ខ្លឹមសារធម៌សម្ដែងនៅវត្តកំផែង វេនបិណ្ឌទី ៥ ៙. ពេលវេលា មិនបានធ្វើឲ្យខូចមនុស្សទេ មនុស្សទេតើ ដែលធ្វើឲ្យខូចពេលវេលា យកពេលវេលាទៅធ្វើអំពើថោកទាបផ្សេង ៗ ។ ៙. គុណធម៌ មិនដែលបោះបង់ចោលមនុស្សទេ គឺមនុស្សទេតើ ដែលលះបង់រត់ចោលគុណធម៌ ធ្វើឲ្យខ្លួនឯងប្រាសចាកនូវគុណធម៌ ។ ៙. គុណធម៌សម្បូរណាស់ តែសត្វលោកដោយច្រើន មិនបានយកចិត្តទុកដាក់នឹងការចម្រើនគុណធម៌ យកចិត្តទុកដាក់តែជាមួយនឹងកាមគុណ ។ ៙. បុគ្គលដើរកាត់ព្រៃ ស្រាប់តែជួបជ្រោះជ្រៅ ដំណោះស្រាយបញ្ហាគឺមិនមែនជញ្ជូនដុំថ្មដាក់ឲ្យពេញជ្រោះនោះសិន ទើបបានដើរទៅនោះទេ យ៉ាងណា ដំណើរចេញចាកទុក្ខ ក៏យ៉ាងនោះដែរ គឺមិនមែនជាដំណើរ ហួងហែង ចាត់ចែង ឈ្លោះប្រកែក ទាស់ទែង ជាមួយនឹងលោកនេះ នៅធ្វើលោកនេះឲ្យរាបស្មើសិននោះទេ ។ ដើរតាមផ្លូវមានបន្លា ត្រូវពាក់ទ្រនាប់ជើងក្រាស់ៗ សម្លៀកបំពាក់ក្រាស់ៗ ហើយដើរឲ្យត្រូវផ្លូវ មិនត្រូវនៅឈ្លោះជាមួយនឹងបន្លាទេ យ៉ាងណា អ្នកដែលដើរឆ្លងកាត់លោកនេះ ត្រូវមានធម៌ ព្រោះ ៉ ធម៌រមែងរក្សានូវអ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ ៉ ។ ៙. អារតី វិរតី បាបា កិរិយាមិនត្រេកអរក្នុងបាប និងកិរិយាវៀរចាកបាប ឯតម្មង្គលមុត្តមំ នេះជាមង្គលដ៏ឧត្ដម ។ ៙. គុណធម៌សម្បូរណាស់ អាចនិយាយបានថា លើកដៃចាប់បាន ដូចជាការសំពះមាតាបិតាជាដើម ក៏ប៉ុន្ដែ មនុស្សអ្នកចម្រើនដោយគុណធម៌នោះសែនក្រ ។ ៙.យើងចេះតែចង់ឲ្យអ្នកដទៃធ្វើអី្វ និយាយអី្វ គិតអី្វ យល់អ្វី ដូចយើង រឿងនេះវានាំឲ្យមានការចង្អៀតចង្អល់ចិត្តណាស់ ដូច្នេះត្រូវឲ្យអភ័យ មានមេត្តាចំពោះមនុស្សទូទៅវិញ ហើយត្រូវយល់ឲ្យច្បាស់ថា មនុស្សយើងមានអធ្យាស្រ័យខុសគ្នាជាធម្មតា គឺថា មនុស្សយើងត្រូវតែមិនដូចគ្នា ក្នុងរឿងខ្លះ ៗ ដូច្នោះឯង ។ ៙. ជីវិតនេះមានតម្លៃណាស់ ក្នុងលោកនេះ មិនមានអ្វីដែលសំខាន់សម្រាប់យើង ឲ្យដូចខ្លួនយើងជាមនុស្សល្អនោះទេ ដូច្នេះ ត្រូវប្រើជីវិតឲ្យជាប្រយោជន៍ មានស្មារតីគ្រប់គ្រងការងាររបស់ខ្លួន ៕៚ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

មាន​ជី​វិត​ គឺ​ពិត​ជា​មាន​សេចក្តី​ទុក្ខ ជី​វិត​សត្វ​លោក ដែល​កើត​មក​ក្នង​លោក​សន្និ​វាស​នេះ សុទ្ធ​សឹង​តែ​​ជួប​នូវ​សេចក្តី​ទុក្ខ​គ្រប់ ៗ គ្នា គ្មាន​ជី​វិត​សត្វ​ណា​ដែល​ថា​មិន​ដែល​ជួប​នូវ​សេចក្តី​ទុក្ខ​ គឺ​មិនមាន​ឡើយ គ្រាន់​តែ​​សេចក្តី​ទុក្ខ​នោះ​វា​កើត​ឡើង​ខុស ៗ ប្លឺក​ពី​គ្នា​ប៉ុណ្ណោះ ។ សេចក្តី​ទុក្ខ​នោះ​វា​មាន​ច្រើន​ណាស់ ដូច​ជាៈ - ទុក្ខ​ព្រោះ​ការ​កើត​​នៅ​ក្នុង​សង្សារ​វដ្ដ - ទុក្ខ​ព្រោះ​ការ​ប្រ​កប​របរ​ចិញ្ចឹម​ជី​វិត - ទុក្ខ​ព្រោះ​ការ​ចាស់​ជរា​នៃ​ជី​វិត - ទុក្ខ​ព្រោះជី​វិត​មាន​រោគា​ព្យាធា - ទុក្ខ​ព្រោះការ​ស្លាប់​បាត់​បង់​ព្រាត់​ប្រាស់​ទៅ​នៃ​ជី​វិត - ទុក្ខ​ព្រោះជី​វិត​ខក​បំណង​ ឬ​ក៏​ជី​វិត​បរាជ័យ និង​មាន​សេចក្តី​ទុក្ខ​ជា​ច្រើន​ទៀត ដែល​មិន​អាច​រៀប​រាប់​បាន​អស់ សឹង​តែ​នឹង​និយាយ​បាន​ថា ក្នុង​មួយ​ជាតិ​មួយ​កំណើត​នៃ​ជី​វិត​នេះ គឺ​ពោរ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​សេចក្តី​ទុក្ខ​គ្រប់​​ដង្ហើម​ចេញ​ចូល​ទាំង​អស់ ទោះ​បី​ជា​អ្នក​ជាស្តេច​គ្រប់​គ្រង​ផែន​ដី​ជា​មន្ត្រី​សេដ្ឋី​រាស្រ្ត​ប្រុស​ស្រី ឬ​ក៏​ជា​អ្នក​មាន​ក្រ​ក៏​ដោយ ក៏​ជីវិត​អ្នក​ទាំង​អស់​នោះ​នូវ​តែ​មាន​សេចក្តី​ទុក្ខ​ដូចគ្នា ព្រោះ​ការ​កើត​ ចាស់​ ឈឺ ស្លាប់​ គឺ​ជា​មរក​របស់​ជី​វិត ដែល​មនុស្ស​យើង​ត្រូវ​តែ​ទទួល​យក​គ្រប់ ៗ រូប ដូច​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្តែង​ថាៈ - ពួក​ជន​ណា ៗ ទោះ​បី​ក្មេង​ក្តី ចាស់​ក្តី ​ ពាល​ក្តី បណ្ឌិត​ក្តី​ អ្នក​មាន​ក្តី អ្នក​ក្រ​ក្តី ជន​ទាំង​នោះ​តែង​មាន​សេចក្តី​ស្លាប់​នៅ​ពី​ខាង​មុខ​គ្រប់ ៗ គ្នា ។ - ភាជន៍​ដី ដែល​ស្មូន​ឆ្នាំង​ធ្វើ​ហើយ ទោះ​បី​តូច​ក្តី ធំ​ក្តី ឆ្អិន​ក្តី ឆៅ​ក្តី ភាជន៍​ទាំង​អស់​នោះ មាន​កិ​រិយា​បែក​ធ្លាយ​ជា​ទី​បំ​ផុត យ៉ាង​ណា ជី​វិត្ត​របស់​សត្វ​ទាំង​ឡាយ ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ ។ ជី​វិត​ យើង​ដឹង​គ្រប់​គ្នា​ហើយ​ថា វា​ជា​របស់​មិន​ទៀង មាន​ការ​ប្រែ​ប្រួល ផ្លាស់​ប្តូរ​ទៅ​ជា​និច្ច​គ្រប់​មនុស្ស​សត្វ​ទាំង​អស់ កុំ​ថា​ឡើយ​មនុស្ស​សត្វ​ ដែល​មាន​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ ពី​ក្មេង​ទៅ​ចាស់ ពី​ចាស់​ទៅ​ជរា ពី​ជ​រា​ទៅ​ឈឺ ពី​ឈឺ​ទៅ​ស្លាប់​នោះ សូម្បី​តែ​វត្ថុ​សម្ភារៈ​ មាន​ផ្ទះ​សម្បេង​ កង់​ម៉ូតូ​ឡាន ដែល​ជា​របស់​គ្មាន​វិញ្ញាណ​ ក៏​មាន​ការ​ប្រែ​ប្រួល​ពី​ថ្មី​ទៅ​ចាស់ ពី​ចាស់​ទៅ​ខូច​ខាត​បាត់​បង់​បាក់​បែក​ដូច​គ្នា ។ ដូច្នេះ​យើង​ត្រូវ​ចង​ចាំ​ថា " របស់​ណា​ដែល​មិន​ទៀង​ទាត់ របស់​នោះ​ជា​ទុក្ខ របស់​ណា​ដែល​ជា​ទុក្ខ​របស់​នោះ​គឺ​ជា​របស់​មិនមែន​ខ្លួន " ព្រោះ​អាការៈ​ទាំង​អស់​​របស់​ជីវិត វា​សុទ្ធ​សឹង​តែ​មិន​នៅ​ក្រោម​ការ​បង្គាប់​បញ្ជា របស់​នរណា​ម្នាក់​ឡើយ ដូច្នេះ​ហើយ ទើប​និយាយ​បាន​ថា វា​ជា​របស់​មិន​មែន​ខ្លួន បើ​​សិន​ជា​យើង​​ប្រ​កាន់​​រឹង​ត្អឹង​ថា​ជា​របស់​ខ្លួន​យើង​នោះ យើង​ប្រា​កដ​ជា​មាន​សេចក្តី​ទុក្ខ​កាន់​តែ​ខ្លាំង​ឡើង​ ៗ មិន​ខាន ។ ​ កាល​​បើ​យើង​ដឹង​ថា ជីវិត​វា​ជា​របស់​មិន​ទៀង​ ជា​ទុក្ខ ជា​អនត្តា ហើយ​នោះ តើ​យើង​គួរ​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា ដើម្បី​ឲ្យជី​វិត​របស់​យើង​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ប្រ​កប​ដោយ​សារៈ​ខ្លឹម​សា គឺ​ត្រូវ​ព្យាយាម​ប្រឹង​ប្រែង ប្រ​មែ​ប្រមូល​រាល់​អំ​ពើ​ល្អ​ទាំង​ឡាយ​យក​មក​ប្រ​តិស្ថាន​ទុក​ក្នុង​ជី​វិត​របស់​យើង​ឲ្យ​ហើយ​ទៅ ព្រោះ​ជី​វិត​នេះ​វា​មិន​នៅ​យិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ឡើយ បន្តិច​ទៀត​គង់​តែ​ចាស់​ គង់​ឈឺ គង់​តែ​ស្លាប់​គ្រប់​ ៗ តែ​គ្នា គ្មាន​ន​រណា​ម្នាក់​បាន​រស់​រ​ហូត​នៅ​លើ​ផែន​ដី​នេះ​ឡើយ ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅៈ តម្រង់​ជ្លូវ​ជី​វិត រៀបរៀងដោយៈ សាមណេ ឆិម ប៊ុន​ឆា វាយអត្ថបទដោយៈ ឧបាសក សូត្រ តុលា ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

មង្គល​ទី​ ៤ បដិ​រូប​ទេស​វាសោ ច កិ​រិ​យា​នៅ​ក្នុង​ប្រ​ទេស​ដ៏​សម​គួរ​ទុក​ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ ប្រ​ទេស​ដ៏​សម​គួរ​នោះ សម្តៅ​យក​ប្រ​ទេស​ដែល​បរិ​បូណ៌​ទៅ​ដោយ​ធម៌​វិន័យ បើ​គ្រា​ពុទ្ធ​សម័យ សម្តៅ​យក​មជ្ឈិម​ប្រ​ទេស ជា​ប្រ​ទេស​បរិបូណ៌​ដោយ​ធម៌​វិន័យ​ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ផែន​ដី ទុក​ថា​ជា​បដិ​រូប​ប្រ​ទេស ព្រោះ​ប្រ​ទេស​នោះ​មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ និង​ព្រះ​បច្ចេក​ពុទ្ធ និង​ព្រះ​អគ្គ​សា​វក​ព្រះ​ពុទ្ធ​តែង​កើត​តែង

មង្គល​ទី ២ បណ្ទិតា​នញ្ច សេវនា កិរិ​យា​សេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ជា​បណ្ឌិត​ទាំងឡាយ​ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម។ បណ្ឌិត​ទាំងឡាយ​ក្នុង​លោក​នេះ មាន​ព្រះ​ពុទ្ធា​ទី​បណ្ឌិត​ជា​ដើម ទោះ​បី​កាល​លោក​នៅ​មាន​សន្តាន​ជា​បោ​ថុជ្ជន​នៅ​ឡើយ​ក្តី លោក​មាន​សន្តាន​ដ៏​បរិសុទ្ធ​ផុត​កិ​លេស​អស់​ហើយក្តី លោក​មិន​ដែល​កាត់​ប្រ​យោជន៍​ខ្លួន​លោក និង​ប្រ​យោជន៍​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ លោក​តែង​ប្រ​កប​ដោយ​ហិរិ និង​ឱត្តប្បៈ ព្រម​ទាំង​ប្រ​កប​ដោយ

ការធ្វើបុណ្យផ្លូវចិត្ត ការ​មិន​គយគន់ រំពៃ​សម្លឹង​ចង់​បាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​អ្នក​ដទៃ មិន​ចង​ចិត្ត​គុំ​គួន​ព្យាបាទ ប្រទូស​រ៉ាយ​អ្នក​ដទៃ, មិន​យល់​ខុស​ចាក​គន្លង​ធម៌ ដោយ​សេចក្តី​មិន​លោភ មិន​ក្រោធ​ខឹង ភ្លេច​វង្វេង​ចចា​ហេតុ នេះ​ហៅ​ថា ធ្វើ​បុណ្យ​ផ្លូវ​ចិត្ត ។ ចិត្តំ គុត្តំ សុខាវហំ ចិត្ត​ដែល​បុគ្គល​ទូន្មាន​បាន​ល្អ​ហើយ រមែង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង និង​អ្នក​ដទៃ ទទួល​បាន​សេចក្តី​សុខ ព្រោះ​ថា​ចិត្ត​អាច​ផ្តិត​ជាប់​ទាំង​

បច្ចុប្បដ្ឋាន និង បទដ្ឋាន សីល​នេះ​នោះ ពួក​វិញ្ញូជនពណ៌នាថា "​មានសេចក្ដីស្អាត ជាបច្ចុប្បដ្ឋាន (​ជា​ផល) ឱត្តប្បៈ និង ហិរិនុ៎ះឯង ជាបទដ្ឋាន (ជាហេតុ​ជាទីតាំង) នៃសីលនោះ។ មែន​ពិត សីលនេះនោះ មានសេចក្ដីស្អាត ជាបច្ចុប្បន្ន ដែលព្រះមានព្រះភាគ​ត្រាស់ យ៉ាង​នេះ​ថា "សីល មានសេចក្ដី​ស្អាត​ខាង​ផ្លូវ​កាយ, ស្អាត​ខាង​ផ្លូវវាចា, ស្អាត​ខាង​ផ្លូវ​ចិត្ត" ដូច្នេះ រមែង​ប្រាកដ​គឺ

សុត្តន្តបិដក ខុទ្ទកនិកាយ ធម្មបទគាថា បិដកលេខ ៥២ សូមនមស្ការព្រះមានព្រះភាគ អរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គ​នោះ។ (១១)- ធម៌​ទាំង​ឡាយ មានចិត្ត​ជាប្រធាន មានចិត្ត​ប្រសើរ​បំផុត (​មាន​ចិត្ត​ជា​ធំ) សម្រេច​អំពី​ចិត្ត បើ​បុគ្គល​មាន​ចិត្ត​ត្រូវ​ទោស ប្រទូស្ដហើយ ពោល​ក្ដី ធ្វើ​ក្ដី (​នូវ​ទុច្ចរិត) ព្រោះ​ទុច្ចរិត​ទាំង​នោះ ទុក្ខ​រមែង​ជាប់​តាម​បុគ្គល​នោះ​ទៅ ដូច​កង់​រទេះ​វិល​តាម​ដាន

ប្រៀបធៀប​មនុស្ស​និង​ឱសថ ថ្នាំ​ឱសថ​មានកិច្ច​ព្យាបាល​រក្សា​អ្នក​ជម្ងឺ ឲ្យ​បាន​សុខស្រួលឡើង​វិញ​យ៉ាង​ណា​មនុស្ស​ល្អ​ជា​អ្នក​មាន​សីល​មាន​សម្ដី​ផ្អែម​ពីរោះ​ពិត​ប្រាកដ​មាន​ធម៌​ក្នុង​ខ្លួន មនុស្ស​នោះ​អាច​ជា ឱសថ​ដ៏​ប្រសើរ​សម្រាប់​ព្យាបាល​រោគ​ផ្លូវ​ចិត្ត​របស់​ញាតិ​មិត្ត​ឲ្យ​បាន​ធូរ​ស្រាល​អស់​នូវ​សេចក្ដី​កង្វល់​សេចក្ដី​ស្មុគស្មាញ​តាម​ផ្លូវ​ចិត្ត​ឲ្យ​បាន​ស្រឡះ​សះស្បើយ។