេសុ សេចក្ដី​មិន​ប្រមាទ​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ២២- គារវោ ច សេចក្ដី​គោរព​ចំពោះ​បុគ្គល​ដែល​មិន​គួរ​គោរព ២៣- និវាតោ ច កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​បន្ទាបខ្លួន ២៤- សន្តុដ្ឋិ ច សេចក្ដី​ត្រេកអរ​ចំពោះ​របស់​ដែលមាន ២៥- កតញ្ញូតា ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​អ្នក​ដឹង​នូវ​ឧបការៈ​ដែល​បុគ្គល​អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​ហើយ​ដល់​ខ្លួន ២៦- កាលេន ធម្មស្សវនំ កិរិយា​ស្ដាប់​នូវ​ធម៌​តាមកាល ២៧- ខន្តិ ច សេចក្ដី​អត់ធន់ ២៨- សោវចស្សតា ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​ដែល​គេ​ប្រដៅ​បាន​ដោយ​ងាយ ២៩- សមណានញ្ច ទស្សនំ កិរិយា​បាន​ឃើញ បាន​ជួប​នូវ​សមណៈ​ទាំង​ឡាយ ៣០- កាលេន ធម្មសាកច្ឆា ធម្មសាកច្ឆា គឺ​កិរិយា​សន្ទនា​ទៅវិញ​ទៅ​មក​តាម​ធម៌​តាម​កាល ៣១- តបោ ច សេចក្ដី​ព្យាយាម​ដុត​នូវ​បាប​ធម៌ ៣២- ព្រហ្មចរិយញ្ច កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌​ដ៏​ប្រសើរ ៣៣- អរិយសច្ចាន ទស្សនំ កិរិយា​ឃើញ​នូវ​អរិយសច្ច​ទាំង​ឡាយ ៣៤- និព្វានសច្ឆិកិរិយា ច កិរិយា​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះនិព្វាន ៣៥- ផុដ្ឋស្ស លោកធម្មេហិ ចិត្តំ យស្ស ន កម្បតិ ចិត្ត​របស់​បុគ្គល​ឯណា​ដែល​លោ​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ពាល់​ត្រូវ​ហើយ​មិន​រំភើប​ញាប់ញ័រ ៣៦- អសោកំ មិនាមន​សេចក្ដី​សោក ៣៧- វិរជំ មាន​ធូលី គឺ​រាគៈ​ទៅ​ប្រាស​ហើយ ៣៨- ខេមំ ជា​ចិត្ត​ក្សេមក្សាន្ត។ មង្គល​ទាំង​ ៣៨ ប្រការ​នេះ​ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​បាន​នូវ​សេចក្ដី​សុខ​យ៉ាង​ពិត​ប្រាកដ​ណា​កូន មិន​ថា​យើង​រស់​នៅ​កន្លែង​ណា​ទេ​ឲ្យ​តែចេះ​សាង​នូវ​មង្គល​ទាំង​អស់​នេះ​ហើយ​រមែង​បាន​សេចក្ដី​សុខ​ពិត​ប្រាកដ និង​មាន​ផល​ច្រើន​ទៀត​ផង។ ដកស្រង់ចេញ​ពី​សៀវភៅ ក្តីសង្ឃឹមអ្នកមានគុណ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

កូនអើយ​អាសូរ​ទឹកភ្នែកម៉ែ​ផង តាំង​ពី​ដើម​មក កូន​តែង​ធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ែ​លំបាក​ទាំង​ផ្លូវ​កាយ លំបាក​ទាំង​ផ្លូវ​ចិត្ត ហើយ​កូន​ក៏​មិន​ដែល​ចាប់​អារម្មណ៍នឹក​ឃើញ​ដល់ សេចក្ដី​លំបាក​របស់​ម៉ែ​ឡើយ កូន​ធ្វើ​ហីៗ ព្រងើយ​កន្តើយ​នឹង​ម៉ែ ម៉ែ​បាន​សុខ​សប្បាយ​ឬ​ម៉ែ​មាន​ទុក្ខ​លំបាក​យ៉ាក​យ៉ាប់​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​កូន​ទាំង​ឡាយ​មិន​សូវ​ខ្វល់​ពី​ម៉ែ​ឡើយ ម៉ែ​មិន​មែនធ្វើ​គុណ​ទៅ​ហើយ ចង់​បាន​សំណង​ពី​កូន​វិញ​នោះ​ទេ តែ​

ស្លឹក​ឈើលាស់ចេញមក រមែងចាស់ ទុំ ជ្រុះ សំរាប់ ស្លឹកឈើតាំង​តែអំពី​កើតរហូត​ដល់ជ្រុះ មិន​ដើម្បីបាន​របស់ អ្វីៗក្នុង​លោក ក្រៅអំពីដើម្បីវិនាស​ទៅវិញតែប៉ុណ្ណោះ ចំពោះ​នាមរូប​ក៏ដូច​គ្នា​ដែរ ។ នាមរូប​កើតក្នុង​លោក មិនមាន​ខាត មិន​មាន ចំណេញ ព្រោះ​មុននឹង​កើត នាមរូប​មិនបាន​តាំងនៅ​ក្នុង ទីណា​ប្រុង​ចាំកើត​ឡើយ ដល់​ពេលកើត​ហើយ​វិនាស​ទៅ វិញ ក៏វាដូចគ្នា​នឹង​នាមរូប

សម្ដី​មនុស្ស​និង​សត្វ​យំ សំឡេង​សត្វ​ស្លាប​ទាំង​ឡាយ​ដែល​ស្រែក​យំ​តាម​ជួរ​ព្រៃភ្នំឬ​តាម​ទីរមណីយដ្ឋាន​ទាំង​ឡាយ​អាច​ជា​អារម្មណ៍​សប្បាយ​រីករាយ​ឬ​សង្វេគ​ដល់​ជន​អ្នក​នៅ​ទី​នោះ​បាន​ស្ដាប់ ប៉ុន្តែ​សំឡេង​របស់​ដែល​និយាយ​កុហក​ញុះញង់ ជេរ​ប្រទេច​ផ្ដាសា​ដោយ​ឥត​មាន​មេត្តា ជាអារម្មណ៍​ធុញ​ទ្រាន់​បំផុត​របស់​ពពួក​ជន​ដែល​បាន​ស្ដាប់​ហើយ។ - មនុស្ស​សត្វ​ទាំង​ឡាយ​ចូល​ចិត្ត​ពាក្យ​សម្ដី​ពិត