បើ​ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សម្ដែង​ថា ភ្នំមាស ២ ក៏​មិន​ល្មម​គ្រប់​គ្រាន់​ចំពោះ​មនុស្ស​ម្នាក់ ( បិដក​លេខ ២៩ ទំព័រ ៣១៨ ) ដូច្នេះ​យើង​គួរ​តែ​រៀន​ហ្វឹក​ហាត់​ចិត្ត ឱ្យ​ចេះ​ស្កប់​ស្កល់​ក្នុង​ពេល​នេះ​តែ​ម្ដង​ទៅ ។ សូម្បី​តែ​ជីវិត​នេះ ក៏​មិន​មែន​ជា​របស់​យើង​ផង តើ​អ្វី​ផ្សេង​ទៀត​ទៅ​ដែល​ជា​របស់​យើង​នោះ យើង​កុំ​បំភ្លេច​ជរា ព្យាធិ មរណៈ​ដែល​ជា​ម្ចាស់​នៃ​ជីវិត​នេះ​ឱ្យ​សោះ ឬ​ក៏​អនិច្ចំ​ជា​ដើម ដែល​ជាម្ចាស់​នៃ​បញ្ចក្ខន្ធ ។ ក្នុង​សេចក្ដី​នេះ បើ​យើង​ព្រម​ប្រគល់​ជីវិត ឬ​បញ្ចក្ខន្ធ ឱ្យ ទៅ​ម្ចាស់​គេ យើង​នឹង​ស្រាល​អំពី​ភារៈ​ពិត​ៗ ។ ដកស្រង់ពីសៀវភៅ សិក្សាព្រះសូត្រ ភាគទី១៣ ដោយ៥០០០ឆ្នាំ

មាន​សម្បត្តិ​តែ​ក្របុណ្យ មនុស្ស​ក្នុង​លោក អ្នក​ដែល​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ច្រើន​ក៏​មាន​ច្រើន​នាក់​ដូច​ជា​សេដ្ឋី គហបតី អ្នក​មាន​ដី​ស្រែ​ចំការ រថយន្ត តូវ​ធំ​មាស​ប្រាក់​ជា​ច្រើន និង អ្នក​បម្រើ​ប្រុស ស្រី​ទៀត​ផង បុគ្គល​នោះ​នៅ​តែ​មិន​មាន​ឱកាស ដើម្បី​បំពេញ​បុណ្យ​កុសល​សំរាប់​ជា​ទី​ពឹង​របស់​ខ្លួន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​សភាព​កំណាញ់ រិះ​ស្វិត​ស្វាញ រហូត​អស់​ជីវិត​នេះ​ហើយ​ហៅ​ថា មាន​សម្បត្តិ​តែ​ក្រ​បុណ្យ ។

មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​វចនៈ​កន្លែង​មួយ​បាន​សម្តែង​ថា ក្នុង​សង្សារ​វដ្ដ គឺ​ការ​វិល​វល់​កើត​ស្លាប់​ដែល​កំណត់​ទី​បំផុត​ខាង​ដើម​មិន​បាន​នេះ សត្វ​ណា​ដែល​មិន​ធ្លាប់​ជា​មាតា​ មិន​ធ្លាប់​ជា​បិតា​ មិន​ធ្លាប់​ជា​បុត្រមិន​ធ្លាប់​ជា​ធីតា​នឹង​គ្នា សត្វ​នោះ​មិន​ងាយ​រក​បាន​ទេ​ដូច្នេះ កាល​បើ​មាន​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​ក្រោធ​កើត​ឡើង​ពី​អ្នក​ណា គប្បី​ពិចារណា​ថា បុគ្គល​នោះ​ធ្លាប់​ជា​មាតា​របស់​យើង​បុគ្គល​នោះ​ធ្លាប់​ជា​បិតា​របស់​យើង ។ អ្នក​ដែល​ជា​មាតា​នោះ រក្សា​កូន​ទុក​ក្នុង​ពោះ​ជា​ច្រើន​ខែ គ្រា​កាល​កើត​ចាក​ផ្ទៃ​មក​ហើយ ក៏​ចិញ្ចឹម​ថែរក្សា​មិន​ខ្ពើម​មូត្រ​លាមក ទឹក​មាត់​ទឹក​សម្បោរ​ជា​ដើម ចាប់​កាន់​ជូត​លាង​ដោយ​ដៃ​យ៉ាង​ស្និទ្ធ ឱប​កូន ព​កូន បី​កូន​បំបៅ​ដោះ ចិញ្ចឹម​កូន​ឲ្យ​រស់ ឲ្យ​រៀន ។ ល ។ ចំណែក​លោក​ជា​បិតា​ដើរ​ផ្លូវ​លំបាក​ផ្លូវ​ឆ្ងាយ​ជួប​ភ័យ​ព្រួយ​ក្នុង​មុខ​របរ​ជួញ​ដូរ បិតា​ខ្លះ​ទៅ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​បិតា​ខ្លះ​ចុះ​ទូក​ទៅ​កណ្តាល​សមុទ្រ បិតា​ខ្លះ​ធ្វើ​ការ​លំបាក​ផ្សេង​ៗ​ទៀត ដើម្បី​ប្រមូឡ​ទ្រព្យ​មក ដោយ​គិត​ថា​នឹង​ចិញ្ចឹម​កូន​តូច ។ទោះ​ជាមិនមែន​មាតា​បិតា ក៏​អាច​ជាបង ជា​ប្អូន​ជា​ញាតិ ជា​មិត្ត ដែល​ធ្លាប់​បាន​រួម​សុខ​ទុក្ខ​ជា​មួយ​គ្នា ។ ដូច្នេះ ការ​ដែល​មាន​ចិត្ត​អាក្រក់ ខឹង​ក្រោធ​ស្អប់​ខ្ពើម​ដល់​បុគ្គល​ទាំង​នោះ​គឺ​ជា​ការ​មិន​សម​គួរ​សោះ​ឡើយ ។ព្រោះ​តែ​ការ​ហួ​ង​ហែង​​កូន​ប្រុស​ស្រី សន្សំ​ទ្រព្យ​ទុក​សម្រាប់​កូន ទើប​បាន​មិន​ធ្វើ​ទាន មិន​បាន​រក្សា​សីល ភ្លាត់​គតិ​ខ្លួន​ឯង​ទៅ​នរក​ ឬ​ប្រេត​តិរច្ឆាន​ អស់​កាល​ដ៏​យូរ​អង្វែង ទើប​បាន​កើត​មក​ជា​មនុស្ស​កំសត់​ក្រីក្រ ពិការ​ខ្វាក់​ខ្វិន លំបាក​លំបិន ត្រាច់​ចរ​សូម​ទាន ដូច្នេះ ទើប​យើង​មិន​ត្រូវ​ញ៉ាំង​ចិត្ត​ឲ្យ​ប្រទូស្ត ឬ ឲ្យ​ស្អប់​ខ្ពើម​ទៅ​លើ​អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​ពលី​ជីវិត​ចំពោះ​យើង​ឡើយ ។ អត្ថបទ​នេះ​ដក​ស្រង់​ចេញ​ពី​សៀភៅៈ វិធីរម្ងាប់​សេចក្តី​ក្រោធ រៀប​រៀង​ដោយៈ អគ្គបណ្ឌិត​ធម្មាចារ្យ ប៊ុត​ សាវង្ស វាយ​អត្ថបទ​ដោយៈ កញ្ញា ជា ម៉ានិត ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

អនិសង្ឃ​អធិវាសនក្ខន្តី អធិវាសនក្ខន្តី​នេះ លោក​សរសើរ​ដោយ​អនេក​បរិយាយ​មាន​ដើម​ថា៖ សីលសមាធិគុណានំ ខន្តិ បធានការណំ សព្វេបិ កុសលាធម្មា ខន្ត្យាយេវ វឍ្ឍន្តិ តេ សេចក្ដី​អត់ធន់ ជាហេតុ​ជាទីតាំង​នៃ​គុណ គឺ​សីល​និង​សមាធិ​ទាំង​ឡាយ, ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ជា​កុសល​ទាំង​អស់​នោះ តែង​ចម្រើន​ដោយ​សេចក្ដី​ធត់ធន់​មែន​ពិត។ កេវលានំបិ បាបានំ ខន្តិ មូលំ និកន្តតិ

វនសំយុត្ត វិវេកសូត្រទី១ ខ្ញុំបានស្តាប់មកយ៉ាងនេះ ។ សម័យមួយ ភិក្ខុមួយរូប​នៅក្នុងដងព្រៃមួយ ក្នុងដែនកោសល ។ ក៏ក្នុងសម័យនោះ ភិក្ខុនោះទៅកាន់​ទីសម្រាកក្នុង វេលាថ្ងៃ​ហើយត្រិះរិះនូវ​អកុសលវិតក្កៈ​ទាំង​ឡាយ​ដ៏លាមក ដែលអាស្រ័យ​នឹងបញ្ចកាមគុណ ។ ក្នុងកាលនោះ មានទេវតាដែល​អាស្រ័យនៅក្នុងដងព្រៃនោះ

គ្រប់គ្នាស្គាល់ឈ្មោះអកុសល គឺធម៌ដែលមិនមែន កុសល មិនត្រូវការអកុសល តែក៏ធ្លាក់​នូវក្នុង​អំណាចរបស់​អកុសល ព្រោះអកុសលស្ថិតនៅជាមួយចិត្តសន្តានអស់​កាល ជាអង្វែង​មកហើយ ។ សត្វទាំង​ឡាយបានដល់នូវសេចក្តីទុក្ខកន្លង​មកហើយក្តី កំពុងតែមានទុក្ខក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះក្តី ត្រូវបាន​ទទួលទុក្ខក្នុងកាល ខាងមុខទៀតក្តី ក៏ព្រោះតែអកុសល ។ ដរាបណា​ដែលសត្វទាំងឡាយ នៅមិនឃើញទោស របស់អកុសល សត្វទាំង​ឡាយ​រមែង​តែងតែ​ធ្លាក់ចុះក្នុងអន្លង់​នៃសេចក្តីទុក្ខ ព្រោះតែអកុសល ដរាបនោះដែរ ។ ដោយ​ហេតុនេះឯង រឿងរបស់អកុសលទើបជារឿង ដែលគួរសិក្សា និង ពិចារណា​យ៉ាង​ពិត​ប្រាកដ ព្រោះថា អកុសលនោះ មានទាំង​គ្រោតគ្រាត ធ្វើទុច្ចរិត​តាមផ្លូវកាយ តាមផ្លូវវាចា​ជា​ដើម​ មានទាំងកណ្តាលៗដោយការ​ពេញចិត្ត ក្នុងវត្ថុកាម ការថ្នាំងថ្នាក់​អាក់អន់ចិត្ត ការ​ច្រណែន​​ជាដើម ដែលអាចមាន​អកុសលកណ្តាល និង គ្រោតគ្រាត​ទៅបាន ក៏ព្រោះ​មាន​អកុសល​​ប្រភេទម៉្យាង​ទៀតគឺ អនុស័យកិលេស ដែលជា​អកុសល​ថ្នាក់ល្អិត ជាប់តគ្នាក្នុង​សន្តាន​ចិត្ត រហូតទល់ គ្នានិងខណៈនៃអរិយមគ្គកើតឡើង ទើបបានរលត់អស់ដាច់ ផុត​អំពី​សន្តាន​ ។ បើព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគមិនបានត្រាស់​ដឹងក្នុងលោកទេ យើងមិនអាចបានដឹងឡើយថា មានអកុសល​ថ្នាក់ល្អិតៗ ដែលត្រូវលះបង់ដោយ​ការចំរើនសតិប្បដ្ឋាន​វិបស្សនា ហើយ សត្វទាំងឡាយ​ទាំងពួង ក៏ពុំអាចរួចផុតចាកទុក្ខក្នុងវដ្តសង្សារ បានឡើយ ។ ព្រោះអាស្រ័យ​ពាក្យទូន្មានប្រៀនប្រដៅ​របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ យើងទើបបានដឹងថា អកុសល​ថ្នាក់ល្អិតៗ នោះ មានពិតប្រាកដ ហើយចាំបាច់ត្រូវកំចាត់បង់ទៀតផង ទើប បាន​អស់​ទុក្ខទាំងពួង ។ រឿងរបស់ លោភ ជារឿងនៃអកុសលពិតៗ សភាព របស់លោភៈ គឺសេចក្តីប្រាថ្នា ការចង់បាន សេចក្តីត្រូវការ សេចក្តីត្រេកអរ ករាពេញចិត្ត ការជាប់ជំពាក់ចិត្ត គឺជាសភា​វធម៌ពិតមួយបែប ជាបរមត្ថធម៌ មិនមែនសត្វ ។ តណ្ហា គឺលោភចេតសិក ត្រេកអរប្រាថ្នាក្នុងរូបារម្មណ៍ ក្នុងសំលេង ក្នុងក្លិន រស ផោដ្ឋព្វ និង ក្នុងធម្មារម្មណ៍ ស្ទឹងស្មើដោយ​តណ្ហាមិនមាន ដោយសេចក្តីថា ស្ទឹងនោះសូម្បីធំប៉ុណ្ណា ក៏ ដោយ ក៏មិនស្មើស្ទឹងតណ្ហាដែរ តណ្ហា ហូរទៅរកអារម្មណ៍ក្នុងលោក មានសន្ទុះលឿន រហ័សខ្លាំង​ក្លា ហូររហូត​ក្នុងវដ្តសង្សារ ហូរកាត់តាមកាមភព ឋាន មនុស្ស ឋានទេវតា ហូរ​ធ្លាយ​ដល់​ព្រហ្មលោក ព្រហ្ម មានរូប ព្រហ្មអត់រូប ហូរក្នុង​សន្តានរបស់​បុថុជ្ជនឆ្លងកាត់ សោតាបត្តិមគ្គ សកទាគាមិមគ្គ ជ្រាបតាមទំនប់ អនា​គាមិមគ្គ ទាល់តែដល់​អរហត្តមគ្គ ទើប​បានរីង​ស្ងួតអស់ ទៅពុំមានសល់។ សេចក្តីប្រាថ្នា មិនអាចនឹង​ធ្វើឱ្យពេញ​បានឡើយ ត្រូវ​ការរបស់នេះហើយ រមែងត្រូវការ​របស់​នោះ​ទៀតជានិច្ច រឿយៗ រហូតសង្សារវដ្ត ព្រោះដូច្នោះ សេចក្តីប្រាថ្នា សេចក្តី ត្រូវការ របស់​សត្វ​ទាំងឡាយ ទើបធំជាងមហាសមុទ្រ មិនចេះរីង មិនចេះស្រក ទៅដោយ​ភ្លើងឆេះ​កប្ប​ឡើយ​មានតែ ភ្លើងអរហត្តមគ្គប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចដុតតណ្ហាឱ្យឆេះអស់បាន ។ តណ្ហាជា​តួហេតុនាំឱ្យកើតទុក្ខ ដូចដែលទ្រង់ត្រាស់ តបនឹងសំនួររបស់ទេវតាដែលទូលសួរថា លោកមានអ្វីហ្ន៎ ជាគ្រឿងចងទុក ព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់តបថា លោកមាន​សេចក្តី​ភ្លើត​ភ្លើន​​ជាគ្រឿងចងទុក (នន្ទិ សម្ពន្ធនោ លោកោ) សេចក្តីរីករាយភ្លើតភ្លើននេះ ក៏ជា​ឈ្មោះ​លោភៈ ជាទុក្ខសមុទយៈហ្នឹងឯង ជាចំណងដ៏មាំបំផុត ដែលជាគ្រឿង ចងរបស់មច្ចុរាជ បើមិន​មាន​កាំបិត អរហត្តមគ្គ​ទេនោះ ពុំអាច កាត់នូវចំណងអត់រូបនេះបានឡើយ ។ ស្រង់​ចាកពី​សៀវភៅ​ ជំនួយ​សតិ​ភាគ​៣ ​រៀប​រៀង​ដោយ អគ្គ​បណ្ឌិត​ ធម្មាចារ្យ ប៊ុត-​សាវង្ស​ ។ ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ​

សេចក្តីឧបមាអំពីនីវរណៈ ស្រង់ចាក សាមញ្ញផលសូត្រ កាមច្ឆន្ទៈ - ឧបមា​ដូចការ​ជំពាក់បំណុល​អ្នក​ដទៃ អ្នក​ជំពាក់គេ មានទុក្ខ​ច្រើនប្រការ យ៉ាង​ណា​អ្នកពេញ ចិត្តនៅក្នុងវត្ថុកាម ក៏រមែងរហេម​រហាមក្នុង​ការស្វែង​រកជា​ដើម​ យ៉ាង​នោះដែរ ។ តាមពិត​សង្ខារធម៌គ្រប់យ៉ាង សុទ្ធតែ​មិនទៀង មាន ការទ្រុឌ​ទ្រោម អស់ទៅ សូន្យទៅ កាម​គុណ ៥ប្រការ ក៏យ៉ាង នោះដែរ ប៉ុន្តែដែលសត្វ​លោក​តែងតែត្រេកអរ

ព្រះអរហន្ត​ក្រោយ​អំពីអស់​ជិវិតទៅ តើដូចម្តេច ? ចម្លើយៈ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ មិនទៀង របស់ណា​មិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ របស់​ណាមិន​ទៀងជាទុក្ខ មានសេចក្តី​ប្រែប្រួល​ជាធម្មតា របស់នោះជា អនត្តា ។ យើងមិនអាច​ឆ្លើយថា ព្រះអរហន្ត ក្រោយអំពីអស់ ជីវិតទៅ យ៉ាងម៉េចៗបានឡើយ ព្រោះ​យើង​​ឃើញនូវបញ្ច ក្ខន្ធក្នុងបច្ចុប្បន្នតាមពិត