លោក​ប្រៀប​ធៀបកិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​របស់​កម្ម​ជា​កុសល​ និង​អកុសល​ដែល​ឲ្យ​ផល​ផ្សេង​គ្នា​ ថា៖ យាទិសំ វបតេ ពីជំ តាទិសំ លភតេ ផលំ កល្យាណការី កល្យាណំ បាបការី ច បាបកំ។ សេចក្ដី​ថា មនុស្ស​ក្នុង​លោក គេ​សាប​ព្រោះ​បណ្ដុះពូជ​បែបណា តែង​បាន​ផ្លែផ្កា​មក​ជា​បែប​នោះ​វិញ សេចក្ដី​នេះ​មាន​ឧបមា​ដូច​ម្ដេច​មិញ កល្យាណ​ជន​អ្នក​ធ្វើ​អំពើ​ល្អតែង​បាន​ល្អ បាប​ជន​អ្នក​ធ្វើ​អំពើ​អាក្រក់ ក៏​តែង​បាន​អាក្រក់ មាន​ឧបមេយ្យដូច្នោះ​ដែរ។ អធិប្បាយ​ថា បើ​សត្វ​ឯណា​បាន​ធ្វើ​អំពើ​ល្អ​ឬ​អាក្រក់ អំពើ​នោះ​ឯង ក៏​បែង​ចែក​រំលែក​ឲ្យ​សត្វ​នោះ ៗ បាន​ល្អ​ឬ​អាក្រក់​តាម​បែប​ដែល​ធ្វើ អំពើ​អាក្រក់​ក៏​នាំ​ទៅ​កាន់​ទុគ្គតិ អំពើ​ល្អ​ក៏​នឹង​នាំ​ទៅ​កាន់​សុគតិ។ ទាំង​នេះ ក៏​សម្រេច​មក​តែ​អំពី​ចិត្ត​ជា​ហេតុ​ទាំង​អស់ ។សូម​លើក​ឧទាហរណ៍​ឡើង​សម្ដែង​ដូច​ត​ទៅ​នេះ រឿង តិរ្ថិយជួល​ចោរ​វាយព្រះមោគ្គលាន កាល​បើ​ពុទ្ធសាសនា​រុង​រឿង​ឡើង ពួក​តិរ្ថិយក៏ឱន​អាប់​មិន​សូវ​មាន​គេ​រាប់​អាន ព្រោះ​ហេតុ​នេះ ទើប​ពួក​តិរ្ថិយជួល​ពួក​ចោរឲ្យ​សម្លាប់​ព្រះ​មោគ្គលាន ដោយ​យល់​ថា ពុទ្ធសាសនា​រុងរឿង​ព្រោះ​តែ​ព្រះ​ថេរៈ​នោះ។ ព្រះ​បាទ​អជាតសត្រូវ​ឲ្យ​ស៊ើប​ដំណឹង​រក​ឃើញ​តាម​ពិត ទ្រង់​ឲ្យ​ចាប់​ពួក​តិរ្ថិយ និងពួក​ចោរ​មក​ឲ្យ​ជិះ​រណ្ដៅ​ត្រឹម​ផ្ចឹត គ្រប​ចំបើង​ដុត​ភ្លើង​ហើយ​ទ្រង់​បង្គាប់​ឲ្យ​ភ្ជួរ​ដោយ​នង្គ័ល​ដែក ដាច់​ជា​កំណាត់ធំ​កំណាត់​តូច ស្លាប់​អស់​មិន​មាន​សល់។ទាំង​នេះ​ ក៏​ព្រោះ​ចិត្ត​លោភ​លាភ​សក្ការៈ​នឹង​ថ្លៃ​ឈ្នួល ។ រឿង​ អសោកមហារាជ ព្រះបាទ​អសោក​មហារាជ​នោះ ទ្រង់​មាន​ព្រះរាជសទ្ធា​ទោះ​បី​ទ្រង់​ធ្វើ​ព្រះរាជកុសល​ជាច្រើន ក៏​ទ្រង់​មិន​ស្កប់​ព្រះហឫទ័យ កាល​ទៀប​ទ្រង់​ព្រះទិវង្គត ទ្រង់​បង្គាប់​ឲ្យ​ពួក​រាជ​សេវកាមាត្យ​យក​ព្រះរាជ​ទ្រព្យ ទៅ​ប្រគេន​តាម​ព្រះ​រាជហឫទ័យ ក៏​ទ្រង់​ព្រះ​កន្សែង​ស្រក់​ទឹក​ព្រះនេត្រ​ជោក​ព្រះភក្ត្រ​ទ្រង់​ព្រះ​ពិរោធ​ជា​ពន្លឹក កំពុង​តែ​ទ្រង់ព្រះ​ពិរោធ​ដូច្នោះ ក៏​ទ្រង់​ព្រះទិវង្គត​ទៅ ទៅ​កើត​ក្នុង​ទុគ្គតិភាព សម​គួរ​តាម​យថាកម្ម ។ទាំង​នេះ ក៏​ព្រោះ​ចិត្ត​ក្រោធ​នឹង​សេវកាមាត្យ។ ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀវភៅ ឱវាទបាតិមោក្ខ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

ទឹកភ្នែក​ស្ដាយ​កំហុស​របស់​កូន កំហុសឆ្គង​ទាំង​ឡាយ ​ដែល​កូនធ្វើ​ខុស​ចំពោះម៉ែ ឲ្យ​កូន​សុំទោស​ផង​ណាម៉ែ កូនស្ដាយ​ណាស់​នូវ​រាល់​អំពើ​ដែល​កូន​ធ្វើ​ទៅ​មិន​បាន​គិត ធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ែ​ពិបាក​ចិត្ត យំសោក​សង្រេង​ព្រោះកូន។ ពី​មុន​កូន​តែង​មើល​រំលង​ម៉ែ​ កូន​មិន​បា​ន​ដឹង​ថា​ម៉ែ គឺ​ជា​អ្នក​មាន​គុណ​កម្រិត​ណា​សម្រាប់​កូន​ទេ កូន​ធ្វើ​​ឲ្យ​ម៉ែ​យំ​គ្រប់​ពេល​វេលា កូន​មិន​ដែល​មាន​ចិត្ត​នឹក​អាណិត​ម៉ែ​ឡើយ តែ​ពេល​នេះ​ទើប​កូន​ដឹង​ថា

សម្រេច​ព្រះនិព្វាន ក៏​ព្រោះ​ចិត្ត ពាក្យ​ថា សម្រេច​ព្រះនិព្វាន​ក៏​ព្រោះ​ចិត្ត​នោះ មាន​សេចក្ដី​ថា បុគ្គល​ដែល​បង្ហាត់​ចិត្ត​ដោយ​សមថវិធី និង​វិបស្សនា​វិធី​ដរាប​ដល់​កើត​បញ្ញា​ឃើញ​សភាវធម៌​តាម​ពិត មាន​ចិត្ត​មិន​បាន​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​តាម តណ្ហា មានះ ទិដ្ឋិ ធ្វើ​ចិត្ត​ឲ្យ​ស្រុត​ស្រក​ចាកកិលេស​ទាំង​តូច​ទាំង​ធំ រំលត់​កិលេស​ព្រម​ទាំង​កង​ទុក្ខ​ទាំង​អស់​លោក​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា​ដល់​ព្រះ​និព្វាន

ជី​វ​ប្រ​វត្តិ​របស់​ឧគ្គគហ​បតី​ អ្នក​នៅក្នុង​ក្រុង​វេ​សាលី (​លោក​ជា​ឯត​ទគ្គៈ​ផ្នែក​ខាង​ឲ្យ​ភោជ​ន​ជា​ទី​គាប់​ចិត្ត​) ឧ​គ្គ​គហ​បតី​ រាប់​ថា​ជា​ឧ​បាសក​ម្នាក់​ ជា​អ្នក​ប្រសើរ​ជាង​ឧ​បាសក​ទាំង​ឡាយ​ផ្នែក​ខាង​ឲ្យ​ភោ​ជន​​ជា​ទី​គាប់​ចិត្ត​ នៅ​ក្នុង​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​នេះ ចំណែក​ជី​វ​ប្រ​វត្តិ​របស់​ឧ​គ្គ​គ​ហ​តី​វិញ​ មាន​សម្តែង​ទាំង​អតី​ត​ជាតិ​ និង​បច្ចុប្បន្ន​ជាតិ​ផង​ដែរ​ ។

អត្ថន័យ​មហាសុបិន ១- ព្រះអង្គពិត​ជា​បាន​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​អនុត្តរសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ ពិត​ប្រាកដ។ ២- មគ្គប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ដែល​ព្រះអង្គ​ត្រាស់​ដឹង​ហើយ​មនុស្ស និង​ទេវតា​អាច​ប្រកាស​ដោយ​ប្រពៃ។ ៣- ពួក​គ្រហស្ថ​ស្លៀក​ពាក់​ស នឹង​ដល់​ព្រះអង្គ​ជា​សរណៈ​ស្មើ​ដោយ​ជីវិត។ ៤- វណ្ណៈ​ទាំង ៤ គឺខត្តិយៈ ព្រហ្មណ៍ វេស្សៈ និងសូទ្រៈ ទាំង៤​ វណ្ណៈ​នេះ ចេញ​ចាក​ផ្ទះ​មក​បួស​ក្នុង​ធម៌​វិន័យ ដែល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​សម្ដែង

សតិរលឹកដឹងនូវធម៌ ក្នុងពេល​សតិសម្បជញ្ញៈ ជាប់​ជំពាក់​ក្នុង​រឿង​អ្នក​ណា ហើយ​យក​រឿង​របស់​អ្នក​នោះ ឯង​មក​និយាយ។ ថា​អ្នក​នេះ ល្អ​យ៉ាង​នេះ អ្នក​នោះ​អាក្រក់​យ៉ាង​នោះ ហាក់​ដូច​ជា អ្នក​នោះ​មានមែន​អ៊ីចឹង។ កាល​បើ​អប់រំ​បញ្ញាសម្មាទិដ្ឋិទល់​នឹង​សភាវៈ​រូបធម៌ និងមានធម៌យ៉ាង​ដូច្នេះ ហើយ នឹងបានសេចក្ដី​ស្ងប់ ព្រោះ​ថា​ធម៌​ទាំង​ឡាយ កាល​ណា បើ​មាន​ហេតុ​មាន​បច្ច័យ​យ៉ាង​ណា

ការ​វេរចង្ហាន់ ការ​វេរចង្ហាន់​ជាពិធីកម្ម​មួយ​ដ៏​ល្អ​ដែរ។ រាល់​ពេល​ធ្វើ​បុណ្យ​កុសល នៅ​វេលា​ថ្ងៃ​ជិត​ត្រង់​ពុទ្ធបរិស័ទ​តែង​ធ្វើ​ការ​វេរចង្ហាន់។ ការ​វេរចង្ហាន់​ទុក​ដូចជា​សុន្ទរកថា ទូល​ព្រះសង្ឃ​ឲ្យ​បាន​ជ្រាប និង តាំង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន​ក្នុងការ​បំពេញ​ទាន​នេះ។ ក្នុង​ការ​វេរ​នោះ មាន​ពាក្យ​ថា ប្រកប​ដោយ​ធម៌ បាន​មក​ដោយ​ធម៌ កើត​ឡើង​ដោយ​ធម៌។ បានសេចក្ដី​ថា​របស់​ដែល​បាន​យក​មក​ធ្វើ​ទាន​នេះ​

គន្ថបលិពោធ ការ​បរិហារបរិយត្តិ ឈ្មោះ​ថា គន្ថ ការ​បរិហារបរិយត្តិនោះ​រមែង​ជាកង្វល់​ដល់​ភិក្ខុ​ជានិច្ច ដោយ​កិច្ចមាន​ការ​ស្វាធ្យាយ​ជាដើម​ប៉ុណ្ណោះ មិន​ជា​កង្វល់​ដល់​ភិក្ខុ​ក្រៅ​នេះ (​ដែល​មិន​បាន​ខ្វល់ខ្វាយ) ទេ រឿង​ទាំង​នេះ (​ជានិទស្សនៈ) ក្នុង​សេចក្ដី​ដែល​គន្ថៈ​មិន​ជា​បលិពោធ សម្រាប់​ភិក្ខុ​អ្នក​មិន​ខ្វល់​ខ្វាយ។ បាន​ឮ​មក​ថា ព្រះទេវត្ថេរៈ​ដែល​ជា​មជ្ឈិមភាណកៈ (​អ្នក​សូត្រ​មជ្ឈិមនិកាយ)