ពិចារណា​ញាតិ​ក្នុង​សង្សារវដ្ដ មាន​ព្រះពុទ្ធ​វចនៈ​កន្លែង​មួយ​បាន​សម្ដែង​ថា ក្នុង​សង្សារវដ្ដ គឺ​កាល​វិល​វល់​កើត​ស្លាប់​ដែល​កំណត់​ទីបំផុត​ខាង​ដើម​មិន​បាន​នេះ សត្វណា​ដែល​មិន​ធ្លាប់​ជា​មាតា មិន​ធ្លាប់​ជាបិតា មិន​ធ្លាប់​ជា​បុត្រ មិន​ធ្លាប់​ជា​ធីតា​នឹង​គ្នា សត្វ​នោះ​មិន​ងាយ​រក​បាន​ទេ ដូច្នេះ​ កាល​បើ​មាន​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​ក្រោធ​កើត​ឡើង​ពី​អ្នក​ណា គប្បី​ពិចារណា​ថា បុគ្គល​នោះ​ធ្លាប់​ជាមាតា​របស់​យើង បុគ្គល​នោះ​ធ្លាប់​ជា​បិតា​របស់​យើង។

ពិចារណា​ថា​សត្វ​មាន​កម្ម​ជា​របស់​ខ្លួន គប្បី​ពិចារណា​ថា ទាំង​យើង​ទាំង​គេ សុទ្ធ​តែ​មាន​កម្ម​ជា​របស់ខ្លួន រៀងៗ​ខ្លួន ធ្វើ​កម្ម​អ្វី​ទុក​មក​ក៏​បាន​ទទួល​ផល​នៃ​កម្ម​នោះ។ ផ្ដើម​ដោយ​ការ​ពិចារណា​ខ្លួន​ឯង​ថាបើ​យើង​ក្រោធ​ហើយ ទោះ​ជា​ធ្វើ​អ្វី​ក៏​ដោយ ការ​ធ្វើ​របស់​យើង​នោះ​កើត​ពី​ទោសៈ​ដែល​ជា​អកុសល​មូល កម្ម​របស់​យើង​រមែង​ជា​កម្ម​អាក្រក់ ដែល​នឹង​បង្ក​ឲ្យ​កើត​ផល​អាក្រក់ មាន​តែ​សេចក្ដី​ក្ដៅ​ក្រហាយ មិនជា​

សទ្ធ សទ្ធា គឺ​ការ​ជឿ ការ​ចុះ​ចិត្ត​ស៊ប់ ការ​ដោត​ជាប់​ដោយ​ចិត្ត ព្រោះ​បាន​ពិចារណា​ឃើញ​ហេតុ​ផល​ដោយ​បញ្ញា។ មាន​ការ​ចែក​ជា ៣ ផ្នែកៈ ១- ការ​ជឿ ការ​ចុះ​ស៊ប់​ដោត​ជាប់​ទៅ​ក្នុង​ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ដែល​ព្រះអង្គ​ជា​បុគ្គល​គំរូ។ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​បាន​អះអាង​ចំពោះ​សមត្ថភាព​របស់​មនុស្ស​ថា មនុស្ស​អាច​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​សច្ចធម៌ គឺ​ចូល​ដល់​ការ​ពិត និង​សេចក្ដី​ល្អ​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់បំផុត​បាន

សុខ​និង​ទុក្ខ​នៅ​ក្នុង​ចិត្ត ច្រែះ ពេល​ដែល​កើត​នឹង​ដែក​ណា រមែង​ស៊ី​ដែក​នោះ មួយ​ថ្ងៃ​បន្តិចៗ រហូត​ដល់​ដែក​នោះ​រលេះ​រលួយ​អស់​ទៅ យ៉ាង​ណាមិញ សេចក្ដី​ទុក្ខ​កាល​កើត​ក្នុង​ចិត្ត​នៃ​បុគ្គល​ណា ក៏​រមែង​បៀតបៀន​ចិត្តនៃ​បុគ្គល​នោះ​ជារៀង​រាល់​ថ្ងៃ​ ធ្វើ​ឲ្យ​ចិត្ត​ក្ដៅ​ក្រហាយ​រហូត​ដល់​ដាច់​ខ្យល់​ស្លាប់​ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ។ តាម​ការ​ពិត ទុក្ខ​សោក​នោះ​មិន​មាន​អ្នក​ណា​ចង់​ជួប​ចង់​មាន​ឡើយ ប៉ុន្តែ ទាំង​ដែល​

កម្ម បដិសន្ធិ និង​ភាព​មិន​ស្មើ​គ្នានៃ​ជីវិត តើ​ច្បាប់កម្ម​ផល​មាន​ពន្យល់​អំពី ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​មាន​ភាព​មិន​ស្មើ​គ្នា​ខ្លាំង​យ៉ាង​នេះ នៅ​ជុំ​វិញ​ខ្លួន​យើង ដែរ​ទេ? មនុស្ស​តែង​តែ​សង្ស័យ​អំពី​ភាព​ស្មើ​គ្នា​នៃ​ជីវិត និង​ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​មនុស្ស​កើត​មក​មិន​ស្មើគ្នា។ គេ​តែង​តែ​សាក​សួរ​ថា ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​បុគ្គល​ខ្លះ​មាន​សុខភាពល្អ​ម៉្លេះ ហើយ​បុគ្គល​ខ្លះ​ទៀត​កើត​មក​មាន​ការ​ឈឺចាប់​ផ្លូវ​កាយ​ច្រើន?

មុតិតាចិត្ត ​មុតិតាចិត្ត បាន​ដល់​ចិត្ត​ដែល​ប្រកប​ដោយ​ភាព​ទន់ភ្លន់ រីករាយ​ត្រជាក់​ក្នុង​ពេល​ដែល​អ្នក​ដទៃ​បាន​ល្អ ឬ​បាន​ទទួលនូវ​សេចក្ដី​សម្រេច​យ៉ាង​ណា​មួយ គឺ​ជា​អាការ​នៃ​សភាវៈ​ដែល​កើត​ឡើង​ក្នុង​ចិត្ត ព្រោះ​ប្រាស​ចាក​នូវ​ការ​ច្រណែន។ មុទិតា​ចិត្ត ជា​ចិត្ត​កើត​មាន​ក្នុង​បុគ្គល​ដែល​មាន​ប្រក្រតី​ព្រម​ទទួល​នូវ​ផល​សម្រេច ឬ​សេចក្ដី​ល្អ​របស់​អ្នក​ដទៃ។ គុណធម៌​មួយ​នេះ មិន​មែន​កើត​ឡើង​បាន​ដោយ​ងាយៗ​

ហេតុ​អ្វី​សត្វ​នរក​មិន​ស្លាប់? សេចក្ដី​នេះ​គួរ​ឲ្យ​មាន​សេចក្ដី​សង្ស័យណាស់​ដែរ តាម​ដែល​យើង​បាន​អាន​ពី​ខាង​ដើម​មក យើង​បាន​ដឹង​ថា សេចក្ដី​ទុក្ខ​ក្នុង​នរក​ធ្ងន់​ក្រៃ​ពេក​ណាស់ មិន​អាច​នឹង​ពណ៌​នា​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​សេចក្ដី​ទុក្ខ​ក្នុង​មនុស្ស​បាន​ឡើង ចុះ​ហេតុ​អ្វី​ក៏​សត្វ​នរក​នៅ​តែ​មិន​ចេះ​ស្លាប់? សេចក្ដី​នេះ​ខ្ញុំ​មិន​បាន​បក​ស្រាយ​ទេ តែ​សូម​និមន្ត​និង អញ្ជើញ​មិត្ត​អ្នក​អាន​ទាំង​ឡាយ​សិក្សា​អំពី​ការ​សន្ទនា​សាកច្ឆា​រវាង​ព្រះបាទ

អដ្ឋកថា​លោកធម្មសូត្រ​ទី ៥ បឋមលោក​ធម្មសូត្រ​ទី៥ មាន​សេចក្ដី​ថា វិនិច្ឆ័យ​ដូចតទៅ​នេះ ដែល​ឈ្មោះ​ថា​លោកធម៌ ព្រោះ​ជា​ធម៌​របស់​លោក។ បុគ្គល​ដែល​ឈ្មោះ​ថា​ជា​អ្នក​រួច​ចាក​នូវ​លោកធម៌​ទាំង​នេះ មិន​មាន​សោះ​ឡើយ សូម្បី​តែ​ព្រះសម្មា​សម្ពុទ្ធ​ទាំង​ឡាយ​ក៏​នៅ​មាន​ដែរ ព្រោះ​ហេតុ​ដូច្នេះ ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា លោកំ អនុបរិវត្តន្តិ រមែង​វិល​ទៅ​តាម​នូវ​សត្វ​លោក។ មាន​សេចក្ដី​ថា រមែង​ជាប់​នៅ​តាម​មិន​ឈប់ឈរ