រឿង​កិស​វច្ឆ​តាបស (ចាក​ ស.​ ម.) មើល​ងាយ​មនុស្សសុចរិត​ ដូច​មើល​ងាយ​ទេវតា​ កាល​កន្លង​ទៅហើយ​ ព្រះពោធិសត្វ​ទ្រង់​សោយ​ព្រះជាតិ​ជាកូន​បុរោហិត​របស់ស្តេច​ក្រុង​ពារាណសី

រឿង​នាគ​ទេវ​បុត្រ​ (ចាក​ វិ​.​ខុ.) គុណ​នៃ​ការបូជា​ផ្កា​ឈើ​ ដល់​ព្រះ​ចេតិយ​) កាល​ព្រះ​សម្ពុទ្ធ​បរម​គ្រូ​គង់នៅវត្តជេតពនកាល​ព្រះ​មោគ្គល្លាន​ ចូល​ទៅ​ថ្វាយ​បង្គុំលា​ព្រះសម្ពុទ្ធនិមន្តទៅទេវលោក​ដើម្បី​ពិនិត្យ​មើល​ទិព្វ​សម្បត្តិ​របស់​ពួក​ទេវ​តា​ក្នុង​ឆកា​មាសួគ៏

រឿង​​ឆ្កែខាំ​ពពែ​ (ចាក លោក​ ជា) (ការ​វិនិច្ឆ័យ​កី្ត​ពនិត្យ​ហេតុ​ផល​ ​ជា​គតិ​របស់​បណ្ឌិត) កាល​ពី​ព្រេង​នាយ ​មានគង្វាល​​ពពែ​ម្នាក់​គៀង​ពពែ​​ឲ្យ​ទៅស៊ី​ស្មៅ​​ក្បែរ​ព្រៃ​មួយ​។ កាល​នោះមាន​ថ្មើរ​ព្រៃ​ម្នាក់​

រឿង​សេក​សោម​បណ្ឌិត​ (ចាក​ ម​ វា) (អក​តញ្ញូ​ជន​ អន់​ជាង​សត្វតិរច្ឆាន) ក្នុង​កាល​កន្លង​យូរ​ហើយ​ មាន​សេក​សោម​មួយ​ព្រួយ​ចិត្ត​អន្ទះ​សា​ព្រោះ​ស្រេក​ទឹក​ ត្បិត​ក្នុង​សម័យ​នោះ​គ្មាន​ភ្លៀង​សោះ​រាំង​អស់​ពី​របី​ឆ្នាំ

រឿង​ព្រះ​បាទ​មឃ​ទេវ​រាជ​ (ចាក​ នេ ម) (​គុណ​នៃ​សេច​ក្តីមិ​ន​ប្រមាទ​ ចំពោះរូបកាយ)​ កាល​ព្រះ​សម្ពុទ្ធ​បរម​គ្រូ សេ្តច​យាង​ទៅ​សម្រាក​ព្រះ​កាយ​ក្នុង​ឱ​ទ្យាន​ឈ្មោះ​អម្ពវន​ នា​ក្រុង​មិ​ថិ​លា​​ជា​មូយ​នឹង​

រឿង​នាង​កាញ្ច​ន​​ទេ​វី (ចាក​ ម​ វា​) ​(​គុណ​នៃ​ការ​បូ​ជា​បាត្រ​ ព្រះ​សម្ពុទ្ធ​និង​អា​និសង្សស្តាប់​ទេសនា​) កាល​ព្រះ​សម្ពុទ្ធ​បរមគ្រូបរិ​និ​ព្វាន​ហើយ​ ពួក​ពុទ្ធ​បរិ​ស័ទ​ទាំង​ឡាយ​ក្នុង​ទេ​វ​បុត្ត​នគរ​នាំ​គ្នា​យក​បាត្រ​ព្រះ​សម្ពុទ្ធ​ទៅបញ្ចុះ​ក្នុង​ចេតិយ​កែវ​

រឿង​នាង​បង្កជា​ទេវី​ (ចាក​ លោ​ ជា) (​កំ​លាំង​នៃ​ពាក្យ​ឃោស​នា​ពូ​កែ​ស័ក្កិ​សិទ្ធិ) កាល​កន្លង​ទៅហើយ​ មាន​ព្រះ​រាជា​មួយ​អង្គ​ព្រះ​នាម​ កា​សិ​រាជ​ សោយ​រាជ​សម្បតិ្ត​ក្នុង​នគរ​ពារាណ​សី​ មាន​អគ្គ​មហេសី​ពីរ​ព្រះ​អង្គ​

ព្រះបរមសាស្តា​កាល​ប្រថាប់​នៅ​ក្នុង​ក្រុងសាវត្ថី ទ្រង់​ប្រារព្ធ​ព្រះចក្ខុ​បាល​ត្ថេរ ​ត្រាស់​ព្រះធម្មទេស​នា​​នេះ​​ថា "ធម៌​ទាំង​ឡាយ​មាន​ចិត្ត​ជា​ប្រធាន មាន​​ចិត្ត​ប្រសើរ​បំផុត សម្រេច​មក​ពី​ចិត្ត បើ​បុគ្គលមាន​ចិត្ត​​អាក្រក់ ទោះ​និយាយ​​ក្តី ធ្វើ​ក្តី សេចក្តី​ទុក្ខ​តែង​អន្ទោល​តាម​បុគ្គល​នោះ ព្រោះ​ទុច្ចរិត​ទាំង​បី​យ៉ាង​​នោះ គួរ​​នា​ដូច​ជា​កង់​រទេះ​ដែល​វិល​ទៅ​តាម​ជើង​គោដែល​កំពុង​តែ​អូស​នឹម​ទៅ​ដូច្នោះ" ។ នៅ​សម័យ​មួយ ព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ​ដែល​មាន​ព្រះនេត្រ​ពិការ​ព្រោះ​បដិបត្តិធម៌​តឹង​តែង​ពេក​រហូត​​ដល់​​មិន​​ព្រម​សិង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបរម​សាស្តា​ឯ​វត្តជេតពន​ក្បែរ​ក្រុងសាវត្ថី នៅ​រាត្រី​​ថ្ងៃ​​មួយ​ខណៈ​ដែល​ព្រះថេរៈ​កំពុង​ដើរ​ចង្រ្កម បាន​ជាន់​សត្វ​មេភ្លៀង​ងាប់​ដោយ​អចេតនា លុះ​ដល់​​ថ្ងៃ​​ព្រឹក​ឡើង ពួក​ភិក្ខុ​ដែល​ទៅ​សួរ​នាំ​ព្រះថេរៈ​ឃើញ​សត្វ​មេភ្លៀង​ដែល​ងាប់​នោះ គិត​ថា ព្រះថេរៈ​​សម្លាប់​​សត្វ​ដោយ​ចេតនា ទើប​នាំ​យក​រឿង​នោះ​ទៅ​ពិត​ទូល​ព្រះបរមសាស្តា ព្រះបរមសាស្តា​បាន​ត្រាស់​សួរ​ភិក្ខុ​ទាំង​នោះ​ថា បាន​ឃើញ​ព្រះថេរៈ​សម្លាប់​សត្វ​មេភ្លៀង​ទាំង​នោះ​ដោយ​ចេតនា​ឬ​ទេ នៅ​ពេល​ភិក្ខុ​ទាំង​នោះ​ក្រាប​ទូលថា​មិន​បាន​ឃើញ​ទេ ទើប​ត្រាស់​ថា "ពួក​លោក​មិន​បាន​ឃើញ​​​ព្រះចក្ខុបាល​​សម្លាប់​សត្វ​មេភ្លៀង​យ៉ាង​ណា ព្រះចក្ខុបាល​ក៏​មិន​ឃើញ​សត្វមេភ្លៀង​ទាំងនោះដែរ ម្យ៉ាង​ទៀត ព្រះចក្ខុបាល​នេះ​ជា​ព្រះ​អរហន្ត ​ទើប​គ្មាន​ចេតនា​នឹង​សម្លាប់​សត្វ​ទាំង​ជា​អ្នក​បរិសុទ្ធ" នៅ​ពេល​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​ទូល​សួរ​ថា ព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ​នេះបាន​ដល់​ថ្នាក់​ជា​ព្រះអរហន្ត ប៉ុន្តែ​ព្រោះ​​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​មាន​ចក្ខុពិការ ព្រះបរមសាស្តា​ទ្រង់​បាន​នាំ​យក​អតីត​និទាន​មក​តំណាល​ថា ៖ កាល​ពី​អតីត​ជាតិ ព្រះចក្ខុបាល​ធ្លាប់​កើត​ជា​ពេទ្យ គ្រា​មួយ បាន​ទៅ​ព្យាបាល​ភ្នែក​ដល់​ស្ត្រី​អ្នក​ជម្ងឺ​​ម្នាក់ ស្ត្រី​អ្នក​ជម្ងឺនេះ​បាន​សន្យា​នឹង​ពេទ្យ​ថា នាង​ព្រមទាំង​កូន​សុខ​ចិត្ត​នឹង​ធ្វើ​ជា​ខ្ញុំ​បម្រើ​បើ​ភ្នែក​ដែល​​ខ្វាក់​ទាំង​សង​ខាង​របស់​នាង​ពេទ្យ​អាច​ព្យាបាល​ឲ្យ​ជា​ស្រឡះ​បាន ប៉ុន្តែ​លុះ​ត​មក នាង​ខ្លាច​ក្រែង​ថា នាង​ព្រម​ទាំង​កូន​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ខ្ញុំ​បម្រើ​របស់​ពេទ្យ​ពិត​មែន ទើប​និយាយ​កុហក​ពេទ្យ​ថា ភ្នែក​ទាំង​​សង​​ខាង​របស់​នាង​មាន​អាការ​ដាប​ខ្លាំង​ជា​មុន​ទៅ​ទៀត​ថ្វី​បើ​ជា​ស្រឡះ​ទៅ​ហើយ​ក៏​ដោយ ពេទ្យ​ក៏​ដឹង​ថា អ្នក​ជម្ងឺ​បោក​ប្រាស់​ទើប​កែ​កុន​ដោយ​ការ​ផ្សំ​ថ្នាំ​ពិស​ដាក់​ចូល​ក្នុង​ថ្នាំបន្តក់​ភ្នែក​ឲ្យអ្នក​ជម្ងឺ​នោះ​បន្តក់ គ្រាន់​តែ​នាង​បន្តក់​ចូល​ទៅ ភ្នែក​ទាំង​សង​ខាង​ក៏​ខ្វាក់ ព្រោះ​ផល​របស់​អកុសលកម្ម​ក្នុង​គ្រា​នោះ​ធ្វើ​​ឲ្យ​ពេទ្យ​ត្រូវ​ខ្វាក់​ភ្នែក​ជា​ច្រើន​ដង​ក្នុង​ភព​ជាតិ​ផ្សេង ៗនៅ​ពេល​ព្រះបរមសាស្តា​បាន​ត្រាស់​តំណាល​ដល់​ដំណើរ​រឿង​ក្នុង​អតីត​ជាតិ​របស់​ព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ​​ចប់​ហើយ​ទើប​សរុប​សេចក្តី​ថា "ពេទ្យ​នោះ​គឺ​ចក្ខុបាលត្ថេរ" ហើយ​ត្រាស់​ថា "ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ! កម្ម​ដែល​បុត្រ​របស់​យើង​បាន​ធ្វើហើយ​ក្នុង​កាល​នោះបាន​អន្ទោល​ជាប់​តាម​បុត្រ​របស់​យើង​មក​ជា​ច្រើន​ភព​ជាតិ ព្រោះ ឈ្មោះ​ថា​បាបកម្ម​តែង​អន្ទោល​តាម​អ្នក​ធ្វើ​ទៅ​បី​ដូច​កង់រទេះ​ដែល​​វិល​ទៅ​តាម​​ជើង​​គោ​ដែល​គេ​ទឹមរទេះដឹក​ទំនិញ​ទៅ​ដូច្នោះ" ហើយ​បាន​សរុបចុង​ក្រោយ​ដោយ​គាថា​នេះ​ថា មនោបុព្ពង្គមា ធម្មា មនោសេដ្ឋា មនោមយា មនសា​ ចេ​ បទុដ្ឋេន ភាសតិ វា ករោតិ វា តតោ នំ ទុក្ខមន្វេតិ ចក្កំវ វហតោ បទំ ។ ធម៌​ទាំង​ឡាយ​មាន​ចិត្ត​ជាប្រធាន មាន​ចិត្ត​ប្រសើរ​បំផុត សម្រេច​មក​ពី​ចិត្ត បើ​បុគ្គល​មាន​ចិត្តអាក្រក់ ទោះ​និយាយ​ឬ​ធ្វើ​ក៏​ដោយ ព្រោះ​ទុច្ច​រិត ៣ យ៉ាង​នោះ​ សេចក្តី​ទុក្ខ​តែង​​អន្ទោល​តាម​បុគ្គល​នោះ បី​ដូចកង់​រទេះ​ដែល​វិល​ទៅ​តាម​ជើងគោ​កំពុង​តែ​អូស​នឹម​ទៅ​ដូច្នោះ ។ នៅ​ពេល​ចប់​ព្រះធម្មទេសនា ភិក្ខុ ៣០០០ រូប បានសម្រេច​ព្រះអរហត្ត​ព្រម​ទាំង​បដិសម្ភិទា​ទាំង​​ឡាយ ព្រះ​ធម្មទេសនា​មាន​ប្រយោជន៍​ទាំង​ដល់បរិស័ទ​ដែល​ប្រជុំ​គ្នា​ហោង ។ ប្រភព ដោយ៥០០០ឆ្នាំ